Wydanie 89, 15.07.2022
To kryzysem we Włoszech, zdjęciami z teleskopu Webba oraz bocianami
Mija 612 rocznica bitwy pod Grunwaldem. Mamy też kolejną rocznicę kiedy konserwatyści nie odróżniają klimatu od pogody. Jeden zimny dzień w lecie jest dla nich dowodem, że nie ma żadnego globalnego ocieplenia. Odróżniajmy pogodę od klimatu. Tego chciałby Władysław Jagiełło.
Kiedyś w tym miejscu pisaliśmy o stronie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj. Jednak w obecnej sytuacji chyba ważniejsza jest pomoc poszkodowanym przez rosyjską inwazję. Polski rząd przygotował stronę zawierającą listę organizacji, którym można wpłacać pieniądze na pomoc Ukrainie. Jeśli chcecie pomóc Ukrainie walczyć z najeźdźcą to możecie wziąć udział w zbiórce na polskie bezzalogowce - amunicję krążącą dla ukraińskiego wojska.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
Górnicy protestują. Dlaczego są wściekli na rząd? Czy spełnienie ich żądań jest możliwe? Czy jest dobre wyjście z tego impasu?
„4 lipca odbyła się druga rozprawa oskarżonej o pomoc w aborcji Justyny Wydrzyńskiej. Została odroczona, bo świadek, który zapoczątkował całą sprawę, nie stawił się w sądzie. Na sali był za to szef Ordo Iuris.” Polecamy wam artykuł, który nie tylko przypomina, o co chodzi w tej sprawie, ale także zawiera relację z tego, co działo się w sądzie. [OKO.press]
Na pewno kojarzycie OKO.press, w końcu wyżej znajduje się link do właśnie tego serwisu. Czy wiecie, w jakich okolicznościach powstał, czym zajmował się na początku i czy dalej te działania kontynuuje? Dwutygodnik ma dla was kolejny wywiad z cyklu poświęconego dziennikarstwu i dziennikarzom. [Dwutygodnik]
Według danych Agencji Rynku Energii moc zainstalowana w instalacjach fotowoltaicznych w Polsce na koniec maja przekroczyła 10,2 GW. Co ciekawe, wg przyjętej przez rząd w lutym 2021 roku 10 GW miało się pojawić w Polsce dopiero w roku 2040.Taniejące odnawialne źródła energii zmieniają również krajowy sektor elektroenergetyczny. [Wysokie Napięcie]
Europa
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich i Konflikty.pl.
Serwis Outriders zatrudnił lokalnych ukraińskich dziennikarzy żeby pokazali, jak wygląda życie w miastach takich jak Sumy, Odessa czy Krzywy Róg. Jeśli interesuje was nie tylko to, jakie rakiety USA wysyłają do Ukrainy, to polecamy zaglądnięcie do działu [Eyes on Ukraine @ Outriders].
Internet to wojna, dlatego shitpostujcie doge dla Ukrainy. Jeśli to zdanie nic wam nie mówi, to polecamy artykuł Vice, który wytłumaczy Wam, jak niektórzy walczą z rosyjską propagandą za pomocą memów. [Vice]
Pewnie tego nie pamiętacie, ale prezydencja w Radzie UE (czyli teoretycznie głównym organie decyzyjnym) zmienia się co pół roku. Od 1 lipca funkcję tę pełnią Czechy. Jeśli myślicie, że kryzys energetyczny związany z wojną czy galopująca inflacja to jedyne rzeczy, jakimi Rada się teraz będzie zajmowała, to jesteście w błędzie. Artykuł Politico wymienia dużo więcej spraw, które znajdują się w planie Rady UE na najbliższe pół roku. [Politico]
Jeśli myśleliście, że dymisja Borisa Johnsona zakończy wielomiesięczną telenowelę, którą można było obserwować w angielskiej polityce, to mamy dla Was złą wiadomość. Teraz mamy telenowelę pod tytułem „Kto zostanie następnym liderem partii konserwatywnej”. Kto jest kim w tym wyścigu oraz jakie ma aktualne szanse na wygraną, przeczytacie w artykule [The Guardian].
Tysiące Albańczyków wzięło udział w protestach spowodowanych rosnącymi cenami. Protest był zainicjowany przez byłego premiera Sali Barisha, lidera opozycyjnej Partii Demokratycznej. [ABC News]
Komisja Europejska znowu krytykuje Węgry i Polskę za problemy z praworządnością, o czym przeczytacie w artykule serwisu Reuters. Tymczasem w Budapeszcie odbyły się wielkie protesty związane z zapowiedzianą przez Orbana reformą prawa podatkowego. [Reuters], [Balkan Insight]
„W dzisiejszym odcinku Arkadiusz Legieć w rozmowie z Mateuszem Józwiakiem odpowiada na pytania: – Co oznacza przyznanie Gruzji perspektywy europejskiej? – Dlaczego Gruzja nie uzyskała statusu kandydata jak Ukraina czy Mołdawia? – Jak wpłynie to na politykę zagraniczną i wewnętrzną tego państwa?”
W czwartek wieczorem premier Włoch Mario Draghi podał się do dymisji. Krótko potem media obiegła informacja, że prezydent odrzucił jego dymisję. Wszystko jest związane z konfliktem w koalicji rządzącej. Politico pisze dokładniej zarówno o włoskiej polityce jaki i tym, dlaczego Europa potrzebuje teraz Draghiego na stanowisku premiera. [Politico]
Bliski i Środkowy Wschód
Joe Biden rozpoczyna swoją wizytę na Bliskim Wschodzie. Ma odwiedzić Izrael, Palestynę oraz Arabię Saudyjską. Przed wylotem zapewniał, że prawa człowieka pozostają dla jego prezydentury bardzo ważnym elementem. Zapowiedział przy tym, że jego wizyta w Arabii Saudyjskiej ma na celu zapewnienie realizacji interesów Stanów Zjednoczonych i nie będzie poruszał tematu zabójstwa dziennikarza Dżamala Chaszukdżiego, gdyż stanowiska USA było w tej sprawie jasne od samego początku. Komentarzy wskazują, że naprawa stosunków z saudyjską monarchią ma na celu zredukowanie rosnącego wpływu relacji rosyjsko-saudyjskich. [The Guardian], [Time]
Podczas wizyty w Izraelu Joe Biden zapewnił o jego wsparciu dla bezpieczeństwa Izraela oraz jego integracji w regionalne struktury. W sprawie kwestii Palestyny powiedział, że najlepszą drogą jest wariant współistnienia dwóch niezależnych państw, ale wie, że to rozwiązanie nie zostanie zrealizowane w najbliższej przyszłości. Palestyńczycy jednak są sceptyczni wobec efektów wizyty. [The Guardian], [Al-Monitor]
W przyszłym tygodniu ma dojść do spotkania prezydenta Turcji Erdogana oraz jego rosyjskiego odpowiednika w Teheranie. Tematami rozmów mają być rozwiązanie problemu eksportu ukraińskiego zboża z portów czarnomorskich oraz turecka operacja wojskowa w północnej Syrii. [Al-Monitor]
Afganistan nie posiada surowców do wydobycia. Wyjątek stanowi jednak węgiel kamienny. Jest on położony płytko pod powierzchnią i eksportowany obecnie do Pakistanu. Wokół tego surowca właśnie rozgorzał konflikt na linii władze lokalne – talibowie. Dla jednych i drugich jest on źródłem pieniędzy oraz władzy. [Foreign Policy]
Azja
10 lipca odbyły się wybory w Japonii. Pod pierwszym linkiem znajdziecie krótkie podsumowanie kwestii, które zależą od wyniku wyborów (zgodnie z tymi przewidywaniami premier kilka dni po wygranej ogłosił wznowienie działalności reaktorów atomowych w elektrowniach). Pod drugim linkiem znajdziecie już powyborczą analizę przewidywanego działania rządu w Japonii. [Reuters #1], [Reuters #2]
O wyborach w Japonii mówi się głównie z powodu morderstwa byłego premiera, które miało miejsce dwa dni wcześniej. Kim był Shinzo Abe? Czy jego program gospodarczy był naprawdę tak dobry? Jak bardzo prawicowym politykiem był był premier? Mamy dla Was 2 artykuły, które opisują jego dokonania, ale także starają się krytycznie podchodzić do jego osoby. [The Conversation], [Vox]
Protesty na Sri Lance zmusiły do rezygnacji premiera, a prezydenta do ucieczki z kraju. Obowiązki prezydenta pełni nowo powołany premier Ranil Wickremesinghe. O tym, jak doszło do przyczyny protestów czyli kryzysu gospodarczego, pisze Noah Smith. [Noah Smith @ Substack], [BBC]
Dwa tygodnie temu informowaliśmy o zakończeniu specjalnej operacji antyterrorystycznej w Górskim Badachszanie. Dzisiaj polecamy odcinek podcastu Działu Zagranicznego, w którym, jak zawsze, świetnie omówione zostaje tło wydarzeń i przedstawiony nam jest sam region. O krótkim rysie historycznym, podziałach etnicznych i religijnych, władzy i buncie, a także o ludziach i systemach, opowiada dr Ludwika Włodek: kierowniczka specjalizacji Azja Środkowa w Studium Europy Wschodniej i Azji Środkowej Uniwersytetu Warszawskiego.
Afryka
Zmarł były prezydent Angoli, Eduardo dos Santos. Rządził krajem w sposób autorytarny od 1979 do 2017 roku. Z tej okazji DW przygotowało artykuł przybliżający tę postać. [DW]
W ciągu ostatnich 60 lat pokrywa leśna w Wybrzeżu Kości Słoniowej zmniejszyła się o około 85%. Władze kraju zobowiązały się do ochrony pozostałych terenów leśnych oraz ponownego zalesienia. Park Narodowy Banco ma być symbolem tych wysiłków. Zamiana parku w atrakcję turystyczną stoi w sprzeczności z interesami mieszkańców okolicznych okolic, którzy korzystali z jego terenów do wypasu bydła, hodowli kawy, a także złomowania samochodów. [The New York Times]
Ameryka Łacińska
W Argentynie inflacja za obecny rok według obecnych przewidywań osiągnie 70% (sic!). Nie jest to pierwszy raz, kiedy ten kraj boryka się inflacją i obecnie powoduje to niepokoje społeczne. Americas Quarterly przedstawia 4 możliwe scenariusze dla tego kraju. [Americas Quarterly]
W październiku odbędą się wybory prezydenckie w Brazylii. Jair Bolsonaro, który obecnie jest na tym stanowisku, zdecydowanie przegrywa w sondażach z byłym prezydentem Lulą de Silvą. Wspominaliśmy wcześniej o obawach, że w przypadku przegranych wyborów zwolennicy prezydenta Bolsonaro będą chcieli dokonać zamachu stanu. W Al-Dżazirze przeczytacie o tym, że szef brazylijskiego organu odpowiadającego za wybory ma poważne obawy związane z tym zagrożeniem. Za to w Americas Quarterly możecie przeczytać argumenty za tym, że do żadnego zamachu stanu nie dojdzie. [Al-Dżazira], [Americas Quarterly]
Protestujący Haitańczycy zablokowali drogi w Port-au-Prince. Protest jest skierowany przeciw brakom paliwa. Powodem braku są walki uliczne gangów, które uniemożliwiają prace w porcie. Liczba ofiar wojny gangów to co najmniej 50 osób. Konflikt pozbawił tez tysiące osób dostepu do wody oraz jedzenia. [Reuters]
Ameryka Północna
Gubernator Arizony podpisał przepisy ograniczające sposób, w jaki można filmować policjantów. Na terenie stanu nielegalne jest teraz filmowanie policji z odległości mniejszej niż 2,5 m bez zgody nagrywanego. [NPR]
Po spotkaniu Joe Bidena z prezydentem Meksyku, Andrésem Manuelem López Obradorem ogłoszono, że Meksyk wyda 1,5 mld dolarów na modernizację granicy z USA. Ogłoszono również zwiększenie liczby wiz pracowniczych dla obywateli Meksyku. Brak jest jednak szczegółów dotyczących ewentualnego przełożenia się tych wydatków na ograniczenie nielegalnej migracji. Spotkanie to oznacza poprawę w relacjach pomiędzy dwoma liderami, jednak prezydent Meksyku odmówił udziału w organizowanym przez USA Szczycie Ameryk. [BBC]
Przez wyrok Sądu Najwyższego USA zgwałcona 10-latka z Ohio musiała udać się do Indiany w celu poddaniu się zabiegowi aborcji. Teraz Prokurator Generalny tego stanu, Todd Rokita, ogłosił, że zamierza postawić zarzuty karne oraz pozbawić licencji medycznej lekarki, która wykonała zabieg. [The Hill]
Oceania
Od 4 do 22 lipca trwają wybory parlamentarne w Papui Nowej Gwinei. Już teraz wiadomo, że mandat poselski zdobył ponownie premier techniczny, James Marape. [Radio New Zealand]
Ostatnimi laty Nowa Zelandia zdawała się mieć dobrą prasę zwłaszcza w czasie pandemii koronawirusa. Jednak niedawne badanie wskazuje, że ludzie przeprowadzający się do tego kraju są często rozczarowani. Co im się podoba, a co wpływa na negatywną ocenę, przeczytacie w artykule. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Elon Musk wycofuje się z zakupu platformy społecznościowej Twitter. Ma jednak ten problem, że wstępna umowa wymaga od niego wypłaty ogromnej kary w tym przypadku, a jak możecie się domyślić, nie ma on na to ochoty. Najprawdopodobniej czeka nas teraz telenowela związana z długim procesem sądowym. Dodatkowo Amerykańska Komisja Papierów Wartościowych i Giełd może wszcząć śledztwo dotyczące tego, czy Elon Musk nie wprowadzał rynków w błąd w czasie, gdy wyrażał chęć zakupu Twittera. [Reuters]
„Jawność płac. Jak to robią na świecie i czy to możliwe w Polsce?” Ekonomia i cała reszta w swoim stylu przedstawia to, jak świat radzi sobie z problemem jawności płac.
„A to tylko jeden z wielu mechanizmów stosowanych przez Ubera i ujawnianych obecnie przez dziennikarzy »Guardiana« i innych redakcji współpracujących w ramach Międzynarodowego Konsorcjum Dziennikarstwa Śledczego (ICIJ). Czym był »kill switch«? Jak rozumieć postawę Emanuela Macrona, Joe Bidena, byłej komisarz ds. cyfryzacji Neeli Kress? Czym uwiódł ich Uber? Na jaki rodzaj lobbingu szły miliony dolarów? I dlaczego był tak skuteczny? Czy te praktyki globalnych korporacji można powstrzymać? Jak?” Jeśli lubicie słuchać, to polecamy podcast a jeśli wolicie czytać, to zapraszamy do źródła – reportażu śledczego opublikowanego w [The Guardian].
Euro jest warte tyle samo co dolar. Pewnie już o tym słyszeliście, ale dlaczego jest to takie ważne? Dlaczego ma to świadczyć o słabnącej gospodarce państw strefy euro? AP News przygotował zwięzłą analizę, która powinna odpowiedzieć na większość waszych pytań. [AP News]
Nauka i Technologia
Możecie kojarzyć dr Łukasza Lamżę zarówno z łamów Tygodnika Powszechnego jak i Tygodnika Neuropa. Tym razem polecamy recenzję jego książki Światy równoległe.Czego uczą nas płaskoziemcy, homeopaci i różdżkarze. Recenzja ma już kilka lat i jest bardzo krytyczna, ale nie dlatego ją wam polecamy. Polecamy ją dlatego, że wskazuje pułapki, w które można wpaść krytykując pseudonaukę, których nie udało się uniknąć dr Lamży. [Czas Kultury]
Pierwsze zdjęcie z kosmicznego teleskopu Jamesa Webba mogliście zobaczyć w wydaniu 73. Teraz NASA udostępniła więcej zdjęć. Pierwsze z nich, na którym widać wiele galaktyk, jest opisane w pierwszym artykule. Kilka kolejnych udostępnionych kolejnego dnia jest szczegółowo opisanych w drugim. [Nature #1], [Nature #2]
Żródło: NASA/ESA/CSA/STScI W wydaniu 67. pisaliśmy o pracach nad algorytmami szyfrującymi, które będą odporne na ataki komputerów kwantowych. Dzisiaj Narodowy Instytut Norm i Techniki Stanów Zjednoczonych oficjalnie uznał kilka technik kryptograficznych za odporne na takie ataki. Artykuł w Nature przypomina, jakie dokładnie niebezpieczeństwo w przyszłości będą stanowiły komputery kwantowe oraz opisuje przebieg prac nad rozwiązaniem tego problemu. [Nature]
Sto lat! Bozon Higgsa obchodzi właśnie 10. urodziny! Jeśli nie pamiętacie nic o tej cząstce elementarnej odkrytej w 2012 roku oraz tym, co dokładnie się robi w Wielkim Zderzaczu Hadronów, to Nature przygotowało specjalny podcast.
Whiskey o smaku kraba? Według jej twórców z destylarni Tamworth ze stanu New Hampshire na wschodnim wybrzeżu USA produkt ten ma kuszące walory smakowe. Raczybiec jadalny, zwany też krabem brzegowym, który ma zasilać wspomniana destylarnię, jest dla USA gatunkiem inwazyjnym. Ciężko kontroluje się ich populację, a mimo bycia jadalnymi, przynoszą rybakom małe zyski i nie ma na nie szerokiego rynku. Stąd pomysł na wykorzystanie tego przybysza z Europy do wzbogacenia trunków. [Smithsonian Magazine]
Bociany. Każdy chyba widział tego ptaka i jego gniazda. Nieodłączony element krajobrazu polskiej wsi. Czy jednak znamy bociany? Dlaczego mają czerwone nogi? Dlaczego mają też czarne pióra? Co najchętniej jedzą (bo oczywiście nie żaby)? Co znajdziemy wewnątrz ich gniazd? Czy bociany są czyściochami, czy wręcz przeciwnie? Na te i wiele innych pytań odpowiada Adam Zbyryt, biolog z Uniwersytetu w Białymstoku, współautor książki „Bocian. Biografia nieautoryzowana”.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Istne bizancjum – tak komentujemy przepych i bogactwa, często ponad miarę, co tyczy się również ubioru. Jak jednak w rzeczywistości ubierali się władcy Imperium Wschodniorzymskiego? Kto kopiował ich styl oraz dworskie rytuały? [Histmag]
„Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie uhonorowało wyróżnieniem National Leadership Award dyrektora Muzeum Auschwitz Piotra Cywińskiego – podały służby prasowe oświęcimskiej placówki. – Muzeum Auschwitz-Birkenau odgrywa niepowtarzalną rolę w pamięci i edukacji o Holokauście – powiedział przewodniczący rady waszyngtońskiego muzeum Stuart Eizenstat.” TVN24 pisze o nagrodzie dla dyrektora Muzeum Auschwitz, a my z tej okazji chcemy zwrócić waszą uwagę na cykl podcastów o historii tego miejsca, jakie Muzeum przygotowało w zeszłym roku. Nie jest to temat łatwy, ale warty zgłębienia. [TVN24]
Jednym z najbardziej różnorodnych językowo miejsc na naszej planecie jest Dardystan, region składający się z północnego Pakistanu, Kaszmiru i fragmentów okolicznych krain. Znajdziemy tam istniejące obok siebie i bardzo różniące się języki, używane głównie na tym terenie. Jak doszło do tego, że to skrzyżowanie między Azją Południową i środkową stało się domem dla tylu różnych języków, czasami używanymi jedynie przez kilka tysięcy osób? Na podróż po tym fascynującym i niezwykle różnorodnym regionie zabiera nas [Aeon].
Czy zdażyło się Wam stwierdzić, oglądając stare fotografie, że ludzie kiedyś wyglądali starzej, niż w dzisiaj wyglądają w tym samym wieku? Jeśli tak, to nie jesteście sami. Jednak czy to prawidłowość i jesteśmy młodsi, czy to tylko swego rodzaju iluzja? Oraz czy macie znajomych, do których bardzo pasuje, bądź bardzo nie pasuje, nadane im imię? Jak to możliwe, że ktoś totalnie jest Anetą, a Mariusz jednak powinien pomyśleć o zmianie imienia? Zapraszamy na nowy odcinek Vsauce.
Drogi czytelniku, dziękujemy, że jesteś z nami. Uważasz, że więcej osób powinno przeczytać ten numer lub chcesz podziękować nam za tworzenie go?