Wydanie 59, 17.12.2021
To ze stanem wojennym, teksańskim zakazywaniem książek i męczennikami w Al-Andalus
13 grudnia już minął, ale kiedy słońce wstaje tak późno, to można zrozumieć chęć spania do południa. Nieważne, o której wstajecie. Mamy dla was porcję newsów z całego świata.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Polska
13 grudnia bieżącego roku obchodziliśmy rocznicę wprowadzenia w Polsce stanu wojennego. Mimo, że od tego wydarzenia minęło już 40 lat (więcej niż między zakończeniem II wojny światowej a właśnie wprowadzeniem stanu wojennego), to wciąż wzbudza on emocje. Zachęcamy do zapoznania się z nowym materiałem Irytującego Historyka. Autor przedstawia nam same fakty, bez wchodzenia w moralizatorski ton.
„Generalskie mundury, atmosfera zagrożenia, posiedzenia, rezolucje i decyzje – stanem wojennym w Polsce miała kierować Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego złożona z wyższych stopniem oficerów. Czym w istocie była ta instytucja, która w czasie swego istnienia kojarzona była z południowoamerykańską juntą?” [Hrabia Tytus]
Ostatnio więcej mówi się o Romanie Dmowskim w kontekście ronda jego imienia w Warszawie. Konserwatywni komentatorzy kreują go na ojca polskiej niepodległości. Serwis Hrabia Tytus przedstawia starszy już artykuł, który nakreśla bardziej szczegółowo proces powstania niepodległej Polski oraz zwraca uwagę na to, co naprawdę osiągnął Dmowski. [Hrabia Tytus]
Polska Partia Socjalistyczna wróciła na pierwsze strony serwisów informacyjnych. Chociaż polityka wewnętrzna partii lewicowych może niektórych ciekawić, to tym razem chcemy się skupić na rodowodzie tego ugrupowania. Z lekcji historii w szkole możemy pamiętać, że do tej partii należał m.in. Józef Piłsudski. Z pewnością zasługuje więc ona na więcej uwagi. [Dzieje]
Europa
Dziewięć miesięcy po wyborach w Holandii partie polityczne w niezmienionym, liberalno-chadeckim składzie zawarły umowę koalicyjną. Po trzecich w tym roku wyborach parlamentarnych w Bułgarii cztery partie zawarły stworzyły koalicję, która ma zakończyć kryzys polityczny. Malta będzie pierwszy europejskim państwem legalizującym posiadanie i używanie marihuany na własny użytek. Berlin wydalił rosyjskich dyplomatów po wyroku sądowym w sprawie zabójstwa czeczeńskiego dysydenta w stolicy Niemiec.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej zadecydował, że małoletni obywatel UE ma prawo do dokumentu tożsamości wydanego na podstawie aktu stanu cywilnego z rodzicami tej samej płci, nawet jeśli prawodawstwo krajowe nie uznaje rodzicielstwa jednopłciowego. [DW]
W końcu zaprzysiężenie nowego czeskiego rządu. Nowy premier wygrał swoje pierwsze polityczne starcie – walka toczona była przeciwko prezydentowi Zemanowi, a dotyczyła zbyt prozachodniego ministra spraw zagranicznych. [Radio Prague International]
Litwa, Łotwa i Estonia wzmacniają granicę przed spodziewaną ofensywą migracyjną Łukaszenki. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Komisja Europejska planuje zmianę regulacji granicznych obowiązujących w Schengen. Zmiany są spowodowane zarówno przez doświadczenia z pandemii koronawirusa jak i przez kryzys graniczny wywołany przez białoruski reżim. [Politico]
Siarhiej Cichanouski zatrzymany przez białoruskie władze w kilka dni po tym, gdy ogłosił swój zamiar startu w wyborach prezydenckich, został skazany na 18 lat więzienia. Cichanouski był vlogerem, który popularność zdobył na pokazywaniu codziennego życia i trudności z nim związanych w Białorusi. Skąd tak drakoński wymiar kary? Co na to Zachód czy Rosja? Czy dotychczasowe sankcje działają? I na jakiej podstawie skazano Siarhieja? Odpowiada Anna Maria Dyner z Ośrodka Studiów Wschodnich.
Napięta sytuacja w Bośni i Hercegowinie, o której pisaliśmy w wydaniu 53., wciąż się pogłębia. Mimo mediacji międzynarodowych Serbowie dążą do de facto secesji. Więcej dowiecie się z analizy [Ośrodka Studiów Wschodnich].
Tydzień temu pisaliśmy o bojkocie politycznym Zimowych Igrzysk Olimpijskich W Pekinie przez państwa anglosaskie. Członkowie Unii Europejskiej nie są pewni, jak na to zareagować i czy samemu przyłączyć się do bojkotu. [Politico]
Policja w Dreźnie dokonała nalotów na działaczy antyszczepionkowych planujących ataki terrorystyczne. Planowanym celem ataków miał być premier stanu Saksonia oraz inni działacze rządu stanowego. [DW]
Bliski i Środkowy Wschód
Irackie milicje oskarżane są o dokonanie zamachu w Basrze, w którym zginęły 4 osoby. Okręt marynarki wojennej USA uratował w Zatoce Perskiej irańskich przemytników narkotyków z płonącej łodzi. Czy Arabia Saudyjska zorganizowała międzynarodowy festiwal filmowy po to, aby się wybielić i odciągnąć uwagę od łamania praw człowieka w królestwie?
Przez ostatni rok niejednokrotnie informowaliśmy o wielu wydarzeniach w Turcji. Od kolejnych rekordów słabości tureckiej waluty przez regionalne wybryki Turcji na arenie międzynarodowej po domniemany kryzys zdrowotny głowy państwa. W Turcji dzieje się sporo, a dziać może się jeszcze więcej. Polecamy audycję od Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, w której o tureckiej karuzeli opowiada Karol Wasilewski.
Rozmowy nuklearne z Iranem trwają – pierwszym zwiastunem postępów jest porozumienie o tym, że Iran wymieni zepsute kamery monitoringu w ośrodku jądrowym w Karadż. [DW]
Afganistan to kraj skrajnie biedny, spadający obecnie w otchłań katastrofy. Przez ostatnia dekadę jego PKB na mieszkańca spadło wyraźnie, a skutki gospodarcze przejęcia władzy przez talibów dopiero się rozkręcają. Czy jednak da się na relacjach z Afganistanem zarobić, czy taki sąsiad generuje jedynie kłopoty? Doktor Ludwika Włodek ze Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego opowiada o skomplikowanych przygranicznych relacjach u stóp Hindukuszu. [Nowa Europa Wschodnia]
O wybuchu w porcie w Bejrucie słyszeliśmy wszyscy. Jednak zdecydowanie nie był to początek problemów Libanu. O katastrofalnej sytuacji pisaliśmy tutaj niejednokrotnie. W Libanie brakuje prądu, benzyny, czy nawet lekarstw, a miejscowa waluta straciła ponad 90% swojej wartości. O korzeniach i przyczynach kryzysu, w jakim znajduje się Liban, opowiada Jarosław Kopeć, dziennikarz Gazety Wyborczej.
Gdy Barack Obama wycofywał w 2011 roku oddziały wojskowe z Iraku, nie spodziewał się najpewniej, że wrócą one nad Tygrys i Eufrat po zaledwie 3 latach, aby zwalczać tak zwane państwo islamskie. Obecnie administracja Joe Bidena dokonuje kolejnego wycofania, dużo mniej spektakularnego niż w Afganistanie. Teraz Irak opuszczają jednostki bojowe, a na miejscu pozostają siły odpowiedzialne za np. szkolenie lokalnych sił. Czy tak zwane państwo islamskie zostało pokonane? Nie kontroluje ono, co prawda, żadnego terytorium, jednak w ostatnim czasie przeprowadzane przez nie ataki nasilają się. [BBC]
Czy międzynarodowy konkurs piękności jest wydarzenie politycznym? Jeśli jest organizowany w Izraelu, to na pewno. Niektóre państwa bojkotują konkurs, a inne, które do tej pory miały napięte stosunki z Izraelem, wysyłają uczestniczki. Do tego dochodzi jeszcze zachowanie samych zawodniczek w Izraelu, które powoduje wzburzenie u wielu komentatorów. [DW]
Azja
Pakistan nie skorzystał z zaproszenia na szczyt demokratyczny organizowany przez prezydenta Bidena. Brookings Institution przedstawia kilka prawdopodobnych powodów takiego zachowania oraz argumentuje, dlaczego to może być błąd ze strony Pakistanu. [Brookings Institution]
Zbliżające się wybory w Filipinach stają się coraz dziwniejsze. Obecny prezydent Duterte nie może kandydować na kolejną kadencję więc kandydował na senatora. Niedawno kandydat w wyborach prezydenckich popierany przez niego wycofał się wyborów, a teraz to samo zrobił Duterte. [CNN]
Rząd Indii zatwierdził plan mający zachęcić producentów elektroniki do lokowania swoich fabryk w ich kraju. Suma 10 mld dolarów ma być przeznaczona z myślą o budowie fabryk półprzewodników oraz wyświetlaczy. [Reuters]
ONZ potwierdził nową rekordową temperaturę w Arktyce. W Wierchojańsku stwierdzono 38 stopni Celsjusza podczas fali upałów w lipcu 2020 r. [Al-Dżazira]
Afryka
Prezydent Senegalu wzywa afrykańskich producentów ropy naftowej do harmonizacji działań i krajowych legislacji. Państwa południowej Afryki mogą stracić miliardy dolarów, jeśli Wielka Brytania wprowadzi zakaz importowania trofeów myśliwskich.
Około 40 tysięcy osób w Nairobi zostało bez dachu nad głową po wyburzeniach mających zrobić miejsce pod budowę płatnej drogi ekspresowej. Droga ma połączyć międzynarodowe lotnisko z dzielnicą finansową oraz bogatszymi osiedlami. Krytycy nazywają ją „drogą dla bogatych” i wskazują, że prawie połowa mieszkańców Kenii porusza się wyłącznie pieszo. Buspasem na ekspresówce nie będą mogły poruszać się matatusy, wybierane przez uboższych pasażerów. Budowa jest finansowana z chińskiej inicjatywy „Jeden pas i jedna droga”. [The Guardian]
Po wykryciu wariantu omikron koronawirusa duża część krajów nałożyła restrykcje na podróże z wielu afrykańskich państw. Niedawno pisaliśmy o tym, jak według wielu osób było to krzywdzące – za bycie czujnym i wykrycie nowego wariantu spotkała je kara. Teraz BBC donosi, że Wielka Brytania zdejmie z 11 afrykańskich państw restrykcje związane z podróżami. Najprawdopodobniej jest to związane z tym, że wariant omikron jest już wariantem dominującym w tym kraju. [BBC]
Brak samych szczepionek na koronawirusa to nie jedyny problem, z jakim borykają się afrykańskie państwa. Miliard szczepionek ma być dostarczone w najbliższym czasie, ale jeśli nie będzie strzykawek do ich podania, to nie przyspieszy to znacznie programu szczepień. The Guardian opisuje te oraz inne problemy, jakie stoją przed afrykańskimi państwami w związku z pandemią. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
Brazylijski Sąd Najwyższy zdecydował, że przyjezdni muszą okazać paszporty szczepionkowe. Polityczna awantura o kolor szopki bożonarodzeniowej w Brazylii. Pozostali misjonarze porwani w Haiti zostali uwolnieni. Po wybuchu tankowca w Haiti zginęło co najmniej 70 osób.
W zeszłym roku pisaliśmy o protestach w Kolumbii – Możecie pamiętać, że donosiliśmy o starciach protestujących z policją. Właśnie został opublikowany raport, którego powstanie było wspierane przez burmistrzynię Bogoty jak i ONZ. Wynika z niego, że policja odpowiada za śmierć co najmniej 11 protestujących. [The Guardian]
W niedzielę odbędzie się druga tura wyborów prezydenckich w Chile. Sondaże wskazują, że będzie to zacięta walka, ponieważ różnica między kandydatami jest bardzo mała. Dużo wskazuje na to, że to kobiety mogą być języczkiem u wagi w tych wyborach. [AP News]
Ameryka Północna
Mogliście już nieraz przeczytać o tym, że Stany Zjednoczone upadają, bo polityczna poprawność szaleje tam bez nadzoru. „Cancel Culture” zmusza szkoły i nauczycieli do unikania tematów, które ktoś uznał za niewygodne. Jeśli popatrzeć na republikański stan Teksas, to jest to prawda. The Atlantic przedstawia artykuł o tym, jak republikańscy politycy w tym stanie polują na książki, które mogą wywołać dyskomfort u uczniów poruszając temat płci czy rasy. Książki, które nie pasują do światopoglądu tych polityków są nazywane pornograficznymi i zakazywane. [The Atlantic]
Silne wiatry, burze i tornada uderzyły w centralny region Stanów Zjednoczonych. Wiele domów zostało zniszczonych, zginęło kilkadziesiąt osób, a jeszcze więcej jest pozbawionych prądu. [USA Today]
W kanadyjskim stanie Quebec zakazuje się pracownikom publicznym eksponowania symboli religijnych. Właśnie z tego powodu została zwolniona nauczycielka, która do szkoły nosiła hidżab. Chociaż większość polityków wypowiedziała się krytycznie o tej decyzji, to nie jest jasne, czy któraś partia podejmie jakiekolwiek kroki w tej sprawie, ponieważ w samym stanie Quebec to prawo ma poparcie społeczne. [The Guardian]
Oceania
Oranga Tamariki to nowozelandzka państwowa organizacja mająca za cel pomoc dzieciom. Niedawno wyszło na jaw, że 38% jej tegorocznego budżetu nie zostało wykorzystane. Krytycy twierdzą, że są to pieniądze, które mogły być przeznaczone na pomoc ofiarom przemocy seksualnej. Niezależne ciało nadzorcze nie widzi jednak problemów w działaniu OT. [Radio New Zealand]
Od czasu wybuchu pandemii koronawirusa robotnicy sezonowi przyjeżdżający do pracy do Australii zaczęli umierać. Od 2012 roku w różnych okolicznościach zginęło 30 osób, z czego 16 od roku 2020. Artykuł przygotowany przez serwis The Guardian porusza dogłębnie ten temat. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
„Banki centralne potrafią zaskakiwać. W przypadku zbliżającego się posiedzenia Rady Prezesów Europejskiego Banku Centralnego panuje konsensus co do jednego: raczej można wykluczyć podwyżki oprocentowania.” [Obserwator Finansowy]
Google zdecydowało, że będzie wymagało od swoich pracowników szczepienia na koronawirusa. Pokazuje to gotowość firmy do współpracy z rządem federalnym Stanów Zjednoczonych, który chce wprowadzić obowiązek szczepień dla dużych firm (chociaż obecnie legislacja utknęła w wielu stanowych sądach). [Ars Technica]
W dziale Ameryka Północna pisaliśmy o tornadach, które dokonały zniszczenia w Stanach Zjednoczonych. Pośród wielu ofiar tego kataklizmu są pracownicy magazynu Amazona czy fabryki świec w stanie Kentucky. Jednych i drugi łączy to, że według doniesień prasowych pracodawcy do ostatniej chwili nie chcieli im pozwolić na opuszczenie stanowisk pracy. Nie wiadomo, czy pracodawcy złamali prawo, a artykuły opisujące te przypadki mogą wam uzmysłowić, jak prawo Stanów Zjednoczonych odbiega od tego, co mieszkańcom Europy wydaje się normą. [The Verge], [NBC News]
Nauka i Technologia
Naukowcy odkryli, że pewne drobnoustroje przystosowują się ewolucyjnie do środowiska pełnego plastiku. Odkryto u nich enzymy mogące służyć do trawienia tworzyw sztucznych. [The Guardian]
Chcielibyście dotknąć słońca? Sondzie wysłanej przez NASA się to udało. Jeśli zastanawiacie się, jak to możliwe, to spieszymy Wam wyjaśnić, że według NASA przelot przez koronę słoneczną można nazwać dotknięciem. Więcej o sondzie oraz celach jej misji znajdziecie w artykule [CNN].
W Amerykach koncept metysów jest bardzo popularny. Przedstawia on grupy społeczne jako potomków rdzennych mieszkańców i przybyszów z Europy. Nature przekonuje, że jest to konstrukt społeczny i nie ma jednego wyznacznika biologicznego, który by łączył wszystkie tak określane osoby. Chociaż nie ma co do tego podstaw naukowych, to koncept mieszania ras (bo właśnie to stoi za konceptem metysa) miał jednak wpływ na naukę w krajach tego regionu. [Nature]
Timinit Gebru pracowała dla Google jako specjalistka od etyki systemów sztucznej inteligencji. Została zwolniona w atmosferze skandalu w zeszłym roku, a wielu pracowników korporacji, naukowców i polityków wyraziło z nią solidarność. Teraz dla The Guardian napisała artykuł o niebezpieczeństwach, jakie widzi w sztucznej inteligencji, jeśli pozwoli się firmom z doliny krzemowej pracować nad nią bez żadnego nadzoru czy regulacji. [The Guardian]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Czy można popełnić śmierć męczeńską? Nasz zaprzyjaźniony pasjonat historii religii przekonuje, że jak najbardziej. Trzeba tylko przenieść się na Półwysep Iberyjski i cofnąć się do IX wieku. Wtedy właśnie działa się ciekawa historia chrześcijan, których zachowanie można nazwać zarówno męczeństwem religijnym jak i celowym samobójstwem. [Dasz Wiarę]
Czy dieta roślinna może być jednocześnie kuchnią tradycyjną? Takie pytanie zadają sobie kucharze z państw zachodniej Afryki (żyjący na kontynencie afrykańskim jak i w diasporze). „Choć mięso dominuje w wielu najpopularniejszych daniach regionu, coraz więcej kucharzy postrzega dostosowanie do diety wegańskiej i wegetariańskiej jako sposób na zachowanie swojego dziedzictwa.” [The New York Times]
Pamiętacie film Koty z 2019 roku? Jeśli sam musical wydawał się wam dziwny, to polecam godzinną analizę, która zestawia musical z wierszami T. S. Eliota będącymi inspiracją dla tego dzieła. To, że prowadząca jest sama przebrana za kota, jest jedną z mniej dziwnych rzeczy jaką możecie napotkać w tym filmie.