Wydanie 37, 16.07.2021
To z George Sand, mini krową w Bangladeszu i więzienną produkcją jogurtów
Gdy PiS-owska władza ograbia nas z praw obywateli Europy, mówimy: jesteśmy i będziemy Europejczykami
Zapraszamy również na nasze konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza. Linki do naszych kont na social mediach znajdziecie w zakładce o nas.
Polska
„Dziś wesela są przede wszystkim różne. Nie ma jednego obowiązującego schematu. Jest pewne wspólne wyobrażenie o ‘typowym polskim weselu’, ale częściej staje się ono raczej czymś, od czego młodzi chcieliby się odciąć, niż wzorcem godnym naśladowania.” Marcin Napiórkowski przedstawia nam jak zmieniły się polskie wesela na przestrzeni ostatnich lat. [Tygodnik Powszechny]
„Można odnieść wrażenie, że do części polskiej opinii publicznej nie docierają fakty burzące przekonanie o zgodnym współżyciu polsko–żydowskim i że różne przejawy antysemityzmu podczas okupacji, jak i po jej zakończeniu, nie były marginalnym zjawiskiem” pisze prof. Julian Kwiek we wstępie do swojej książki „Nie chcemy Żydów u siebie. Przejawy wrogości wobec Żydów w latach 1944-1947”. Jest to chyba pierwsza pozycja, która tak drobiazgowo skupia się na przemocy, jakiej doświadczyli Żydzi po zakończeniu wojny. [OKO.press]
Żegnamy Rzecznika Praw Obywatelskich Adama Bodnara. Adam Bodnar pełnił swą funkcję w ciemnych czasach dla polskiego demokratycznego państwa prawa. Tym bardziej należy docenić jego niezłomną obronę praw człowieka i obywatela w obliczu nieustającego ataku władzy na niezależne instytucje. Adam Bodnar ucierpiał także personalnie, gdy telewizja publiczna Jacka Kurskiego atakowała jego rodzinę [Radio ZET]
To był sądny tydzień. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej nakazał natychmiastowe zawieszenie działalności upolitycznionej Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. W odpowiedzi na tę decyzję polski „Trybunał Konstytucyjny” wydał „wyrok” mówiący, że Polska nie musi stosować się do decyzji TSUE w sprawach dotyczących polskiego sądownictwa. Kto ma rację? Oczywiście, TSUE. Pomijając fakt, że „Trybunał Konstytucyjny” w Polsce nie spełnia definicji sądu, warto zauważyć, że często powoływany argument o tym, że Federalny Trybunał Konstytucyjny w Niemczech podjął podobną decyzję jest błędny o czym przeczytacie w artykule OKO.press. I to nie dlatego, że politycy PiS-u coś źle rozumieją, tylko dlatego, że FTK nie ma racji, podważając kompetencje TSUE i prymat prawa europejskiego. [Onet], [OKO.press]
Europa
W wydaniu 23 z 9 kwietnia, kiedy unijny program szczepień przeciw COVID-19 zdawał się być w proszku, informowaliśmy za Bloombergiem o przewidywaniach, że na 14 lipca (dzień zburzenia Bastylii) UE może osiągnąć odporność stadną. Istotnie, ok. 55% populacji Unii przyjęło już przynajmniej jedną dawkę, za kilka dni przegonimy w tej statystyce USA. Jednak o ile parę miesięcy temu wydawało się, że podobne liczby wraz z ozdrowieńcami wystarczą, żeby stłumić pandemię, wariant delta zmienia te kalkulacje. Jednocześnie chętnych na szczepienia w wielu krajach zaczyna brakować. Prezydent Francji, Emmanuel Macron, w minionym tygodniu ogłosił nowe reguły, zgodnie z którymi osoby bez ważnego paszportu sanitarnego niedługo nie będą mogły korzystać z restauracji czy transportu dalekobieżnego. Już pierwszego dnia skłoniło to prawie milion Francuzów do rejestracji na szczepienie. Podobne zasady wejdą też w życie w Grecji. Decyzje te budzą spore kontrowersje, ale alternatywą mogą być głębokie jesienne lockdowny. [Bankier.pl]
Wiele razy pisaliśmy o proeuropejskiej prezydentce Mołdawii Mai Sandu oraz problemach jakie miała, próbując się porozumieć z prorosyjskim rządem. Wydaje się, że nie będzie miała teraz tego problemu, bo wcześniejsze wybory (których rozpisanie samo w sobie nie było łatwe) zdecydowanie wygrała jej partia. OSW przedstawia krótką i zwięzłą analizę obecnej sytuacji politycznej w tym kraju. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Nie wiemy, czy o tym pamiętacie, ale właśnie mija rocznica ostatniego europejskiego ludobójstwa. Mowa o Masakrze w Srebrenicy, gdzie w 1995 roku zginęło prawie 9 tysięcy Bośniaków. Al-Dżazira rozmawia z mężczyzną, który przeżył masakrę jako mały chłopiec. Mówi on o pesymistycznych wizjach przyszłości związanych z tym, że ciągle widzi negowanie tej tragedii. [Al-Dżazira]
W Tbilisi miała odbyć się parada osób walczących o prawa osób LGBT+. Niestety do niej nie doszło z powodu ataków prawicowych bojówek zagrzewanych do boju przez osoby duchowne. Zaatakowano dziennikarzy, jeden z nich zmarł kilka dni po ataku. Maja Heban rozmawia z reporterką Stasią Budzisz o przyczynach tej tragedii. [Noizz]
Komisja Europejska ogłosiła 14 lipca pakiet legislacyjny Fit for 55. Nazwa się wzięła od wyznaczone przez UE celu jakim jest zmniejszenie emisji CO2 do 2030 roku o 55% względem emisji z roku 1990. Pakiet składa się z 13 ustaw zmieniających już istniejące przepisy lub wprowadzających nowe. Wśród nowych propozycji jest m.in nowa strategia leśna UE i mechanizm regulacji granicy emisji dwutlenku węgla (CBAM). Jak powiedział wiceprzewodniczący Frans Timmermans. „To będzie bardzo trudne do zrobienia ..., ale wyobraźcie sobie na sekundę jaki będzie koszt niepodjęcia działań” („It’s going to be bloody hard to do . . . but just imagine for one second the cost of non-action”). [Euroactiv]
Pięć lat temu, 14 lipca 2016 roku, w zamachu terrorystycznym w Nicei, dokonanym przy użyciu ciężarówki, zginęło 86 osób, a setki zostały rannych. Dokument opowiada o Fouadzie Zaimie, nauczycielu z Berlina, który w zamachu stracił dwóch uczniów i kolegę i po latach wraca do traumatycznego dla siebie miejsca. W latach 2015-2017 islamskie zamachy terrorystyczne w Europie wydawały się stawać permanentnym zagrożeniem. Jednak od tego czasu z roku na rok spada ogólna liczba zamachów, jak i odsetek tych, które się powiodły. Na przekór przepowiedniom antyimigranckich polityków wieszczących Europie coraz większą eskalację terroryzmu. [Arte]
Bliski i Środkowy Wschód
W poprzednim numerze pisaliśmy o ciągle wzrastającej inflacji w Turcji. Teraz Reuters ma dla nas analizę tego, jak upada turecki „cud gospodarczy” i co to może znaczyć dla prezydenta Erdogana. [Reuters]
Prezydent Erdogan odwołał rektora prestiżowego uniwersytetu Boğaziçi, którego 6 miesięcy temu powołał na to stanowisko. Ta nominacja była widziana jako naruszenie wolności akademickiej i spotkała się z protestami. W wydaniu 14 informowaliśmy o represjach wobec studentów pod pretekstem promowania „ideologii LGBT”. [duvaR.english]
Potężny kryzys gospodarczy w Libanie trwa, występują problemy z zaopatrzeniem w podstawowe produkty, mają miejsce kolejne protesty, a rządu jak nie było, tak nie ma. Saad Hariri ogłosił, że rezygnuje z dalszych prób utworzenia gabinetu. Powodem jest spór z prezydentem Michelem Aounem o to, kto miałby zasiadać na czele kolejnych ministerstw. Podczas gdy politycy winią się nawzajem za upadek rozmów, Liban od prawie roku nie ma rządu. [Al-Monitor]
Choć od bitwy o iracki Mosul minęły już 4 lata, to bojownicy państwa islamskiego wciąż są obecni w Iraku. Atakują posterunki sił rządowych, zabijają liderów lokalnych społeczności. W trudnym irackim terenie, na styku wzgórz i pustyni bojownicy daesh znajdują idealne warunki na kryjówki i obozy. Choć są tylko ułamkiem swej dawnej siły, to wykorzystują każdy kryzys do rekrutowania nowych członków. Jak mówi jeden z Irackich oficerów „oni nigdy nie odpuszczą”. W artykule galeria zdjęć z operacji irackich sił specjalnych ze środkowego Iraku. [The Guardian]
Reżim w Teheranie nie lubi dysydentów. Nawet tych, którzy opuścili jego granice. W zeszłym roku wykonano karę śmierci na Ruhollahu Zam (pisaliśmy o tym w wydaniu 7.), który mieszkał we Francji, ale został wywabiony z kraju w 2019 roku przez irańskie siły wywiadowcze. Teraz irańczycy chcieli porwać Masih Alinejad – dziennikarkę i aktywistkę praw kobiet. Operacja została na szczęście udaremniona przez siły Stanów Zjednoczonych. [Reuters]
Azja
Przez ponad dekadę wyzwaniem dla naukowców było znalezienie opłacalnej metody badawczej profili genetycznych całych populacji. Niektórym projektom badawczym udało się tworzyć bazy danych po kilkanaście tysięcy badanych. Chińska firma BGI znalazła na to sposób. Przy okazji testów prenatalnych zbiera informacje genetyczne płodu oraz informacje na temat matki takie jak waga, wiek oraz wzrost. Testy zostały opracowane we współpracy z wojskiem chińskim. Polecamy obszerny raport w [Reuters].
W grudniu 2020 roku po raz pierwszy od 66 lat na czele Narodowej Komisji ds. Etnicznych stanął przedstawiciel Chińczyków Han, którzy stanowią 92% ludności Chińskiej Republiki Ludowej. Do tej pory ta instytucja broniła interesów mniejszości etnicznych, ale ostatnio się to zmieniło. Jednym z działań rządu ChRL jest zmuszanie dzieci Ujgurów do dorastania w niemuzułmańskich środowiskach posługujących się językiem mandaryńskim. [SupChina]
Tysiące osób w Bangladeszu złamało lockdown, żeby zobaczyć krowę Rani i zrobić sobie z nią zdjęcie. Nie jest to zwykła krówka, według właścicieli jest ona najmniejszą krową na świecie. Ma 51 cm wzrostu, 66 cm długości oraz waży 25 kilogramów. Sami oceńcie czy było warto. [ABC News]
AFP: Munir Uz zaman 48 z 67 kopalni (czyli ponad 70%) wystawionych niedawno na aukcję przez rząd Indii nie przyciągnęło żadnego zainteresowania inwestorów. Spośród 19 kopalń z potencjalnymi inwestorami tylko w przypadku 8 pojawiła się więcej niż jedna oferta kupna, co wedle prawa jest warunkiem koniecznym, aby sprzedaż była możliwa. Jest to kolejny znak, że również w Azji nadchodzi zmierzch epoki węgla. Choć z węgla produkuje się obecnie w Indiach 70% energii elektrycznej, to do 2030 roku kraj planuje zwiększyć moc elektrowni odnawialnych o ponad 500%. Indie obecnie są drugim największym konsumentem, producentem i importerem węgla oraz posiadają czwarte co do wielkości złoża tego surowca na świecie. [Reuters]
Afryka
Po skreśleniu w grudniu ubiegłego rok przez ONZ medycznej marihuany z listy najbardziej niebezpiecznych lekarstw parlament Maroka przegłosował ustawę legalizującą uprawę, handel oraz użycie konopi w celach medycznych oraz przemysłowych. Ustawa obecnie czeka na podpis króla, Muhammada VI. Większość obecnych upraw konopi znajduje się w Rif, biednym górzystym terytorium na północy kraju. Mieszanka uprawianej tam konopi i tytoniu, o nazwie kif czyli „największe szczęście”, jest w większości eksportowana do Europy. Rolnicy obawiają się, że pomimo zapewnień władz, zmiana przepisów pogorszy ich los. [The Economist]
12 lipca w RPA wybuchły zamieszki na ogromną skalę. Przez prowincje KwaZulu-Natal i Gauteng przetoczyła się fala przemocy i grabieży. 72 osoby zginęły, a ponad 1200 uczestników zamieszek aresztowano. O tym, dlaczego do tego doszło, opowiada załączony materiał. Dodatkowo będziecie mogli zobaczyć, jak wyglądał Durban dzień po pierwszej fali agresji.
10 lipca ogłoszono, że partia prezydenta Abiy Ahmeda zdobyła 410 na 436 miejsca w parlamencie federalnym Etiopii. Premier jest krytykowany, że nie spełnił wszystkich obietnic jakie przedstawiał na początku kadencji oraz za to jak kieruje państwem, które musi mierzyć się tak z wewnętrznym konfliktem w Tigraju, jak i konfliktami międzynarodowymi (chociażby tym związanym z budową wielkiej tamy na Nilu). [The Guardian]
Ameryka Łacińska
Kuba protestuje. Ludzie wyszli na ulice, domagając się zmian. W odpowiedzi rząd wyprowadził wojsko na ulice w celu stłumienia protestów oraz ograniczył dostęp do internetu. Więcej szczegółów znajdziecie w artykule BBC oraz w powiązanych linkach, jakie przy tym artykule znajdziecie. Na Substacku, znany wam już dobrze, Noah Smith wytłumaczy wam, dlaczego właśnie teraz Kubę dotknął kryzys gospodarczy tak wielki, że ludzie wyszli na ulice. [BBC], [Noahpinion @ Substack]
Rząd Wenezueli przygotowuje się do negocjacji z opozycją w celu zażegnania głębokiego kryzysu politycznego, w jakim obecnie jest to państwo. Jednocześnie Freddy Guevara, jeden z głównych liderów opozycyjnych, został aresztowany pod zarzutem terroryzmu i zdrady. [Al-Dżazira]
Tydzień temu zamordowano prezydenta Haiti. Lokalne władze ujęły już część sprawców i mają podejrzenia, kto stoi za zamachem, jednak sytuacja nadal jest napięta. Artykuł The Associated Press przedstawia zwięźle różne frakcje polityczne dążące do zdobycia władzy w kraju, jak i przedstawia to, co wiadomo o morderstwie. [The Associated Press]
Ameryka Północna
W czerwcu teksańska sieć elektryczna znowu miała problemy. Tak jak ostatnim razem winy za to nie ponoszą odnawialne źródła energii, tylko te najbardziej klasyczne. Dużo elektrowni, które miały awarię w lutym, także teraz doświadczyło problemów, o czym możecie przeczytać w raporcie organizacji odpowiadającej za regulacje teksańskiej sieci elektrycznej – ERCOT. Zapraszamy do wydania 16., jeśli chcecie sobie przypomnieć co działo się tam w zimie. [The Dallas Morning News]
Demokraci w końcu zorientowali się, że przegrywają wojnę o amerykańskie sądy. Republikanie mają konserwatywne think tanki, lobbystów oraz wyborców bardziej zaangażowanych w obsadzanie sądów sędziami, którzy podzielają ich spojrzenie na świat. Wygląda na to, że Demokraci w końcu porzucą zwyczaje związane z wyborem sędziów, których nikt poza nimi od dawna nie przestrzegał, co pokazuje zachowanie Partii Republikańskiej przy wypełnieniu dwóch ostatnich wakatów w Sądzie Najwyższym Stanów Zjednoczonych. [The Atlantic]
Joe Biden w relacjach z Chinami kroczy ścieżką wytyczoną przez Donalda Trumpa. The Economist pisze nawet o krystalizującej się nowej doktrynie w relacjach dwóch najpotężniejszych państw świata. Dopuszcza ona współpracę w dziedzinie klimatu i kilku innych kluczowych obszarach, ale zakłada rywalizację na polach ekonomicznym, technologicznym, militarnym i wielu innych. Zdaniem – znanego ze swojego pro-globalistycznego spojrzenia – tygodnika taki ostry kurs może być z kilku powodów nieskuteczny. [The Economist]
Wyciek rosyjskich dokumentów (tzw. Kremlin papers) sugeruje, że Rosja zaangażowała swoje agencje wywiadowcze w wybory prezydenckie w USA w 2016 roku. Wybór Trumpa na prezydenta miał pomóc w osiągnięciu strategicznych celów Moskwy, czyli zwiększenia niepokojów społecznych oraz osłabienie pozycji prezydenta USA w negocjacjach z Putinem. [The Guardian]
Przewodniczący Kolegium Połączonych Szefów Sztabów, Mark Milley, w ostatnich tygodniach prezydentury Donalda Trumpa obawiał się, że kończący swoją kadencję prezydent USA będzie próbował użyć wojska, by utrzymać się u władzy. W komentarzach do swoich współpracowników porównał kłamstwa Trumpa na temat rzekomej kradzieży wyborów do retoryki Hitlera z okresu zaprowadzenia nazistowskiej dyktatury. [The Washington Post]
Oceania
Jak przejść z produkcji metamfetaminy do produkcji jogurtów? Opowiada o tym reportaż Radio New Zealand przedstawiający historię dwóch więźniów, którzy doprowadzili produkcję jogurtu do takiej popularności za kratami, że kultury jogurtu były szmuglowane między więzieniami. [Radio New Zealand]
Ekonomia i gospodarka
Nie ma nic za darmo - napisała Ina Lorentz. Nie inaczej jest z darmową rozrywką. Łukasz Rachel, ekonomista z Banku Anglii i LSE oraz członek grupy Dobrobyt na Pokolenia, uważa, że za wyhamowanie tempa wzrostu produktywności w gospodarkach rozwiniętych w ostatnich latach są odpowiedzialne właśnie technologie rozrywkowe. [Obserwator Finansowy]
Rok 2020 był świadkiem niespotykanego tąpnięcia w światowej gospodarce. Zamykanie kolejnych sektorów globalnej ekonomii nie wpłynęło jednak na majątki najbogatszych. Jak donosi raport firmy Capgemini, mimo spadku światowego PKB o 3,5%, majątki milionerów urosły o 7,6%. Dlaczego pandemia sprzyja bogaceniu się bogatych? [Obserwator Finansowy]
Wysokorozwinięte kraje w odpowiedzi na kryzys gospodarczy wywołany przez pandemię koronawirusa zachowały się nieco inaczej niż w 2008 roku i w większym stopniu postawiły na bezpośrednie przelewy dla obywateli. 15 lipca w Stanach Zjednoczonych wystartował program, który można podsumować jako „300+”. Artykuł mówi o zaletach bezpośrednich transferów pieniężnych, które – mimo obaw części społeczeństwa i polityków – niekoniecznie są wydawane na „piwo i popcorn”. [Niskanen Center]
Nauka i Technologia
W kręgach związanych z IT było ostatnio głośno o produkcie GitHub Copilot z grupy kapitałowej Microsoftu. Sztuczną inteligencję, mającą w zamierzeniu pomagać programistom w tworzeniu kodu (stąd nazwa), oskarżano o naruszanie praw autorów plików źródłowych, na których ją trenowano. Niezależnie od falstartu tego projektu widać, że zapowiadana cicha rewolucja w pracy programistów niechybnie nadciąga. W przewidywalnej przyszłości programiści nie muszą się obawiać o swoje etaty, ale zautomatyzowanie pewnych czynności, jeszcze bardziej transformujące ich sposób pracy – jak to się stało choćby u tłumaczy – jest już na wyciągnięcie ręki. [The Economist]
Kobiety kilkukrotnie częściej niż mężczyźni zapadają na choroby autoimmunologiczne, od Zespołu Hashimoto po stwardnienie rozsiane. Dlaczego tak jest? Niektóre teorie wskazują na rolę hormonów, bo przebieg choroby zdaje się mocno zależeć od zmian ich poziomów podczas pokwitania, ciąży czy menopauzy. Z kolei chromosom X, występujący u samic podwójnie, w eksperymentach na myszach zwiększał prawdopodobieństwo zapadnięcia osobnika na toczeń. I to nawet pomimo spreparowania takich samych organów i poziomów hormonów jak u samców. Współcześni badacze skłaniają się do teorii, że odpowiedzią jest interakcja czynników genetycznych i hormonalnych. Ewolucyjnie przyczyny innego zachowania kobiecego układu odpornościowego mają zaś najpewniej związek z ciążą i potrzebą ochrony zarodka i płodu przed atakami z jego strony. [Nature]
Żródło: Nature Jednym z zagrożeń dla zatrzymania rozwoju energetyki słonecznej jest fakt, że im więcej paneli słonecznych w sieci energetycznej, tym mniej one są warte. Bierze się to stąd, że operatorzy nie mają dużej możliwości kontroli wielkości energii elektrycznej wytwarzanej przez panele słoneczne. I w środku słonecznych dni nadmiar energii elektrycznej zmniejsza jej cenę, nawet do wartości ujemnych. To zjawisko, nazywane „solar value deflation” zostało zaobserwowane w Kalifornii, która posiada jeden z największych udziałów elektrowni słonecznych w swoim miksie energetycznym. [Technology Review]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Jeden na trzech nastolatków regularnie gra w gry cyfrowe.Dla porównania sześć procent rodziców gra ze swoimi dziećmi w cyfrowe gry. Co tracą pozostali, nie spędzając w ten sposób czasu ze swoimi pociechami? O tym i o korepetycjach z Fortnite opowiada Justyna Suchecka z TVN24. [TVN24]
150 lat temu, 10 lipca 1871 r., urodził się Marcel Proust, autor cyklu powieściowego „W poszukiwaniu utraconego czasu”, który jest dostępny po polsku na Wolnych Lekturach w tłumaczeniu Boya-Żeleńskiego. O tym, że słynne powieściowe ciastka magdalenki były w najwcześniejszych rękopisach chrupiącymi tostami oraz o przenikaniu wątków autobiograficznych Prousta (w tym jego ambiwalentnego stosunku do własnego żydowskiego pochodzenia) do jego prozy przeczytacie w artykule. [Tablet Magazine]
George Sand jest w Polsce znana przede wszystkim ze swojej romantycznej relacji z Chopinem i ich wspólnie spędzonej zimy na Majorce. Bogate, niezależne życie i twórczość tej uzdolnionej pisarki i proto-feministki są jednak światem samym w sobie. Jej dzieła wpłynęły na pisarzy i pisarki tej rangi co Fiodor Dostojewski, Marcel Proust czy Wirginia Woolf.