Wydanie 44, 03.09.2021
To z polskimi uchodźcami w Afryce, europejskim ekspresem kolejowym i moderatorami serwisu Facebook
Polscy naukowcy od dawna doświadczają prześladowań ze strony religijnych fundamentalistów. Teraz ich ofiarą padł Adam Adamczyk, twórcy bloga Kwantowo. Gdy fundacja En Arche, pod patronatem Wydziału Biologii i Nauk o Środowisku Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, chciała zorganizować wykład kreacjonisty Michaela J. Behe, Adam wyraził swój sprzeciw, apelując do władz UKSW o wycofanie pieczy nad wydarzeniem. Jego działania poparła m. in. Rada Upowszechniania Nauki PAN.
Fundacja En Arche w rewanżu pozwała Adama Adamczyka o naruszenie dóbr osobistych. Jeśli chcecie wspomóc Adama w sądowej batalii z pseudonauką, możecie to zrobić, wpłacając pieniądze na profesjonalną pomoc prawną. Autor bloga Kwantowo poinformował, że zrzutka okazała się wielkim sukcesem, z czego cała redakcja bardzo się cieszy. Prócz tego polecamy Waszej uwadze tekst Adama o podobnej batalii sądowej, jaką stoczyli rodzice w amerykańskim Dover. Tekst znajdziecie w dziale „Idee, kultura, społeczeństwo”.
Polska
Obecnie dużo mówi się o uchodźcach, dlatego uważamy, że warto wspomnieć o czasach, kiedy to nasi rodacy szukali schronienia w innych państwach w czasie II Wojny Światowej. Mogliście słyszeć o obozach polskich uchodźców w Iranie czy w Indiach, ale znajdowały się one także na kontynencie Afrykańskim. Al-Dżazira prezentuje film dokumentalny Jonathana Duranda, w którym przedstawia on historię życia swojej babki oraz to, co spotkało ją w czasie II Wojny Światowej. [Al-Dżazira]
Komisja Europejska nadal nie zatwierdziła polskiego Krajowego Planu Odbudowy, przez co środki z unijnego Funduszu Odbudowy nie mogą popłynąć do Polski. Komisarz UE ds. gospodarki, Paolo Gentiloni wskazuje, że przyczyną takiego stanu rzeczy są kłopoty obecnego rządu z rządami prawa, wolnymi mediami oraz ostatnie wnioski premiera Morawieckigo do trybunału magister Julii Przyłębskiej o stwierdzenie wyższości prawa krajowego nad prawem unijnym. [Money]
Wybory w Niemczech
W Tygodniku bacznie śledzimy wybory na całym świecie. W ostatnich tygodniach szczególnie nasza uwagę przykuwa wyścig wyborczy do Bundestagu, mogliście zresztą już co nieco o nim przeczytać w poprzednich wydaniach. W tej sekcji specjalnej (która będzie stałą rubryką do wyborów) postaramy się szerzej przybliżyć wybory w największym kraju Unii Europejskiej, być może okazjonalnie przypominając to co już wcześniej wrzucaliśmy na ten temat.
26 września Niemcy zadecydują, kto zostanie następcą Angeli Merkel. Wybory do niższej izby niemieckiego parlamentu są uważane za wyjątkowo skomplikowane. Portal DW przygotował materiał omawiający, w jaki sposób głosuje się na swoich przedstawicieli w Bundestagu. [DW]
Wiecie już, jak wybory w Niemczech działają, to teraz warto się dowiedzieć, na kogo wyborcy głosują. W tym artykule możecie znaleźć profile wszystkich partii politycznych. Każda partia ma przedstawioną notę historyczną, profil wyborców, program na obecne wybory jak i preferowanych koalicjantów do tworzenia rządu. [DW]
Kandydat lewicowego SPD na kanclerza Olaf Scholz został wskazany jako zwycięzca niedawnej debaty wyborczej. W ten sposób umocnił poprawiającą się pozycję swojej partii przed zbliżającymi się wyborami. New Statesman ma dla was zwięzłe podsumowanie tej debaty. [New Statesman]
Olaf Scholz wygrał debatę telewizyjną, ale kim on jest? Kandydat SPD na kanclerza jest mało znany w Polsce. Dlatego polecamy, krótki artykuł opisujący jego sylwetkę. [DW]
Nie tylko my interesujemy się tymi wyborami. Jeśli ciągle łakniecie wiedzy na ich temat, to polecamy specjalne sekcje Politico i The Economist, ostatnie Monitory Ośrodka Studiów Wschodnich czy podcast Raport Berliński.
Europa
ECHR oddala skargę francuskich strażaków na obowiązek szczepień przeciwko koronawirusowi. Alar Karis został wybrany przez Riigikogu na nowego prezydenta Estonii jako jedyny kandydat. Tym razem Hiszpania zmaga się z powodziami spowodowanymi ulewnym deszczem.
2 września z Lizbony wyruszył specjalny pociąg – Connecting Europe Express. W trakcie pięciotygodniowej podróży odwiedzi ponad 100 miast i miasteczek. W Polsce będzie w dniach 20-23 września i zatrzyma się w Warszawie, Gdańsku, Krakowie oraz Białymstoku. Wydarzenie ma na celu m.in promocje koleji jako przyjaznego klimatowi sposobu podróży. Komisja Europejska uznała rok 2021 Europejskim Rokiem Kolei. [DW], [Connecting Europe Express]
Wiecie, że Chiny są w ostrym konflikcie z europejskim państwem? Jeśli nie, to możecie być zaskoczeni, że chodzi o Litwę. Rozpoczęło się od zacieśnienia stosunków dyplomatycznych między Wilnem a Tajpej, co tak bardzo nie spodobało się Pekinowi, że odwołał swojego ambasadora z Litwy. The Guardian opisuje cały konflikt oraz tłumaczy jak zaczyna się on przekładać na stosunki handlowe między tymi państwami. [The Guardian]
W Unii Europejskiej uprawia się coraz więcej sorgo. Niegdyś uprawiane głównie w Afryce, Indiach oraz Chinach, zboże to nadaje się do produkcji mąki, kaszy oraz paszy dla zwierząt. Jest odporne na szkodniki oraz warunki pogodowe, które zmieniają się w wyniku globalnego ocieplenia. [Euractiv]
Bliski i Środkowy Wschód
Syryjska plama ropy płynie w stronę Cypru. Trwająca susza pogłębia kryzys wodny w Jordanii. Tureckie Ministerstwo Rodziny i Spraw Społecznych bierze na celownik K-pop jako zagrażający młodym Turkom oraz promujący homoseksualizm.
Izrael na początku swego istnienia obawiał się państw arabskich widząc w nich zagrożenie, więc szukając porozumienia z państwami z muzułmańską większością zwrócił się w kierunku Turcji i Iranu. Dzisiaj sprawy wyglądają zupełnie inaczej – to właśnie Teheran i Stambuł są największymi adwersarzami Tel Awiwu w regionie, a państwa arabskie krok po kroku rozwijają relacje z Izraelem. O tym, jak po serii wojen arabsko-izraelskich oraz dekadach trzymania sprawy Palestyńczyków na sztandarach i braku uznawania Izraela na arenie międzynarodowej, sprawy te mocno tracą na znaczeniu, pisze The Economist. Jest to jeden z tekstów ze specjalnego raportu o świecie arabskim. [The Economist]
Obserwując zdarzenia w Afganistanie społeczność międzynarodowa dostrzega potężną katastrofę humanitarną, która ma tam miejsce. Rządy Talibów, kryzys ekonomiczny, czy potężna susza wypychają ludzi do sąsiednich państw to tylko niektóre z jej elementów. Rządy światowe nie są jeszcze pewne, jak potoczy się kooperacja z Talibanem i na ten moment deklarują środki i chęć pomocy dla Afgańczyków na terenie państw sąsiadujących z Afganistanem. Jednym z aktywnych graczy w tej materii jest Unia Europejska oraz niemiecki MSZ w osobie Heiko Massa. Sprawę opisuje The Guardian oraz Anna Słojewska, korespondentka Rzeczpospolitej w Brukseli goszcząca w Raporcie Rosiaka. [The Guardian]
Zachód wraz z sojusznikami rozważa, jak należy optymalnie podejść do kwestii Afganistanu pod rządami Talibów. Sprawa międzynarodowego rozpoznania, a także stawiane Talibanowi warunki są dyskutowane w Nowym Jorku i w Dosze. Dodatkowym zagadnieniem pozostaje otwarcie lotniska w Kabulu. Ma to pozwolić, według ustaleń z Talibanem, na wyjazd z kraju Afgańczyków z ważnymi dokumentami podróży, mimo zakończonej ewakuacji i wycofania się amerykańskich żołnierzy z kraju. [The Guardian]
Nad relacjami z Afganistanem pod nowymi rządami pochyla się również Iran. Nękaną międzynarodowymi sankcjami islamska republika rządzona przez ajatollahów w Afganistanie miała jednego z partnerów handlowych. Co nadejdzie teraz? Historia relacji Teheranu z Talibami jest skomplikowana – od, z jednej strony, religijnego konfliktu wrogich sobie gałęzi islamu, a z drugiej strony, po wspólną anty-amerykańską politykę i działania. Relacje jednak pozostają napięte i pełne pól do możliwego ich pogorszenia. [Al-Monitor]
Siły rebeliantów Huti walczących w Jemenie z rządem wspieranym przez międzynarodową koalicję (której główną siłą jest Arabia Saudyjska) dokonały ataku dronowego na lotnisko na południu kraju zabijając przynajmniej 30 osób. Choć w tym roku pojawiają się doniesienia o możliwych postępach w procesie pokojowym, choćby pod presją USA dla zakończenia kryzysu humanitarnego wywołanego wojną, to póki co nie widać na horyzoncie porozumienia. Z drugiej strony, Huti liczą, że sukces Talibów w Afganistanie może skłonić ich oponentów do dodatkowych ustępstw, które pozwolą wypracować porozumienie pokojowe i da odetchnąć temu szarpanemu wojną państwu. [Reuters]
Azja
W Japonii z powodu zanieczyszczeń wycofano około 1,6 mln szczepionek przeciwko koronawirusowi. W indyjskiej części Kaszmiru znowu robi się gorąco, a to z powodu śmierci 92-letniego separatysty, który właśnie umarł po długiej chorobie.
W wydaniu 39. mogliście przeczytać o zmianach w sektorze technologicznym w Chinach, a w kolejnych o zmianach w systemie szkolnictwa oraz zapowiedziach wprowadzenia „wspólnego dobrobytu”. Ostatnio rząd w Pekinie ograniczył do 3 godzin tygodniowo granie w gry online dla dzieci, zakazał pojawiania się w telewizji niewystarczająco męskich mężczyzn oraz zaostrzył regulacje dotyczące reklam operacji plastycznych. Jest to rozwijający się i duży, wart 30 mld dolarów rynek. Komentatorzy mówią o Rewolucji Kulturowej 2.0, której celem jest zwiększenie siły państwa w rywalizacji z USA. [Asia Times], [Reuters]
Radio Free Europe wydaje newsletter na temat wpływów Chińskiej Republiki Ludowej w Eurazji. Z najnowszego wydania dowiecie się o m.in tym, jak rozwijają się relacje Chin z Talibami, o kolejnym zamachu terrorystycznym przeprowadzonym przez balochistańskich separatystów atakującym chińskie inwestycje w Pakistanie oraz o zgodzie na referendum w Węgrzech w sprawie filii Uniwersytetu Fudan w Budapeszcie. [Radio Free Europe]
Wspominaliśmy kilka razy o tym, że w Chinach nie jest łatwo być feministką. Nie jest to jedyna grupa społeczna, która ma tam problemy. Chociaż Chiny oficjalnie wspierają prawa osób LGBTQ, to jednak nie wprowadzono w kraju równości małżeńskiej, a media reprezentujące osoby z tej grupy są regularnie ocenzurowane. Cenzura dotyka też sferę internetu, gdzie grupy dyskusyjne czy fora są zamykane lub po prostu znikają. Rest of World przedstawia artykuł, w którym opisuje jak największa chińska aplikacja randkowa dla homoseksualnych mężczyzn zmieniła się w aplikację dbającą o zdrowie, aby móc przetrwać na rynku. [Rest of World]
Afryka
Wysokiej rangi naukowiec zatrzymany pod zarzutem szpiegostwa w Ugandzie. Po ostatnich porwaniach dzieci władze Nigerii nakładają ograniczenia na obywateli.
Sue Dobson ryzykowała bardzo wiele walcząc z apartheidem w Republice Południowej Afryki. Wieloletni wyrok więzienia, a nawet tortury wchodziły w grę – taka była kara za szpiegowanie na rzecz Afrykańskiego Kongresu Narodowego. [The Guardian]
Tak jak zapowiadaliśmy w wydaniu 42., Algieria zerwała stosunki dyplomatyczne z Marokiem, uzasadniając to serią wrogich działań ze strony swojego sąsiada. Nie ma co ukrywać, że Algieria rzeczywiście miała poważne powody do niezadowolenia. Czy Maroko, choć, zdaję się, mogło się takiego ruchu spodziewać, jest takim rozwojem sytuacji zadowolone? W tle są nie tylko oskarżenia o wywołanie pożarów ale także spór o Saharę Zachodnią czy system Pegasus. [Middle East Eye]
W wydaniu 30. pisaliśmy o ostatnim przewrocie wojskowym w Mali. Teraz trzymająca władzę junta wojskowa postanowiła uwolnić przejściowego premiera i prezydenta, którzy zostali wtedy zatrzymani. Al-Dżazira opisuje genezę tego przewrotu oraz opisuje jak junta wojskowa radziła sobie w kraju od momentu przejęcia całkowitej władzy. [Al-Dżazira]
Ameryka Łacińska
„Wygrana, więzienie albo śmierć” – tak Jair Bolsonaro widzi swoją przyszłość po nadchodzących wyborach prezydenckich w Brazyli. Prezydent Argentyny jest oskarżony o złamanie zasad kwarantanny. Wypadek łodzi na Amazonce, 20 osób nie żyje.
Americas Quarterly wydało specjalny raport, który bierze pod lupę włodarzy i włodarki miast. W czasach kiedy pandemia koronawirusa jest wielkim wyzwaniem zarówno zdrowotnym jak i ekonomicznym to właśnie miasta Ameryki Południowej zdają się radzić sobie najlepiej. Jedną z przyczyn takiego stanu rzeczy jest to, że nie mają oni czasu na zajmowanie się sporami kulturowymi, które często zajmują polityków na szczeblu krajowym. Więcej przyczyn ich sukcesów znajdziecie we wstępie do raportu specjalnego jak i wielu artykułach o różnych miastach i ich włodarzach. [Americas Quarterly]
Kojarzące się nam głównie z muzyką i folderami turystycznymi anglojęzyczne kraje Karaibów mają pewnie nieoczywiste kolonialne dziedzictwo – kodeksy prawne, które często nadal zawierają kary za dobrowolne stosunki seksualne dwóch osób tej samej płci. I choć według międzynarodowych opracowań, te turystyczne państwa tracą z tego powodu corocznie ponad 4 mld dolarów, to nie widać ruchów politycznych zmierzających do równouprawnienia związków jednopłciowych w tych rejonach. Jak wygląda sytuacja na miejscu i co myślą o tym sami mieszkańcy tropikalnych wysp, opowiada Małgorzata Wasilewska: od 2020 r. ambasadorka Unii Europejskiej na Barbadosie, a w latach 2016-2020 na Jamajce.
Według ostatnich doniesień z Kuby tamtejszy Bank Centralny dopuści do użytku płatności za pomocą kryptowalut. Po Salwadorze (polecamy wydanie 33.) jest to kolejne z państw z tego regionu, które oficjalnie wprowadza do użytku tę metodę płatności. Dla Kuby jest to o tyle ważne, że od 2019 roku transfery pieniężne do kraju są zablokowane. [Gizmodo]
Ameryka Północna
Pisaliśmy już o tym, jak gubernator stanu Floryda Ron DeSantis zakazał w szkołach wymagania noszenia maseczek. Teraz jego departament edukacji ukarał finansowo dwa dystrykty, które się do tego zakazu nie stosują. Jest to o tyle ciekawe, że niedawno sąd uznał, że zakaz gubernatora nie miał podstawy prawnej. Jednocześnie Federalny Departament Edukacji poinformował, że bada, czy 5 stanów z podobnymi zakazami nie łamie praw uczniów. [Axios], [Politico]
Huragan Ida uderzył w Stany Zjednoczone. Według Public Service Commission 989 000 domów i firm — 44% wszystkich klientów użyteczności publicznej w południowo-wschodniej Luizjanie — jest pozbawionych prądu. Ponad 600 000 ludzi było bez wody. Liczba ofiar śmiertelnych wzrosła do co najmniej 14, a osiem kolejnych zgonów zgłoszono w Nowym Jorku w czwartek rano, gdy resztki Idy wywołały powodzie w północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych. [Associated Press]
Zbliża się referendum stanowe nad odwołaniem gubernatora Kalifornii, o którym pisaliśmy wcześniej w wydaniu 26. Sondaże wskazują, że najprawdopodobniej Gavin Newsom pozostanie na swoim stanowisku, co możecie zobaczyć na stronie FiveThiryEight Nate Silvera. Jednak The Guardian sugeruje, że obecny gubernator wcale nie może spać spokojnie. [FiveThirtyEight], [The Guardian]
Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych odmówił zablokowania restrykcyjnego teksańskiego prawa aborcyjnego decyzją 5-4. Prawo, które weszło w życie w środę po północy w Teksasie, zakazuje większości aborcji już po sześciu tygodniach ciąży i pozwala prywatnym obywatelom wnosić pozwy cywilne przeciwko klinikom aborcyjnym oraz wszelkim osobom mającym jakikolwiek związek (nawet pośredni) z zabiegiem. S.B. 8 został podpisany w maju przez republikańskiego gubernatora Grega Abbotta (o czym mogliście przeczytać w wydaniu 29.). Zakazuje on lekarzom wykonywania lub wywoływania aborcji, jeśli „wykryli bicie serca płodu”, z wyjątkiem nagłych przypadków medycznych. [CNBC]
Oceania
Australia oraz Nowa Zelandia zbierały słowa uznania za skuteczność w ograniczaniu rozpowszechniania się wirusa SARS-CoV-2. Teraz, kiedy dostępne są szczepionki, oba kraje stały się ofiarami zasłużonej krytyki. Za główną przyczynę niskiej, jak na kraje rozwinięte, wyszczepialności podaje się małą liczbę szczepionek, którą do tej pory udało się zabezpieczyć. Australia otrzymała do tej pory liczbę dawek wystarczającą na pełne zaszczepienie 33 procent populacji, a w przypadku Nowej Zelandii jest to 27 procent. Średnia krajów OECD wynosi 65 procent. Poprzednio o sytuacji szczepień na antypodach pisaliśmy w wydaniu 30. [New Statesman]
Ekonomia i gospodarka
Elizabeth Holmes i jej startup Theranos miał zrewolucjonizować badania krwi. Była nazywana nowym Stevem Jobsem, a w radzie nadzorczej jej firmy zasiadał m.in Henry Kissinger. Teraz rozpoczyna się jej proces, w wyniku którego grozi jej nawet 20 lat w więzieniu. The Economist opisuje wzlot i upadek pani Holmes. [The Economist]
Według raportu firmy McKinsey z 2020 r. prawie 86% transakcji w Meksyku odbywa się z użyciem gotówki. Rest of World przedstawia historię, w której hinduski przedsiębiorca chciał zreplikować sukces indyjskiej aplikacji do przesyłu pieniędzy i napotkał problemy, których się nie spodziewał. Brak zaufania jest główną przyczyną popularności używania gotówki jako środka płatniczego w Meksyku. Artykuł wytłumaczy Wam, z czego się to bierze oraz jak nowi przedsiębiorcy chcą z tym walczyć. [Rest of World]
Nauka i Technologia
Facebook stara się usuwać toksyczne treści ze swojej platformy. Kluczowym elementem w tych staraniach jest firma konsultingowa Accenture. Za ponad 500 milionów dolarów miesięcznie firma zatrudnia ponad jedną trzecią z 15 000 osób zajmujących się moderacją treści. Trudno jednak zliczyć straty w zdrowiu emocjonalnym i psychicznym moderatorów. [The New York Times]
Według Światowej Organizacji Meteorologicznej na przestrzeni ostatnich 50 lat pięciokrotnie wzrosła liczba katastrof pogodowych. Mimo to spadła liczba ofiar śmiertelnych klęsk żywiołowych, co zawdzięczamy przede wszystkim ulepszaniu systemu ostrzegania (wszyscy dostaliśmy SMSy od Rządowego Centrum Bezpieczeństwa ;). Za to z dekady na dekadę rosną straty ekonomiczne – w drugiej dekadzie XXI wieku wynosiły one średnio 383 miliony dolarów dziennie. [BBC]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Kiedy powstał Stary Testament i kto go napisał? Prof. Łukasz Niesiołowski-Spanò, dziekan Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, przybliża przełomowe odkrycia historyków zajmujących się tymi tematami. Choć zrąb współczesnych odpowiedzi ma już kilka dekad, ustalenia akademickie wciąż nie są powszechnie znane w społeczeństwie i dominują wyobrażenia bądź to przebrzmiałe, bądź to religijne. Ten dystans między akademią i wiedzą społeczeństwa – jak zauważa gość Radia Naukowego – nie jest zresztą niczym niezwykłym nawet w mniej kontrowersyjnych tematach.
Wciąż trwają Letnie Igrzyska Paraolimpijskie 2020 w Tokio. Ich początek wywodzi się z zawodów w netball i łuczniczych z 1948 roku zorganizowanych dla brytyjskich weteranów II Wojny Światowej. Pierwsza edycja Igrzysk odbyła się w Rzymie w 1960 r., a uczestniczyło w nich 400 zawodników. Obecnie w 537 zmaganiach o złoty medal bierze udział 4403 uczestników. Międzynarodowy Komitet Paraolimpijski uważa, że organizacja Igrzysk Paraolimpijskich zwiększa inwestycje w infrastrukturę przyjazną osobom z niepełnosprawnościami oraz stanowi przyczynek do wdrażania prawa zwiększającego inkluzywność społeczną. [The Economist]
Sprawa promocji tzw. inteligentnego projektu w okręgu szkolnym Dover w 2005 roku to jedna z ciekawszych batalii między zwolennikami tej hipotezy, a teorią ewolucji. Rada Edukacyjna tego okręgu wymogła bowiem, aby omawianie na lekcjach biologii dokonań Darwina i jego następców poprzedzać wstępem, który można zredukować do znanego nam dobrze stwierdzenia „to tylko teoria”. Jako przynajmniej równoprawne wyjaśnienie pochodzenia gatunków przedstawiono tam hipotezę inteligentnego projektu – w istocie będącą zakamuflowaną formą kreacjonizmu. Wzbudziło to sprzeciw rodziców, a sprawa trafiła na wokandę, gdzie konserwatywny w poglądach sędzia John Edward Jones III musiał rozstrzygnąć, czy inteligentny projekt nosi znamiona teorii naukowej, a co za tym idzie – czy należy nauczać o tej hipotezie na lekcjach biologii. Spoiler – nie nosi. O szczegółach zaś przeczytacie we wpisie na popularnonaukowym blogu Kwantowo. [Kwantowo]