Wydanie 29, 21.05.2021
To z malowanymi chatami w Zalipiu, leczniczym MDMA i nazistowskim Krakowem
Pogoda się poprawia, piwne ogródki są otwarte, ilość wolnych terminów na szczepienia rośnie, ale nie samym Polskim Ładem żyje świat. Zapraszamy na cotygodniową podróż dookoła świata z Tygodnikiem Neuropa.
Polska
Wiodącym tematem w polskiej debacie publicznej w minionym tygodniu była kwestia zmian w strukturze finansów publicznych reklamowana przez Zjednoczoną Prawicę jako Polski Ład. W felietonie dla Krytyki Politycznej publicysta Michał Sutowski waży jego mocne i słabe strony. Zwraca uwagę tak na ewentualne korzyści dla całego społeczeństwa, jak i doraźne zyski polityczne. Sutkowski zwraca uwagę, że Polski Ład jest programem nakierowanym na przeszłość i stanowi swoistą kontynuację permanentnej kampanii wyborczej. Są w nim rozwiązania sprawdzone wyborczo, jak transfery socjalne. Brak jednak próby rozwiązania problemów społecznych znanymi i efektywnymi metodami: problem mieszkalnictwa zredukowano do dopłaty do kredytów hipotecznych zamiast budownictwa na wynajem – to drugie wymagałoby bowiem sprawnej organizacji. A problemy przyszłości, jak wymuszona globalnym ociepleniem transformacja energetyczna, potraktowano po macoszemu. Pozostaje jeszcze najbardziej oczywiste pytanie: czy ów program w ogóle bilansuje się ekonomicznie? [Krytyka Polityczna]
Być może słyszeliście o strajku białostockich kurierów z Glovo, który został zduszony jednym kliknięciem niczym w Black Mirror. Jednak po strajkach w Trójmieście i interpelacji poselskiej Adriana Zandberga doszło do spotkania z przedstawicielami Glovo, po którym strajkujący kurierzy stwierdzili, że „Glovo uległo”. [Spider's Web]
Etnolog Adam Bartosz zaprasza nas do wspólnych odwiedzin w Zalipiu i okolicznych miejscowościach. Te wsie, usytuowane na Powiślu Dąbrowskim w województwie małopolskim, słyną ze zwyczaju malowania chat, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz. Głównym motywem są kwiaty, a same malarki mówią, że są to kwiaty prosto z ich wyobraźni. Bartosz rozmawia z przedstawicielami tego fachu w każdym pokoleniu i każdej płci.
Europa
W wydaniu 20. informowaliśmy o zacieśnieniu relacji węgiersko-chińskich. Jednym z jego przejawów jest to, że Węgry, za pożyczone od Chin pieniądze, wybudują w Budapeszcie kampus dla oddziału zamiejscowego szanghajskiego Uniwersytetu Fudan. Przedsięwzięcie ma zakończyć się w 2024 r. Kwota przeznaczona na ten cel to 1,3 miliarda euro. Jest to więcej, niż roczny budżet całego węgierskiego szkolnictwa wyższego. A to tylko jeden z przykładów chińskiej ekspansji postępującej za przyzwoleniem Viktora Orbána; kolejne przybliży Wam artykuł Balkan Insight, który serdecznie polecamy. [Balkan Insight]
„Dobrze sypiasz? Idąc ulicą powinieneś się bardzo bać” – te niezbyt dyplomatyczne słowa znalazł w swojej skrzynce mailowej słowacki ekspert ds. Chin Matej Šimalčík. W nie mniejsze osłupienie wprowadził go i jego kolegów z Centralnego Europejskiego Instytutu Studiów Azjatyckich (CEIAS) nadawca wiadomości – dyrektor chińskiego Instytutu Konfucjusza w Bratysławie. Jak się okazuje, Chiny stosują szerokie spektrum działań przeciwko naukowcom, instytucjom i politykom, którzy głośno mówią o łamaniu praw człowieka w Chinach, czy o wpływie, jaki Chiny chcą wywierać na europejskie uczelnie. Sankcje już były, teraz zastraszanie. [Res Publica Nowa]
Na początku marca były prezydent Francji Nicolas Sarkozy został uznany za winnego korupcji. 11 tygodni później, 20 maja stanął przed sądem w celu wysłuchania zarzutów w innej sprawie korupcyjnej. Sarkozy to jednak nie wyjątek w francuskiej polityce. Podobne śledztwa toczą się względem lewicowego polityka i byłego kandydata na prezydenta Jean-Luca Mélenchona oraz skrajnie prawicowej polityczki Marine Le Pen. Jak bardzo skorumpowana jest francuska polityka? [Politico]
11 maja doszło do strzelaniny w gimnazjum w Kazaniu w Rosji. 9 osób zginęło, a 21 zostało rannych. O reakcjach na kolejną już w ostatnich latach strzelaninę w szkole, o przymiarkach do zmian prawnych w dostępie do broni, regulacji internetu, a także o problemach rosyjskiej szkoły opowiada dr Maria Domańska z Ośrodka Studiów Wschodnich.
Rosyjska szczepionka Sputnik V jest szeroko wykorzystywana przez Kreml w ramach szczepionkowej dyplomacji. Zbierają się jednak nad nią czarne chmury. 28 kwietnia, rejestracji preparatu odmówiła brazylijska agencja rządowa ds. zdrowia Avisa. Zastrzeżenia co do jakości dostarczonego preparatu zgłaszał także słowacki urząd ds. leków ŠÚKL. Zastrzeżenia zgłaszają również naukowcy analizujący dostarczone przez Rosjan dane. W tym momencie szczepionki badane są przez Europejską Agencję Leków. Czy pogrzebie ona karierę Sputnika? [Onet]
Aleksandr Łukaszenka podpisał 9 maja dekret regulujący przejęcie kompetencji prezydenta „w przypadku jego śmierci w wyniku zamachu, aktu terrorystycznego, agresji zewnętrznej lub innych działań z użyciem przemocy”. W przypadku takich zdarzeń, władzę w kraju ma sprawować ośmioosobowa rada bezpieczeństwa z premierem na czele. Dekret jest z jednej strony elementem polityki informacyjnej Mińska skierowanym do własnych obywateli, gdyż utrzymuje on narrację zagrożenia przewrotem. Z drugiej dekret ma uspokajać Kreml, gdyż 6 z 8 osób z komitetu jest przedstawicielami resortów siłowych, które utrzymują robocze kontakty z Moskwą, więc kontynuacja współpracy między państwami nie będzie zagrożona. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
10 lat temu przez dziesiątki Hiszpańskich miast przetoczyła się fala protestów. W wyniku potężnej recesji gospodarczej, niezadowolenia społecznego, zmęczenia niekompetencją i korupcją polityków na ulicach hiszpańskich miast rozwinął się ruch Oburzonych (hisp: Indignados). Protesty miały zmienić oblicze polityki. I rzeczywiście hiszpańska scena polityczna jest dzisiaj nie do poznania, właśnie dzięki partiom, które powstały w ostatniej dekadzie. Co ich dzieje mówią o samej Hiszpanii i jej obecnej sytuacji? Opowiada Maciej Okraszewski.
Bliski i Środkowy Wschód
6 maja Liban odwiedził francuski minister spraw zagranicznych Jean-Yves Le Drian. Podczas wizyty nie unikał gorzkich słów skierowanych do libańskich elit, które od czasu eksplozji w bejruckim porcie nie są w stanie uformować rządu, a także posunąć się do przodu w rozmowach z Międzynarodowym Funduszem Walutowym o restrukturyzacji libańskiego zadłużenia. Francja próbuje wymusić na Libanie reformy, które swoją osobą firmował prezydent Macron. Opór libańskich elit może wskazywać na to, że są beneficjentami skostniałego systemu władzy, jaki funkcjonuje w ich kraju. Z drugiej strony, jeśli nic w kraju się nie zmieni, to zdesperowani mieszkańcy, którzy żyją od 2 lat w permanentnym kryzysie, mogą zapragnąć rewolucji. [Al-Monitor]
Jednym z przykładów potężnych libańskich kłopotów niech będzie fakt, że przez 18 miesięcy Liban nie był w stanie uregulować rachunków za prąd z tureckim dostawcą Karpowership. Firma w obliczu takich zaległości zaprzestała przesyłu energii elektrycznej, a braki zasilania staną się dla mieszkańców Libanu coraz bardziej dotkliwe. [Al-Monitor]
Libijska ministra spraw zagranicznych Nadżla al-Mangousz wezwała prezydenta Turcji Recepa Tayyipa Erdoğana podczas jego wizyty w Libii do wycofania tureckich oddziałów z jej państwa. Siły tureckie stacjonują w Libii na zaproszenie rządu w Trypolisie, jednak teraz, po długich negocjacjach, ster trzyma rząd tymczasowy utworzony przez strony wojny domowej, który doprowadzić ma do wyborów i sprawnego przekazania władzy. Obecność Turcji w Libii staje pod coraz większym znakiem zapytania. [Al-Dżazira]
Iracki Kurdystan stoi przed widmem suszy. Dodatkowo Iran i Turcja ograniczyły przepływ wody do tego regionu budując tamy na rzekach. Sytuacja rolników jest dramatyczna a wygląda na to, że będzie tylko gorzej. [Middle East Eye]
Saudyjski następca tronu, Muhammad ibn Salman, ogłosił plan zasadzenia w Arabii Saudyjskiej 10 miliardów drzew. Zapowiedział on także kooperację z państwami regionu, gdzie, czerpiąc z Saudyjskich doświadczeń, zasadzonych zostanie dodatkowe 40 miliardów drzew. Największy eksporter ropy na świecie ma także, razem z sąsiadami, ograniczyć własne emisje gazów cieplarnianych o 60%, a także do 2030 roku wytwarzać połowę produkowanej w kraju energii elektrycznej ze źródeł bezemisyjnych. Czy to realne plany, czy tylko wizja, która ma zachwycać liczbami? – zastanawiają się komentatorzy. [Middle East Eye]
W ciągu ostatniego tygodnia odbyło się wiele protestów przeciwko obecnemu konfliktowi w Izraelu, sporo z nich było pro-palestyńskich. Pojawiły się doniesienia o antysemickich zachowaniach i hasłach na tych protestach. W tym momencie można zadać sobie pytanie, czy antysyjonizm jest inherentnie antysemicki. Peter Beinart twierdzi, że nie jest i jego argumenty możecie przeczytać w artykule z 2019 roku w The Guardian. Jeśli interesuje Was, czym dokładnie jest antysemityzm oraz jak można go filozoficznie zrozumieć, to polecamy długi film z kanału PhilosophyTube. Jeśli nie jesteście zaznajomieni z tym kanałem, to bądźcie przygotowani na dużą dawkę teatralności. [The Guardian]
Azja
14 maja Chińska Republika Ludowa stała się drugim państwem, które dokonało skutecznego lądowania łazika marsjańskiego na powierzchni czerwonej planety. Nazwany po starożytnym bogu ognia łazik Zhurong przeprowadzi badania nad jej topografią, geologią oraz atmosferą. Ich celem jest zdobycie wiedzy na temat złóż lodu w regionie. Artykuł w The New York Post z kolei powie wam więcej na temat kosmicznych ambicji Chin, które nie ograniczają się do bezzałogowej misji na Marsa. [Space.com], [The New York Times]
„Czy Korea Południowa jest dyktaturą?” – to pytanie zadaje aktywista, który po ucieczce z Korei Północnej regularnie wysyła na północ listy przypięte do balonów z helem. Listy te mają przekonać mieszkańców Korei Północnej do ucieczki lecz obecnie to, co robi, jest przestępstwem w Korei Południowej. Jeśli chcecie wiedzieć, skąd się ten zakaz wziął, to zapraszamy do zapoznania się z artykułem. [Al-Dżazira]
Afryka
Historia konfliktu między Hutu i Tutsi w Rwandzie odbiła się szerokim echem na świecie i istnieje w świadomości Zachodu. Jednak była to tylko jedna z odsłon konfliktu. Dzisiaj, przed międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwosci, Kongo żąda od Ugandy wielomiliardowego odszkodowania za jedną z nich – dziesięcioletnią wojnę z przełomu tysiącleci. Historię krwawych konfliktów regionu oraz o tym, jak od Rwandyjskiej rzezi doszło do najechania Zairu (dzisiaj Konga), opowiada Wojciech Jagielski. [Tygodnik Powszechny]
Polski ksiądz zmusza małych Afrykańczyków do tańczenia i śpiewania disco polo dla donejtów, bo jak nie, to będzie ich głodził. Brzmi jak satyra na zły Kościół Katolicki, a tymczasem historia ta wydarzyła (i być może nadal dzieje) się naprawdę. Zakon Dominikanów był powiadomiony o patologiach, ale jak zwykle nic nie zrobił. [Onet]
Sąd Najwyższy w Kenii ogłosił, że zmiany, jakie chce wprowadzić do konstytucji prezydent Uhuru Kenyatta, są nielegalne, ponieważ do wprowadzenia zmian wykorzystał ścieżkę zarezerwowaną dla zwykłych obywateli. Chociaż prezydent głosił, że zmiany mają łagodzić konflikty między różnymi grupami etnicznymi, to artykuł Al-Dżaziry zwraca uwagę na konflikt z wiceprezydentem – konflikt który może być jedną z sił napędowych właśnie zatrzymanej reformy. [Al-Dżazira]
Dowódca policji Frontu Polisario został zamordowany. I tak jak często niewiele wiadomo o samej Saharze Zachodniej, tak okoliczności śmierci Addaha al-Bendira i jej możliwych następstwach pozostają tajemnicze. Bendir został najprawdopodobniej zabity przez marokańskiego drona, co prowadzi do dalszego wzrostu napięcia między Frontem Polisario oraz Marokiem i wystawia na próbę 30-letni rozejm. Czy jednak opuszczony na arenie międzynarodowej, jedynie z Algierią u boku, Front Polisario będzie w stanie efektywnie walczyć o niepodległość? [Al-Monitor]
W wydaniu 24. pisaliśmy o rosnącej roli Sudanu w lokalnej polityce. Teraz Polski Instytut Spraw Międzynarodowych przedstawia dogłębną analizę jednego z aspektów tej zmiany – przemodelowania stosunków z dwoma wielkimi graczami światowymi – Rosją i Stanami Zjednoczonymi. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Ameryka Łacińska
Na kwietniowym wirtualnym Szczycie Klimatycznym, który zorganizował Joe Biden, prezydent Meksyku zaskoczył wszystkich mówiąc o dalszych inwestycjach w paliwa kopalne. Artykuł Al-Dżaziry stara się przedstawić różne czynniki, które mogły mieć wpływ na to, co robi Andres Manuel Lopez Obrador. Poza kwestiami gospodarczymi autorzy podkreślają kolonialne dziedzictwo Meksyku jako czynnik mający wpływ na „fiksację na punkcie paliw kopalnych” prezydenta. [Al-Dżazira]
Polityczne trzęsienie ziemi w Chile. W zeszłym roku po protestach mieszkańcy Chile zdecydowali w referendum, że chcą nowej konstytucji. Właśnie odbyły się wybory i kandydaci opozycyjni oraz niezależni uzyskali 2/3 miejsc w konstytuancie. Centroprawicowy rząd jest wielkim przegranym – tym większym, że w odbywających się równolegle lokalnych wyborach także poniósł porażkę. [Reuters]
Nie będziemy już nawet zliczać, który to zły news z Brazylii ostatnimi czasy. Tym razem wylały rzeki w stanie Amazonas, który był mocno doświadczony przez pandemię. Z 62 miast aż 52 znalazło się pod wodą. W artykule BBC możecie przeczytać o przyczynach powodzi oraz zobaczyć na zdjęciach, jak ludzie radzą sobie z tą tragedią. [BBC]
Ruch Black Lives Matter kojarzymy ze Stanami Zjednoczonymi, jednak nie jest to jedyne państwo, w którym czarnoskórzy obywatele są dyskryminowani i chcą z tą dyskryminacją walczyć. Obecnie takie protesty odbywają się w Brazylii i związane są z brutalną akcją policji w slumsach, o czym przeczytać możecie w artykule Reuters. Podobny protest odbył się w grudniu i wtedy głos zabrało ONZ, o czym relacjonuje w swoim artykule The Guardian. [Reuters], [The Guardian]
Ameryka Północna
13 października 2020 r. roku Amy Comey Barret podczas przesłuchania w Senacie odmówiła odpowiedzi na pytanie o wyrok w sprawie Roe vs. Wade, który jest kluczowy dla legalnej aborcji w Stanach Zjednoczonych. 26 października 2020 r. Amy Comey Barret została sędzią Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych. 17 maja 2021 r. ten sam Sąd Najwyższy zdecydował, że chce rozpatrzyć sprawę nowego prawa aborcyjnego stanu Missisipi, które może podważyć wyrok Roe vs. Wade. 19 maja 2021 r. gubernator stanu Teksas podpisał nowe prawo, które zakazuje aborcji po 6. tygodniu ciąży, co jest de facto zakazem całkowitym bo dużo kobiet na tym etapie ciąży nie zdaje sobie z niej sprawy. [The Guardian], [Vox]
Cztery miesiące po inauguracji Joe Bidena na prezydenta Stanów Zjednoczonych w stanie Arizona odbywa się ponowne przeliczanie głosów organizowane przez osobę, która wcześniej powtarzała teorie spiskowe Donalda Trumpa. Chodzi dokładnie o hrabstwo Maricopa i właśnie organy tego hrabstwa odpowiadające m.in za wybory nazwały ten proces teatrzykiem, który może zaszkodzić procesom demokratycznym. Jest to o tyle ciekawe, że większość osób z tego grona jest republikanami. [The Washington Post]
Oceania
Kiribati rozmawia z Chinami o rozbudowie lotniska na atolu Kanton. Lotniska, które podczas II wojny światowej zbudowali tam Amerykanie. Sprawę nagłośniła deputowana opozycji, która zaniepokoiła się brakiem ujawnienia szczegółów inwestycji mówiących o jej kosztach i kształcie. Rządzący Kiribati wykonali w ostatnich latach zwrot ku Chinom. Perspektywa umiejscowienia bazy w połowie drogi między USA a Nową Zelandią niepokoi wielu regionalnych graczy, jak również Australię i Francję. Poza militarnym i strategicznym wymiarem tej potencjalnej inwestycji, kolejnym jej aspektem jest ciągła ekspansja rabunkowych wręcz połowów chińskich flotylli rybackich. [Konflikty.pl]
W wydaniu 25. pisaliśmy o skomplikowanej sytuacji na Samoa po kwietniowych wyborach parlamentarnych. Tamtejszy sąd najwyższy właśnie odrzucił wniosek o unieważnienie wyborów oraz anulował decyzję o utworzeniu kolejnego mandatu poselskiego w celu utrzymania parytetu dla kobiet. Dzięki temu opozycja może teraz przejąć władzę, a na czele rządu ma stanąć pierwszy raz kobieta – Fiame Naomi Mataafa. [Reuters]
Ekonomia i gospodarka
Badacze z Harvardu oraz Uniwersytetu Kopenhaskiego zapytali Duńczyków o postrzeganie przez nich nierówności dochodowych. Okazuje się, że za najmniej sprawiedliwe uznajemy nierówności wśród grup na analogicznych stanowiskach lub o podobnym wykształceniu. Co ciekawe, choć może nie tak bardzo zaskakujące, osoby gorzej zarabiające przeszacowywały swoją pozycję w drabince dochodów, a osoby w górnych częściach rozkładu, zaniżały swoją pozycję. [Obserwator Finansowy]
Źródło: Obserwator Finansowy Brakujące półprzewodniki spędzają sen z powiek producentom samochodów i sprzętu AGD. Problem jest globalny i rozładowanie go będzie trwało przynajmniej kilkanaście miesięcy. Jak wiele zmieni to w globalnych łańcuchach dostaw i czy możliwe jest osiągnięcie samowystarczalności w produkcji chipów przez zachodnie państwa? [Obserwator Finansowy]
Niedawno Bitcoin stracił całą wartość, jaką zyskał, od kiedy Elon Musk wyraził zainteresowanie tą kryptowalutą. Spadek ten jest również wiązany z działaniami Elona Muska. Trudno nam powiedzieć jaką wartość będzie miał, kiedy będziecie czytali ten opis; możemy mieć tylko nadzieję, że artykuł Bloomberga z 19 maja nie zdezaktualizuje się przesadnie do tego czasu. [Bloomberg]
Nauka i Technologia
MDMA kojarzymy głównie jako nielegalny narkotyk. Substancja ta znalazła się w obrębie zainteresowań badaczy z Uniwersytetu Nowojorskiego. Badano ją pod kątem użyteczności w terapii zespołu stresu pourazowego. Wyniki badań opublikowanych w prestiżowym czasopiśmie Nature są obiecujące: 67% pacjentów po trzykrotnym zażyciu MDMA na przestrzeni osiemnastu tygodni wspartym prowadzoną równolegle terapią nie kwalifikowało się do utrzymania diagnozy PTSD. 88% zanotowało znaczącą poprawę swego stanu zdrowia. Naukowcy tonują jednak entuzjazm i rekomendują dalsze badania. [BBC]
30 kwietnia WHO zmieniło informacje na swojej stronie na temat rozpowszechniania się SARS-CoV2, uzupełniając je o zapis, że zakażenie jest możliwe przez aerozol. Podobną zmianę w swoich wytycznych wprowadziło na początku maja Amerykańskie Centrum Kontroli i Zapobiegania Chorób CDC. Obu tym zmianom nie towarzyszyły głośne konferencje prasowe ani kampanie medialne. Dlaczego ponad rok zajęło instytucjom zajmującym się walką z pandemią ustalenie wszystkich sposobów rozpowszechniania się koronawirusa? I dlaczego wymagało to pomocy historyka? [Wired]
„Większość matematyków dowodzi tego, czego może dowieść. Von Neumann dowodzi tego, czego zechce”. Atrakcyjnie opisana historia życia jednego z najgenialniejszych umysłów w historii, a jednocześnie – wbrew stereotypowi matematyka – miłośnika uciech życia. PS W wersji bezpłatnej substacka „Cantor's Paradise” o historii matematyki, fizyki i ekonomii prowadzonego przez dr. Jørgena Veisdala tylko najnowszy post jest dostępny bezpłatnie, więc spieszcie się z czytaniem! PPS Na wypadek gdybyście nie zdążyli, zostawiamy filmik na pocieszenie. [Cantor's Paradise @ Substack]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Ludzie zżyli się z kotami, to niezaprzeczalny fakt. Współcześnie dorobiliśmy się nawet wielu kocich celebrytów, jak np. słynny Grumpy Cat, czy grającą na fortepianie Nora, dla której skomponowano nawet koncert. Po co jednak właściwie ludziom te przemiłe na pierwszy rzut oka zwierzęta? Z krótkiego tekstu dla Tygodnika Powszechnego możemy się dowiedzieć, że opowieści o kluczowej roli tych zwierząt w powstrzymywaniu historycznych epidemii należy uznać za mity. Jednocześnie same są nosicielami groźnej dla ludzi toksoplazmozy. Podobnie nieprawdziwy jest ich rzekomy dobroczynny wpływ na redukcję stresu. Wreszcie, koty to ogromne zagrożenie dla bioróżnorodności; odpowiadają za śmierć blisko 3,7 miliarda ptaków rocznie. Argument za ich trzymaniem w domu jest tak naprawdę jeden – lubimy je. A to jest nie do przecenienia. [Tygodnik Powszechny]
Karolina Wigura w rozmowie z Katarzyną Kasią opowiada o swojej przewlekłej chorobie, którą odkryła i zaczęła leczyć w czasie pandemii. Szczególnie polecamy fragment od 12:29, w którym dwie filozofki rozmawiają o próbach znalezienia sensu cierpienia z perspektywy świeckiej i o tym, czy i do jakiego stopnia myślenie może pomóc w radzeniu sobie z czymś tak konkretnym, jak fizyczny ból.
Magdalena Łanuszka w swoim podcaście „Sztuka powszechnie nieznana” opowiada o nazistowskiej architekturze w Krakowie, czyli o „kłopotliwym dziedzictwie”. Oprócz podcastu polecamy obejrzeć zdjęcia, które ilustrują treści przedstawione przez autorkę. [Tygodnik Powszechny]