Wydanie 52, 29.10.2021
To z okrągłą rocznicą Tygodnika Neuropa
To 52 wydanie Tygodnika Neuropa. Można więc powiedzieć, że jesteśmy z wami cały rok! Z tej okazji zdjęcie jednego z naszych pomocników, który szykuje niespodziankę do następnego wydania.
Mamy też dla was kolejną krótką ankietę. Zależy nam żeby Tygodnik spełniał Wasze oczekiwania dlatego jeśli macie chwilę to podzielcie się swoją opinią.
Polska
Według dokumentów ujawnionych przez sygnalistkę Frances Haugen zmiana algorytmu Facebooka z 2018 wywołała „społeczną wojnę domową” w Polsce. Zmiany polegały na ułatwienie rozpowszechniania dezinformacji oraz brutalnych i toksycznych treści. Jedna z partii politycznych w Polsce po zmianie algorytmu zmieniła swój przekaz z 50% pozytywnego i 50% negatywnego na 80% negatywnego. [CyberDefense24]
Niemiecki oddział telewizji Arte przedstawia krótkometrażowy film dokumentalny o życiu młodych Żydów w Polsce.
Europa
Serbia odmawia wjazdu na swoje terytorium kosowskim bokserom, którzy chcieli wziąć udział w mistrzostwach świata odbywających się w Belgradzie. Kolejne problemy portugalskiego premiera, teraz wisi nad nim groźba wcześniejszych wyborów.
Po gorąco komentowanym spotkaniu Mateusza Morawieckiego z Marine Le Pen liderka Zgromadzenia Narodowego spotkała się z premierem Węgier, Viktorem Orbánem. Podczas wspólnej konferencji oboje mocno zaatakowali Unię Europejską za „autorytarne” oraz „centralistyczne” rządy Brukseli sięgając po porównania do ZSRR. Jednocześnie oskarżono Unię Europejską za bezsilność w obliczu kryzysu migracyjnego oraz rosnących cen energii. Padły również kolejne deklaracje o budowanie o nowego prawicowego ugrupowania w Parlamencie Europejskim. [Euronews]
Wielokrotnie pisaliśmy o Mołdawii. Zarówno o problemach jakie targają tym krajem jak i o europejskim zwrocie jaki nastąpił w tamtejszej politycy. Tak jak wiele innych państw Mołdawia zmaga się obecnie z problemem gazowym. Negocjacje z rosyjskim dostawcą się przeciągają a w kraju ogłoszono energetyczny stan wyjątkowy. Unia Europejska postanowiła wspomóc ten kraj 60 milionami euro. [Radio Free Europe]
Hiszpański premier zapowiedział likwidację legalnej prostytucji. Zarówno ci co przyklaskują temu pomysłowi jak i ci przeciwni, przedstawiają argumenty opierające się na bezpieczeństwie kobiet. Nie jest też jasne, które partie poprą ten pomysł w parlamencie i możliwe jest, że przejdzie on głosami zarówno lewej jak i prawej strony. [Politico]
Upamiętnianie Żydów, którzy zginęli w czasie 2 wojny światowej powoduje spory nie tylko w Polsce. Ukraina obecnie zmaga się z podobnym problemem. Na spory o upamiętnienie masakry w Babim Jarze wpływ może mieć konflikt polityczny ukraińsko-rosyjski. OSW, jak zwykle, przygotował wyczerpujący artykuł. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Śmierć znanego w Szwecji nastoletniego rapera Einara podsyciła niezadowolenie społeczne związane z aktami przemocy dokonywanymi przez gangi. Rośnie liczba strzelanin, dochodzi nawet do użycia bomb. Miejscem tych aktów przemocy najczęściej są dzielnicy zamieszkane przez imigrantów. Dla zobrazowania skali problemu, w porównaniu do Niemiec mężczyzna w wieku od 15 do 29 lat ma dziesięciokrotnie większą szansę zostania postrzelonym. [Forbes]
Oglądając film Trainspotting (z 1996 r.) można pomyśleć, że to dawne, ponure czasy, a do dzisiaj problem narkotykowy w Szkocji został ograniczony. Otóż myśląc tak ktoś byłby w grubym błędzie. Obecnie umiera z przedawkowania 5 razy więcej osób niż w roku premiery wspomnianego wcześniej filmu. Jest to zdecydowanie najwyższy wynik w Europie, a pozostałe państwa są pozostawione przez Szkocję daleko w tyle. Dlaczego to właśnie Szkocja jest państwem gdzie ten problem jest aż tak nasilony? Na to pytanie odpowiada Maciej Okraszewski z Działu Zagranicznego w nowym formacie – reportażu zagranicznym. Materiał ze Szkocji jest dostępny w 3 formatach – wideo (do obejrzenia poniżej), dłuższej formie audio (dostępnej w serwisach podcastowych) oraz w formie tekstowej na stronie autora.
Bliski i Środkowy Wschód
Władze Iranu zapowiadają powrót do rozmów sześciostronnych o umowie nuklearnej już w listopadzie. Doszło do cyberataku na Iran, którego celem są stacje benzynowe oraz billboardy — wyświetlają treści wymierzone w reżim ajatollahów. Podczas protestów przeciwko śledztwu ws. wybuchu w porcie w Bejrucie zginęło 6 osób — jest 68 oskarżonych w związku ze strzałami, które padły podczas tych demonstracji.
Erdoğan ogłosił persona non grata dziesięcioro ambasadorów, m.in z Francji, Niemiec i USA. Ich przewinieniem był podpis pod listem wzywającym do uwolnienia tureckiego filantropa i aktywisty Osmana Kavala. Po kilku dniach, rząd turecki złagodził stanowisko i jak sam twierdzi, po reprymendzie udzielonej misjom dyplomatycznym wspomnianych 10 państw, będą one bardziej ostrożne w przyszłości. W odpowiedzi na ostrą reakcję władz tureckich, miejscowa waluta zanotowała ponownie (sic!) rekordowo niskie poziomy. [The Guardian], [Bloomberg]
Egipt znosi stan wyjątkowy po ponad 4 latach jego trwania. Został wprowadzony po zamachach tzw. Państwa Islamskiego na kościoły koptyjskie w kwietniu 2017 roku. Przeciwnicy rządzącego prezydenta Sisiego wskazują, że stan wyjątkowy utrzymywany przez tak długi okres, dawał władzom możliwość dodatkowego zwalczania opozycji. [DW]
Talibowie okazali się bardzo skuteczną partyzantką. Pasmo ich sukcesów zostało zwieńczone zdobyciem Kabulu i władzy w kraju. Teraz jednak muszą się zmierzyć z zarządzaniem krajem. Problemem jest nie tylko głód, ale i terroryzm – ataki bombowe prowadzone przez tzw. Państwo Islamskie prowincji Chorasan zabiły kilkaset osób. Czy Talibowie okażą się skuteczni gdy będą walczyć po drugiej, teraz już państwowej stronie rebelii? [The Economist]
Trwa odliczanie do katastrofy – to słowa dyrektora Światowego Programu Żywnościowego przy ONZ o sytuacji humanitarnej w Afganistanie. Już przed przejęciem władzy przez talibów pisaliśmy tutaj o czającym się na Afgańczyków widmie głodu, a upadek państwa tylko ten problem pogłębił. Kryzys ekonomiczny połączony z suszą powoduje, że dla strudzonych 40 latami wojny Afgańczyków, problemem będzie nakarmienie siebie i swoich bliskich. Już teraz oddziały szpitalne zapełnione są niedożywionymi dziećmi. ONZ szacuje, że tylko 5% populacji stać na właściwe odżywianie, a zima dopiero nadciąga nad kraj. [The Guardian]
Azja
Miliony dziewczynek na całym świecie marzą, żeby być księżniczkami. Z kolei japońska księżniczka Mako zgodnie z prawem zrzekła się statusu królewskiego, by wyjść za mąż za ukochanego. Nie przyjęła również tradycyjnego posagu oraz nie zgodziła się na zwyczajowy obrządki ślubu rodziny królewskiej. Podobnie jak Meghan Markle i Henry Windsor nowożeńcy zamierzają zamieszkać w USA. [BBC]
Reelekcję w wyborach prezydenckich w Uzbekistanie uzyskał urzędujący prezydent Szawkat Mirzijojew. Wynik wyborów nie był jednak zaskoczeniem, a kontrkandydaci Mirzijojewa nie starał się nawet utrudnić prezydentowi wygranej. W trakcie kampanii postulowali o likwidację popularnych programów socjalnych. Nas takie podkładanie może się dziwić, ale w kraju, w którym istnieje jedynie opozycja koncesjonowana nie jest to takie zaskakujące.
Anomalia pogodowa La Niña może pogorszyć kryzys energetyczny w Azji przez spowodowanie surowszych niż zwykle zim w Azji wschodniej. Kraje tego regionu cierpią już na rosnące ceny energii, a nawet jej niedobory. [The Japan Times]
Olbrzymia popularność koreańskiego serialu „Squid Game” stała się bodźcem dla pracowników w Południowej Korei, by protestować przeciw problemom ekonomicznym z prawdziwego życia. Protestujący używają strojów znanych z serialu, a koreańska konfederacja związków zawodowych opublikowała nawet filmik promocyjny w stylu „Squid Game”. Innym efektem popularnego serialu w Korei Południowej jest olbrzymia liczba zielonych oraz różowych strojów zamówiona w upadającym do tej pory koreańskim przemyśle odzieżowym. [Reuters], [CBS News]
Afryka
W Tunezji zamykane są stacje telewizyjne nieprzychylne władzy. Benin legalizuje aborcję.
Kilka wydań temu pisaliśmy o nieudanej próbie zamachu w Sudanie. Teraz kolejna próba się udała i wojsko przejęło władzę nad krajem. CNBC przedstawia w zwięzły sposób to co doprowadziło do przewrotu oraz jego najbardziej prawdopodobne następstwa. Jeśli jesteście ciekawi szerszej perspektywy na sytuację w tym kraju sprzed przewrotu to polecamy podcast Działu Zagranicznego, który linkowaliśmy w wydaniu 50. [CNBC]
We wcześniejszym artykule wspomniano o tym jak wiele państw skrytykowało przewrót wojskowy w Sudanie. Jednak poza samym wyrażaniem zaniepokojenia były także bardziej zdecydowane reakcje. Stany Zjednoczone wstrzymały wypłacanie pieniędzy dla Sudanu, taką samą decyzję podjął Bank Światowy. Unia Afrykańska zawiesiła państwo w prawach członka. Obywatele Sudanu wyszli też na ulice zaprotestować przeciwko działaniom wojskowych. [Al-Dżazira]
Czy to koniec Boko Haram? Przez ostatnie lata wielokrotnie mogliśmy przeczytać o atakach i porwaniach dokonywanych przez to ugrupowanie w kotlinie jeziora Czad, pograniczu Nigerii, Nigru, Kamerunu i Czadu. Jednak po tym gdy w lipcu tego roku zabito jej lidera, Abubakara Shekau, bojownicy masowo poddają się siłom podległym okolicznym rządom. Siły nigeryjskie podają, że od początku września poddało się im prawie 6 tysięcy bojowników (choć liczba ta zapewne uwzględnia też ich rodziny). O skutecznym odcięciu materialnego wsparcia dla Boko Haram, o końcu konfliktu, który trwa od 2002 roku i którego ofiarą padło nawet 350 tysięcy ludzi, a także, czy to oznacza pokój dla tego wymęczonego regionu odpowiada Neil Ford w [New African].
Czy słyszeliście kiedyś o Nollywood? To określenie na przemysł filmowy z najludniejszego kraju Afryki – Nigerii. Spory rozwój wróżą mu zarówno UNESCO jak i inwestujący na miejscu zachodni giganci. Czym jest dzisiaj Nollywood i jaką drogę przeszedł przez ostatnie dekady bardzo szybkiego rozwoju opowiada dr Izabela Will z Katedry Języków i Kultur Afryki Wydziału Orientalistycznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Ameryka Łacińska
Ostatnio pisaliśmy o Kolumbii głównie w kontekście protestów jakie tam wybuchły. Teraz jednak chcemy was zachęcić do spojrzenia na ten kraj z innej perspektywy. Z jednej strony jest to jeden z bliższych sojuszników Stanów Zjednoczonych w regionie, z drugiej ostatnimi laty zbliżył się mocno do Chin. Americas Quarterly przedstawia artykuł, który przybliży wam ten temat oraz zaprezentuje przewidywania na temat potencjalnych dróg rozwoju tego państwa. [Americas Quarterly]
Nikaragua gościła na naszych łamach dość często. Autokratyczne zapędy prezydenta Ortegi nie powinny być wam obce. Teraz mamy dla was artykuł Politico, który podsumowuje to wszystko. Prezentuje pewien kontekst historyczny, który może się przydać czytelnikowi niezaznajomionym z historią tego regionu. Pokazuje też dlaczego to małe państwo jest obecnie tak ważne dla administracji Joe Bidena. [Politico]
Byliście kiedyś tak głodni, że zjedlibyście konia z kopytami? Ocean Atlantycki jest tak głodny, że powoli pochłania miasto Atafona leżące na jego brazylijskim wybrzeżu. Historia tego miasta oraz jego mieszkańców wraz z narastającymi skutkami zmian klimatu może się stać coraz powszechniejsza. [National Geographic]
Ameryka Północna
Chcielibyśmy napisać, że Mormoni stają się progresywną siłą w Stanach Zjednoczonych. Jednak mimo umacniania się bardziej liberalnych ruchów w tym kościele to byłoby zbyt dalekie od prawdy. The Washington Post przygotował długi artykuł o zmianach jakie zachodzą w tym amerykańskim kościele o zmianach jakie zachodzą wśród wiernych oraz o tym jaki wpływ na te zmiany ma bieżąca polityka USA. Długi tekst, ale polecamy. [The Washington Post]
Organizatorzy zamieszek z 6 stycznia twierdzą, że brali udział w tuzinach spotkań z członkami Kongresu oraz pracownikami Białego Domu przed atakiem na Kapitol. [Rolling Stone]
W Polsce Senat głosami senatorów PSL oraz Polski2050 przegłosował specustawę odpowiedzialną za budowę muru na granicy z Białorusią. Z kolei mur na granicy z Meksykiem jest dziedzictwem prezydentury Donalda Trumpa. Reportaż w Independent opowiada o kosztach i skutkach tego przedsięwzięcia. [The Independent]
W ciągu 12 miesięcy co najmniej 100 tysięcy amerykanów umarło z powodu przedawkowania narkotyków. Administracja Joe Bidena zdecydowała się sięgnąć, po do tej pory nie stosowane, metody żeby tylko utrzymać ludzi przy życiu. Jednak metody redukcji szkód (takie jak dostarczanie czystych igieł czy testów na czystość narkotyków) są uważane za kontrowersyjne w niektórych amerykańskich stanach. [NPR]
O problemach w portach USA mogliście przeczytać w jednym z wcześniejszych wydań. Teraz urzędnicy w Long Beach w Kalifornii próbują rozwiązać ten problem przez powiększenie limitu wysokości na jaką mogą być ustawione jeden na drugim kontenery. Ciekawostką jest to, że zmiana przepisu nastąpiła niedługo po publikacji wątku na Twitterze przez właściciel firmy spedycyjnej, który zalecał m.in takie rozwiązanie. Jako użytkowników Twittera cieszy nas, że ten serwis może zmieniać świat na lepsze. [Quartz]
Federalna Komisja Łączności (FCC) wycofała koncesję na działalność China Telecom i nakazała jej zaprzestanie działalności na terytorium USA w ciągu 60 dni. Decyzja jest uzasadniona bezpieczeństwem narodowym. China Telecom jest chińską państwową firmą i według FCC z dużym prawdopodobieństwem może być zmuszana do działań wbrew prawu ale zgodnych z poleceniami chińskiego rządu. [CNN]
Oceania
Przywódcy społeczności z wysp w cieśninie Torresa pozywają rząd federalny Australii za niedostateczną obronę terenów zamieszkałych przez Pierwsze Narody, które są na pierwszej linii katastroficznych skutków zmian klimatu. Porażkę Australii w zmniejszaniu emisji gazów cieplarnianych uznają za przyczynę, z której powodu zostaną pierwszymi w Australii uchodźcami klimatycznymi. A to oznacza utratę wszystkiego: domów, kultury, opowieści oraz tożsamości. [The Age]
Ekonomia i gospodarka
Pisaliśmy o zielonej, bezemisyjnej stali wyprodukowanej w Szwecji. Musimy więc powiedzieć o pojeździe do którego została wykorzystana. Jest to autonomiczna wywrotka z napędem elektrycznym, która będzie używana w kamieniołomach lub kopalniach. [Forbes]
Volvo's load carrier is autonomous, fully electric and made using fossil fuel-free steel. © AB Volvo Amazon od czasów stworzenia spółki Amazon Air w 2015 posiadał ambicję własnych linii lotniczych. Pandemia COVID-19, zmiana nawyków konsumenckich z nią związana oraz wreszcie chaos w łańcuchach dostaw przyczyniły się w znacznym stopniu do zwiększenia tempa rozwoju tego pomysłu. [Quartz]
Czy praca przez 16 godzin na dobę to najlepsza droga do wydajnego i innowacyjnego zespołu? Badanie przeprowadzone w Japonii, kraju o kulturze pracy nastawionej na długie nadgodziny, a równocześnie dużym bezpieczeństwie zatrudnienia wskazuje na coś wręcz przeciwnego. Naukowcy odnotowali, że lepszy wypoczynek i zdolność do koncentracji pracowników pracujących krócej, powoduje wzrost wydajności ich zespołów, który jest wyższy niż wzrost wskaźników indywidualnych. Zatem mniej, zdaje się naprawdę znaczyć więcej. [Obserwator Finansowy]
Nauka i Technologia
Facebook może kreować nastroje społeczne za pomocą swoich algorytmów o czym mogliście przeczytać w dziale Polska. Jednak stara on też walczyć z dezinformacją zwłaszcza mogącą wpłynąć np. na przebieg wyborów. Jak mocno się stara? To zależy od tego czy Facebook uważa ten kraj za ważny. Jeśli tak, to stworzy specjalne grupy robocze monitorujące na bieżąco czy nie dzieje się coś niepokojącego. Jeśli nie, to zwróci uwagę na niepokojące sygnały jedynie po interwencji lokalnych moderatorów. Serwis The Verge przestudiował wewnętrzne dokumenty Facebooka jakie ostatnio wyciekły i przedstawia wnioski na temat chęci i możliwości serwisu dotyczące walki z dezinformacją. [The Verge]
Szczepionki mRNA służące ochronie przed COVID-19 to dopiero początek zasług jakie może przynieść ludzkości ta technologia. Inne choroby, których tragiczne skutki mogą zostać ograniczone to malaria oraz wścieklizna. [Chemistry World]
Scientific American przedstawia cztery obiecujące przykłady terapii genetycznych, które mogą być zajawką leczenia z przyszłości. Podmiana genu w celu zapobiegania utraty wzroku, trenowanie układu odpornościowego by walczył z nowotworem, leczenie anemii sierpowatej metodą CRISPR oraz powstrzymywanie rozwoju rdzeniowego zaniku mięśni. [Scientific American]
Jaki związek ma wojna domowa w Mozambiku z brakiem kłów u słoni? Kłusownictwo. W czasie konfliktu obydwie jego strony kłusowały w celu zdobycia drogocennych kłów czym doprowadziły do wyniszczenia 90% lokalnej populacji słoni. Naukowcy podejrzewają, że mogło to wywołać odpowiedź ewolucyjną skutkującą pojawieniem się słoni bez kłów. [Smithsonian Magazine]
Chirurdzy w Nowym Jorku po raz pierwszy przeszczepili świńską nerkę człowiekowi. Artykuł odpowie na pytania dlaczego wybrano świnię, jak przebiegła procedura, jakie skutki i znaczenie ma ta operacja. Oraz poruszy temat etyczności hodowania świń, by pobierać od nich organy. [Science News]
Czy coś Ci się śniło ostatniej nocy? Czy miałaś może paraliż senny? Po co takie ogóle mamy sny? O tym kiedy odkryto, że w czasie snu mózg jest całkiem aktywny, a także o problematyce badań snu i snów oraz ich postępach opowiada dr Małgorzata Hołda z Pracowni Psychologii Snu na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Serwis Wired z okazji premiery filmu Diuna przygotował cykl artykułów na temat książki, której adaptacją jest ten film. Polecamy tekst o tym jak książka napisana przed wojną Wietnamie czy konfliktami na bliskim wschodzie czy w Afganistanie przewidziała skuteczność sił partyzanckich w walce z lepiej uzbrojonym wrogiem. Ale nie to nie jedyna lekcja jaką można wyciągnąć z tego dzieła. Wojskowi są tego świadomi, niektórzy nawet umieszczają tę książkę na liście lektur w akademiach wojskowych. [Wired]
Smoki niestety nie istnieją. Najpewniej również nie istniały w niedawnych czasach. Skąd zatem taka ich popularność w średniowiecznych opowiadaniach i życiorysach? O ile średniowieczny bestiariusz miał całkiem spore rozmiary, o tyle smoki miały w nim swoje własne, wyjątkowe miejsce. O smokach i ich średniowiecznych przygodach opowiada [Smithsonian Magazine].
Dzisiaj trochę starszy tekst, ale dużo młodszy niż jego materia. Co prawda „wykopki” zakończyły się już chwilę temu, to podajemy Wam na talerze ziemniaka. Tak, ziemniaka. Roślinę z nowego świata, trochę trującą, trochę ozdobną. Jak właściwie ziemniak trafił na nasze talerze i jakie były pierwsze jego propozycje podania? [HistMag]
Dzięki postępowi w nauce, być może jesteśmy na progu porozumiewania się z kaszalotami. Ale czy na pewno? I czy podwodne olbrzymy mają w ogóle język? W dłuższym tekście próbuje rzucić na tę sprawę trochę więcej światła [Hakai Magazine].