Wydanie 56, 26.11.2021
To z nowym rządem w Niemczech, chaotycznymi wyborami w Libii i kosmicznymi śmieciami
Chyba nikogo już nie dziwi, że trybunał Julii Przyłębskiej jednego dnia zakwestionował prawa człowieka, a następnego się na nie powoływał. W jak pięknym i mądrym kraju przyszło nam żyć.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Przypominamy, że wstępy poszczególnych działów w wersji webowej również zawierają linki do źródeł. Nie umieszczamy ich w wersji rozsyłanej e-mailowo ze względu na ograniczony (głównie przez Gmaila) maksymalny rozmiar wiadomości. Aby wejść na wersję webową wydania wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.
Polska
Małopolska kurator oświaty skrytykowała inscenizację Dziadów i od razu dziennikarze zaczęli rzucać nawiązaniami do Gomułki i zamieszek z marca 1968 roku. Jednak w polskiej szkole okres PRL nie jest zbyt dobrze opisywany, więc wiele osób, których nie było wtedy na świecie, może nie wiedzieć dokładnie, co się wtedy stało. Dlatego polecamy tekst z serwisu dzieje, dzięki któremu możemy nie tylko dowiedzieć się czegoś ważnego o polskiej historii ale także zrozumieć, dlaczego niedawne oświadczenie kurator Nowak jest takie zabawne. [Dzieje]
Argumenty przeciwników szczepionek można zazwyczaj prosto odeprzeć, ale jest jeden, który może zaniepokoić laika: „A co, jeśli szczepionki mają odroczone negatywne efekty?”. Wątpliwość tę podniósł ostatnio nie byle kto, bo związany z rzekomo proszczepionkową władzą intelektualista i doradca prezydenta, Andrzej Zybertowicz. W artykule wyjaśnienia ekspertów, którzy wskazują, dlaczego nie było dotąd i nie należy się spodziewać w przyszłości precedensu odsuniętych w czasie skutków ubocznych dopuszczonych do użytku preparatów. [OKO.press]
Ostatnio spływające sondaże w zasadzie bez wyjątku pokazują spadek poparcia dla partii rządzącej. Andrzej Bobiński i Wojciech Szacki pochylają się nad przyczynami tego stanu rzeczy i kreślą polityczne scenariusze na kolejne miesiące.
Europa
Były generał zostanie nowym premierem Rumunii kończąc kryzys polityczny w tym kraju. Eric Zemmour, skrajnie prawicowy kandydat we francuskich wyborach prezydenckich, spotkał się z chłodnym przyjęciem w Europie. Portugalia to czwarty kraj, który przestał produkować energię elektryczną z węgla – długo przed wyznaczonym przez siebie terminem.
Koronawirus szaleje. Austria wprowadziła lockdown i szykuje się do obowiązkowych szczepień na koronawirusa. U naszych sąsiadów w Słowacji i Czechach również zapowiada się na zaostrzenie obostrzeń. Jeśli chcecie dowiedzieć się, jakie obostrzenia są obecnie w danym kraju w UE, to polecamy zacząć od serwisu Re-open EU. Jeśli interesują was dane statystyczne o pandemii na naszym kontynencie, to polecamy tę podstronę serwisu The Economist. [Re-open EU], [The Economist]
Nie tylko pandemia szaleje na naszym kontynencie. Ostatnio zaobserwowaliśmy również wzmożenie ruchów proepidemicznych, które protestowały przeciwko dotychczasowym jak i nowym obostrzeniom. Protesty odbyły się w krajach takich jak Austria, Holandia, Włochy, czy Chorwacja. W wielu miejscach protesty przerodziły się w brutalne zamieszki. [Euroactiv]
W Niemczech zakończyły się w końcu rozmowy koalicyjne 3 partii, które chcą utworzyć rząd. Tak jak przewidywano, na jego czele stanie szef socjaldemokratów Olaf Scholz. Razem z ogłoszeniem zakończenia rozmów koalicyjnych partie opublikowały wielostronicową umowę koalicyjną, która określa kierunek niemieckiej polityki w najbliższych latach. Na szczegółowe analizy przyjdzie jeszcze czas, a teraz mamy dla was artykuł Politico, który opisuje 5 głównych wniosków płynących z tej umowy koalicyjnej. [Politico]
Bośnia i Hercegowina otworzyła nowy obóz dla uchodźców mogący pomieścić do 1500 migrantów. Jego powstanie spowodowała silna krytyka, jaka spotkała ten kraj ze względu na wcześniejsze traktowanie osób szukających azylu w Unii Europejskiej. Obóz został sfinansowany przez UE i zapewnia schronienie, jedzenie, wodę oraz pomoc medyczną zgodną z międzynarodowymi standardami. Obecnie około 3 tysięcy migrantów znajduje się na terytorium BiH, w grudniu 2020 było to około 10 tysięcy. [Radio Free Europe]
W Szwecji pierwszy raz kobieta została premierką. Niestety jej kadencja trwała tylko 7 godzin. Teraz będzie miała szansę kolejny raz objąć tę funkcję. Więcej o politycznych zawirowaniach przeczytacie w artykule [Politico].
Bliski i Środkowy Wschód
Szefem Interpolu został mianowany Emiratczyk oskarżany o tortury. Znana z okładki National Geographic z 1984 roku jako „afgańska dziewczyna z zielonymi oczami”, Sharbat Gula została ewakuowana do Włoch. Według danych ONZ, do końca tego roku liczba ofiar konfliktu w Jemenie sięgnie 377 tysięcy.
Od czasu przejęcia władzy w Afganistanie przez Talibów dużo się pisze o tym kraju. Ludwika Włodek w kontekście ostatnich zmian politycznych przedstawia czytelnikom, historię afgańskiej rodziny królewskiej. Ponieważ „w tym kraju, który od 1973 roku jest republiką, pochodzenie społeczne i więzy krwi, a zwłaszcza koneksje z potężnymi rodami, wciąż mnóstwo znaczą”. [Nowa Europa Wschodnia]
Po upadku Kabulu ponad 100 tysięcy Afgańczyków zostało ewakuowanych. Ponad tysiąc z nich trafiło do Albanii, która zgodziła się być tymczasowym miejscem ich pobytu na drodze do ich docelowych punktów ewakuacji. W Albanii nie trafili do obozu dla uchodźców, ale do pięknego hotelu na albańskim wybrzeżu, w mieście Shëngjin. Świetne warunki w kurorcie nie są jednak w stanie przykryć ich traum i trosk. Z czwórką ewakuowanych rozmawiał Paweł Pieniążek. [Tygodnik Powszechny]
Izrael przeprowadził pierwsze w historii ćwiczenia marynarki wojennej razem ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi i Bahrajnem oraz USA. Niedawno miały miejsce w Izraelu intensywne ćwiczenia lotnicze z wykorzystaniem samolotów bojowych. W tle tych wydarzeń Iran i międzynarodowe rozmowy o irańskim programie jądrowym. Czy w przypadku upadku tych rozmów Izrael uzna, że jego jedyną szansą na zapewnienie bezpieczeństwa swoim obywatelom będzie atak powietrzny na irańskie instalacje jądrowe? [BBC]
Turecka lira ponownie pobiła rekordy notowań i ponownie stało się to na wieść o polityce monetarnej prowadzonej ręcznie przez prezydenta Turcji. Spada jednak coś jeszcze – wskaźniki mówiące o zadowoleniu obywateli Turcji z sytuacji ekonomicznej w ich kraju. Czy Recep Tayyip Erdoğan przesterował własną gospodarkę i zapłaci za to utratą poparcia społecznego? [Al-Monitor]
Mniej niż rok temu Maroko znormalizowało swoje stosunki z Izraelem w ramach tak zwanych Porozumień Abrahamowych. Teraz oba państwa podpisały pierwszy w historii kontrakt dotyczący sfery obronnej. Maroko kupi od Izraela system obrony przeciwlotniczej, skuteczny w obronie przed coraz popularniejszymi na obecnym polu walki dronami. Wcześniej w tym roku Maroko zakupiło w Turcji 13 dronów Bayraktar TB-2. [Al-Monitor]
Azja
Premier Indii Narendra Modi ogłosił cofnięcie trzech ustaw reformujących rolnictwo. Miało to miejsce po roku masowych protestów, w trakcie których z powodu upałów, chłodów oraz COVIDa zmarło ponad 600 protestujących. Osiem osób zginęło w wypadku, który spowodowała kolumna rządowych samochodów. Związki rolników widzą w zmianie decyzji premiera zwycięstwo, ale część ekspertów genezy tej decyzji upatruje w nadchodzących wyborach regionalnych. Oprócz deklaracji Modiego prawo musi zostać jeszcze zmienione w parlamencie, a dopóki tak się nie stanie protesty będą trwać. Pierwszy artykuł w BBC opisuje, jakie zmiany przyniosły te ustawy, a drugi przedstawia szczegółowo powody ich wycofania. O protestach można było wcześniej przeczytać w wydaniach 11. i 25. [BBC], [BBC]
Idąc w ślady Chin rząd Indii chce zakazać kryptowalut. Jednocześnie planuje wprowadzić oficjalną walutę cyfrową na indyjski rynek. O szczegółach indyjskich planów przeczytacie w artykule [The Guardian].
Singapur jest często przedstawiany jako kraj aspirujący do zostania techno-utopią. Najnowsze rozwiązania technologiczne są wykorzystywane na każdym kroku. Szczególnie widać to podczas pandemii, gdy rząd wprowadził szereg aplikacji pomagających w jej zwalczaniu oraz roboty sprawdzające m.in temperaturę. Ale w Singapurze obowiązuje system jednopartyjny, a rządząca partia w swoim przekazie odmienia bezpieczeństwo na wszelkie przypadki. Połączenie tych dwóch rzeczy może prowadzić do państwa policyjnego jak z koszmarów. [Rest of World]
Afryka
W Sudanie junta wojskowa zawarła umowę z szefem rządu, który został przez nich obalony. Premier Hamdok został uwolniony z aresztu domowego i zgodził się stanąć na czele nowego rządu w ramach nowej umowy między władzami cywilnymi i wojskowymi w kraju. Ten ruch nie spotkał się z pełną akceptacją w kraju i są grupy, które uważają, że nie ma miejsca na żadne negocjacje z wojskowymi. [CNN]
W Etiopii konflikt z rebeliantami z prowincji Tigraj zbliża się do przesilenia. Rebelianci zbliżają się do stolicy kraju, a premier Abiy Ahmed ogłasza, że będzie dowodził z linii frontu. Jednocześnie Stany Zjednoczone wezwały swoich obywateli do opuszczenia kraju i ogłosiły, że nie będą w stanie ich ewakuować w przypadku konfliktu zbrojnego w stolicy. [ABC News]
Wybory w Libii ogarnął chaos. Syn Muammara Kadafiego został z nich wykluczony. Chalifa Haftara, generała rządzący obecnie połową kraju, może czekać to samo. Jednocześnie tymczasowy premier, który zapowiadał, że nie będzie startował w tych wyborach zmienił zdanie, a na dodatek nie spełnił formalnego warunku zrzeczenia się funkcji publicznych na 3 miesiące przed wyborami. Czy wyniki wyborów przeprowadzanych w takich okolicznościach są w stanie zdobyć uznanie w oczach Libijczyków i stać się realnym elementem procesu pokojowego? [The Guardian]
Ameryka Łacińska
Zapowiadane w poprzednim wydaniu wybory w Chile pokazały rosnącą polaryzację społeczeństwa. Bardziej centrowi kandydaci nie uzyskali znaczącego poparcia w pierwszej turze. Kandydat skrajnej prawicy, o którym wielokrotnie pisaliśmy, uzyskał najlepszy wynik. Zaraz za nim uplasował się młody lewicowy kandydat. Druga tura wyborów prezydenckich planowana jest na 19 grudnia. [The Washington Post]
Prezydent Salwadoru określa sam siebie „dyktatorem” w mediach społecznościowych. Teraz uczynił kolejny krok – zaczął prześladować organizacje pozarządowe, które są mu nieprzychylne. Oskarżane są one o przestępstwa finansowe przez prokuraturę, ale w połączeniu z planem rejestrowania takich organizacji jako „agentów zagranicznych” zaczyna to przypominać działania jakie znamy m.in z Rosji. [The Guardian]
W wydaniu 12. i 17. wspominaliśmy o skutkach rozejmu, jaki rząd Kolumbii zawarł w 2016 r. z terrorystyczną grupą FARC. Mimo problemów, o których możecie przeczytać w tych wydaniach, rozejm zostaje utrzymany, a demilitaryzacja postępuje zgodnie z planem. Świadczy o tym chociażby zapowiedź Stanów Zjednoczonych, które zapowiadają zdjęcie FARC (obecnie funkcjonującej jako partia polityczna) ze swojej listy organizacji terrorystycznych. [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
Portoryko nie podniosło się jeszcze całkiem po zniszczeniach, jakie huragan wyrządził na wyspie w 2017 roku, a mimo tego, jeśli chodzi o statystyki związane z pandemią koronawirusa, radzi sobie świetnie w porównaniu z większością Stanów Zjednoczonych. The Economist analizuje, z czego może to wynikać. [The Economist]
Kyle Rittenhouse, o którym pisaliśmy tydzień temu, został uniewinniony. Zaraz potem udzielił wywiadu, w którym powiedział, że nie jest rasistą i popiera ruch Black Lives Matter. Jednak nie tylko tym żyją teraz Stany Zjednoczone. Zapadły jeszcze dwa inne ważne wyroki: jeden dla zabójców czarnoskórego Ahmauda Arbery’ego i drugi dla organizatorów skrajnie prawicowego wiecu w Charlottesville. [CNN], [NPR]
Oceania
Policja używająca armatek wodnych i gazu pieprzowego, protestujący podkładający ogień pod budynkami. Brzmi jak kolejny news o proepidemicznych protestach w Australii. Jednak tekst nie będzie o tym, tylko skutkach polityki zagranicznej Wysp Salomona. Mamy dla was dwa artykuły od The Guardian – pierwszy z nich opisuje niedawne zajścia w stolicy, a drugi (starszy, bo z 2019 r.) nakreśla szerzej to, co leży u podstaw dzisiejszych protestów – zacieśnienie sojuszu z Chinami przez ten mały wyspiarski kraj. [The Guardian], [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Azjatycki Bank Rozwoju uruchomił inicjatywę Energy Transition Mechanism, w ramach której będzie wykupywał elektrownie węglowe. A następnie je zamykał. Priorytetem zakupów mają być elektrownie w południowej wschodniej Azji ze względu na swój młody wiek i długi przewidywany czas działania w scenariuszu business as usual. Podobną działalność w sprawie kopalni węglowych proponował Alex Tabarrok. Zamiast płacić za emisję lub szukać sposobu wychwycenia węgla z atmosfery w ramach CCS, można zapłacić za nie wydobywanie węgla. [Financial Review], [Marginal Revolution]
Prezydent Trump był oskarżany o blokowanie działania Światowej Organizacji Handlu. Po wyborze Joe Bidena na prezydenta spodziewano się, że Stany Zjednoczone zmienią swoje stanowisko. Jednak na razie nie wygląda na to, aby administracja Bidena śpieszyła się w odwracaniu ruchów zapoczątkowanych przez Trumpa. [Politico]
Jedną z flagowych inicjatyw kredytowanych przez Chiny w Europie w ramach nowego jedwabnego szlaku miała być modernizacja linii kolejowej Belgrad-Budapeszt. Serbski odcinek finansowany jest w 85% z chińskiego kredytu, a także z rosyjskim wsparciem. O tym, jak błędy w planowaniu i projektowaniu nie tylko samej trasy kolejowej ale i umów wokół projektu powodują poważne straty po serbskiej stronie, opowiada [Balkan Insight].
Nauka i Technologia
Czy da się porównać sposób, w jaki uczą się ludzie z procesem nauki sieci neuronowej? Artykuł próbuje odpowiedzieć na to pytanie na podstawie analiz programu AlphaZero. Jego pojawienie się kilka lat temu nie tylko zostawiło ludzi i tradycyjne silniki szachowe w tyle, ale wpłynęło też na styl gry światowej czołówki tego sportu. Okazuje się też, że da się dostrzec w procesie nauki silnika postęp „zrozumienia” konceptów takich, jak relatywna wartość poszczególnych bierek, bezpieczeństwo króla, otwarcia szachowe, itd. Przewidujemy też obecność konceptów/struktur nieznanych ludziom, które pomagają komputerowi wygrywać. [Chess.com]
Źródło: Chess.com Popularne powiedzenie mówi, że ryby głosu nie mają. Choć rzeczywiście ryby nie mówią, to ich miejsce do życia pełne jest dźwięków. Od śpiewu humbaków przez zadziwiająco głośne krewetki po potężny hałas sztormów. Jednak od ponad wieku dokładamy do tej podwodnej symfonii dużo kolejnych dźwięków – mechanicznie napędzane statki czy podwodne odwierty. ONZ wzywa do ograniczania zanieczyszczania akwenów i wspomina również o hałasie. Jak głośno jest pod wodą? Czy kontenerowiec może być głośniejszy niż odrzutowiec? O wpływie generowanych przez nas dźwięków oraz o tym, o co tyle hałasu, odpowiada prof. Jarosław Tęgowski, kierownik Zakładu Geofizyki w Instytucie Oceanografii Uniwersytetu Gdańskiego.
NASA oraz Departament Energii Stanów Zjednoczonych rozważają wysłanie reaktora jądrowego na Księżyc i Marsa. Umożliwiłby on powstanie bazy oraz stałą obecność na tych ciałach niebieskich. [CNBC]
The Economist przygotował listę 22 technologii, które mogą pojawić się w przyszłym roku. Są to m.in nowy model pompy ciepła, samoloty napędzane wodorem oraz farmy wertykalne. [The Economist]
Naukowcy z NASA ogłosili, że ich sonda, która została właśnie wyniesiona w przestrzeń kosmiczną, rozbije się o asteroidę. Przynajmniej jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem. O początkach obrony planetarnej ziemi dowiecie się z artykułu BBC. [BBC]
Nie zawsze niszczenie obiektów w przestrzeni kosmicznej jest wskazane. Niedawno Rosjanie przetestowali broń do niszczenia satelit na orbicie ziemskiej. Odłamki zniszczonych obiektów mogły zagrozić bezpieczeństwu Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Serwis Slate ma dla was wywiad z astrofizyczką z MIT, z którą rozmawiają zarówno o rosyjskim eksperymencie jak i innych kosmicznych śmieciach. [Slate]
Motto Neuropy „niezgoda rujnuje, bóbr buduje” nie wzięła się znikąd. Bobry to pracowite, kapitalistyczne, słodkie oraz mięciutkie zwierzaczki. Do tego uratują świat przed skutkami globalnego ocieplenia. Finansowalibyśmy taki plan jak szaleni.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
W Polsce może być to trudne do zauważenia, z Januszem Kowalskim i Konfederacją na każdym kroku domagającymi się zwiększenia wydobycia i spalania węgla, ale stanowiska środowisk prawicowych na całym świecie oddalają się od otwartego denializmu klimatycznego. Ten artykuł w Guardianie przekonuje natomiast, że to, co go zastąpi, może być nawet straszniejsze. Proponowane polityki mające ograniczyć Globalne Ocieplenie i jego skutki, np. Fit for 55 albo Green New Deal, są przedstawiane przez środowiska prawicowe jako zaplanowana akcja mająca zniszczyć zachodnią cywilizację, na której obrońcę skrajna prawica próbuje się kreować (naszym zdaniem kompletnie niesłusznie). Te same środowiska chętnie podkreślają za to zagrożenie powodowane masową migracją ze względów klimatycznych i konieczność obrony granic przed nią. W prawicowej opowieści o klimacie oraz środowisku powszechny jest też motyw uprawianego lokalnie oraz organicznego jedzenia. Przykładowo, Jake Angeli, słynny szaman QAnonu z zamieszek na Kapitolu 6 stycznia, odmawiał jedzenia w więzieniu właśnie ze względu na jego nieorganiczność. Angeli identyfikuje się jako ekofaszysta, podobnie do zamachowców z El Paso i Christchurch w 2019 r. [The Guardian]
Jak to się stało, że klęska głodu przetrzebiła populację XIX-wiecznej Irlandii, wyspy leżącej blisko serca Imperium Brytyjskiego i formalnie cieszącej się pełnią praw w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii? Odpowiedzi znajdziemy w filmie dokumentalnym dostępnym bezpłatnie do 29 grudnia. [Arte]
Wojna wiąże się z różnymi tragediami. O wielu z nich mogliście słyszeć w szkole lub dowiedzieć się, gdy sami zgłębialiście ten trudny temat. Jednak czy zastanawialiście się jak wojna może wpłynąć na sposób traktowania zwierząt domowych? Artykuł, który wam przedstawiamy, nakreśla ten problem na przykładzie wydarzeń z Wielkiej Brytanii w przededniu II wojny światowej. [Hrabia Tytus]
Na obecną sytuację polityczną bardzo często mają wpływ zdarzenia sprzed wielu lat. Mieszkając w Polsce nie trzeba chyba nikogo do tego przekonywać. Czy zastanawialiście się jednak, co stanowiło takie formacyjne wydarzenie dla Węgrów? Otóż był to traktat w Trianon, który zmienił nie tylko granice państwa węgierskiego, ale także kształt węgierskiej polityki.