Wydanie 53, 05.11.2021

To z nowozelandzkim nietoperzem, serbskim separatyzmem, konserwatywnymi lewicowymi politykami i Patronitem.

Dokładnie 365 dni temu ukazał się pierwszy numer Tygodnika Neuropa. To już rok! <Wirtualne confetti rozsypuje się na ekranie.gif>

Wyznajemy zasadę „jeśli coś robisz, to rób to dobrze”. Żeby ciągle poprawiać jakość Tygodnika, odpowiednio go promować, a także rozwijać kolejne kanały komunikacji, potrzebujemy Waszego wsparcia. Po sugestiach od niektórych czytelników uruchamiamy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty!

PS Dziękujemy za liczny udział w zeszłotygodniowej ankiecie i ciekawe uwagi. Przypominamy, że wstępy poszczególnych działów w wersji webowej również zawierają linki do źródeł. Nie umieszczamy ich w wersji rozsyłanej e-mialowo ze względu na ograniczony (głównie przez Gmaila) maksymalny rozmiar wiadomości. Aby wejść na wersję webową wydania wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.

Po tych ogłoszeniach zapraszamy na cotygodniową podróż dookoła świata.

Polska

• Pogrzeb kościelny wydaje się standardem w Polsce. Nawet jeśli ktoś nie jest wierzący to zdarza się, że rodzina ignoruje jego lub jej przekonania i odprawia religijne obrzędy nad trumną. Jednak tak nie musi być. W Polsce są mistrzowie ceremonii, osoby nie będące kapłanami, które odprawiają pogrzeby świeckie ale także religijne we współpracy z duchownymi. Noizz ma dla was wywiad z małżeństwem, które się tym zajmuje. [Noizz]

• Jednym z głośniejszych tematów ostatnich dni w debacie publicznej oraz prywatnych rozmowach jest tragiczna śmierć Izabeli z Pszczyny. Wraz z nią, zwłaszcza ze strony sympatyków prawicy, którzy rok temu radowali po ogłoszeniu wyroku w sprawie aborcji przez Trybunał Julii Przyłębskiej można usłyszeć cytat „Ciszej nad tą trumną” lub podobnie brzmiące przesłanie. Ale pochodzenie i kontekst tego cytatu tylko pogłębia niesmak nad próbami zrzucenia z siebie odpowiedzialności przez fundamentalistów religijnych. Autorem tych słów był polityk endecji Stanisław Stroński, w reakcji na oskarżanie prawicy o spowodowanie morderstwa pierwszego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza przez Eligiusza Niewiadomskiego 11 grudnia 1922 roku. [Twoja Historia]

• Minęło półtora tygodnia od słynnej konferencji Jarosława Kaczyńskiego i Mariusza Błaszczaka o nowej ustawie regulującej polską obronność. O czysto politycznej stronie wydarzenia (np. potencjalnym premierostwie Błaszczaka) powiedziano już wiele, ale co to wszystko oznacza dla polskiej armii? Marek Świerczyński z Polityki Insight zasięgnął języka wśród generałów i opowiada o cywilizacyjnych wręcz konsekwencjach wprowadzenia w życie projektu trzykrotnie zwiększającego liczebność armii. Postawione cele nie są realistyczne, ale nawet częściowe ich zrealizowanie oznacza zwiększenie społecznej i politycznej roli armii.

• Mimo tego, że jeszcze we wrześniu mogliśmy usłyszeć z ust prezesa NBP, że podwyżki stóp procentowych w roku 2021, przy chwilowej inflacji byłby „szkolną pomyłką”, to właśnie mieliśmy już drugą podwyżkę tych stóp. Dopełnieniem niech będzie drastyczny wzrost prognozowanej przez NBP inflacji na rok 2022 (z 3,3% na 5,8%). Jakie są główne grzechy prezesa Glapińskiego i jakie są przyczyny tak niepoważnych zachowań człowieka stojącego na czele naszego banku centralnego? [Business Insider]

• Rząd Polski dołączył na COP26 do koalicji antywęglowej deklarując wygaszanie energetyki węglowej w zgodzie z porozumieniem paryskim. Na szczycie oraz w internecie nastąpiła jednak konsternacja i niezrozumienie po deklaracji polskiego rządu, że 23 gospodarka świata i członek OECD jest gospodarką rozwijająca się. W takich warunkach wycofanie się miałoby nastąpić w latach 40., a nie latach 30. co jest źródłem zamieszania. Nowa ministra klimatu Anna Moskwa na twitterze zakomunikowała, że odejście nastąpi do 2049 zgodnie z umową społeczną podpisaną przez rząd RP. Za te starania Polskę uhonorowano nagrodą Skamielina Dnia. [Gazeta.pl]

  Anna Moskwa @moskwa_anna

  Transformacja w najbliższych latach musi być przede wszystkim zaplanowana i sprawiedliwa. Przyjęta przez Rząd RP umowa społeczna zakłada odejście od węgla kamiennego do 2049 r. Bezpieczeństwo energetyczne, jak i zapewnienie miejsc pracy jest dla nas priorytetem. #COP26

• Rządzący od 2015 roku PiS deklaruje od dawna, że doprowadzi do wzmocnienia polskiego sektora wydobycia węgla kamiennego, a jego zła kondycja wynika tylko ze złego zarządzania poprzedników. Po 6 latach rządów premierów Szydło i Morawieckiego mamy najniższe od dekad wydobycie węgla i rekordowy jego import. To już było. Teraz dochodzi do problemów z zaopatrzeniem krajowych elektrowni w wymagane ilości węgla. Choć obecnie ceny węgla na światowych giełdach są w okolicy dawno nie notowanych rekordów, to nasz sektor węglowy kompletnie z tego nie skorzysta. [Business Insider]

---

Europa

We Włoszech został odrzucony wniosek penalizujący mowę nienawiści wobec osób LGBTQ, dokładnie tak jak chciał Watykan. Wybory lokalne w Gruzji zdestabilizowały sytuację w tym kraju. To samo stało się w Macedonii Północnej. Francuskie władze chcą ograniczyć przewagę Amazona nad lokalnymi księgarniami.

• Podczas szczytu G20 w Rzymie UE oraz USA porozumiały się w sprawie zakończenia wojny celnej rozpoczętej za prezydentury Donalda Trumpa. Do istniejących przepisów nakładających opłaty na importowaną ze UE stal oraz aluminium dodano przepisy gwarantujące określonej ilości stali na handel bez opłat. Ugoda zakończy też odwetowe cło na produkowane w USA whiskey, motory oraz łodzie motorowe. Strony zapowiedziały również pracę nad stworzeniem wspólnego mechanizmu granicznego podatku węglowego. [Reuters]

• Francuzi i Brytyjczycy od jakiegoś czasu kłócą się o ryby i prawo do ich połowu. Oczywiście jest to związane z Brexitem ale głębszy powód tego nieustającego konfliktu jest inny. Według Politico zarówno prezydentowi Francji jak i premierowi Wielkiej Brytanii jest on po prostu na rękę. [Politico]

• Niedawno pisaliśmy o upadku linii lotniczej Alitalia, której gwoździa do trumny dołożyły szybkie połączenia kolejowe we Włoszech. Dzisiaj prezentujemy wam esej Timothego Garton Asha, który przekonuje że Europa i Europejczycy potrzebują nowego złotego wieku pociągów. [The Guardian]

• Rządzący Republiką Serbską (będącą częścią Bośni i Hercegowiny) Milorad Dodik zapowiedział utworzenie regionalnych organów siłowych, podatkowych jak i prokuratury, które przejmą rolę pełnione do tej pory przez odpowiednie instytucje centralne. Jeśli brzmi wam to jak secesja to macie rację. Konflikt władz Republiki Serbskiej z władzami centralnymi toczy się od dłuższego czasu a maczają w nim palce zarówno Rosja jak i Chiny. Komentarz na temat tej sytuacji przygotował [Ośrodek Studiów Wschodnich].

---

Bliski i Środkowy Wschód

W Jemenie walki o strategiczne miasto Marib pociągają za sobą kolejne ofiary cywilne, w Kabulu lokalna filia tzw. Państwa Islamskiego dokonuje zamachu na szpital wojskowy, a Iran ogłosił, że 29 listopada wróci do rozmów o porozumieniu jądrowym.

• Arabia Saudyjska wydała libańskiego ambasadora. Oficjalny powód? Krytyczna wypowiedź libańskiego ministra informacji na temat Saudyjskiej interwencji w Jemenie. Nagranie nie jest nowe, co więcej, pochodzi sprzed czasów gdy wspomniany minister zaczął zasiadać w rządzie Libanu. Powód domniemany? Saudowie mają dość nieporadności rządu libańskiego w sprawie Hezbollahu, który zbudował w Libanie państwo w państwie. Relacje na linii Rijad-Beirut są złe nie od wczoraj. Niech przykładem będzie to, że w 2017 roku, ówczesny premier Libanu, Saad Hariri, podczas wizyty w Arabii Saudyjskiej został pobity i zmuszony do ogłoszenia swojej rezygnacji ze stanowiska. [Puls Lewantu]

• Arabia Saudyjska podpisała pierwszy kontrakt na uzbrojenie z USA pod administracją Bidena. Po miesiącach posuchy, spowodowanej krytyczną postawa USA wobec działań Arabii Saudyjskiej w Jemenie, doszło do sprzedaży pocisków powietrze-powietrze za kwotę 650 milionów dolarów. Strona amerykańska argumentuje, że tego typu uzbrojenie nie jest wykorzystywane do walk z celami naziemnymi, a zatem nie będzie używane w Jemenie. [Al-Dżazira]

• Sąd w Izraelu wstrzymał aukcje zestawu tatuatorskiego, który według osoby wystawiającej go na aukcję, miał być wykorzystywany w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu. Częściowo kompletny, składający się z ośmiu płytek z igłami w kształcie cyfr. Miały one być wykorzystywane do tatuowania więźniom na przedramieniu ich numerów. [Reuters]

---

Azja

• Nowo wybrany na premiera Japonii i przewodniczącego Partii Liberalno-Demokratycznej Fumio Kishida ogłosił zwycięstwo w wyborach parlamentarnych. Jego partia zdobyła wystarczająca liczbę mandatów, by rządzić samodzielnie. [BBC]

• Premier Narendra Modi zadeklarował na szczycie klimatycznym w Glasgow, że Indie osiągną neutralność emisyjną do roku 2070. Data może wydawać się odległa, zwłaszcza, że inne państwa deklarują rok 2050 czy nawet 2030. Jednak sam fakt, że Indie zadeklarowały jakąkolwiek datę jest ogromnym krokiem z ich strony. [New Scientist]

• Yahoo to kolejna amerykańska firma technologiczna, która postanowiła zaprzestać działalności w Chinach. Powodem jest coraz bardziej niesprzyjające środowisko dla działalności firm technologicznych, za które odpowiada rząd ChRL i jego działania mające zwiększyć kontrolę nad firmami technologicznymi. Miesiąc wcześniej Microsoft zastąpił platformę LinkedIn prostym portalem z ofertami pracy. [AP News]

• Chiny rozpoczęły kolejną kampanię. Po walce z kobiecymi mężczyznami, feministkami i potentatami nowych technologii przyszedł czas na walkę z obżarstwem i marnowaniem żywności. [Bloomberg]

• Korea Południowa, do tej pory znana z produkcji samochodów oraz sprzętu elektronicznego stała się również kulturowym gigantem. Koreański film „Parasite” jako pierwszy film obcojęzyczny zdobył Oskara dla najlepszego filmu, serial Squid Games bije rekordy popularności na serwisie Netflix, a piosenka Gangnam Style biła rekordy widzów na portalu Youtube. O tym jak tylu sukcesów na arenie popkultury odniósł kraj porównywalny wielkością z Polską postara się opowiedzieć artykuł w [The New York Times]

• Kambodża poradziła sobie świetnie ze szczepieniami na koronawirusa. Jednak wbrew temu co słyszy się zarówno w Kambodży jak i poza nią, dobre stosunki z Chinami nie są tego głównym powodem. The Diplomat przekonuje, że to sprawne działanie rządu umożliwiło sprawne przeprowadzenie szczepień. [The Diplomat]

---

Afryka

• Rok temu rozpoczął się konflikt w Etiopskim Tigraju. Al-Dżazira przedstawia obszerne podsumowanie konfliktu, który z każdym miesiącem prowadzi do coraz większych dramatów ludzkich. Za to Guardian opisuje najnowsze doniesienie z Etiopii. Wprowadzono tam stan wyjątkowy po tym gdy tigrajscy rebelianci zajęli kolejne tereny i władze obawiają się ataku na stolicę. [Al-Dżazira], [The Guardian]

• Także rok temu w Nigerii wybuchły protesty przeciwko brutalności policji. Chociaż jednostka policyjna, której brutalne zachowanie zapoczątkowało rozruchy społeczne została rozwiązana, to trudno powiedzieć żeby problem brutalności policji został rozwiązany. Guardian przedstawia podsumowanie roku protestów oraz krótkie wywiady z kilkoma osobami, które brały w nich udział. [The Guardian]

• Rząd Egiptu rozpocznie w grudniu proces przenoszenia się do nowego centrum administracyjnego ulokowane na wschód od Kairu. Nowa stolica jest zaprojektowana jako inteligentne miasto, w którym ma mieszkać nawet 6,5 mln mieszkańców. Prace nad miastem trwają od 2015 roku, jeszcze nie wybrano nazwy i używana jest New Administrative Capital. [Reuters]

• W RPA odbyły się lokalne wybory i rządząca partia uzyskała najniższy wynik w historii. Co spowodowało odpływ wyborców i jak wpłynie to na politykę kraju możecie dowiedzieć się z artykułu BBC. [BBC]

---

Ameryka Łacińska

• Rdzenna ludność mieszkająca w Brazylii ma wielu wrogów: grupy wydobywające nielegalnie złoto czy zorganizowane grupy wycinające lasy żeby zagrabić ziemię pod uprawy. Jednak to niechęć do chrześcijańskich misjonarzy łączy wszystkie plemiona mieszkające w regionie rzeki Javari. Misjonarze mają za nic prawo zapewniające mieszkańcom tych miejsc prawo do życia w izolacji. Mają też za nic zdrowie tych ludzi gdyż planowali nielegalną wizytę u jednego plemienia ryzykując zarażenie ich koronawirusem. Teraz prawnik wywodzący się z tych rdzennych społeczności chce zawalczyć o usunięcie misjonarzy na zawsze. [The Washington Post]

• W wydaniu 50 pisaliśmy o napiętej sytuacji w Chile. Właśnie prezydent przedłużył stan wyjątkowy a w starciach z władzami zginęły dwie osoby z ludu Mapuche. W listopadzie odbędą się w tym kraju wybory i ostatnimi tygodniami w sondażach bardzo zyskuje prawicowy kandydat José Antonio Kast. Americas Quarterly przedstawia artykuł o tym co stoi za rosnącą popularnością polityka który broni dyktaturę Pinocheta. [Al-Dżazira], [Americas Quarterly]

• Wiele państw tego regionu jest rządzonych przez partie i polityków którzy są określani jako lewicowi. Jednak część z nich jest przeciwna równości małżeńskiej czy legalnemu dostępowi do aborcji. [NBC]

---

Ameryka Północna

• Wtorek po pierwszym poniedziałku Listopada. Jest to dzień kiedy co roku odbywają się wybory powszechne i lokalne w Stanach Zjednoczonych. Artykuł NPR przedstawia ogólną analizę krajobrazu politycznego po tegorocznych wyborach. Za to Politico opisuje wybory na burmistrzów największych miast w USA oraz co najbardziej wpłynęło na wyborców w tych wyborach. [NPR], [Politico]

• Z poprzedniego wydania mogliście się dowiedzieć, że w zeszłym roku rekordowa liczba Amerykanów zmarła z powodu przedawkowania. Większość z nich, bo 2/3 miała miejsce przy okazji zażywania fentanylu. Ten syntetyczny opioid może być nawet do 50 razy silniejszy niż heroina, której zamiennikiem jest on dla narkomanów. Powodem zmiany jest coraz mniejsza dostępność heroiny. Artykuł w VICE wchodzi w szczegóły jak ta sytuacja dotknęła osoby uzależnione. [Vice]

• W poniedziałek Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych wysłuchiwał argumentów stron w sprawie nowego prawa antyaborcyjnego wprowadzonego przez Teksas. Politico przygotowało artykuł gdzie przedstawia najważniejsze wnioski jakie można wyciągnąć z tych obrad. W tym stanie wykonywano 50 tys aborcji rocznie a po wprowadzeniu zakazu zapotrzebowanie na ten zabieg nie rozpłynęło się w powietrzu. Vice opisuje jak muszą sobie obecnie radzić osoby potrzebujące aborcji. [Politico], [Vice]

• Konserwatywna partia rządząca kanadyjskim regionem Quebec postanowiła usunąć lekcje etyki ze szkół. Lekcje religii zresztą też. Zastąpi je lekcja gdzie uczniowie będą uczyli się wartości obywatelskich, krytycznego myślenia i edukacji seksualnej. [CBC]

---

Oceania

• W Nowej Zelandii odbył się konkurs na ptaka roku. Wygrał go nietoperz. Organizator konkursu umieścił go na liście nominowanych ptaków żeby podnieść świadomość społeczną o tym zagrożonym gatunku. Jednak gdy nietoperz wygrał konkurs to niektórzy komentujący zaczęli sugerować, że doszło do „oszustwa wyborczego”. [BBC]

---

Ekonomia i gospodarka

• Na szczycie w G20 w Rzymie światowi przywódcy formalnie zgodzili się stworzenie minimalnej globalnej stawki podatku dla korporacji. Będzie ona wynosiła 15%. Następnym krokiem jest ustanowienie odpowiednich przepisów przez kraje G20. [Business Insider]

• Według nowego raportu Jubilee Debt Campaign 34 najbiedniejsze kraje świata wydają pięciokrotnie więcej na spłatę długów niż na walkę ze zmianą klimatu. Są to najczęściej kraje najbardziej narażone na skutki antropogenicznego globalnego ocieplenia, a jednocześnie najmniej za nie odpowiedzialne. [The Guardian]

• Założony w 1870 roku, razem z postępującym zjednoczeniem Niemiec, Deutsche Bank stał się od razu ważną instytucją finansową na mapie Europy. Po latach burzliwej historii naszego zachodniego sąsiada stał się jednym z filarów powojennej odbudowy RFNu. Pod koniec lat 90 tych stał się czwartą największą instytucją finansową świata. Jednak ostatnia dekada jest dla niego wyjątkowo trudna. Jak do tego doszło i jakie plany na poradzenie sobie z problemami ma finansowy gigant urzędujący za naszą zachodnią granicą? [Obserwator Finansowy]

---

Nauka i Technologia

• Wraz z kolejną odkrytą skamieniałością obraz ewolucji człowieka mocniej się komplikuje. Grupa naukowców podjęła się zadania usystematyzowania obrazu ewolucji. W tym celu proponują wprowadzenie nowego gatunku [Dziennik Naukowy]

• Pisaliśmy już kilkukrotnie o kłopotach Facebooka (który jako firma zmienił nazwę na Meta) związanych z rewelacjami sygnalistki Frances Haugen oraz wyciekiem wewnętrznych dokumentów. Jednak według Politico firma bardziej jest przejęta tym co teraz zrobi Europa a nie Stany Zjednoczone. W Europie regulacja działalności wielkich serwisów internetowych jak i troska o prawa obywateli korzystających z tych serwisów jest na dużo wyższym poziomie. Obecne rewelacje nie zmienią tego jak Wielka Brytania czy UE traktują serwisy takie jak Facebook, co najwyżej przyspieszy wprowadzanie nowych regulacji. [Politico]

• Serwis Facebook właśnie ogłosił, że przestanie korzystać z rozpoznawania twarzy a wszystkie dane jakie zebrał o użytkownikach zostaną usunięte. CNN opisuje co stoi za tą decyzją i czy krytycy tej technologii mogą spać spokojnie. [CNN]

• Psy słuchając nas, czasami przekręcają lekko swoją głowę. Zazwyczaj ciągle w tę samą stronę. Dlaczego to robią? Najnowsze badania wskazują na związek tego psiego gestu z zapamiętywaniem i skupieniem na tym co mówią do nich ich właściciele. [Science]

• Wyznanie na łożu śmierci, przysięga tajemnicy, odnalezione stare notatniki zmarłego naukowca, pojedynki – brzmi to jak fragment powieści sensacyjnej lub historii kryminalnej. Tym razem jest to jednak historia, której główną bohaterką jest matematyka. O tym jak doszliśmy do liczb zespolonych, że ujemna powierzchnia może mieć sens i jak ten z pozoru sztuczny twór odnalazł się w jednym z najważniejszych równań opisujących nasz świat w skali kwantowej opowiada Veritasium.

---

Idee, Kultura, Społeczeństwo

• Chcielibyśmy zaprezentować Wam dwa artykuły ze strony Narkopolityka czyli mini-projektu Krytyki Politycznej poświęconego problemowi narkotyków. Pierwszy tekst to fragment książki Davida Nutta „Narkotyki bez paniki”. Czy, według Was, MDMA jest niebezpieczną i szkodliwą substancją? A co jeśli okaże się bardziej bezpieczna niż jazda konna? Zachęcamy do zapoznania się z tekstem „Czy tabletki ecstasy są bardziej niebezpieczne niż jazda konna?”. [Krytyka Polityczna]

• Drugi tekst ze strony Narkopolityka to krótkie przedstawienie sytuacji kryzysu opioidowego w Estonii. W jaki sposób ten kraj poradził sobie z uzależnieniami oraz dlaczego UE stawia go teraz za wzór. [Krytyka Polityczna]

• Można odnieść wrażenie, że teorie spiskowe zdobywają ciągle więcej zwolenników. Warto zapoznać się z ich podstawowymi mechanizmami i konsekwencjami, do których mogą prowadzić. Do podstawowych cech teorii spiskowych zaliczono manichejską wizję świata, opinię o ukrywaniu prawdy przez naukowców oraz niechęć do osób będących u władzy, co przekłada się także na opinię o ekspertach. [Naukowy Bełkot]

• Pseudonauka to termin odmieniany przez przypadki w ostatnich pandemicznych miesiącach szczególnie mocno. Dlaczego tak łatwo wpadamy jako społeczeństwo w sidła pokracznych teorii? Dlaczego, co ważniejsze, tak trudno jest się z nich wydostać? Dlaczego tak opornie idzie nam przekonywanie innych do stanięcia po stronie konsensusu naukowego? O dysonansie poznawczym, odrzucaniu informacji i efektywności energetycznej odpowiada prof. Małgorzata Kossowska, szefowa Zakładu Psychologii Społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim.