Wydanie 60, 24.12.2021
To z fact-checkingiem, Jezusem na lwie i świąteczną Aferką
Idą święta. Rząd przynosi nowe afery podsłuchowe, a u nas piesek Aferka przynosi Wam nowe wydanie Tygodnika Neuropa.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Przypominamy, że wstępy poszczególnych działów w wersji webowej również zawierają linki do źródeł. Nie umieszczamy ich w wersji rozsyłanej e-mailowo ze względu na ograniczony (głównie przez Gmaila) maksymalny rozmiar wiadomości. Aby wejść na wersję webową wydania wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.
Polska
„Mimo że przyrządzenie tradycyjnych dań wigilijnych zabiera mnóstwo czasu, to większość z nas nie wyobraża sobie tego wieczoru bez potraw przygotowanych w domu zgodnie z rodzinnymi recepturami. Oto przegląd polskich tradycji wigilijnych – staropolskich i lokalnych.” [Culture]
W dobie rosnących cen energii, rządząca Zjednoczona Prawica wzięła sobie za cel ataku Europejski System Handlu Emisjami (UE ETS) obwiniając go o przyczynienie się do wzrostu cen. Jednak rządzący nie wspominają, że to do polskiego budżetu trafia lwią część zysków jakie przynosi UE ETS, a te z roku na rok są coraz większe. [Politico]
Polityka Insight przygotowała pięcioczęściową serię podcastów na temat Polskiego Ładu. Dowiecie się z niej, jakie będą skutki PŁ dla finansów publicznych, sytuacji samorządów oraz portfeli Polaków. Do znalezienia także w serwisie Spotify.
Europa
Prezydent Francji i premier Włoch przekonują o potrzebie poluzowania reguł fiskalnych w UE. Hiszpania i Grecja przywracają obowiązek noszenia masek na otwartych przestrzeniach z powodu wariantu Omikron. UE stara się zażegnać kryzys w Bośni i Hercegowinie, wpływając na lokalne prawo dotyczące negacji ludobójstwa.
Jak zderadykalizować skrajną prawicę, czyli o gorzkim smaku reform wyjętych z programu radykałów. Węgierska skrajnie prawicowa partia Jobbik przekonała się, jak wygląda życie w kraju, o który przez długi czas walczyli – szybko się okazało, że antydemokratyczne zmiany i podkopywanie demokracji liberalnej ma kompletnie inny smak, niż to sobie wyobrażali. W przeciągu kilku lat partia przesunęła się z pozycji skrajnie prawicowych do centroprawicy, wojenne topory na opozycji zostały zakopane, a czołowe figury Jobbiku dziś bez zastanowienia pojawią się na antyrządowym marszu ramię w ramię z Gyurcsanym, którego jeszcze kilka lat temu chcieli widzieć jedynie za więziennymi kratami. [BylineTimes]
W Wielkiej Brytanii dużo się dzieje. Notowania premiera jak i jego partii konserwatywnej spadają, a dodatkowo minister odpowiedzialny za Brexit złożył dymisję. Odchodzący Eric Frost był obwiniany o zmianę stanowiska rządu brytyjskiego w sprawie protokołu irlandzkiego (więcej o tym w artykule The Guardian) jak i dość antagonistyczne nastawienie do UE. Think tank Centre for European Reform prezentuje dłuższy tekst, w którym przedstawia zarówno sylwetkę i dokonania odchodzącego Frosta, jak i jego następczyni Liz Truss. [Centre for European Reform], [The Guardian]
Rosja wysunęła dość śmiałe żądania względem NATO. Można zakładać, że od ich spełnienia będzie zależała ewentualna dalsza eskalacja konfliktu rosyjsko-ukraińskiego. Ośrodek Studiów Wschodnich ma krótką analizę samych żądań, jak i komentarz o tym, co mówią nam one o obecnym podejściu Rosji do NATO. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
The Guardian przygotował krótkie podsumowanie konfliktu rosyjsko-ukraińskiego i przewodnik po rozlokowaniu sił rosyjskich na granicy z Ukrainą. Artykuł jest z 17 grudnia, ale mamy nadzieję, że w międzyczasie nie zaszły wyraźne zmiany. [The Guardian]
Nowy bułgarski premier chce podnieść poziom zaszczepienia w swoim kraju. Obecnie Bułgaria jest na szarym końcu w Europie z poziomem zaszczepienia wynoszącym jedynie 32%. [Politico]
Prawicowa polityczka chce być główną rywalką dla Macrona w zbliżających się wyborach prezydenckich. Nie, nie mówimy o Marine Le Pen ale o Valérie Pécresse. Jest ona kandydatką konserwatywnej francuskiej partii Republikanie. Według ostatnich sondaży jest ona większym zagrożeniem dla urzędującego prezydenta niż Marine Le Pen. [France 24]
Bliski i Środkowy Wschód
W Iraku popularność zdobywają bożonarodzeniowe tradycje, a do irackiego parlamentu dostały się dwie panie reprezentujące mniejszość jarsanicką (znaną także jako Ahl-e hakk lub Kakai). Zjednoczone Emiraty Arabskie grożą zerwaniem rozmów o wartym 23 miliardy dolarów kontrakcie na kupno amerykańskich samolotów F-35A oraz dronów MQ-9B.
Pisaliśmy wiele o problemach mieszkańców Afganistanu po przejęciu władzy przez Talibów. Chociaż problemy afgańskich naukowców nie są wyjątkowe na tle reszty społeczeństwa, to jednak uważamy, że warto przeczytać artykuł Nature, który o nich pisze. [Nature]
W wielu wydaniach pisaliśmy o tureckiej walucie. Osiągnęła ona w zeszłym tygodniu kolejne rekordowo niskie notowania – za dolara płacono ponad 18 lir. Jednak przez dwa kolejne dni przyszło historyczne umocnienie. Lira wzmocniła się o 40% i teraz dolar jest wyceniany na około 11 lir tureckich – najlepszy kurs od miesiąca. Zarówno historycznie niskie notowania jak i rekordowe wzmocnienia mają tę samą przyczynę: jednoosobowe i ręczne sterowanie ekonomią przez prezydenta Turcji. Gdzie popłynie tak rozbujana łódź tureckiej ekonomii? Nie wiemy, ale będziemy Was na bieżąco informować. [Reuters]
Między Izraelem a Iranem toczy się od lat niewypowiedziana wojna i wymiana ciosów. Obecnie w powietrzu wisi groźba ewentualnego ataku izraelskiego lotnictwa na irańskie ośrodki jądrowe, do którego miałoby dojść w przypadku dalszego rozwoju irańskiego programu nuklearnego. Izraelskie siły zbrojne ćwiczyć mają intensywnie przez ostatnie miesiące sam atak oraz odpowiedź na domniemany atak odwetowy z terytorium Syrii czy Libanu. Jednak na drodze do sprawnego wykonania misji stają dwa bardzo ważne pytania: czy Izrael da radę tam dolecieć oraz czy będzie miał odpowiednie bomby do zniszczenia podziemnych ośrodków jądrowych. Wiele wskazuje na to, że logistyka, a dokładniej brak odpowiednich latających cystern, mogą okazać się największym problemem Izraela. [Konflikty.pl]
Jak donosi raport New York Timesa, ataki dronów przeprowadzane przez USA zabiły tysiące cywilów, przy ich planowaniu często łamane są zasady mające na celu ochronę zdrowia i życia cywilów oraz nikt nie poniósł za to odpowiedzialności. Finansowe odszkodowania otrzymało jedynie mniej niż tuzin ofiar bądź ich rodzin. [DW]
Azja
W Hongkongu odbyły się fasadowe wybory lokalne. Także w Hongkongu usunięto ostatni duży pomnik upamiętniający masakrę na placu Tiananmen. W Japonii wykonano 3 wyroki śmierci, pierwszy raz od 2019 roku.
Na początku marca przyszłego roku odbędą się wybory prezydenckie w Korei Południowej. Al-Dżazira ma dla was artykuł przedstawiający najpopularniejszych kandydatów oraz sytuację polityczną w kraju. Sytuację, która musi być nieciekawa, skoro autorka artykułu opisuje wybór pomiędzy najpopularniejszymi kandydatami jako „wybór mniejszego zła”. [Al-Dżazira]
W wydaniu 58. pisaliśmy o nowej wojnie kulturowej w Chinach. Teraz chcemy poruszyć inny ważny element polityki wewnętrznej państwa środka – propagandę. The Guardian ma dla was długi artykuł o czołowym chińskim propagandyście. Hu Xijin, chociaż nie był pierwszym, który korzystał z nacjonalistycznej retoryki, to jest uznawany za tego, który rozpropagował ją w chińskim internecie we współczesnym społeczeństwie. Miał wpłynąć nawet na obecne zachowanie wielu chińskich dyplomatów, którzy piszą teraz w jego stylu. [The Guardian]
Filipiny zmagają się ze zniszczeniem spowodowanym przez tajfun Rai. Według ostatnich informacji zginęło ponad 300 osób. Według rządu Filipin około 1.8 miliona osób zostało dotkniętych skutkami tej katastrofy naturalnej. [Al-Dżazira]
Modernizacja Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej jest tematem któremu przygląda się cały świat. Jednak czasami najwięcej widać z bliska. W końcówce listopada, regionalny adwersarz Chin, Japonia, opublikowała (rękami ministerstwa obrony narodowej) raport o stanie modernizacji chińskiej armii. Gdzie Japonia upatruje największe zagrożenia, a także gdzie widzi największe słabości i bolączki tego procesu? I jaki wpływ ma na to fakt, że chińska armia, to de facto siły zbrojne partii, a nie państwa? [Konflikty.pl]
Afryka
W Etiopii tigrajscy rebelianci cofają się na z góry upatrzone pozycje. Nigeria zniszczyła ponad milion przeterminowanych szczepionek firmy AstraZeneca. Afrykańskie państwa wyrażają zgodę na podanie trzeciej dawki szczepionek przeciwko koronawirusowi.
Co to znaczy być Afrykaninem? BBC ma dla was artykuł o rozdarciu Algierii między kulturą arabską a afrykańską. Temat jest skomplikowany, ale wart zgłębienia, żeby zrozumieć, jak dla niektórych mieszkańcy Algierii wywyższają się identyfikacją z kulturą arabską, a dla innych mieszkańcy tego kraju nigdy nie będą dostatecznie afrykańscy. [BBC]
Nowy szef UNESCO chce zwrócić większą uwagę na dziedzictwa kulturowe z kontynentu afrykańskiego. Mimo swojego ogromnego rozmiaru i bogactwa kulturalnego Afryka w porównaniu do innych kontynentów ma zauważalnie mniej obiektów na liście światowego dziedzictwa tej organizacji. [The Guardian]
Informowaliśmy Was o narastającym chaosie wokół libijskich wyborów, które miały odbyć się 24 grudnia. Miały, bo się nie odbywają. Komisja wyborcza zaproponowała przesunięcie ich o miesiąc, jednak tymczasowy parlament może przesunąć je o jeszcze dłuższy okres. Co to oznacza dla procesu pokojowego w Libii? Nic dobrego. Reuters przygotował materiał, który wyjaśnia i przypomina o tym, jakie problemy napotkały wybory, którzy główni kandydaci nie zostali dopuszczeni do wyborów oraz jakie są teraz wizje na przyszłość. [Reuters]
Ameryka Łacińska
Już po wyborach prezydenckich w Chile. Wygrał lewicowy kandydat Gabriel Boric. W artykule The Guardian możecie przeczytać o wyzwaniach stojącym przed jego prezydenturą oraz tym, dlaczego udało mu się zwyciężyć w drugiej turze wyborów. [The Guardian]
Mogliście już o tym zapomnieć, ale na chwilę obecną Wenezuela ma dwóch prezydentów. Nicolás Maduro rządzi twardą ręką w kraju, ale od 2019 roku opozycja uznaje Juana Guaidó za tymczasowego prezydenta. Świat jest podzielony i wiele państw uznaje jednego lub drugiego prezydenta (UE obecnie nie uznaje żadnego z nich). Właśnie brytyjski sąd uznał Juana Guaidó za prezydenta, co ma duże znaczenie, ponieważ sprawa przed tym sądem dotyczy 2 miliardów dolarów w złocie, jakie przechowuje Bank Anglii. [NBC News]
Zazwyczaj w tym dziale podajemy newsy z poszczególnych państw z tego regionu. Ważne jest też spojrzenie z szerszej perspektywy. Dlatego prezentujemy wam artykuł Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, który zwięźle przedstawia temat transformacji energetycznej w tej części świata. Biorąc pod uwagę katastrofę klimatyczną jest to jeden z ważniejszych problemów, jakie stoją przed współczesnymi państwami. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Ameryka Północna
Amerykański regulator leków dopuścił wysyłanie tabletek aborcyjnych pocztą. Stacja Fox News ma nadal przed sobą proces związany z oskarżeniami o oszustwa wyborcze.
Chociaż firma Purdue Pharma, która przyczyniła się do amerykańskiego kryzysu opioidowego, ogłosiła bankructwo i zgodziła się na wypłacenie ogromnych odszkodowań, to jednak odpowiedzialni za to nie ponieśli kary. Teraz to się może zmienić, ponieważ amerykański sąd federalny anulował wcześniejszy wyrok, który chronił rodzinę Sacklerów (właścicieli Purdue Pharma) przed procesami związanymi z ich rolą w kryzysie opioidowym. [Reuters]
Kalifornia zamierza zamienić resztki jedzenie w energię odnawialną. Zamiast trafiać na wysypiska śmieci, gdzie stają źródłem metanu, samorządy mają zbierać je osobno. Odpady mogą zostać wykorzystane do produkcji biogazu. [Scientific American]
Jeden z planów infrastrukturalnych Joe Bidena natrafił na problem w procesie uchwalania. Problemem tym jest senator z partii demokratycznej Joe Manchin. Zapowiedział on, że nie zagłosuje za tym planem z powodu jego obecnego kształtu. [CNN]
Oceania
W wydaniu 58. pisaliśmy o tym, jak Nowa Zelandia chce drastycznie ograniczyć dostęp do papierosów dla swoich obywateli. Teraz mamy dla was dwa artykuły analizujące ten pomysł. The Economist jest przeciwny, chociaż ich artykuł jest dość lakoniczny. Na łamach Bloomberga nowozelandzki plan jest dużo dogłębniej analizowany i chociaż wskazywane są potencjalne słabe strony, to został on przez autorów oceniony pozytywnie. [The Economist], [Bloomberg]
Ekonomia i gospodarka
Transformacja energetyczna zakłada tworzenie farm wiatrowych i słonecznych zajmujących znaczną powierzchnię. Na tyle, że mogą rywalizować o ziemię z przedsięwzięciami agrarnymi. W interesie wszystkich jest zatem, żeby o ile to możliwe starać się pogodzić energetykę odnawialną z rolnictwem. Przykładem może być farma w Australii, na której dzięki cieniowi paneli fotowoltaicznych rośnie trawa i możliwy jest wypas owiec. [The Conversation]
W Stanach Zjednoczonych regulator wszczął śledztwo w sprawie firmy Tesla. Chodzi o umożliwienie grania w gry komputerowe na ekranie komputera pokładowego w czasie jazdy. Dotyczy to ponad pół miliona aut, które mają taką funkcjonalność. Jest to kolejne dochodzenie regulatora toczone przeciwko firmie Elona Muska. [Reuters]
Nauka i Technologia
Co ukształtowało świat nauki w mijającym roku? Serwis Nature przygotował listę wydarzeń, na której znajdziecie zarówno awanturę z lekiem na Alzheimera jak i lądowania sond kosmicznych na Marsie. [Nature]
Jeśli kiedykolwiek szukaliście artykułu naukowego, to najprawdopodobniej znacie serwis, który bardzo ułatwia dostęp do takich treści – Sci-Hub. Serwis został kolejny raz pozwany przez wydawców, tym razem w Indiach. Artykuł Nature przedstawia zarówno, o co chodzi w tym procesie jak i argumenty za oraz przeciw działaniu serwisu Sci-Hub. [Nature]
Jeśli marzyliście kiedyś o tym, że poliżecie ekran telewizora i poczujecie smak tego, co na nim widzicie, to japoński naukowiec zrobił duży krok w spełnieniu tego marzenia. [The Guardian]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Co łączy ze sobą lwa, Boże Narodzenie, Jezusa Chrystusa oraz Słońce? Czemu święto solarne obchodzono w grudniu? Oraz czemu na XV wiecznym obrazie Chrystus jedzie na lwie? O tych sprawach, z okazji Świąt Bożego Narodzenia, opowie Magdalena Łanuszka w nowym odcinku swojego podcastu Sztuka powszechnie nieznana. Gorąco zachęcamy, zwłaszcza w zimowe, grudniowe dni. [Tygodnik Powszechny]
Kim był historyczny Jezus? Wyjaśnia dr hab. Łukasz Niesiołowski-Spanò, świecki specjalista tego okresu i zarazem dziekan Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego.
Napisać, że wszyscy znaleźliśmy się w sytuacji, w której chcemy komuś pomóc, nie wydaje się dużym nadużyciem. Ale pomoc nie zawsze jest prosta, a my zawsze możemy się zastanawiać, czy pomogliśmy dobrze. W takiej sytuacji warto zapoznać się z efektywnym altruizmem, który w skrócie polega na szukaniu sposobów, by pomagać jak najskuteczniej. Trzeba jednak zastrzec, że nie jest on możliwy do zastosowania w każdej sytuacji. (Jeśli kogoś efektywny altruizm zaciekawił to w wydaniu 16. prezentowaliśmy inne spojrzenie na ten temat.)
Elon Musk został wybrany przez magazyn Time Człowiekiem Roku 2021. Wybór najbogatszego człowieka na Ziemi wywołał wiele emocji i po raz kolejny można było się dowiedzieć, że zarówno Hitler i Stalin (dwukrotnie!) byli wybrani przez Time'a. Wyjaśnienie jest dość proste, redakcja nie kieruje się tym, czy działania kandydatów do tytułu są godne pochwały. Liczy się natomiast wpływ na wiadomości medialne. Więcej ciekawostek na temat tej nagrody znajdziecie na [Sat Post by Trung Phan @ Substack].
Mamy nadzieję, że święta to dla Was czas radości i odpoczynku. Jeśli jednak z jakiegoś powodu (choćby z powodu perspektywy trudnych rozmów przy rodzinnym stole) mogą okazać się dla Was trudne, zachęcamy do wysłuchania stoickich porad sugerujących, jak dobrze spędzić ten czas.
Fake newsy – obecne są przy każdym ważnym i mniej ważnym w publicznej debacie temacie. Szczepionki, imigranci, Soros i wiele wiele innych. Spotykamy je coraz częściej i są coraz trudniejsze do weryfikacji. Jak zatem z tym problemem radzą sobie największe agencje prasowe? Jakich używają do tego narzędzi i które z ich technik są dostępne dla każdego z dostępem do internetu? Na te i wiele innych pytań odpowiada w rozmowie z Maciejem Okraszewskim Natalia Sawka z Agence France-Presse.
