Wydanie 50, 15.10.2021
To z korporacyjnymi kradzieżami pensji, korporacyjnymi kradzieżami pomysłów i imperialnymi kradzieżami dzieł sztuki
Z okazji 50 wydania żart:
- Jak zdrowie?
- Tak jak Staszek. Dopisuje.
Artykuł Press o Staszku Janeckim dla tych, którzy chcą się dowiedzieć więcej.
Polska
Kim jest człowiek, który od siedemnastu lat samodzielnie wydaje dwumiesięcznik o polskiej kolei? Czy nie będąc miłośnikiem kolei można poświęcać jej tak dużą część swojego życia? Dwutygodnik prezentuje wywiad z Karolem Trammerem redaktorem naczelnym „Z Biegiem Szyn” i autorem książki „Ostre cięcie. Jak niszczono polską kolej”. [Dwutygodnik]
Zastanawialiście się jak wygląda droga ludzi, którzy błąkają się obecnie po lasach na granicy polsko-białoruskiej? W mediach mówi się, że większość przyleciała samolotami do Mińska ale co to dokładnie znaczy? Jak dowiedzieli się o lotach? Dlaczego zdecydowali się na trudną podróż? Czy wiedzieli jak niebezpieczna będzie to podróż? Na te i inne pytania stara się odpowiedzieć serwis Outriders, którego reporterzy w wielu różnych państwach prowadzili dziennikarskie śledztwo na temat szlaku migracyjnego, który przez Białoruś prowadzi do UE. [Outriders]
Kim jest Mariusz Kamiński? Poza niedawną niesławną konferencją prasową gdzie prezentował treści zoofilskie to obecny minister spraw wewnętrznych i administracji jest postacią, którą trudno w mediach znaleźć. Starsi czytelnicy mogą go kojarzyć z afer gdy był częścią pierwszego rządu PiS. Artykuł Tygodnika Przegląd jest dla wszystkich, którzy chcą sobie przybliżyć jego sylwetkę. [Tygodnik Przegląd]
Rządzący i sprzyjające im media lubią usprawiedliwiać kolejne etapy zamachu na państwo prawa w Polsce przez analogie do rzekomo takich samych wcześniejszych posunięć w krajach zachodnich. Nie inaczej było z zeszłotygodniowym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej. O tym, że wyrok niemieckiego trybunału w Karlsruhe to coś zupełnie innego niż ostatnie rozstrzygnięcie warszawskiego gremium pisze prof. Alexander Thiele na poświęconej tematyce okołokonstytucyjnej w Europie Środkowej stronie Verfassungsblog. [Verfassungsblog]
Pozostajemy w temacie reakcji na zeszłotygodniowe wydarzenia. Czy czeka nas Polexit? The Economist wieszczy raczej „brudne pozostawanie”. Czyli sankcje nakładane na nasz kraj z Brukseli, na które Polska nie zareaguje wyjściem, a sabotażem pracy Wspólnoty, której konstrukcja nie jest dobrze przygotowana na takie wyzwanie. [The Economist]
Centrum Badania Opinii Społecznej opublikowało w czwartek kolejną edycję raportu poświęconego stosunkowi Polaków do osób homoseksualnych. Przynosi on dobre wieści dla społeczności LGBT. Poparcie dla instytucji małżeństw jednopłciowych notuje najwyższe wartości w historii badań, podobnie rzecz ma się z podejściem naszych rodaków do prawa do adopcji przez takie pary. Po raz pierwszy też więcej ankietowanych uznawało orientację homoseksualną za normalną, niż popierała stwierdzenie przeciwne. W najmłodszej grupie badanych większość Polaków popiera ideę równości małżeńskiej. Autorzy raportu przypuszczają, że za taki stan rzeczy odpowiada rosnąca śmiałość, z jaką osoby homoseksualne ujawniają swoją orientację. Przypuszczenie to opierają na fakcie wyższego niż w reszcie populacji poparcia dla idei równości małżeńskiej wśród osób deklarujących utrzymywanie znajomości z osobami homoseksualnymi oraz rosnącego wskaźnika osób, które takową znajomość deklarują. [CBOS]
Europa
Sebastian Kurz zrezygnował z funkcji szefa rządu Austrii. Powodem było wyjście na jaw działań Kurza, kiedy pełniąc funkcję ministra spraw zagranicznych resort mu podlegający zapłacił za korzystne dla polityka sondaże oraz artykuły w tabloidzie. [Euroactiv]
Zakończyły się wybory w Czechach i wygląda na to, że obecny premier Andrej Babiš pożegna się ze stanowiskiem. OSW przygotowało podsumowanie wyników oraz opisuje proces powoływania nowego rządu. Ten proces może utrudnić fakt, że prezydent Miloš Zeman w dniu ogłoszenia oficjalnych wyników trafił do szpitala na oddział intensywnej terapii. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [TokFM]
Jednym z laureatów tegorocznej Pokojowej Nagrody Nobla jest Dmitrij Muratow. Jest on założycielem i wieloletnim redaktorem naczelnym rosyjskiej „Nowej Gaziety”. Przyznanie mu tej nagrody nastąpiło kilka dni po 15 rocznicy zamordowania Anny Politkowskiej – dziennikarki pracującej razem z Muratowem. Nie była to jedyna osoba pracująca w tej redakcji, która została zamordowana. To właśnie o nich mówił Muratov po otrzymaniu Nobla. [The Economist]
Prezydent Emmanuel Macron ogłosił wart 30 mld euro plan inwestycyjny o nazwie „Francja 2030”. Część poświęcona dekarbonizacji gospodarki przewiduje inwestycje w małe reaktory jądrowe oraz różowy (pochodzący z energii jądrowej) wodór. Planowe wyprodukowanie 2 mln samochodów elektrycznych oraz hybrydowych do 2030 oraz pierwszych niskoemisyjnych samolotów. Pozostałe sektory, w których nastąpią inwestycje to zdrowie, żywność, nowoczesne technologie oraz start-upy. [Reuters]
We Włoszech wszyscy pracownicy będą musieli pokazać dowód przyjęcia dwóch dawek szczepionki na koronawirusa lub wynik testu zrobionego w ciągu ostatnich 48 godzin. Są to najostrzejsze wymagania jakie stawia się przed pracownikami w Europie. Chociaż ponad 80% obywateli Włoch powyżej 12 roku życia jest zaszczepionych dwoma dawkami szczepionki to protesty przeciwników tej regulacji są spodziewane. [The Guardian]
Bliski i Środkowy Wschód
Jeśli zastanawiacie się czy Iran rozpocznie konstruktywne rozmowy z Zachodem o umowie nuklearnej, to informujemy, że Iran ogłosił rozszerzenie zapasów wzbogaconego uranu do 120 kg. Irackie służby specjalne schwytały jedną z czołowych postaci tak zwanego Państwa Islamskiego. Emir Kataru powołał do Rady Szury dwie kobiety.
Po tym jak Prezydent Turcji zwolnił troje członków komitetu banku centralnego, lira turecka zanotowała historycznie niski kurs osiągając 9,19 liry za jednego dolara (dla porównania, na początku 2018 roku było to 3,75 liry za dolara). Członkowie komitetu wykazali najpewniej brak entuzjazmu wobec proponowanych obniżek stóp procentowych. Teraz już nie będą się sprzeciwiali. Decyzje banku centralnego i polityki monetarnej są w Turcji niemal całkowicie zależne od woli i polityki jednej osoby. [Reuters]
Rząd Afganistanu upadł, a władzę przejęli talibowie. Oznacza to, przynajmniej na ten moment, koniec walk. Jak na razie, talibowie co do zasady nie mszczą się na szeregowych pracownikach sektora publicznego podlegającego poprzedniej władzy. Razem z przejęciem władzy machina państwa się zatrzymała. Czy jednak ruszy? Rozmówcy Pawła Pieniążka wskazują, że potężnym problemem jest ryzyko gospodarczej katastrofy, które pchnie biednych już dzisiaj Afgańczyków, w jeszcze bardziej rozpaczliwą sytuację. [Tygodnik Powszechny]
W Libanie kryzys, choć wydaje się to coraz mniej możliwe, nadal się pogłębia. Po braku zasilania, który spowił niemal cały kraj w mroku na dwa dni, na ulicach Bejrutu dochodzi do kolejnych protestów. Dochodzi do zbrojnych incydentów w których zginęło już 6 osób. Według wstępnych informacji do tłumu miał strzelać snajper, do którego ogniem odpowiedzieli protestujący. Liban ma za sobą historię krwawych wojen domowych, a napięcie w społeczeństwie niepokojąco przypomina podział według osi, jakie w wojnach brały udział. [The Guardian]
W Iraku odbyły się wybory parlamentarne. Największe poparcie zdobył blok koalicyjny pod wodzą szyickiego duchownego Muktady as-Sadra, założyciela dającej się we znaki wojskom amerykańskim Armii Mahdiego. Poprawił on swój wynik wyborczy i zdobył 70 miejsc (poprzednio 54) w 329 osobowym parlamencie. Przedwczesne wybory były jednym z postulatów rewolucji ulicznej z 2019 roku. Jednak z biegiem czasu entuzjazm młodych Irakijczyków, którzy tłumnie wyszli wtedy na ulice, a 600 z nich zginęło, opadał. Klasa polityczna na tyle zniechęciła wyborców, że frekwencja osiągnęła rekordowo niski poziom i wyniosła zaledwie 41%. Serdecznie polecamy tutaj tekst Wojciecha Jagielskiego z Tygodnika Powszechnego, który świetnie przedstawia zwycięzców i przegranych irackich wyborów. [BBC], [Tygodnik Powszechny]
Azja
Według specjalnego raportu Reutersa elementem strategii Amazona w Indiach była kradzież pomysłów od klientów. Pracownicy firmy badali dane zastrzeżone produktów, by je zreplikować. Wśród skopiowanych marek był m.in Old Navy. Korporacja również stosowała technikę „search seeding”, by promowała ona produkty Amazona. [Reuters]
4 lata po rozpoczęciu represji Ujgurów oraz innych muzułmańskich mieszkańców prowincji Sinciang władze w Pekinie odchodzą od drakońskich i najbardziej widocznych elementów państwa policyjnego. Nie jest to z pewnością powrót do „normalności”. Pod powierzchnią zwyczajności ukryty jest głęboki strach oraz nowe nawyki nabyte w wyniku terroru aparatu państwa. Ograniczone w znacznym stopniu zostały także zwyczaje ujgurskie, które czyniły tę kulturę żywą. To co pozostało to wysterylizowana wersja z gadżetami oraz upominkami nadająca się świetnie do komercjalizacji. Eksperci mówią o muzeufikacji ujgurskiej kultury. [AP News]
Indie mogą być kolejną po Chinach dużą gospodarką, którą dotkną braki energii elektrycznej. Przyczyną jest kurczące się rezerwy węgla przy większości elektrowni węglowych, które obecnie odpowiadają za 70% miksu energetycznego. Indie są trzecim największym importem tego surowca, a rosnące ceny węgla na rynku międzynarodowym powodują ograniczenie importu. Kryzys energetyczny może mieć poważne konsekwencje dla odbudowy gospodarki, dla której produkcja przemysłowa gra kluczową rolę. [CNBC]
Słynne na całym świecie domy-trumny z Hongkongu są fascynujące dla osób w nich nie zamieszkujących, ale dla mieszkańców są źródłem nieskończonej frustracji. Krótka animacja pod tytułem Coffin spróbuje pokazać jak się czuje osoba mieszkająca w takich warunkach. [SupChina]
Afryka
Abdulrazak Gurnah, który w tym roku zdobył Literacką Nagrodę Nobla pochodzi z Tanzanii. W tym afrykańskim kraju rozgorzała dyskusja o tym, czy można tą nagrodę traktować jako tanzański sukces. [Al-Dżazira]
W wydaniu 24. pisaliśmy o tym, że zabójcy Thomasa Sankary staną przed sądem w Burkina Faso. Właśnie rozpoczął się ich proces. Jeśli nie pamiętacie kim jest Thomas Sankara (zwany afrykańskim Che Guevarą) oraz dlaczego ten proces jest tak ważny ponad 30 lat po jego śmierci to zajrzyjcie do artykułu. [BBC]
Al-Dżazira przygotowała długi tekst o tym jak afrykańskie dzieła sztuki i inne drogocenne przedmioty zostały skradzione przez europejskie imperia w czasach kolonialnych. Poza samą lekcją historii, możecie też się dowiedzieć jak wygląda obecnie trudny proces negocjowania zwrotów wielu z tych przedmiotów. [Al-Dżazira]
Wielokrotnie pisaliśmy o Sudanie oraz przemianach jakie w nim zaszły od obalenia rządzącego tym państwem dyktatora. Teraz mamy dla was audycję Działu Zagranicznego, w której będziecie mogli posłuchać rozmowy, która podsumuje to wszystko o czym pisaliśmy tutaj oraz spróbuje odpowiedzieć na pytanie, na ile zachodzące zmiany ustrojowe i prawne przekładają się na życie Sudańczyków. Maciej Okraszewski rozmawia z dr hab. Maciej Kurczem, antropologiem z Instytutu Nauk o Kulturze Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Ameryka Łacińska
W Chile nastąpiły zbrojne starcia między ludnością z ludu Mapuche a policją. Rdzenna ludność domaga się m.in odzyskania ziem, które im zagrabiono. Prezydent Pinera ogłosił stan wyjątkowy w 4 prowincjach gdzie doszło do rozruchów. [France 24]
Prezydent Pinera ma więcej zmartwień na głowie. Po ujawnieniu #PandoraPapers (o których pisaliśmy w poprzednim wydaniu) opozycja uważa, że złamał on prawo i nie powinien pełnić dalej swojej funkcji. Poza śledztwem prokuratorskim rozpoczęto też proces impeachmentu. [Al-Dżazira]
Czy migreny i zaburzenia pamięci mogą być kwestią polityczną? Jeśli pojawiają się bez wyraźnych przyczyn u pracowników amerykańskich ambasad na całym świecie to tak. Po raz pierwszy został zaobserwowany ten zespół dolegliwości na Kubie i dlatego zwany jest Syndromem Hawańskim. Teraz przytrafił się pracownikom ambasady w Kolumbii, która oddała śledztwo amerykanom. DW pisze szerzej o zjawisku jak i ostatnich przypadkach jego występowania. [DW]
Ameryka Północna
Sieć sklepów spożywczych Walgreens zamierza zamknąć 5 placówek w San Francisco w wyniku zorganizowanej przestępczości detalicznej. Stany Zjednoczone planują otworzyć granicę lądową z Meksykiem i Kanadą dla zaszczepionych podróżnych. W Massachusetts wykluł się dwugłowy żółw.
Czy święto na cześć Krzysztofa Kolumba może być kontrowersyjne. Oczywiście, że tak. W Stanach Zjednoczonych było to powodem tylu sporów, że tego samego dnia ustanowiono Dzień Rdzennych Mieszkańców. National Geographic przedstawia zaskakującą historię tego święta jak i współczesny opór przeciwko niemu. [National Geographic]
Jednym z kryzysów z jakim musi się zmierzyć administracja Joe Bidena jest bardzo duża liczba potencjalnych imigrantów, chcących przekroczyć południową granicę USA. W lipcu tego roku straż graniczna odnotowała 200 tysięcy prób przekroczenia granicy, najwięcej od 2000 roku. Władze USA próbują pójść drogą środka, z jednej strony odciąć się od działań poprzedniej administracji, które Demokraci krytykowali jako niehumanitarne. A z drugiej strony dla obecnej administracji ważny jest wizerunek sprawowania kontroli nad sytuacją. Więcej niuansów oraz o prognozach na temat skali przyszłych migracji przeczytacie w artykule Łukasza Pawłowskiego. [OKO.press]
Wielkie korporacje okradają swoich słabo opłacanych pracowników. To sugeruje niedawny raport think tanku opierającego się na danych z amerykańskiego Departamentu Pracy. Niewypłacenie pensji (w całości lub części) jest po prostu bardziej opłacalne, nawet kiedy się weźmie pod uwagę potencjalne kary. [CBS News]
Oceania
Australijski stan Wiktoria staje się coraz bardziej suchy. Ze względu na katastrofę klimatyczną, zasoby wodne stanu ulegają ciągłemu uszczupleniu. W związku z tym, stan będzie coraz mocniej bazował na odsolonej wodzie morskiej (udział tej wody ma sięgnąć nawet 75% w 2065 roku dla miast Melbourne oraz Geelong). Drugą ścieżką radzenia sobie z kryzysem wodnym jest ograniczanie konsumpcji wody przez mieszkańców regionu. [The Sydney Morning Herald]
Członkini autonomicznego parlamentu Wyspy Bougainville’a została uhonorowana nagrodą praw człowieka im. Gwynne'a Skinnera. Theonila Roka Matbob otrzymała tę nagrodę za wieloletnią batalię z górniczym gigantem Rio Tinto, którego dawna kopalnia miedzi i złota została porzucona przez niego w 1989 roku (ze względu na toczącą się wojnę domową). Kopalnia nie została odpowiednio zabezpieczona i zrekultywowana, w związku z czym nadal zatruwa lokalne środowisko. [Radio New Zealand]
Ekonomia i gospodarka
136 krajów odpowiadających za 90% globalnego PKB porozumiało się w sprawie minimalnej globalnej stawki podatkowej od dochodów korporacji o poziomie 15%. Nowe regulacje mają sprawić, że największe firmy zaczną płacić podatki tam, gdzie działają, a nie tam gdzie mają siedziby. Nowe prawo ma być gotowe do wprowadzenia w 2023 roku. [Business Insider]
Na początku października minęło 31 lat od zjednoczenia Niemiec. Do dzisiaj na gospodarczej mapie kraju w negatywny sposób wyróżniają się tereny Niemiec Wschodnich. Choć przez ostatnie trzy dekady zachodni podatnicy przeznaczyli ponad 2 biliony dolarów na rozwój i zapewnienie świadczeń dla wschodnich rodaków, to przepaść wydaje się być nie do zasypania. Przyczyn takiego stanu rzeczy można szukać w mechanizmie zjednoczenia, galopującej prywatyzacji wschodnich zakładów oraz ucieczce wykształconych Osti na zachód. U nas w kraju mówimy o terapii szokowej, Niemcy mówią o szoku bez terapii. [Obserwator Finansowy]
Tegoroczna nagroda Banku Szwecji im. Alfreda Nobla trafiła do trójki badaczy – otrzymali ją David Card, Joshua D. Angrist i Guido W. Imbens. Nagrodę podzielono – połowę przyznano Davidowi Cardowi za „empiryczny wkład w ekonomię pracy”, a drugą połówkę otrzymali łącznie Joshua D. Angrist i Guido W. Imbens za „metodologiczny wkład w analizę związków przyczynowych”. [Obserwator Finansowy]
Nauka i Technologia
Drugą laureatką tegorocznej Pokojowej Nagrody Nobla jest Maria Ressa. Wiele serwisów przeprowadza z nią obecnie wywiady, ale my chcielibyśmy zwrócić waszą uwagę na starszy materiał. Rok temu rozmawiała z serwisem Rest of World i chociaż przez większość swojej kariery walczyła z autorytarnymi rządami to rozmowa była o serwisie Facebook oraz niebezpieczeństwach jakie z sobą niesie. [Rest of World]
Wiadomość starsza, ale warta zapoznania się. Dwie firmy zajmujące się budową oraz żeglugą morską połączyły siły, by dostarczać napęd wiatrowy do statków różnego rodzaju. Pierwszy ma być frachtowiec używany do przewodu samochód, Oceanbird. Odejście od napędu dieslowego wydłuży czas podróży, ale ograniczy emisję CO2 o co najmniej 90%. Dlaczego to jest tak istotne? Dekarbonizacja ciężkiego transportu jest jednym z najpoważniejszych problemów w zielonej transformacji, a obecnie transport morski jest odpowiedzialny za około 2,5% emisji gazów cieplarnianych. O tym możecie więcej przeczytać w raporcie The Brookings Institution. Jako ciekawostkę dodamy, że powrót do napędu wiatrowego w żegludze morskiej został opisany jako jedno z rozwiązań w walce ze zmianami klimatycznymi w książce The Ministry for the Future Kima Stanleya Robinsona. [CNN], [The Brookings Institution]
Jak kończą się epidemie? Czasami ludzkości udaje się wyeliminować całkowicie jakąś chorobę. Tak dzięki szczepionkom zwalczyliśmy ospę prawdziwą. Częściej jednak choroba krąży w populacji, która posiada wysoki stopień immunizacji, stając się tzw. chorobą endemiczną. COVID-19 czeka prawdopodobnie ten sam los. Na razie jest jednak do tego jeszcze dość daleko, choćby ze względu na to jak wiele osób – na przykład w Europie Wschodniej – nie zaszczepiło się, przez co ich układy odpornościowe będą zupełnie zaskoczone, gdy spotkają patogen. [The Economist]
DNA, geny, chromosomy, kodowanie, mutacje. Trudne terminy, które każdy gdzieś już słyszał. O tym jak to z nimi jest, jak częste są mutacje i choroby genetyczne oraz dlaczego większość naszego DNA to wcale nie geny opowiada w Radiu Naukowym dr n. med. Paweł Szyld, a całość obrazuje świetną analogią do biblioteki, co pozwala łatwo przyswoić zagadnienia.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
31 października zacznie się konferencja COP26 w Glasgow, coroczna konferencja ONZ w sprawach klimatu. Artykuł w Guardianie odpowie na wszystkie wasze pytania na temat konferencji. Miejmy tylko nadzieję, że przedstawiciel Polski nie będzie powtarzał twierdzień Andrzeja Dudy z COP24 o tym, że mamy węgla na 200 lat i będziemy go używać. [The Guardian]
Jak napisaliśmy w naszym Pomocniku o podcastach, podziwiamy zakres zagadnień poruszanych w audycji „In Our Time” od BBC. Tym razem na tapecie znalazł się fenomen Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Słuchanie o Polsce po angielsku ma w sobie coś perwersyjnego, ale być może pozwala też spojrzeć na tematy znane nam z lekcji historii z nowej perspektywy.