Wydanie 36, 09.07.2021
To z ostatnią monarchią absolutną w Afryce, inflacją w Turcji i nadmiarem książek dla dzieci o Holokauście
Jest taka pogoda, że nikomu się nic nie chce. Mamy jednak nadzieję, że wam będzie się chciało zerknąć na newsy, które dla was zebraliśmy.
Zapraszamy również na nasze konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza. Linki do naszych kont na social mediach znajdziecie w zakładce o nas.
Polska
Dlaczego polskie miasta nie są przyjazne dla kobiet? Czy samo zamontowanie lepszego oświetlenia na ulicy zwiększy ich poczucie bezpieczeństwa? O co można mieć pretensje do Le Corbusiera? Na te i inne pytanie odpowie architektka i urbanistka Magdalena Milert w wywiadzie, jakiego udzieliła Paulinie Januszewskiej z Krytyki Politycznej. [Krytyka Polityczna]
„Pomimo skutecznej akcji szczepień wiele DPS-ów nadal nie pozwala ani na wyjścia, ani na przyjmowanie odwiedzin przez mieszkańców. Czy dyrekcje niektórych placówek wykorzystały pandemię, by zaprowadzić u siebie quasi-więzienny reżim?”. Krzysztof Story z Tygodnika Powszechnego opisuje trudną sytuację części mieszkańców DPS-ów. [Tygodnik Powszechny]
Europa
Reporterzy bez Granic uznali premiera Węgier Victora Orbana za wroga wolności prasy. Jest to jedyny polityk z Unii Europejskiej wśród 37 przywódców, których uznano godnych tego zaszczytu. [Politico]
Firmy motoryzacyjne Volvo, Daimler i Traton chcą na terenie Europy wybudować 1700 stacji dla elektrycznych samochodów ciężarowych. Przeznaczyły na ten cel 500 milionów euro. Europejskie Stowarzyszenie Producentów Samochodów postuluje powstanie 50 tysięcy takich stacji do 2030 roku. [InsideEVs]
W Norwegii przyjęto prawo wymagające od influencerów umieszczenia informacji, jeśli zamieszczone w social mediach zdjęcie było retuszowane. Ma to poprawić samoocenę użytkowników social mediów. Reakcje samych influencerów są podzielone. [BBC]
W Rosji trwa właśnie 3 fala COVID-19. Każdego dnia jest notowane ponad 20 tysięcy nowych przypadków oraz ponad 600 ofiar śmiertelnych. Według mera Moskwy za 90% nowych zarażeń w stolicy Rosji odpowiedzialny jest wariant Delta. Jedynie 12% Rosjan jest w pełni zaszczepionych, a kolejne 4,7% otrzymało pierwszą dawkę szczepionki. Propaganda porzuciła już dopingowanie zagranicznym protestom anty-lockdownowym oraz śledzenie wszystkich komplikacji wynikłych z zachodnich szczepionek. Jednak ziarno zostało zasiane i aż 35% Rosjan deklaruje, że się nie zaszczepi. Również na froncie dyplomacji szczepionkowej rząd w Moskwie poległ, z 900 mln dawek dostarczył do innych krajów tylko 17 mln. [Foreign Policy]
Komisja Europejska wstrzymała węgierski plan odbudowy. Powodem ma być obawa, że przedstawiony Komisji plan nie zapewnia wystarczającej ochrony przed korupcją. Nie jest to decyzja ostateczna i pójście na ustępstwa ze strony Budapesztu może poskutkować poparciem KE dla programu. Część państw oraz eurodeputowanych chce włączyć ten spór w konflikt o kontrowersyjne prawo uchwalone przez rząd Fideszu dotyczący mniejszości seksualnych.[Onet/Politico]
W procesie kształtowanie dzisiejszej państwowości greckiej, który zaczął się realizować 200 lat temu, Grecja stała się wybitnie homoetniczna. Jednak przez ostatnie dekady zarówno wielu imigrantów przybywało do Grecji, aby korzystać z miejscowego prosperity, jak również przez różne wiry historii sami Grecy emigrowali ze swojego państwa. Kto dzisiaj może nazywać się Grekiem? Dlaczego związek z kulturą i językiem greckim wcale nie musi być tego wyznacznikiem? I co ma z tym wszystkim wspólnego urodzony w Atenach syn imigrantów z Ghany, raper Negros Tou Moria? W jak zawsze odpowiednio szeroko ujmującej temat rozmowie z Maciejem Okraszewskim, opowiada o tym Dionisios Sturis: reporter i autor książki „Zachód słońca na Santorini”.
Bliski i Środkowy Wschód
Satyryczna strona The Onion napisała 10 lat temu artykuł, że USA ucieknie z Afganistanu w środku nocy. W 2021 roku ta wizja częściowo się urzeczywistniła. Chociaż Amerykanie twierdzą, że poinformowali wcześniej lokalne władze o opuszczeniu przez ostatnie jednostki bazy w Bagram, to te były zaskoczone nagłym zniknięciem wojsk amerykańskich. W związku z opuszczeniem większości sił amerykańskich, oddziały Talibów wydają się gotowe do walki o kontrolę nad całym państwem. [CNN]
Poparcie dla Talibów różni się mocno w zależności od regionu kraju tak zróżnicowanego jak Afganistan. Co więcej, 20 lat obecności sił zachodnich dało dostęp do edukacji wielu kobietom, a termin prawa człowieka i prawa kobiet pojawiał się w coraz większej liczbie rządowych dokumentach i instytucji. Dziewczynki chodzące do szkół, salony piękności, zmniejszająca się liczba burek w przestrzeni publicznej – tak zmieniały się afgańskie miasta przez ostatnie 20 lat. Nie dziwi więc, że gdy taliban prowadzi zakrojoną na szeroką skalę ofensywę, to kobiety protestują wyjątkowo głośno, a także łapią za broń. O tym w artykule od Guardiana. Szerzej o sytuacji społecznej w obliczu wycofywania się zachodnich wojsk po 20 latach obecności, opowiada w rozmowie z Agatą Kasprolewicz dr Ludwika Włodek ze Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego. [The Guardian]
Siostry Roya i Ladan Boroumand, akademiczki mieszkające w USA przygotowują wirtualny pomnik pamięci ofiar irańskiego reżimu. Omid, co po persku znaczy nadzieja, ma udokumentować 25 tysięcy ludzkich istnień. Każda nota zaczyna się od słów „Żyła kiedyś osoba o imieniu...”. [The National]
Targana od 10 lat wojną o różnych odcieniach ludność Syrii zmagać się musi z kolejnymi kłopotami. W leżącym na północ od Aleppo, kontrolowanym przez siły tureckie mieście al-Bab, które stało się domem dla wielu wewnętrznych uchodźców, zaczyna brakować wody. Studnie artezyjskie wysychają, a woda dostarczana cysternami staje się coraz droższa. [Al-Monitor]
Znad Turcji nie znika widmo gospodarczych kłopotów. Oficjalne dane o inflacji mówią, że wskaźnik ten osiągnął 17,5%, czyli poziom najwyższy od 2 lat. Sterowany politycznie bank centralny nie może podejmować akcji mających na celu walkę z inflacją – dla Recepa Tayyipa Erdoğana najważniejszy pozostaje wzrost PKB. Czy inflacja ponownie przekroczy 20%? Zobaczymy. Aby zobrazować spadek wartości tureckiej waluty warto porównać ją nawet do złotówki. Jeszcze 5 lat temu za 1 PLN mogliśmy nabyć 0,75 tureckiej liry. Obecnie za 1 PLN otrzymamy już 2,25 liry. 3 razy więcej. [Al-Monitor]
Azja
Większość kontenerowca X-Press Pearl osiadła już na dnie morza w pobliżu Sri Lanki, ale stanowi on nie mniejsze zagrożenie dla środowiska niż wtedy, gdy stał w płomieniach ponad 2 tygodnie temu. Obszerny artykuł The Washington Post przybliży Wam skutki tej katastrofy. Obecnie ludzie zaczynają znajdować na plażach martwe ryby i żółwie, a naukowcy ostrzegają, że może to być dopiero początek. [The Washington Post]
W Indiach zmarł Stan Swamy, jezuita i aktywista praw człowieka. Był on najstarszą osobą zatrzymaną na podstawie nowego indyjskiego prawa antyterrorystycznego. Zaprzeczał on związkom z maoistowskimi bojówkami, jakie zarzucały mu władze Indii. Twierdził, że jest prześladowany z powodu swojego aktywizmu na rzecz praw niższych kast. [Al-Dżazira]
W wydaniu 21. pisaliśmy o trudnej sytuacji filipińczyków w związku z pandemią. Teraz też chcemy napisać o trudnej sytuacji, ale z innego powodu. Związkowcy walczący o prawa pracownicze, czy po prostu prawa człowieka, są atakowani przez zwolenników obecnego rządu i prezydenta Duerte. Oskarżenie o wspieranie komunistycznych bojówek może być dla nich wyrokiem śmierci. [Rest of the World]
Afryka
Od niedawna jeden z najbardziej rozpoznawalnych na świecie produktów pochodzących z RPA objęty został ochroną przez Unię Europejską. Rooibos, czyli herbata z czerwonokrzewu, znalazł się na liście produktów o chronionej nazwie pochodzenia, na której znajdują się takie produkty jak szampan, szynka parmeńska, czy ser feta. Jest to pierwszy produkt pochodzenia afrykańskiego, który otrzymał to wyróżnienie. Nasz południowoafrykański korespondent poleca rooibos jako alternatywę dla innych lubianych naparów, gdyż nie zawiera on obecnych w kawie i herbacie substancji pobudzających, oraz charakteryzuje się delikatnym, lekko miodowym aromatem. [The Conversation]
W wielu poprzednich wydaniach pisaliśmy o poprawiającej się sytuacji w Sudanie. Jednak mimo tego sytuacja w Darfurze, zachodnim regionie Sudanu, nie poprawia się tak, jak można by tego oczekiwać. Al-Dżazira przedstawia długi reportaż o trudnej sytuacji mieszkańców, którzy żyją w ciągłej obawie przed atakami bojówek, a widok sił państwowych nie wywołuje u nich poczucia bezpieczeństwa. [Al-Dżazira]
Tydzień temu świat obiegł news o tym, że były prezydent RPA Jacob Zuma został skazany na 15 miesięcy więzienia za obrazę sądu. Jednak pan Zuma nie chciał się poddać bez walki i zaczął batalię sądową o wstrzymanie wykonania tego wyroku. Jego syn ogłosił, że będzie bronił ojca przed siłami porządkowymi. Sytuacja robiła się naprawdę gorąca. Wczoraj wieczorem jednak prezydent oddał się ręce policji. Na stronie Independent Online znajdziecie podsumowanie zarzutów, jakie przez lata wysuwana przeciwko byłemu prezydentowi a Daily Maverick opisuje szczegółowo, co się działo przez ostatni tydzień. [Independent Online], [Daily Maverick]
Ostatnia monarchia absolutna chwieje się w posadach. Mediana wieku w eSwatini wynosi 21 lat, a bezrobocie przekracza 40%. Chociaż król żyje w ostentacyjnym luksusie, z flotą luksusowych samochodów, prywatnymi odrzutowcami, licznymi pałacami i 15 żonami, według Banku Światowego prawie 60% jego poddanych żyje w biedzie. Początkowo pokojowe protesty przerodziły się w zamieszki, brutalnie tłumione za pomocą ostrej amunicji, przez lojalnych królowi Mswati żołnierzy. Oficjalnie podano liczbę 27 zabitych oraz ponad 150 osób rannych w ulicznych starciach. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
O protestach na Haiti i kontrowersjach związanych z prezydentem Jovenelem Moïse pisaliśmy chociażby w wydaniu 20. Prezydent Moïse został właśnie zamordowany. Policja twierdzi, że zatrzymała 2 sprawców a 4 zastrzeliła ale ich motywy nadal pozostają nieznane. [NPR]
W wydaniu 29. pisaliśmy o utworzeniu w Chile konstytuanty. Teraz delegaci powołali osobę, która będzie kierowała jej pracami. Jest to kobieta z rdzennego ludu Mapuche – Elisa Loncon, która jest aktywistką ale także profesorką akademicką. Pierwszy dzień obrad konstytuanty był jednak niespokojny – doszło do starcia protestujących z policją, co doprowadziło do przesunięcia części obrad. [France 24]
Szczepienia przeciwko koronawirusowi są przydatne na więcej sposobów, niż możecie się spodziewać. W Argentynie dały impuls do ponownego skupienia sią na szukaniu „ukradzionych wnuków”. Mowa o dzieciach, których rodzice byli porwani przez juntę wojskową w latach 1976-1983. Z artykułu Al-Dżaziry dowiecie się więcej o działaniach dyktatury, a także o tym, jak teraz babcie wykorzystują program szczepień, żeby odnaleźć swoje dawno zaginione wnuki. [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
Mary Simon została wyznaczona przez rząd Kanady na Generalną Gubernatorkę. Będzie pierwszą rdzenną Kanadyjką piastującą stanowisko oficjalnej przedstawicielki Królowej Elżbiety II w Kanadzie i głównodowodzącej Kanadyjskimi Siłami Zbrojnymi. Nominacja czeka jeszcze na zatwierdzenie przez Królową. [CNN]
W Polsce różnie obchodzimy rocznice uzyskania niepodległości. Spędzamy ten czas z rodziną i przyjaciółmi jako kolejny wolny dzień od pracy lub idziemy na marsz i palimy tęcze. W Ameryce jest jeszcze opcja bycia zastrzelonym. W czwartolipcowy weekend w USA 233 osoby zostały zamordowane, a kolejne 618 postrzelonych w ponad 500 strzelaninach na terenie całego kraju. [CNN]
Organizacja non-profit Well Done z USA zajmuje się zatykaniem starych odwiertów po wydobyciu ropy oraz gazu ziemnego. Są one źródłem emisji metanu, który jest gazem cieplarnianym. Jak na razie organizacji udało się zabezpieczyć 7 odwiertów, a do końca roku mają być zabezpieczyć 24 kolejne. W całym kraju liczbę opuszczonych odwiertów szacuje się na 3 mln. Rząd federalny planuje przeznaczyć 24 mld dolarów na zabezpieczenie opuszczonych odwiertów oraz kopalń. Swoje projekty mają też poszczególne władze stanowe, ale przyznają, że priorytetem są odwierty, które są potencjalnym źródłem wycieku ropy do ziem uprawnych i źródeł wody. [The Washington Post]
W poprzednich wydaniach mogliście przeczytać o braku czipów, problemach tym wywołanych oraz o działaniach, jakie podejmuje rząd USA, żeby zlikwidować przyczyny niedoborów. Jednym z powodów problemów z dostawami była zmiana polityki handlowej przeprowadzona przez administrację Donalda Trumpa w 2018 r. W miejsce unilateralnej polityki Trumpa administracja Joe Bidena w ciągu ostatnich miesięcy osiągnęła porozumienie z Unią Europejską, Japonią oraz Koreą Południową w celu stworzenia wspólnej strategii półprzewodnikowej. [Foreign Affairs]
W tym tygodniu Joe Biden ma wydać rozporządzenie wykonawcze dotyczące polityki konkurencji. Celem jest uczynienie rynku pracy lepszego dla pracownika. Między innymi ograniczone zostanie stosowanie klauzul o zakazie konkurencji. Ich użycie w ostatnich latach wyraźnie wzrosło, a stanowią one poważną przeszkodę dla pracowników przy zmianie miejsca pracy. [The New York Times]
Oceania
Skradzione pokolenie to określenie używane na dzieci rdzennych mieszkańców Kanady i Australii odebrane rodzicom przez władze państwowe w XIX i XX wieku. Szacuje się, że w Australii jest to pomiędzy 50 a 200 tysiący dzieci. Eileen Cummings była takim dzieckiem, a teraz jest główna powódką w sprawie sądowej przeciwko Północnemu Terytorium, w jednej z ostatnich jurysdykcji bez mechanizmu rekompensaty. Jej historię możecie przeczytać w [ABC News]. [ABC News]
Ekonomia i gospodarka
Ubóstwo energetyczne to nie tylko całkowity brak elektryczności w miejscu zamieszkania, ale też konieczność używania tradycyjnych paliw z biomasy do gotowania. Używanie takich paliw w środku pomieszczeń, często ze złą wentylacją, musi skutkować zanieczyszczeniem powietrza. Różne szacunki wskazują na 2,3 do 3,8 mln śmierci z tego powodu. Ubóstwa energetycznego doświadcza około 3 mld osób na całym świecie. [Our World in Data]
Być może widzieliście nagranie ukazujące tę samą akcję meczu piłki nożnej, w której zależnie od kanału telewizyjnego leciały różne reklamy w tle. Nie jest to jednak reklama w rozszerzonej rzeczywistości, tylko technologia Parallel Ads. Umożliwia ona wyświetlanie do 4 różnych treści na bandach LED, które są rejestrowane przez zsynchronizowaną kamerę. Gołym okiem na stadionie nie widać różnicy, ale posiadacze praw transmisyjnych mogą w ten sposób lepiej dostosować reklamy do odbiorców w różnych krajach. [Sports Video Group Europe]
W wydaniu 35. mogliście przeczytać o produkcji bezemisyjnej stali w skali pilotażowej. Jest to ważne, bo jak podaje IEA przemysł stalowy był odpowiedzialny za około 11% emisji CO2 w 2019 r. Global Energy Monitor przygotował raport na temat 553 hut stali odpowiedzialnych za 82% globalnych mocy produkcyjnych oraz 42 dopiero powstających zakładów. Streszczenie możecie przeczytać w [Carbon Brief].
Na Islandii przeprowadzono eksperymenty z 4-dniowym tygodniem pracy. Nie zanotowano spadku produkcyjności, a poziom zadowolenia uczestników wzrósł. W eksperymentach wziął udział 1 procent islandzkich pracowników ze stu zakładów pracy. [Business Insider]
Nauka i Technologia
Warianty koronawirusa, ze słynną „deltą” na czele, od dłuższego czasu nie schodzą z czołówek portali. W pogłębionym artykule The Economist przeczytacie o opóźnionej o wiele miesięcy względem początku epidemii eksplozji wariantów, które to opóźnienie być może można wytłumaczyć faktem, że „inkubatorami” dla ich ewolucji są prawdopodobnie pojedyncze osoby o obniżonej odporności, z przewlekłym zakażeniem. A także o mechanizmie zwijania białek, który tę ewolucję czyni trudniejszą do zrozumienia i przewidzenia, a jednocześnie ogranicza przestrzeń mutacji wirusa. Poznacie też hipotezy mówiące o tym, dlaczego szczepionki chronią o wiele lepiej przed ciężkim przebiegiem choroby niż samym zakażeniem. Oraz potencjalne odpowiedzi na pytanie, dlaczego drugi czy trzeci zastrzyk tej samej lub innej szczepionki jest przydatny, a jednocześnie tak ważny, dla ochrony przed wariantami. [The Economist]
Większość budynków była budowana z myślą o obecnym, lokalnym klimacie. Konstrukcje miały być odporne na określone opady deszczu i śniegu, temperatury oraz wiatry. Okazyjnie mogą pojawić się zjawiska pogodowe przekraczające założone, powodując uszkodzenie budynku. Ale obecna zmiana klimatyczna sprawia, że pojedyncze ekstrema stają się nową normalnością. Przykłady tego, jak nieadekwatna może być obecna infrastruktura do zmieniających się warunków, znajdziecie w artykule. [The Conversation]
Hieny zakażone pierwotniakiem Toxoplasma gondii, wywołującym toksoplazmozę, pod jego wpływem zachowują się bardziej lekkomyślnie i stają się czterokrotnie częściej ofiarami lwów niż osobniki zdrowe. Hipoteza, że pasożyt wpływa na zachowanie żywicieli w kierunku zwiększającym szanse na większe rozprzestrzenienie się u drapieżników nie jest nowa, ale po raz pierwszy wykazano ją dla sporych ssaków oraz w badaniu tak dużej skali (dane pokrywają kilka dekad). [National Geographic]
Firma The Metals Company pozyskała prawa do eksploracji 150 tysięcy kilometrów kwadratowych dna morskiego. Twierdzi, że na tym terenie znajdują się surowce wystarczające do budowy 280 mln pojazdów elektrycznych, czyli jednej czwartej wszystkich istniejących samochodów pasażerskich. Wydobycie ma odbywać się za pomocą robotów, które będą zasysać bryły polimetali. Greenpeace uważa to za zły pomysł, ale firmy twierdzi , że szkody dla środowiska będą mniejsze niż obecne metody wydobywania metali ziem rzadkich. Więcej o zagrożeniach związanych z pozyskiwaniem surowców z dna morskiego znajdziecie w artykule Nature. [Axios], [Nature]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Już od lat sześćdziesiątych rejestrowano przypadki „dziwnej pogody”, ale głosy o tym, że są wynikiem zmian klimatycznych wywołanych przez emisje CO2 przez człowieka były ignorowane. Pierwsze badania i raporty były albo rozbrajane przez media albo negowane przez starszych naukowców pod pozorem rzetelności naukowej. Teraz widzimy, jak bardzo szkodliwe były to działania. [The Guardian]
Po 84 latach od katastrofy Hindenburga, największego pojazdu powietrznego w historii, poznaliśmy proces, jaki doprowadził do zniszczenia sterowca. Profesor Konstantinos Giapis z Caltechu odkrył, że gigantyczny sterowiec po zacumowaniu zmienił się w kondensator, którego naładowanie zajęło 4 minuty. Następnie na poszyciu statku pojawiły się wyładowania elektryczne i jedno z nich doprowadziło do zapalenia wodoru wyciekającego ze sterowca. Stacja telewizyjna PBS wypuściła materiał na temat niedawno odkrytego nagrania zdarzenia. [California Institute of Technology], [PBS]
„Zazwyczaj o dzieciach, w kontekście wojny, mówi się w tej bohaterskiej narracji. Realna perspektywa dziecka – tego, które musiało ukrywać się w piwnicy, została w jakiś sposób wymazana” mówi Magdalena Grzebałkowska, autorka książki Wojenka, która opisuje jak dzieci naprawdę przeżywały II wojnę światową. Za to w The New York Times możecie przeczytać esej o nadmiarze Holokaustu w książkach dla dzieci. Można tam znaleźć podobny zarzut o skupieniu się na bohaterskiej, oderwanej od rzeczywistości i realnych potrzeb dzieci, narracji. [Noizz], [The New York Times]