Wydanie 102, 14.10.2022
To z Ludowym Wojskiem Polskim, Arethą Franklin na celowniku FBI oraz kontrowersjami związanymi z Noblami
Prezes NBP bardzo nie lubi krytyki, dlatego niezależnym członkom Rady Polityki Pieniężnej grozi prokuraturą i sądem. W Tygodniku Neuropa jesteśmy otwarci na wszelkie wasze uwagi, więc nie musicie obawiać się, że będziemy was ciągać po sądach. Miłej lektury.
Kiedyś w tym miejscu pisaliśmy o stronie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj. Jednak w obecnej sytuacji chyba ważniejsza jest pomoc poszkodowanym przez rosyjską inwazję. Polski rząd przygotował stronę zawierającą listę organizacji, którym można wpłacać pieniądze na pomoc Ukrainie.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„14 października odbędzie się trzecia rozprawa Justyny Wydrzyńskiej, która przekazała pigułki aborcyjne kobiecie doświadczającej przemocy domowej. To jedyna taka sprawa w Polsce. W sądzie zjawi się prawdopodobnie przedstawiciel Ordo Iuris” [OKO.press]
„Gdyby istniało życie po śmierci, Jerzy Urban doskonale by się bawił w zaświatach, obserwując kontrowersje, jakie nadal wzbudza. (…) Jedni wspominają go jako genialnego błazna, wybitnego felietonistę, mistrza pióra; drudzy – jako twarz reżimu Jaruzelskiego, firmującą i współtworzącą jego najbardziej podłą politykę.” [Krytyka Polityczna]
Jeśli nie wiecie, kim jest Konrad Szymański, to niewiele straciliście, bo właśnie został odwołany ze stanowiska ministra ds. europejskich. Jego następcą został Szymon Szynkowski vel Sęk, były wiceminister spraw zagranicznych. My co prawda powątpiewamy w skuteczność tej metody zabiegania o środki z KPO, ale życzymy nowemu ministrowi sukcesów w kontaktach z „transnarodową bestią”. [Onet]
„10 października 1968 miała miejsce premiera kultowego serialu ”Stawka większa niż życie„. Jak doszło do jego powstania? Jak był tworzony? Kim byli jego twórcy? Kto w nim zadebiutował? I jaki jest klucz do jego sukcesu?” Polecamy odcinek audycji Powrót do przeszłości Karoliny Lewickiej.
„Czy Ludowe Wojsko Polskie zasługuje na pamięć?” Jaka jest historia tej formacji, którą możecie kojarzyć jedynie ze wspierania reżimu komunistycznego? Polecamy starszy artykuł serwisu [Histmag].
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – dość aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich i Konflikty.pl.
W Brukseli odbywa się spotkanie NATO. Jaką pomoc zaoferowano Ukrainie, dowiecie się z artykułu [The Washington Post].
„W dniach 10–12 października odbyło się kolejne posiedzenie 11. nadzwyczajnej sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ (ZO ONZ), poświęcone nielegalnej aneksji ukraińskich obwodów donieckiego, ługańskiego, chersońskiego i zaporoskiego przez Federację Rosyjską.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Koszty ludzkie i ekonomiczne inwazji Rosji na Ukrainę są dobrze udokumentowane. Ale rzadkie gatunki zwierząt i kwiatów na północy kraju również zostały poważnie dotknięte przez niszczycielskie użycie broni przez najeźdźców. [BBC]
„Niezwykle ciekawy wywiad z obrońcą Azowstali, starszym sierżantem Mychajło Dianowem, ps. Miszania. Jako uczestnik oraz naoczny świadek opowiada o obronie Mariupola, a także realiach i trudach pobytu w rosyjskim obozie jenieckim.” Polecamy film z kanału Andromeda z przetłumaczonymi dłuższymi fragmentami wywiadu wraz z omówieniem ważniejszych kwestii.
Przy okazji mobilizacji w Rosji wspominaliśmy o prześladowaniach Tatarów krymskich. Teraz mamy dla was długi artykuł na temat tej społeczności oraz prześladowaniach ze strony Rosji, z jakimi się zmagają od wielu lat. [The Kyiv Independent]
Europa
Inwazja raszystów obnażyła braki nie tylko w rosyjskiej armii. Działania wojenne wykazały niedofinansowanie i brak przygotowania na długotrwały konflikt również wojsk oraz przemysłu wojskowego krajów europejskich. O tym i działaniach podejmowanych, aby zmienić ten stan rzeczy, przeczytacie w [Politico]
Jeśli myśleliście, że jedyne co dzieje się w Czechach to memy o przyłączeniu Królewca, to się grubo mylicie. Korespondent Krytyki Politycznej dość barwnie opowiada o tym, jak prawica stara się wybić na frustracji społecznej wywołanej kryzysem energetycznym. Jeśli jednak chcecie posłuchać o żartobliwej aneksji Królewca przez Czechy, to polecamy podcast Outriders. [Krytyka Polityczna]
W Słowacji też kryzysowe nastroje. Poza kryzysem energetycznym jest też kryzys polityczny spowodowany rządem mniejszościowym. Podcast Podróż bez paszportu przygotował krótki odcinek, w którym dr Łukasz Lewkowicz (UMCS w Lublinie, Instytut Europy Środkowej) zwięźle przedstawia to, co aktualnie dzieje się u naszego południowego sąsiada.
W Bratysławie doszło do morderstwa motywowanego nienawiścią. Zastrzelono dwie osoby przed klubem LGBTQ, a sprawcę potem znaleziono martwego – najprawdopodobniej popełnił samobójstwo. Z doniesień lokalnych mediów wynika, że sprawca jest powiązany ze skrajną prawicą, a przed dokonaniem ataku umieścił w internecie manifest pełen nienawiści wobec społeczności LGBTQ i mniejszości etnicznych. [Vice News]
Wybory w Bośni i Hercegowinie jednak się nie skończyły. Głosy w wyborach na prezydenta Republiki Serbskiej są ponownie przeliczane po protestach zorganizowanych przez przegraną kandydatkę. Zatem, chociaż Miloradowi Dodikowi zwycięstwa pogratulował już Viktor Orban, to nie może się on jeszcze w pełni cieszyć z wygranej. [Reuters]
Mimo skomplikowanej sytuacji politycznej w Bośni i Hercegowinie (mogliście dowiedzieć się o niej z poprzedniego wydania) Komisja Europejska zarekomenduje przyznanie temu państwu status państwa kandydata do Unii Europejskiej. Wiecej o tej decyzji pisze [Euractiv].
Dlaczego dla Rosjan NATO to ciągle wróg? Dlaczego po rozpadzie ZSRR nie nastąpiła zmiana w postrzeganiu tej organizacji? Dlaczego na Zachodnich uczelniach można spotkać szanowanych wykładowców, którzy powtarzają rosyjską propagandę dotyczącą NATO? Na te i inne pytania stara się odpowiedzieć w wywiadzie Igor Grecki, kiedyś związany z Uniwersytetem w Petersburgu, a obecnie w ramach protestu przeciwko inwazji Rosji na Ukrainę przebywający na emigracji w Estonii. [Nowa Europa Wschodnia]
Firmy w Unii Europejskiej mogą zakazać noszenia chust, o ile jest to ogólny zakaz, który nie dyskryminuje pracowników. Tak stwierdził w czwartek Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wydając najnowsze orzeczenie w sprawie, która od lat dzieli Europę. [Reuters]
Wybory prezydenckie w Austrii zakończyły się na pierwszej turze. Urzędujący prezydent Alexander Van der Bellen zdobywając 56% głosów bezproblemowo zapewnił sobie druga kandencję. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Bliski i Środkowy Wschód
Relacje USA z Arabią Saudyjską przechodzą poważny kryzys. W ubiegłym tygodniu OPEC+ (obejmujący m.in. Rosję) podjął decyzję o ograniczeniu wydobycia skutkującym wzrostem cen ropy (mimo długotrwałych zabiegów USA, aby wręcz zwiększać wydobycie). W świetle tych wydarzeń w kongresie USA padła propozycja wycofania wojsk USA z Arabii Saudyjskiej i ponownej oceny stosunków z Saudami. Rosnące ceny paliw działają na korzyść Rosji, a także na niekorzyść Joe Bidena oraz jego partii, gdyż w Stanach już za moment będą miały miejsce wybory uzupełniające do parlamentu. Z czego wynika postawa Saudów? [Puls Lewantu]
Prezydent Zjednoczonych Emiratów Arabskich odwiedził Rosję. W rozmowach oficjalnie tematem miała być oferta mediacji między Rosją i USA w kontekście rosyjskiej inwazji na Ukrainę. Nie byłoby to nic nowego, gdyż państwa regionu starają się aktywnie negocjować porozumienia między stronami konfliktu (np. wymiana jeńców z Azowstali, eksport zbóż czy uwolnienie zachodnich ochotników z rosyjskiej niewoli). Jednak w świetle ostatnich wydarzeń i cięć wydobycia ropy przez OPEC+ Emiraty mogą stracić wiarygodność w oczach Amerykanów. A być może cała wizyta ma na celu nie mediowanie w konflikcie, lecz pogłębianie współpracy energetycznej. [Puls Lewantu]
Protesty w Iranie trwają już niemal miesiąc i obejmują kolejne miasta. Dołączyli do nich (przynajmniej w pewnym stopniu) także pracownicy sektora naftowego, strategicznego z punktu widzenia reżimu. Organizacje pozarządowe informują o ponad 200 ofiarach. [Reuters], [The Washington Post]
Przy mediacji USA Liban i Izrael osiągnęły porozumienie w sprawie przebiegu ich granicy morskiej na morzu śródziemnym. W stawce były złoża gazu odkryte w tym rejonie akwenu. Porozumienie można nazwać historycznym, gdyż Izrael i Liban pozostają w bardzo napiętych relacjach od początku istnienia Izraela, a ich lądowa granica nadal jest obszarem sporu. [Al-Monitor]
Będący w kryzysie politycznym od wyborów parlamentarnych, czyli od października 2021, Irak wybrał prezydenta. Wybrany przez parlament został na to stanowisko Kurd Abdul Latif. Rada Koordynacji, czyli parasolowa grupa zbierająca partie szyickie niechętne as-Sadrowi, ogłosiła się największym ugrupowaniem, a prezydent powierzył misję sformowania rządu Muhammadowi Szija as-Sudaniemu. Czy pomoże to ustabilizować sytuację w tym kraju? [Al-Monitor]
Azja
Pomimo oficjalnego motta „jedność w różnorodności”, Indonezja staje się coraz bardziej niegościnna dla członków mniejszości religijnych. The Diplomat w przekrojowym artykule opisuje, jakie prawa religijne obowiązują w tym kraju oraz jak są wykorzystywane do walki z mniejszościami religijnymi. [The Diplomat]
Władze Indii zatrzymały całą produkcję firmy Maiden Pharmaceuticals, odpowiedzialnej za zgony kilkunastu dzieci w Gambii. Powodem był syrop na kaszel i przeziebięnie wyeksportowany do afrykańskiego kraju, o którym wspominaliśmy tydzień temu. [Reuters]
Policja w Hong Kongu twierdzi, że autor satyrycznych komiksów niszczy jej wizerunek. Komiks dotyczył zawieszenia 14 uczniów za niestawienie się na ceremonię wzniesienia flagi. [Radio Free Asia]
Afryka
Wspominaliśmy o nowej epidemii Eboli w Ugandzie. Nature ma dla Was artykuł, w którym opisuje, w jakim stopniu naukowcy zajmujący się chorobami zakaźnymi są obecnie zaniepokojeni sytuacją w Ugandzie. [Nature]
W Nigerii zaczyna się kampania wyborcza przed wyborami prezydenckimi, które odbędą się w lutym przyszłego roku. DW przedstawia nie tylko sylwetki głównych kandydatów, ale także opisuje, jak młodzi, którzy są zmęczeni dotychczasową klasą polityczną, podchodzą do tych wyborów. [DW]
W Lesotho odbyły się wybory parlamentarne. Jeśli ciekawi was kto wygrał i czy uda mu się stworzyć koalicję rządzącą, to polecamy artykuł [AP News].
„Prezydent RPA zapewnia publicznie, że jego kraj »nie jest ksenofobiczny«. Chodzi mu nie o obowiązujący w przeszłości rasistowski system apartheidu, tylko zjawisko nazywane przez miejscowych socjologów afrofobią. Z jej powodu czarni obywatele kraju prześladują imigrantów o tym samym kolorze skóry, co jakiś czas dopuszczając się nawet pogromów. O źródłach i następstwach tej ksenofobii w RPA opowiada dr Jędrzej Czerep, analityk ds. afrykańskich w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych.”
Ameryka Łacińska
W lawinie błotnej w wenezuelskim mieście Las Tejerias zginęły 43 osoby, a poszukiwania zaginionych ciągle trwają. Zniszczonych zostały 300 domów, 15 zakładów pracy oraz szkoła. [AP News]
Prezydent Peru Pedro Castillo został oskarżony przez prokuraturę o złamanie konstytucji. Nie chce nam się już liczyć, który to zarzut przeciwko temu prezydentowi, piastującemu stanowisko niewiele ponad rok. [Al-Dżazira]
W zeszłym roku (w wydaniu 40.) wspominaliśmy o tym, jak Meksyk pozwał amerykańskiego producenta broni palnej za szkody, jakie ta broń, przemycona do Meksyku, wyrządziła. Teraz państwo oskarżyło przed amerykańskim sądem sprzedawców broni z przygranicznego stanu Arizona. Co meksykańska administracja chce osiągnąć tymi pozwami, dowiecie się z artykułu [Al-Dżaziry].
Co się dzieje na Haiti? Protesty, wybuch epidemii cholery, braki wody. Od morderstwa prezydenta w zeszłym roku sytuacja w kraju tylko się pogarsza. Al-Dżazira przygotowała podcast podsumowujący obecną sytuację w kraju i rozmawiają na ten temat z lokalnym dziennikarzem.
Ameryka Północna
Komisja Kongresu ds. ataku na Kapitol 6 stycznia 2021 miała kolejne posiedzenie. The Guardian podsumowuje, czego można się było dowiedzieć z tego posiedzenia poza tym, że komisja zdecydowała się wezwać Donalda Trumpa na przesłuchanie. Jeśli chodzi o kłopoty byłego prezydenta Stanów Zjednoczonych, to w sprawie dokumentów znalezionych w jego posiadłości, Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych odrzucił jego wniosek, który mógł bardzo spowolnić proces sądowy. Więcej o tym pisze CNN. [The Guardian], [CNN]
Dla Florydy zagrożenie huraganami to nic nowego. Dlatego mieszkańcy miejscowości Babcock Ranch postanowili się do nich wyjątkowo przygotować. Farma słoneczna aż nadto zaspokaja potrzeby energetyczne mieszkańców, ulice są tak zaplanowane, że woda nie podtapia domostw, linie napięcia są ukryte pod ziemią, a tereny zielone pomagają odprowadzić nadmiar wody. [CNN]
Tydzień temu pisaliśmy o decyzji państw OPEC+ dotyczącej poziomu wydobycia ropy naftowej. Ta decyzja będzie miała duże wpływ nie tylko na gospodarkę Stanów Zjednoczonych, ale także na zbliżające się wybory uzupełniające (midterms). W związku z tym prezydent Biden ogłosił, że jego administracja będzie musiała zmienić politykę względem Arabii Saudyjskiej – jednego z głównych graczy w OPEC. Jeśli jesteście ciekawi, dlaczego Arabia Saudyjska podjęła taką a nie inną decyzję to polecamy artykuł Pulsu Lewantu w dziale Bliski i Środkowy Wschód. [NPR]
W poprzednim tygodniu rząd USA ogłosił wprowadzenie nowych restrykcji na eksport do Chin zaawansowanych chipów koniecznych do uruchamiania i trenowania potężnych algorytmów AI. Zakaz dotyczy również eksportu oprogramowania i sprzętu koniecznego do produkcji zaawansowanych chipów. Więcej o zaostrzeniu kursu wobec Chin przez prezydenta Bidena przeczytacie w Foreign Policy. [Wired], [Foreign Policy]
Minęło 10 lat od powstania ruchu społecznego Black Lives Matter. Chociaż kilka osób z organizacji o tej nazwie zostało oskarżonych o malwersacje finansowe, to sam ruch społeczny ma spore osiągnięcia, którymi może się pochwalić. Właśnie o tych osiągnięciach jest artykuł think tanku The Brookings Institution. [The Brookings Institution]
Od 1967 do 2007 roku Federalne Biuro Śledcze (FBI) metodycznie zbierało informacje na temat piosenkarki Arethy Franklin, wykorzystując fałszywe telefony, inwigilację, infiltrację i wysoko postawione źródła – wynika z dokumentów uzyskanych we wrześniu przez [Rolling Stone].
Oceania
Komitet Praw Człowieka ONZ uznał, że rząd Australii naruszył prawa ludzi mieszkających na czterech wyspach w Cieśninie Torresa i nakazał mu wypłacić odszkodowanie. Komitet orzekł w zeszłym tygodniu, że Australia nie zdołała ochronić mieszkańców wysp przed skutkami zmian klimatycznych. Jest to pierwsza sprawa tego typu zakończona sukcesem. [Nature]
Pamiętacie jeszcze o AUKUS? Pakt wojskowo wywiadowczy między Australią, Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi był jednym z tematów ostatniej konferencji Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Interesujące jest, że gdy przedstawiciele Chin i Rosji starali się przekonać organizację do skrytykowania transferu technologii atomowych łodzi podwodnych w ramach tego paktu, to przedstawiciel Indii wsparł AUKUS. Dlaczego jest to ważny krok, pisze indyjski think tank [Observer Research Foundation].
Ekonomia i gospodarka
„Polski rząd ma już wszystkie oferty na budowę elektrowni jądrowej. W październiku 2021 r. swoją propozycję złożył francuski EDF, w kwietniu 2022 r. koreański KHNP, a we wrześniu amerykański Westinghouse. Jednak ostateczna decyzja ws. budowy elektrowni jądrowej wciąż nie zapadła, a premier Mateusz Morawiecki sugeruje wybór więcej niż jednego oferenta technologii.”
W wydaniu 77. wspominaliśmy o różnych strategiach, jakie Netflix może wdrożyć, żeby poradzić sobie ze stratami wynikającymi ze spadającej liczby subskrybentów. W niektórych krajach Ameryki południowej serwis streamingowy walczy z dzieleniem się dostępem do konta. Rest of World pisze więcej o metodach Netflixa, które być może zobaczymy także w innych częściach świata. [Rest of World]
Królewska Szwedzka Akademia Nauk ogłosiła Bena S. Bernanke, Douglasa W. Diamonda i Philipa H. Dybviga laureatami tegorocznej Nagrody Nobla w ekonomii. Nagrody udzielono za „badania na temat banków i kryzysów finansowych”. [Obserwator Gospodarczy]
Pracownicy francuskiego giganta paliwowego TotalEnergies strajkują, co tylko pogarsza kryzys energetyczny we Francji. Więcej o konflikcie przeczytacie w [The Guardian].
Nauka i Technologia
Nowa kapsułka z lekami może pomóc dużym białkom, takim jak insulina, zostać wchłoniętym w przewodzie pokarmowym. Kapsułka ma zrobotyzowaną nakładkę, która przechodzi przez śluz w jelicie cienkim, dzięki czemu dostarcza lek bezpośrednio na komórki jelita. [ScienceDaily]
Bezalkoholowe piwa nie budzą już takiego zdziwienia, jak jeszcze nie tak dawno temu. Bezalkoholowe wina to jednak ciągle dość rzadki widok. Jak jednak uzyskać wino bez alkoholu? Smithsonian Magazine chce Was zabrać w podróż po procesie innowacji i eksperymentów, które to umożliwiają. [Smithsonian Magazine]
Kryzys energetyczny w Europie dotyka wszystkich, także instytucje naukowe. Wielki Zderzacz Hadronów znajdujący się w ośrodku CERN zużywa ogromne ilości energii, więc obecny kryzys na pewno go dotknie. Jak CERN chce sobie z tym poradzić dowiecie się z [Nature].
Jeśli macie coś ważnego do zrobienia, a nie możecie się do tego zabrać, to pewnie wiecie czym jest prokrastynacja. Więc jeśli potrzebujecie odłożyć niektóre sprawy na później, polecamy Wam wykład dr. Marka Wypycha z Instytutu Biologii Doświadczalnej im. Marcelego Nenckiego PAN na temat tego, co badania naukowe mówią nam na w kwestii zjawiska prokrastynacji.
Obraz ewolucji Homo Sapiens jeszcze 100 lat temu był liniowy – znaliśmy kilka kolejnych gatunków człowieka, coraz bardziej rozwiniętych. Jednak postęp w badaniach wskazał nam, że w jednym momencie żyło kilka gatunków człowieka. Rywalizowały one, ale też krzyżowały się ze sobą, co pokazują badania genetyczne. O fascynującej historii ludzkiej ewolucji, o tym dlaczego nie ma dzisiaj na Ziemi innego gatunku człowieka, o wyzwaniach stojących przed badaczami, a także o tym, czym właściwie jest gatunek, opowiada dr Marcin Ryszkiewicz, geolog i ewolucjonista.
Żelazna Kopuła to całkiem znany izraelski system obrony przeciwlotniczej. Jego pociski rakietowe są jednak drogie, a przy dużym nasyceniu ataku może okazać się ona niewystarczająca. Stąd też idea wzbogacenia systemu o kolejny stopień – Żelazny Promień. System ten ma razić rakiety i pojazdy latające wroga laserem. Twórcy rozwiązania mówią, że pozostały już tylko pewne inżynierskie kwestie do optymalizacji i Żelazny Promień ma wejść do służby za 2-3 lata. [Konflikty.pl]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
„Czy Krzysztof Kolumb był zbrodniarzem?” Jak co roku o tej porze, wraca temat Krzysztofa Kolumba oraz oceny jego postaci. Rok temu poleciliśmy wam tekst o tej tematyce z National Geographic, a teraz mamy dla Was coś po polsku. [Hrabia Tytus]
Podzielnie Pokojowej Nagrody Nobla pomiędzy osoby/organizacje z Białorusi, Rosji i Ukrainy wywołało pewne oburzenie zwłaszcza wśród Ukraińców. Nie jest to pierwszy raz, gdy decyzja kapituły noblowskiej wywołała kontrowersje. Artykuł Voice of America z zeszłego roku przedstawia krytykę Pokojowej Nagrody Nobla, zarówno procesu przyznawania jak i wyboru odbiorców. Za to artykuł serwisu Britannica przypomina 7 głośnych kontrowersji związanych z Nagrodą Nobla. [Voice of America], [Britannica]
Ziemie Odzyskane. Pozornie prosta historia wysiedlania Niemców i przyjazdu Polaków. W rzeczywistości jednak to ogrom historii przeróżnych osób. O tym, jak wyglądały wysiedlenia, ile wiemy o liczbach wysiedlonych, a czego nie jesteśmy w stanie oszacować i jak ta historia jest badana. O zmianach nazw miejscowości oraz o recyklingu pomników. O polonizowaniu ziem, które nazwano Odzyskanymi. O wątpliwościach wokół tej nazwy oraz o tym, że to nie jest termin wymyślony po II wś. O tym wszystkim (a nawet więcej) opowiada dr Karolina Ćwiek-Rogalska, kulturolożka i etnolożka z Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk.
Drogi czytelniku, dziękujemy, że jesteś z nami. Uważasz, że więcej osób powinno przeczytać ten numer lub chcesz podziękować nam za tworzenie go?