Wydanie 77, 22.04.2022
To z wyborami nie tylko we Francji, historią NATO oraz polskimi parkami narodowymi
W tym tygodniu zapomnieliśmy o napisaniu wstępu więc zapraszamy po prostu do czytania Tygodnika.
Normalnie w tym miejscu piszemy o stronie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj. Jednak w obecnej sytuacji chyba ważniejsza jest pomoc poszkodowanym przez rosyjską inwazję. Polski rząd przygotował stronę zawierającą listę organizacji, którym można wpłacać pieniądze na pomoc Ukrainie.
Dla czytelników newslettera: To wydanie przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
Wybieracie się niedługo w podróż samolotem? 22 kwietnia KE może podjąć decyzję o masowych odwołaniach lotów nad Polską. Związane jest to z obecnym konfliktem, jaki rządowa agencja prowadzi z kontrolerami lotów. Oczywiście w tym konflikcie chodzi o pieniądze – więcej dowiecie się z artykułu w serwisie [300gospodarka].
„Park Narodowy Yellowstone obchodzi w tym roku swoje okrągłe 150. urodziny. Również dosyć okrągłe, bo 90. urodziny obchodzą w tym roku dwa polskie najstarsze parki narodowe – Białowieski i Pieniński, oba powstałe w 1932 roku. Te jubileusze – oraz zbliżająca się wiosna – to dobra okazja, by przyjrzeć się kondycji polskich parków narodowych. Dlaczego w Polsce nie powstają nowe parki narodowe? Co zmienia projekt ustawy o parkach narodowych przedstawiony przez polski rząd na początku 2022 roku? Jakie uroki niesie ze sobą turystyka przyrodnicza w Polsce?”. Ana Matusevic rozmawia z Michałem Słodowym, twórcą projektu Z Parku do parku.
Ministerstwo Zdrowia wypowiedziało umowę z firmą Pfizer na szczepionki przeciw COVID-19. Czy jest to spowodowane konfliktem zbrojnym w Ukrainie, czy może to tylko propagandowe uzasadnienie nie mające nic wspólnego z tym, że nie jesteśmy w stanie wykorzystać tych szczepionek, które już mamy? [Rynek Zdrowia]
„Sędziowie TK nie chcą ujawnić swoich majątków. Nie chce go ujawnić również prezes Przyłębska. Dostała na to zgodę I prezes SN Małgorzaty Manowskiej, która nie uzasadniła, co jest przyczyną utajnienia majątku prezeski Trybunału.” [OKO.press]
Europa
Kolejni europejscy politycy odwiedzają Kijów, a Moskwa ogłasza, że przejęła kontrolę nad Mariupolem. Chociaż zakłady Azowstal nadal są pod kontrolą ukraińskich żołnierzy, to reszta zniszczonego miasta jest pod kontrolą wojsk rosyjskich. [The Wall Street Journal]
Unia Europejska planuje utworzenie funduszu solidarnościowego, którego celem byłaby pomoc Ukrainie w utrzymaniu płynności finansowej. A jeśli chodzi o odbudowę Ukrainy po wojnie, to jedna z ukraińskich parlamentarzystek zwraca uwagę, że w związku z ogromnymi zniszczeniami wiele instalacji energetycznych i przemysłowych musiałoby zostać odbudowanych od zera. Według niej daje to szansę na testowanie nowych, bardziej zielonych i przyjaznych środowisku technologii. [Politico #1], [Politico #2]
Słuchając o atakach bombowych i rakietowych na ukraińskie miasta mogliście usłyszeć o bombach kasetowych. Czym właściwie są te bomby i dlaczego są takie niebezpieczne? Dowiecie się tego z filmiku od serwisu Vox.
W niedzielę druga tura wyborów prezydenckich we Francji. W związku z tym odbyła się długa debata wyborcza między Emmanuelem Macronem a Marine Le Pen. Trudno powiedzieć czy był zdecydowany zwycięzca debaty, ale kolejne sondaże wskazują na rosnącą przewagę Macrona. Politico przygotowało zwięzłe podsumowanie debaty, które znajdziecie pod pierwszym linkiem. Jeśli chcecie się zabawić, to pod drugim linkiem znajdziecie quiz, w którym będziecie musieli zgadnąć, który z kandydatów jest autorem przytoczonych słów: Macron czy Le Pen. [Politico #1], [Politico #2]
W niedzielę wybory nie tylko we Francji. Obywatele Słowenii wezmą wtedy udział w wyborach parlamentarnych. Partia premiera Janšy idzie łeb w łeb z partią prowadzoną przez nowego w polityce Roberta Goloba. Więcej o wyborach w tekście EUobserver. Politico za to zwraca uwagę na drastyczny spadek Słowenii w rankingu demokracji przygotowanym przez organizację Freedom House. [EUobserver], [Politico]
Mogło się wam obić o uszy, że niektóre państwa w UE pozostają neutralne militarnie. Co to dokładnie znaczy? Jaka jest geneza tych postaw? Czy obecnie nie powoduje to problemów dla Unii? Na te i inne pytania odpowiada długi tekst [Europejskej Rady Spraw Zagranicznych].
W Szwecji wybuchły zamieszki związane z planowanym spaleniem Koranu przez skrajnie prawicowego aktywistę. Dużo się mówi o samych protestach: ile osób zostało rannych, co zostało zniszczone, ale sam powód zamieszek nie jest dokładnie prześwietlany. Kim jest prawicowy aktywista, przez którego wybuchły te zamieszki? Czy anty-islamski aktywizm jest dla niego sposobem na życie? [Al-Dżazira]
W Parlamencie Europejskim rozpoczęła działalność komisja zajmująca się badaniem wykorzystywania oprogramowania szpiegowskiego Pegasus do podsłuchiwania polityków i dziennikarzy w Europie. Jednocześnie pojawiły się informacje, że hiszpańscy politycy, prawnicy, sędziowie i aktywiści z Katalonii byli atakowani tym oprogramowaniem. Tak samo jak urzędnicy rządowi z Wielkiej Brytanii. [Euronews], [The Guardian]
Były premier Słowacji Róbert Fico oraz były minister z jego rządu zostali oskarżeni przez policję o wykorzystywanie poufnych danych podatkowych kiedy byli u władzy przeciwko swoim przeciwnikom politycznym. [Politico]
Jak rosyjska „operacja wojskowa” sprawiła, że Gruzja, Mołdawia i Ukraina dramatycznie przyspieszyły swój proces akcesyjny do UE. [New Eastern Europe]
W Chorwacji jest spór na szczycie władzy. Premier obwieścił, że z powodu ataków na jego partię oraz szkód, jakie prezydent wyczynia w polityce międzynarodowej, nie będzie się z nim spotykał. [Euractiv]
Bliski i Środkowy Wschód
Na wzgórzu świątynnym w Jerozolimie dochodzi do zamieszek. Niestety, obchodzone w tym samym czasie Wielkanoc, Pascha oraz Ramadan nie stały się powodem do pokojowego świętowania. Niedawna seria zamachów w Izraelu połączona z obecnymi zawieszkami nadwyręża również rządzącą Izraelem koalicję, z której, według niektórych komentatorów, niewiele już zostało. [Al-Monitor]
W Afganistanie rozlewa się nowa fala przemocy i terroru. W serii eksplozji zginęło kilkadziesiąt osób, a odpowiedzialność za większość z nich wzięło tak zwane Państwo Islamskie Prowincji Chorasan. Ofiarami padają głównie szyici, Hazarowie oraz uczniowie szkół. [France24], [BBC]
Od października zeszłego roku, kiedy miały miejsce wybory prezydenckie, Irak trawi kryzys polityczny. Po raz kolejny nie udało się wyłonić prezydenta kraju, który musi mieć poparcie 2/3 członków parlamentu. Po wyborach w 2010 roku uformowanie rządu zajęło Irakijczykom 10 miesięcy i powody do przewlekłości były podobne, tj. podziały polityczne, religijne i etniczne. [Al-Monitor]
Inwazja na Ukrainę skutkować będzie wzrostem cen zbóż, które Ukraina eksportowała tradycyjnie w region Bliskiego Wschodu. W obliczu tych wydarzeń państwa regionu szukają również dróg do zwiększenia produkcji na własnym terenie i uniezależnienia się od importu. Jednak droga do tego jest bardzo odległa. [DW]
Jordania przez dekadę trwania wojny domowej w Syrii z niepokojem obserwowała swoją północną granicę. Teraz, o ile działania zbrojne w Syrii praktycznie ustały, o tyle kraj ten zmienił się w państwo narkotykowe, zajmujące się przemysłowym wręcz eksportem taniego stymulanta – captagonu. Ze względu na fakt, że przemytnicy współpracują z milicjami, brutalność konfliktu się zaostrza. Siły Jordańskie poinformowały o zabiciu 27 przemytników podczas próby przekraczania granicy. [BBC]
Telenowela negocjacji irańskiego porozumienia jądrowego wciąż trwa. Jak już informowaliśmy na łamach Tygodnika, punktem spornym jest Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej na amerykańskiej liście organizacji terrorystycznych. Jak się okazuje, na ten moment żadna ze stron nie chce wykonać kroku wstecz. [Al-Monitor]
Azja
Boris Johnson udał się z wizytą do Indii. Jednym z celów bytyjskiego premiera będzie przekonanie Narendry Modiego do zajęcia twardszego stanowiska wobec Rosji. [Politico]
W Indonezji pierwszy raz w historii wprowadzono kary za przymusowe małżeństwa i przemoc seksualną. [The Guardian]
W Timorze Wschodnim odbyły się wybory prezydenckie. Wygrał je José Manuel Ramos-Horta, laureat Pokojowej Nagrody Nobla, który będzie pełnił funkcję prezydenta drugi raz. O krwawej historii tego młodego kraju przeczytacie w krótkim artykule Reutersa. [Al-Dżazira], [Reuters]
Kirgistan odziedziczył z czasów ZSRR 7 eksklaw, które zlokalizowane są na południu jego terytorium. Szohimardon jest jedną z nich. Uzbeckie terytorium leżące na terenie Kirgistanu było przez wieki miejscem pielgrzymek religijnych, a obecnie raczej pielgrzymek alpinistycznych. Niestety, przez fakt bycia terytorium obcego państwa, wykorzystanie potencjału tego regionu jest skomplikowane. O kirgiskiej granicy i rządowych planach na przyszłość wobec tego urokliwego regionu przeczytacie w artykule poniżej. [Nowa Europa Wschodnia]
Afryka
W Somali panuje susza, ale wielu ludzi zbiera pieniądze na pomoc z pominięciem wielkich organizacji humanitarnych, także tych powiązanych z ONZ. Dlaczego tak się dzieje pisze [The Guardian].
W wydaniu 50. informowaliśmy o przewrocie wojskowym, jaki dokonał się w Sudanie. Wygląda na to, że władza wojskowa jest zdeterminowana na opuszczenie drogi prowadzącej kraj do demokratyzacji. Stosunki z ONZ są coraz bardziej napięte, a kraj zdaje się zwracać w kierunku Rosji. [DW]
Ameryka Łacińska
W Argentynie od niedawna można wykonywać legalnie aborcję. Jednak pewna lekarka została aresztowana właśnie z tego powodu. [The Guardian]
Organizacje pozarządowe w Salwadorze walczą o uznanie za niekonstytucyjne prawa, które de facto kryminalizuje informowanie o działalności gangów przez dziennikarzy. Prawo to było jednym ze sposobów rządu Salwadoru na walkę z przestępstwami dokonywanymi przez gangi. [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
Amerykańska sędzia okręgowy wydała wyrok stwierdzający, że federalny nakaz noszenia masek w czasie podróży jest nielegalny. Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych już ogłosił, że zgłosi apelację do tego wyroku, chociaż nie jest jasne, czy będzie wnioskował o zawieszenie działania tego wyroku do czasu rozpatrzenia apelacji. Zasadność wyroku jest kwestionowana przez ekspertów, a z artykułu NPR dowiecie się, że sędzia, która wydała ten wyrok, budziła kontrowersje już gdy była nominowana na to stanowisko przez prezydenta Trumpa. [Reuters], [NPR]
Departament Edukacji Stanów Zjednoczonych anulował kredyty studenckie 40 tysiącom ludzi i zaoferował pomoc w spłacaniu ponad 3 milionom innych osób. Działanie to jest związane z obietnicami, jakie prezydent Joe Biden wygłaszał w trakcie kampanii prezydenckiej. [Reuters]
Tydzień temu pisaliśmy o protestach na granicy stanu Teksas i Meksyku. Od tego czasu konflikt pomiędzy gubernatorem a firmami przewozowymi został zażegnany. Szczegóły porozumienia są opisane w artykule [Reutersa].
Oceania
W wydaniu 73. jak i 56. pisaliśmy o skomplikowanej sytuacji politycznej na Wyspach Salomona, które dokonały politycznego zbliżenia z Chinami. Nie tylko my to zauważyliśmy - Stany Zjednoczone właśnie wysłały tam swojego przedstawiciela. [Reuters]
Pod koniec maja odbędą się wybory parlamentarne w Australii. Z artykułu ABC News dowiecie się jak działa australijska ordynacja preferencyjna, a z artykułu The Guardian dowiecie się jak przebiegła pierwsza debata wyborcza między liderami największych partii. Jednym z tematów debaty były wcześniej wspomniane Wyspy Salomona. [ABC News], [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Netflix zanotował poważny spadek wartości akcji. Spowodowane to było ogłoszeniem znacznego spadku liczby subskrybentów i przewidywaniem kolejnych spadków w dalszej części roku. Jakie są tego przyczyny oraz jak Netflix na to reaguje dowiecie się z artykułu [Reuters].
Nauka i Technologia
Co powoduje ciężki przebieg infekcji koronawirusem? W podcaście Nature możecie usłyszeć o tym, jak dwa nowe badania zmagają się z tym pytaniem.
Katastrofa klimatyczna doprowadzi do podniesienia się poziomu mórz i oceanów, ale na razie na Islandii poziom wód spada. Dlaczego tak się dzieje dowiecie się z artykułu [CNN].
Czy instytucje naukowe chcące walczyć z nierównościami płciowymi stosują rozwiązania oparte na dowodach naukowych? Okazuje się, że nie. Artykuł Nature porusza właśnie tę kwestię. Jednym z problemów może być nadmierny optymizm – jeśli ktoś uważa, że nierówności płciowych już nie ma, to jest większa szansa, że będzie brał udział w dyskryminujących zachowaniach. [Nature]
Pewne meksykańskie ryby żyjące w podziemnych zbiornikach wodnych są ślepe i wykształciły komunikację werbalną. Teraz naukowcy odkryli, że nastąpił rozłam lingwistyczny wśród tych ryb – jest zauważalna różnica w werbalnych sygnałach wśród ryb żyjących w różnych podziemnych zbiornikach. [New Scientist]
Produkty spożywcze z marihuaną są coraz bardziej powszechne. Wygląda na to, że coraz więcej zwierząt domowych truje się takimi produktami. O tym jak marihuana działa na domowe zwierzaki oraz co dokładnie mówi badanie z czasopisma PLOS ONE dowiecie się z artykułu CNN. [CNN]
Malarię kojarzymy z tropikalną chorobą, jednak występowała ona w Polsce jeszcze w połowie ubiegłego stulecia. Czym właściwie jest malaria, jak się rozprzestrzenia, jak ta choroba była zwalczana przez wieki i jak powinniśmy robić to dzisiaj, a także czy razem z postępująca katastrofą klimatyczną powinniśmy się obawiać powrotu malarii do Europy, w tym do Polski? Na te i inne pytania odpowiada dr Aneta Afelt z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytetu Warszawskiego oraz Instytutu Badawczego Rozwoju w Montpellier.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
„Jak powstało NATO? Jak narodziła się organizacja będąca dziejowym fenomenem – jedynym tego rodzaju regionalnym systemem bezpieczeństwa zbiorowego ostro krytykowanym za fasadowość i skazywanym na marginalizację?” [Histmag]
Czy przed udomowieniem zwierząt i rozwojem rolnictwa ludzie znali koncept własności prywatnej? Czytając niektórych dziennikarzy można by pomyśleć, że jest to prosty fakt historyczny. Jednak antropolog Manvir Singh zwraca uwagę, że idea „komunizmu pierwotnego” może być uproszczeniem, które sprawia, że patrzymy na naszą przeszłość przez różowe okulary. [Aeon]
„W kościele franciszkanów w Krakowie znajduje się łaskami słynący obraz Matki Boskiej Bolesnej, zwanej Smętną Dobrodziejką. (…) Skąd się wziął i kiedy powstał ten łaskami słynący obraz? Legendy przeszkadzają badaczom, za to do prawdy potrafi prowadzić drobna wzmianka o... Strusiu?” Magdalena Łanuszka zaprasza na kolejny odcinek Sztuki Powszechnie Nieznanej. [Tygodnik Powszechny]
Człowiek od tysiącleci patrzył w gwiazdy, które go zachwycały i inspirowały. Jak na przestrzeni tego czasu zmieniało się postrzeganie nieboskłonu? Na wycieczkę przez wieki patrzenia w nocne niebo zaprasza Radio Naukowe, a naszą przewodniczką będzie dr Barbara Bienias, z Pracowni Historii Nauk Ścisłych w Instytucie Historii Nauki PAN.
Drogi czytelniku, dziękujemy, że jesteś z nami. Uważasz, że więcej osób powinno przeczytać ten numer lub chcesz podziękować nam za tworzenie go?
Nie jestem do końca pewien, czy linkowanie do CNN to taki dobry pomysł. Mają dość kiepską opinię np. tu: https://mediabiasfactcheck.com/left/cnn-bias/ - choć ten artykuł z Islandią fajny :-) O wpływie marihuany można poczytać choćby na phys.org, czy sciencedaily.com
W każdym razie wydaje mi się, że z tym CNNem to trzeba uważać.
Zresztą Al Jazeera też jest stronnicza, przynajmniej jeśli chodzi o Katar i Izrael, no ale nie znam innej strony, która pisałaby tak dużo o tzw. niezachodnim świecie. BBC World? Chyba nie ma takiego pokrycia... Znacie jakąś podobną do Al Jazeery stronę?