Wydanie 45, 10.09.2021
To z Oknami Życia, laicyzacją Izraela i językowymi algorytmami predykcyjnymi
PiS przekracza kolejne granice w dyskusji o polexicie, a Tygodnik Neuropa przekracza granice podczas podróży dookoła świata. Podróży, na którą, jak co tydzień, jesteście zaproszeni.
Zapraszamy również na nasze konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza. Linki do naszych kont na social mediach znajdziecie w zakładce o nas.
Polska
Co robić, kiedy twoją pracą jest pisanie satyry na rzeczywistość a rzeczywistość jest tak absurdalna, że utrudnia Ci pracę? Zapraszamy na wywiad z Martą Nowak, redaktorką ASZdziennika, podcasterką oraz autorką książki „Polska dla Polek”. [Wysokie Obcasy (TWARDY PAYWALL)]
„Ratunek, alternatywa dla »śmietnika i beczki«. W taką opowieść 15 lat po powstaniu pierwszego Okna Życia i tuż po znalezieniu w Częstochowie kolejnego dziecka wierzy prawie cała Polska. Czy słusznie?”. Przemysław Wilczyński w swoim artykule przedstawia nie tylko głosy chwalące kościelną inicjatywę, ale także takie, które wskazują na problemy (zarówno dla kobiet, jak i dzieci), jakie z sobą niosą te okna. [Tygodnik Powszechny]
Co 9/11 zmienił w Polakach? Z okazji zbliżającej się okrągłej, dwudziestej rocznicy epokowego wydarzenia w nowym odcinku podcastu Fundacji Panoptykon wypowiadają się Katarzyna Szymielewicz, prof. Małgorzata Jacyno, dr hab. Paweł Waszkiewicz i dr Kacper Rękawek.
Wybory w Niemczech
Po przeczytaniu zeszłotygodniowej sekcji o niemieckich wyborach wiecie już, jakie partie startują. Teraz przedstawiamy Wam artykuł opisujący polityki dotyczące środowiska i ekologii. Główne partie mają różne podejście do tego tematu, a po wakacyjnych powodziach wyborcy zwracają na tę część programu więcej uwagi. [Politico]
W pierwszej połowie tego roku partia Zieloni biła nowe rekordy poparcia w sondażach, nawet przebijając rządzącą CDU. Z tego okresu pochodzi tekst w Krytyce Politycznej, który nakreśla charakterystykę tej partii oraz przedstawia Annalenę Baerbock – kandydatkę na kanclerkę. Patrząc na sondaż zamieszczony na początku tego działu widzicie, że Zieloni nie są już czarnym koniem tych wyborów, chociaż nadal mogą odgrywać kluczową rolę w formowaniu koalicji rządzącej. CNBC w aktualnym artykule przedstawia wszystkie błędy i wpadki, które mogły się przyczynić do tego spadku w sondażach. [Krytyka Polityczna], [CNBC]
Zieloni są bardzo krytyczni tak wobec Rosji, jak i jej flagowego projektu Nord Stream 2. Nie dziwią więc doniesienia prasowe, że Rosjanie prowadzą kampanię w internecie wycelowaną przeciwko tej partii i jej kandydatce na kanclerkę. [Bloomberg]
Europa
W madryckim zoo przyszły na świat bliźnięta pandy wielkiej. Włoska policja weszła do domów antyszczepionkowych aktywistów planujących brutalne ataki. Rozpoczyna się proces sprawcy ataku terrorystycznego w Paryżu z 2015 r. Austria prześladuje sygnalistę?
Rumuński rząd czeka głosowanie nad wotum zaufania. Powodem tego jest wyjście jednej z partii z koalicji rządzącej spowodowanej dymisją ministra sprawiedliwości. W tle tej historii są też zawrotne sumy dla rumuńskich samorządowców. Euronews zwięźle wytłumaczy, jak to się wszystko łączy w jedną całość. [Euronews]
The New York Times przedstawia artykuł opisujący powiązania między separatystycznym rządem Katalonii a Rosją. Opiera się on na raporcie wywiadowczym i opisuje m.in podróże katalońskich polityków do Moskwy. Katalończycy odpierają zarzuty, nazywając je kłamstwami z Madrytu. [The New York Times]
Prezydent Macron zaryzykował wprowadzając paszport sanitarny. Mimo protestów, większość społeczeństwa popiera ten ruch. Zwiększyła się także liczba obywateli zaszczepionych przynajmniej jedną dawką szczepionki. [Politico]
Bliski i Środkowy Wschód
Turcja spodziewa się spadku inflacji do poziomu poniżej 10% do końca przyszłego roku. Nagrania wideo potwierdzają systemowy problem przemocy w irańskich więzieniach.
Jeśli mieliście do czynienia z jakimiś wiadomościami z Afganistanu w ostatnim tygodniu, to prawdopodobnie słyszeliście o protestach kobiet w Kabulu. Powrót Talibów do kontroli nad krajem to nie jest zmiana tylko dla mieszkanek miast. Ponad 70% Afgańczyków mieszka na terenach wiejskich i ich życie podczas „Wojny Amerykańskiej”, jak ją nazywali, przebiegało inaczej. Polecamy długi reportaż New Yorkera i historię czterdziestoletniej Shakiry, która sama nauczyła się czytać. [The New Yorker]
Firma energetyczna TotalEnergies i Irak ogłaszają podpisanie wielkiej umowy inwestycyjnej – francuski gigant ma łącznie zainwestować w Iraku 10 mld dolarów. Przedmiotem umowy są projekty z sektora naftowego i gazowego, a także elektrownia słoneczna. [Reuters]
Inna francuska firma, potentat rynku cementu i kruszyw – Lafarge – stanie przed sądem oskarżona o współudział w zbrodniach wojennych. Francuski Sąd Najwyższy odrzucił skargę Lafarge na kierowane przeciw nim zarzuty. Firma oskarżana jest o finansowanie radykalnych grup zbrojnych w zamian za umożliwienie pracy w ich fabryce. Łączna kwota, jaką Lafarge miało wpłacić terrorystom, ma wynosić nawet 13 milionów euro. [Reuters]
Alisher Shahir oraz Masooma Sultani to młodzi afgańscy dziennikarze, współpracownicy Tygodnika Powszechnego. Zostali oni, razem z ich pięciomiesięcznym synem, ewakuowani do Polski. Obecnie są już poza murami ośrodka dla uchodźców i w rozmowie z Pawłem Pieniążkiem opowiadają o ich drodze do Krakowa. Od dnia nagłego upadku Kabulu, przez długą drogę na lotnisko, aż do wzbicia się wysoko w powietrze wojskowego samolotu, którym zostali ewakuowani. [Tygodnik Powszechny]
Jak bardzo religijny jest Izrael? Państwo kojarzone z jednej strony z innowacyjnością, technologią i kibucami nie daje dzisiaj możliwości zawierania małżeństw cywilnych, a w szabat komunikacja miejska bywa wyłączona z ruchu. O tym, gdzie religia w Izraelu się kończy, a gdzie zaczyna, co jest koszerne i kto o tym decyduje, opowiada w rozmowie z Maciejem Okraszewskim Konstanty Gebert: tłumacz, dziennikarz i nauczyciel akademicki publikujący między innymi w „Gazecie Wyborczej”.
Sześcioro palestyńskich więźniów uciekło z będącego pod szczególnym nadzorem izraelskiego więzienia Gilboa. Ucieczki dokonano w iście filmowym stylu – do wyjścia poza mury uciekinierzy mieli użyć tunelu, który zaczynał się tuż pod ich zlewem. Pojawiają się też informacje, że do ucieczki doszło w czasie, gdy strażnicy więzienia spali. Wśród uciekinierów jest, między innymi, Zakaria Zubeidi, jeden z liderów uznawanej na zachodzie za terrorystyczną organizacji »Brygady Męczenników Al-Aksa«. [The Guardian]
Azja
Chiny wybudowały największy na świecie nielitowy magazyn energii, baterię przepływową gromadzącą 800Wh energii. Opozycja w Mjanmie wzywa ludność do zbrojnego oporu przeciwko juncie. W Wietnamie mężczyzna został skazany na 5 lat więzienia za złamanie zasad sanitarnych i rozprzestrzenianie koronawirusa.
996 to nie tylko numer alarmowy do Centrum Antyterrorystycznego. Tego terminu używają też chińscy pracownicy firm technologicznych, żeby opisać swoje życie zawodowe. Pracują od 9:00 rano do 9:00 wieczorem, 6 dni w tygodniu. Vice przygotowało materiał dokumentalny na temat tej kultury pracy oraz jej kosztów. Tak dotyczących zdrowia, jak i życia osobistego.
Wzrost zachorowań w Południowo-Wschodniej Azji zakłóca globalne łańcuchy dostaw. Kraje, takie jak Malezja czy Wietnam, dobrze radziły sobie z pandemią przez większość czasu jej trwania. Ale pojawianie i rozpowszechnienie się wariantu Delta oraz zbyt mała liczba szczepionek, jakie kraje regionu mają do dyspozycji, zmusiła je do przeciągającego się lockdownu. [DW]
W odpowiedzi na rosnące ceny żywności oraz obawy przed gromadzeniem podstawowych produktów spożywczych, prezydent Sri Lanki sięgnął po wyjątkowe środki. Źródeł tego kryzysu cen trzeba szukać w niespodziewanym zakazie importu nawozów chemicznych i innych agrochemikaliów z 29 kwietnia tego roku. Sri Lanka miała stać się pierwszy krajem korzystającym wyłącznie z rolnictwa organicznego. [The Print]
Afryka
Przemoc w Internecie może być jednym z powodów, przez który ugandyjskie polityczki korzystają z sieci mniej od swoich kolegów. Rząd Tanzanii zdobył prawie 600 mln dolarów od Międzynarodowego Funduszu Walutowego na walkę z pandemią koronawirusa. Spór między prezydentem i premierem Somalii o kierownictwo służbami wywiadowczymi.
Mogliście już usłyszeć o przewrocie wojskowym w Gwinei. Minęło od niego kilka dni, a przedstawiciele opozycji ogłosili gotowość współpracy z juntą, która uwolniła więźniów politycznych poprzedniego rządu. Al-Dżazira przedstawia sylwetkę obalonego prezydenta. Wiedząc, kim był Alpha Conde i jaką politykę w kraju prowadził, będzie wam łatwiej zrozumieć zachowanie jego przeciwników politycznych. W artykule BBC znajdziecie z kolei sylwetkę Mamady Doumbouya, który przewodzi przewrotowi wojskowemu. [Al-Dżazira], [BBC]
Czy w Afryce jest coraz więcej przewrotów wojskowych? Żyjąc w Europie można mieć takie wrażenie, jeśli się tylko pobieżnie śledzi newsy z Afryki. Serwis BBC przygotował raport, z którego wynika jednak, że według długoterminowych trendów liczba przewrotów wojskowych spada. [BBC]
W środę 8 września odbyły się wybory parlamentarne oraz samorządowe w Maroku. Dotychczas zliczone głosy wskazują wręcz na katastrofę wyborczą poprzednio największej islamskiej Partii Sprawiedliwości i Rozwoju. Najlepszy wynik wyborczy uzyskała współrządząca i odpowiedzialna za resorty ekonomiczne liberalna RNI. Teraz król Maroka wyznaczy premiera z partii, która zdobyła najwięcej mandatów i powierzy mu zadania stworzenia rządu. [Reuters]
Ameryka Łacińska
Konstytucja Salwadoru została zmieniona. Obecny prezydent może startować w wyborach o drugą kadencję. Także w Salwadorze, Bitcoin został oficjalnym środkiem płatniczym akurat w dniu, gdy nastąpił gwałtowny spadek jego wartości. Mecz reprezentacji Brazyli i Argentyny został przerwany przez brazylijski sanepid z powodu złamania zasad kwarantanny przez zawodników z Argentyny.
Czy przejęcie władzy w Afganistanie przez Talibów wpłynie na światowy rynek narkotykowy? Specjaliści twierdzą, że nie należy się pytać „czy” tylko „jak”. Meksykańskie kartele narkotykowe łączy więcej z dyktaturą Talibów, niż się może na pierwszy rzut oka wydawać. [DW]
Sąd Najwyższy Meksyku orzekł o dekryminalizacji aborcji w stanie Coahuila. Ten wyrok będzie wiążący dla sądów w całym kraju i można oczekiwać, że aborcja przestanie być karalna we wszystkich stanach. Meksykańskie działaczki feministyczne były zainspirowane zmianami w Argentynie – w grudniu 2020 r. nastąpiła tam legalizacja aborcji. Jeśli jesteście ciekawi, dlaczego ruchy feministyczne są tak silne w tamtym regionie, polecamy starszy artykuł dr Alice Evans z King’s College London. [NPR], [Alice Evans]
W wydaniu 39. pisaliśmy o zbliżających się negocjacjach wenezuelskiej opozycji z rządem Nicolasa Maduro. Teraz DW donosi, że podczas negocjacji w Meksyku podpisano pierwsze porozumienie między stronami. Żadna ze stron nie osiągnęła jeszcze tego, na czym jej zależy (rządowi na zniesieniu sankcji, opozycji na demokratycznych wyborach), ale rozmowy zdają się podążać w dobrym kierunku. [DW]
Ameryka Północna
Jednym ze skutków huraganu Ida jest co najmniej 350 wycieków ropy i chemikaliów. Miliarderzy planują założenie miasta na pustyni dla 5 mln mieszkańców. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych pozywa Teksas w sprawie ustanowienia przez ten stan prawa zakazującego aborcji. Administracja Bidena będzie wymagać szczepień od pracowników federalnych.
Huragan Ida nie skończył się dla Nowego Orleanu powtórką z huraganu Katrina z 2005 roku. Po tamtej katastrofie Korpus Inżynieryjny Armii Stanów Zjednoczonych stworzył system zapór przeciwpowodziowych. Miał on za zadanie stworzyć system zabezpieczeń, który wytrzyma tzw. sztorm stulecia. Jednak inżynierowie, którym powierzono to zadanie, nie ograniczyli się jedynie do przygotowania na znane zagrożenie. [Time]
W związku z nowym prawem aborcyjnym w stanie Teksas na nowo ożywił się w Stanach Zjednoczonych spór o aborcję. Jednak w Europie mało kto wie, że w Stanach Zjednoczonych funkcjonują fałszywe kliniki aborcyjne prowadzone przez działaczy antyaborcyjnych. Cele tych klinik są różne: od przekonania do urodzenia dziecka, po zajęcie tak długiego czasu, że legalna aborcja przestanie być dostępna.
Rok akademicki 2020-21 przyniósł rekordową różnicę pomiędzy płciami w uczęszczaniu do collegu. Tylko 40,5% studentów to mężczyźni. Jest to powodowane m.in przez gorsze wyniki w nauce mężczyzn oraz poczucie, że uczęszczanie na studia jest nieopłacalne i przekonanie, że można zdobyć dobrze płatną pracę bez ryzyka, z którym wiążą się kredyty studenckie. Podejście koledży jest różne: niektóre nieoficjalnie ułatwiają dostanie się na studia młodym mężczyznom, ale w samych uczelniach istnieje sprzeciw wobec wydawania środków na studentów z gorszymi wynikami, bo byłaby to korzyść dla najbardziej uprzywilejowanej grupy – białych mężczyzn. Dla porównania, w całych Stanach Zjednoczonych funkcjonuje obecnie ponad 500 centrów pomocy dla studentek, które powstały głównie za czasów, kiedy kobiety były dyskryminowane na uczelniach. [The Wall Street Journal]
26 sierpnia Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych uchylił federalne moratorium zakazujące eksmisji. Jednocześnie, jedynie 11% z $46,55 mld dolarów przeznaczonych przez rząd federalny dotarło do mieszkańców zagrożonych eksmisją. Bank Goldman Sachs szacuje, że do końca bieżącego roku zostanie dokonane 750 tysięcy eksmisji. Jak na standardy USA nie jest to dużo: co roku właściciele mieszkań eksmitują prawie 1 mln mieszkańców. Ale według epidemiologów może to pogorszyć sytuację pandemiczną w kraju. [Bloomberg]
Oceania
Australijski Sąd Najwyższy stwierdził, że firmy medialne są odpowiedzialne za komentarze innych osób na Facebooku. Sąd Australii wydał w środę przełomowe orzeczenie, że media są „wydawcami” rzekomo zniesławiających komentarzy publikowanych przez osoby trzecie na ich oficjalnych stronach na Facebooku. [Associated Press]
Pozostajemy w temacie australijskiego internetu. Organizacje zajmujące się prawami obywatelskimi w sieci ostrzegają, że nowy pakiet legislacji może prowadzić do masowego szpiegowania obywateli bez dostatecznej kontroli. W „nagłych przypadkach” służby będą mogły – nawet bez nakazu sądowego – włamywać się na urządzenia podejrzanych (lub osób „prawdopodobnie powiązanych” z przestępstwem) i podglądać oraz modyfikować pliki, a to tylko część nowych uprawnień. [Digital Rights Watch]
Ekonomia i gospodarka
Największa na świecie instalacja wychwytująca dwutlenek węgla z atmosfery została uruchomiona na Islandii. Rosnąca flota magazynów energii w Kalifornii zaczyna wpływać na rynki energii zgodnie z przewidywaniami, tj. przenosić energię pomiędzy różnymi porami dnia. 20 spółek zajmujących się hodowlą zwierząt odpowiada za większą emisję gazów cieplarnianych, niż takie kraje jak Francja, Niemcy czy Wielka Brytania.
W dziale afrykańskim pisaliśmy o przewrocie w Gwinei. Może Was to zaskoczyć, ale sytuacja w tym małym afrykańskim państwie ma znaczenie praktycznie dla całego świata. To właśnie w Gwinei znajdują się największe złoża boksytu, który jest źródłem aluminium. Reuters wskazuje, że ceny tego surowca gwałtownie wzrosły na rynku, chociaż obecnie firmy wydobywcze pracują bez przeszkód, a junta zniosła godzinę policyjną na terenach, gdzie prowadzi się wydobycie. Państwem, które najbardziej odczuje zmiany na rynku aluminium, będą Chiny. Alternatywnym źródłem boksytu może być Australia, jednak sytuacja między tymi dwoma państwami jest napięta, o czym pisze Nikkei Asia. [Reuters], [Nikkei Asia]
Większość istniejących morskich turbin wiatrowych stanowią konstrukcje na stałe zakotwiczone w morskim dnie. Taki sposób budowy ogranicza jednak budowę farm wiatrowych offshore do akwenów wodnych o głębokości około 50 metrów. Blisko 80% potencjalnych mocy wiatrowych offshore znajduje się na głębszych wodach. Rozwiązaniem mogą być dryfujące turbiny wiatrowe. Konieczne jest jednak rozwiązanych problemów stawianych przez koszta, sposób projektowania oraz opór rybaków. [The Guardian]
Czy zastanawialiście się nad wpływem leworęczności na wzrost gospodarczy? Albo tym, czy polscy rodzice wolą mieć syna lub córkę? A może nad tym, jak wydawane jest 500+? Na szczęście są ludzie, którzy nad tym myśleli. I, co więcej, dokonali badań w tych obszarach. [Obserwator Finansowy]
Nauka i Technologia
Na podstawie badania dokonanego na największej do tej pory grupie badawczej potwierdzono skuteczność masek chirurgicznych w walce z pandemią COVID-19. W badaniu zaangażowanych było ponad 340 tysięcy mieszkańców wiejskich terenów Bangladeszu. [Standford]
Miliarderzy z Doliny Krzemowej ufundowali Altos Lab: start-up zajmujący się odmładzaniem. Firma ma mieć siedziby na całym świecie i hojnymi wynagrodzeniami oraz atrakcyjnym modelem pracy kusi pracowników akademickich. [Technology Review]
Być może widzieliście zdjęcie zniszczonych paneli słonecznych, rzekomo przez huragan Ida, który uderzył niedawno w USA. W istocie zdjęcie zrobiono po huraganie Irma w 2017 roku. Na szczęście od tego czasu poczyniono spory postęp w zabezpieczaniu instalacji fotowoltaicznych przed huraganami, o czym możecie przeczytać w artykule. [Clean Technica]
Jeśli chodzi o naukę, to zawsze dobrze jest czytać czasopisma naukowe. A co, jeśli ktoś będzie robił to za was? Doktor Łukasz Lamża właśnie to robi. Co tydzień omawia 3 artykuły z najważniejszych czasopism naukowych. W tym tygodniu wraca po wakacyjnej przerwie, żeby opowiedzieć m.in „o próbach przekonania lekarzy, żeby leczyli pacjentów na sposób »wymyślony« przez algorytm”.
Siemens Gamesa wyprodukował pierwsze w pełni nadające się do recyklingu ostrza do turbiny wiatrowej. Prawdopodobnie zostaną one zainstalowane na morskiej farmie wiatrowej na niemieckim Morzu Północnym. Problem przechowywania zużytych ostrzy często służy denialistom klimatycznym jako argument przeciwko rozwoju OZE. [Renew Economy]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Odbył się kongres organizowany przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody. Tematem była ochrona przyrody i bioróżnorodności. Wcześniej grupa NGOsów zajmujących się prawami człowieka zorganizowała kontrszczyt, na którym zaprezentowano alternatywna wizję ochrony przyrody do tzw. twierdzowej: polegającej na zamykaniu przyrody przed jakąkolwiek ingerencją człowieka, w tym ludów tubylczych. Organizatorzy alternatywnego szczytu skrytykowali m.in postulat 30x30, czyli zobowiązanie się do ochrony przyrody na 30% powierzchni Ziemi do 2030, oraz wskazali, że stanowi on odwrócenie uwagi od nadmiernej konsumpcji i eksploatacji. [Climate Home News]
Co ma wspólnego językowy algorytm predykcyjny z angielskimi poetami z epoki romantyzmu? Musicie zerknąć do eseju z witryny Aeon, żeby się dowiedzieć, jak autor uzasadnia twierdzenie, że klisze językowe stosowane przez taki algorytm nie zniszczą i nie zubożą nam języka. Jeśli wolicie formę wideo, polecamy filmik z serii Otherwords, chociaż on skupia się jedynie na wytłumaczeniu, w jaki sposób maszyny komponują tekst (w tym za pomocą językowych algorytmów predykcyjnych). [Aeon]
Statek pełen uchodźców uciekających przed niebezpieczeństwem. Jednak nie zostają oni wpuszczeni do kraju, w którym szukali schronienia. Lato 1939. Na pokładzie MS St. Louis jest prawie tysiąc Żydów. Co najmniej ćwierć z nich zginęła w Holokauście. Jest to najgłośniejszy, ale nie jedyny, przypadek, gdy Stany Zjednoczone odmówiły pomocy żydowskim uchodźcom w czasie 2WŚ. Deklarowanym powodem była często obawa przed nazistowskimi szpiegami. Smithsonian Magazine opisuje przypadek, który służył do podsycania obaw społeczności amerykańskiej w tamtych czasach. [Smithsonian Magazine]