Wydanie 5, 4.12.2020
To z przesyłką nie z tej Ziemi, napadami na banki oraz słoniami na aukcji
Zeszły tydzień minął pod znakiem brawurowych decyzji Pierwszego Narciarza RP oraz brukselskich imprezach konserwatywnych polityków. Jeśli ktoś z Was miałby ochotę nadrobić trochę treści przez weekend, to zapraszamy na selekcję najlepszych artykułów, które wpadły w nasze ręce w ubiegłym tygodniu.
Znajdziesz tutaj nie tylko informacje o wydarzeniach z różnych zakątków globu, ale również publicystykę, interesujące podcasty oraz artykuły o tematach społecznych czy ekonomicznych.
Polska
Wywiad z profesor Łętowską, byłą Rzeczniczką Praw Obywatelskich i sędzią Trybunału Konstytucyjnego o tym, czy Polska jest krajem praworządnym. [link]
O tym, komu się narazimy naszym budżetowym wetem i dlaczego nie chodzi o mitycznych, brukselskich eurokratów. Jakie może to mieć dla nas w przyszłości konsekwencje; o RozpierPolu (dla nas ta nazwa oddaje więcej niż PolExit) wywiad Sroczyńskiego. [link]
Mateusz Morawiecki zastąpił Beatę Szydło w konkretnym celu, którym była potężna zmiana wizerunkowa. Miał być ukłonem zarówno do Brukseli, centrowego elektoratu, klasy średniej, jak i młodych. Dzisiaj, jak pisze Andrzej Stankiewicz, relacje z UE są na dnie, a młodzi i centrum są na ulicach. Co poszło nie tak z „Operacją Premier”? [link]
Tekst Adama Bodnara, odchodzącego RPO, oraz Pawła Filipka, po angielsku o szerszym pozamonetarnym kontekście polsko-węgierskiego weta, czyli po co praworządność – już nie dla laików. [link]
722 196 139. To drugi najsłynniejszy – obok 222 922 597 należącego do Aborcyjnego Dream Teamu – numer tych protestów. Stoją za nim kolektyw Szpil(A), czyli anonimowe wolontariuszki, które zapewniają pomoc prawną i dzięki którym nigdy nie idziesz sam_a. [link]
Europa
Dyrektor węgierskiego Muzeum Literatury w Budapeszcie, w artykule opublikowanym na stronie origo.hu, nazywa Sorosa „liberalnym Führerem”, który zmienia Europę w komorę gazową. Po krytyce urzędnik usunął swój fp na Facebooku oraz wycofał artykuł. [link]
Czeska Partia Piratów rozpoczęła negocjacje ze STAN w celu sformowania koalicji w wyborach do Izby Poselskiej w 2021 roku. Formacje mają za sobą już pierwsze rozmowy i zobowiązały się do przygotowania umowy koalicyjnej przed świętami. W głosowaniu, członkowie Piratów z 80% wynikiem poparli pomysł koalicji ze STAN. [link]
15 listopada 2020 roku Maia Sandu pokonała w drugiej turze wyborów Igora Dodona i została prezydentem Mołdawii. Kim jest i jak bardzo się wyróżnia na tle dotychczasowej sceny politycznej 48-letnia absolwentka Harvardu i była pracownica Banku Światowego? O tym opowie podcast od Za Rubieżą. Jakie wyzwania stoją przed nową przywódczynią Mołdawii? O tym artykuł od Nowej Europy Wschodniej. [link#1],[link#2]
22 listopada odbyła się druga tura wyborów samorządowych na Ukrainie. Dobre wyniki partii oraz kandydatów lokalnych, słaby rezultat partii prezydenta Zełenskiego, Sługa Narodu. Analiza Ośrodka Studiów Wschodnich. [link]
Niedługo przed wyborami na jaw zaczęła wychodzić jedna z największych afer w historii niepodległej Ukrainy. Okazało się, że w publicznych rejestrach brakuje 5 milionów hektarów ziemi – terytorium porównywalnego do powierzchni Słowacji, czyli około 8% terytorium Ukrainy. O wykryciu, reakcjach i konsekwencjach opowiada podcast z Ośrodka Studiów Wschodnich. [link]
Gdy w 2018 roku, po 27 latach, Macedonia i Grecja rozwiązywały spór o nazwę tej pierwszej, wydawało się, że żadne państwo członkowskie nie będzie stawało okoniem na drodze integracji Macedonii (już Północnej) ze Wspólnotą. Jednak Bułgaria powiedziała weto. I choć to inne weto jest dzisiaj głośniejsze, warto dowiedzieć się, dlaczego, mimo świeżego, bo z 2017 roku, Traktatu Przyjaźni, Bułgaria blokuje akcesję swojego zachodniego sąsiada. [link]
Francuska wizja strategicznej autonomii Europy nie jest sprzeczna z tradycyjnym sojuszem transatlantyckim na linii UE-USA. Raport think-tanku The Atlantic Council na temat relacji USA, Francji oraz sojuszów w post-COVIDowym świecie. [link]
Przybliżenie historii związków nowoczesnego państwa francuskiego oraz Islamu w kontekście ostatnich deklaracji oraz działań prezydenta Macrona. [link]
Bliski i Środkowy Wschód
Irański naukowiec, jedna z najważniejszych postaci irańskiego programu, Mohsen Fahrizadeh został zamordowany kilkadziesiąt kilometrów na wschód od Teheranu. Nikt nie wziął odpowiedzialności za zamach, ale potencjalne motywacje i możliwości operacyjne zdają się wskazywać na izraelski Mossad. Zabójstwo, które nie było pierwszym tego typu, ani najpewniej ostatnim, wpisuje się w szerszy niż jądrowy, strategiczny front sporu wokół irańskich zbrojeń i działań w regionie. Analiza osiągnięć i stanu gry od CSIS. [link]
Jeden z dowódców Irańskiego Korpusu Strażników Rewolucji miał zostać zabity w ataku powietrznym przy granicy iracko-syryjskiej, tuz po wjechaniu z transportem uzbrojenia na terytorium Syrii. Reuters uzyskał potwierdzenie informacji u irackich (wspieranych przez Iran) milicji szyickich, jednak Teheran, póki co, milczy. Nikt nie przyznał się do przeprowadzenia ataku. Warto wspomnieć, że w ostatnich dniach izraelskie siły powietrzne zaatakowały irańskie instalacje na terenie Syrii. Wydaje się, że ten wzrost napięcia może utrudniać normalizację stosunków Iran-USA po przejęciu sterów w Białym Domu przez Joe Bidena. [link]
Arabia Saudyjska po ustanowieniu wiz turystycznych otworzyła dla zwiedzających ruiny starożytnego miasta Hegra (arab. الحجر, Al-Hidżr). Nietknięte niemal przez dwa tysiące lat, wykute w skale miasto jest kolejnym pozostawionym przez Królestwo Nabatejczyków obiektem światowego dziedzictwa. Do tej pory miejsce odwiedzało mniej niż 1000 turystów rocznie. [link]
W Afganistanie doszło do kolejnego w ostatnich dniach zamachu – tym razem zginęło 30 członków afgańskich sił bezpieczeństwa. Mimo rozpoczętych rozmów z Talibanem, wycofywaniu się wojsk USA z tego kraju oraz zapowiedziom kolejnych redukcji personelu towarzyszy narastająca fala przemocy. [link]
Różnego rodzaju roszad oraz ustawiania się na pozycjach startowych przed zmianą warty w Białym Domu ciąg dalszy. Tym razem Turcja i Arabia Saudyjska sygnalizują, że chcą dążyć do zażegnania sporu, który krąży wokół blokady Kataru i który zaostrzył się po ujawnieniu przez Turcję zabójstwa w saudyjskiej ambasadzie w Stambule saudyjskiego dziennikarza Dżamala Chaszukdżiego pracującego dla The Washington Post. [link]
W Turcji zatrzymano 82 wojskowych podejrzanych o powiązania z mieszkającym od lat w Stanach dawnym sojusznikiem Recepa Tayyipa Erdogana, Fethullahem Gülenem – dzisiaj jego największym wrogiem. Fethullah Gülen oskarżany jest przez rządzących Turcją o inspirowanie próby zamachu stanu z 2016 roku. Od tamtych wydarzeń, w ramach zarzutów powiązań z Gülenistami aresztowano 77 tysięcy ludzi, a ponad 160 tysięcy zwolniono z zajmowanych pozycji. [link]
Azja
Lider protestów demokratycznych protestów w Hong Kongu, Joshua Wong został skazany na karę więzienia. [link]
Z tej okazji polecamy serię czterech dokumentów China’s Rebel City na temat protestów w Hong Kongu, które zaczęły się w marcu 2019 roku. Link prowadzi do pierwszego dokumentu z serii. [link], [bezpośrednio na YT]
Rząd brytyjski jest gotowy na zwiększenie o 100% liczby obywateli Hong Kongu gotowych zamieszkać na terenie Zjednoczonego Królestwa. [link]
Do istniejącego w Chinach podziału na bogate wschodnie prowincje nadmorskie a prowincje zachodnie dochodzi nierównomierny rozwój gospodarczy pomiędzy Północą a Południem. Pekin jest jedynym miastem z Północy, które się znalazło w top 10 miast według wielkości gospodarki. [link]
W wyniku sporu pomiędzy USA, a Chinami o obronny system rakietowy najbardziej stratna jest Korea Południowa. Władze w Pekinie karzą Koreańczyków za ich sojusz z Ameryką poprzez sankcje gospodarcze w zakresie turystyki i handlu. [link]
Na koniec działu azjatyckiego coś pozytywnego – historia Parku Pokoju w targanej niepokojami Mjanmie w dystrykcie Papun przy granicy z Tajlandią. Park Pokoju rzeki Saluin, ustanowiony na spornych terenach, po latach walki o autonomię ludu Karen, ma na celu ochronę unikalnego regionu przed przemysłową eksploatacją. [link]
Afryka
Rząd Ugandy w celu stłamszenia protestów antyrządowych używa algorytmów do rozpoznawania twarzy dostarczanych przez Huaweia. [link]
Konflikt w Etiopii trwa – siły rządowe podały do informacji, że kontrolują stolice zbuntowanego regionu Tigraj, a dowódcy Tigrajskiego Ludowego Frontu Wyzwolenia zapowiadają kontynuowanie walk. Region stoi w ogniu, a tysiące ludzi uciekają przed brutalnymi dla cywilów działaniami wojennym – ONZ osiągnęło porozumienie z rządem w Addis Abebie w zakresie udzielenia pomocy humanitarnej. [link#1], [link#2]
Na północy Nigerii, w stanie Borno, doszło do brutalnego ataku – Boko Haram zamordowało 76 rolników uprawiających ryż. Jak twierdzi grupa, mordu dokonano w odwecie za współpracę farmerów z siłami zbrojnymi podlegającymi rządowi Nigerii. [link]
W Kamerunie trwa pięciodniowy strajk adwokatów, podczas którego nie będą oni brać udziału w sprawach sądowych. Jest to wyraz sprzeciwu wobec, jak sami twierdzą, działaniom nakierowanym na prześladowanie ich grupy zawodowej. [link]
Namibia wystawia na aukcje 170 dzikich słoni. Argumentuje to narastającą suszą oraz sporym wzrostem liczebności słoni w tym kraju przez ostatnie 25 lat. Rząd sprzeda je tylko po spełnieniu przez kupującego restrykcyjnych wymogów. [link]
Ameryka Łacińska
Wylesianie Amazonii przyspieszyło, osiągając wyniki najwyższe od 12 lat – podają brazylijskie rządowe agendy. Na przestrzeni roku, Amazonia skurczyła się o obszar równy powierzchni Województwa Świętokrzyskiego.
[link]Napady na banki wydają się być reliktem poprzedniego wieku. Jednak w Brazylii doszło niedawno do trzech prób, które spokojnie mogłyby posłużyć za sceny filmu akcji. W dwóch przypadkach w niedużych miastach uzbrojeni napastnicy wzięli zakładników i ostrzeliwali się z policją. W trzecim udaremniono włamanie po wykryciu w Sao Paulo 600-metrowego tunelu. [link#1], [link#2]
Ameryka Północna
Dwa czołowe wydawnictwa książkowe mają dokonać fuzji i zgarnąć około 30% rynku wydawniczego. Jakie będzie to miało konsekwencje dla rynku i czy niedługo zostanie z nami bardzo mało wydawców (a być może tylko jeden)? [link]
Gdy w tym roku muzeum przesunęło planowaną wystawę o 4 lata z powodu protestów przeciwko brutalności policji, spotkało się to z krytyką środowiska także tego bardziej progresywnego. Co się dzieje z amerykańskimi muzeami? [link]
W okresie od stycznia do października Amazon zatrudnił 427 tysięcy pracowników i zatrudnia w tym momencie ponad 1,2 miliona ludzi na całym świecie. Obok magazynierów zatrudnieni zostali specjaliści od oprogramowania oraz sprzętu elektronicznego w odpowiedzi na drastyczne zwiększenie popytu usług streamingowych podczas lockdownów. [link]
Demokraci w wyborach dominują w miastach, a prowincja jest republikańska. Artykuł dotyczący problemów, jakich ta sytuacja tworzy Demokratom dla prób zdobywania poparcia wśród mieszańców mniejszych miejscowości oraz w wyborach do senatu. [link]
Vancouver w celu walki z kryzysem narkotykowym chce zdekryminalizować posiadanie małych ilości „ulicznych narkotyków”. Jednak rządzący krajem nie są temu przychylni. [link]
Oceania
Premier Republiki Vanuatu zeznaje w sądzie jako świadek, w procesie przeciwko jego poprzednikowi. Jest on oskarżany o łapówkarstwo, korupcję oraz krzywoprzysięstwo. [link]
Kryzysu mieszkaniowego w Nowej Zelandii ciąg dalszy. Liczba oczekujących na mieszkania komunalne wzrosła do rekordowych 22 tysięcy, z czego ponad 19 tysięcy jest zakwalifikowanych jako najpilniejsza kategoria potrzebujących. [link]
Nowa Zelandia ogłasza Klimatyczny Stan Wyjątkowy i deklaruje, że do 2025 roku sektor publiczny osiągnie neutralność węglową. [link#1], [link#2]
Ekonomia i gospodarka
Na rynku pojawiają się nowi Energetyczni Giganci, których działalność opiera się o odnawialne źródła energii. Artykuł Bloomberga na temat czterech firm, Enel, Iberdrola, NextEra Energy oraz Orsted i ich planowanego rozwoju. [link]
Pandemia COVID-19 zmniejszyła globalne zapotrzebowanie na ropę, w zależności od decyzji społeczeństwa oraz regulacji środowiskowych, jakie będą wprowadzenie przez rządy, być może szczyt zapotrzebowania na ropę jest za nami. Analiza od Bloomberga na temat zużycia ropy. [link]
The Economist obwieszcza schyłek epoki węgla, który odsłonił się wyraźnie w pandemicznym roku 2020, w którym m. in. Chiny ogłosiły swój cel neutralności w emisjach CO2 do 2060 roku oraz wybrano Joe Bidena na prezydenta USA. [link]
Nauka i Technologia
Zielony wodór – coraz częściej możemy usłyszeć o potencjale wodoru produkowanego przy użyciu źródeł odnawialnych. Jak bardzo obiecująca jest to technologia? Jakie kraje szykują się dzisiaj do zajęcia najlepszych pozycji startowych? Oraz najważniejsze – czy zielony wodór jest kluczem do bezemisyjnej gospodarki? [link]
Przebywanie w kosmosie nie jest tym, do czego nasze ciała są przyzwyczajone. Niezwykłe badanie dwóch bliźniaków (obaj są astronautami, jeden spędził 340 dni na ISS, a drugi niebawem zacznie kadencje senatorską) dostarcza nam informacji o tym, jakie zmiany zachodzą w ludzkich ciałach w kosmosie, a także wniosków w kontekście długotrwałych kosmicznych podróży na inne planety. [link]
Chiny wysłały na księżyc lądownik zdolny do pobrania 2kg skał księżycowych i powrotu na Ziemię. Misja lądownika Chang’e 5, jest pierwszą od 44 lat ziemską wyprawą, która przywiezie ze sobą kawałek księżyca. Lądownik bezpiecznie wylądował na srebrnym globie, zebrał próbki i niebawem ma rozpocząć powrót na Ziemię. Gdzie zaprowadzi Chiny kosmiczny Długi Marsz? [link#1], [link#2]
Już 5 grudnia dotrze na naszą planetę ładunek nie z tej Ziemi. Japońska misja Hayabusa2 wystartowała niemal dokładnie 6 lat temu (3 grudnia 2014), ostrzelała asteroidę Ryugu, pobrała jej próbki i już jutro wylądować ma na naszej planecie. [link#1], [link#2]
Potężny i malowniczy radioteleskop Arecibo w Puerto Rico zawalił się. W wyniku doznanych wcześniej tego roku uszkodzeń, teleskop o rozpiętości 305 metrów przeznaczony był do zamknięcia już wcześniej. [link]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Istnienie gigantów cyfrowych GAFA oraz innych mediów społecznościowych ma olbrzymi wpływ na debatę publiczną. Opinia na temat tego, czy giganty cyfrowe powinny płacić podatki oraz dlaczego pieniądze z nich powinny trafić w postaci subsydiów do mediów analogowych, w tym do prasy lokalnej. [link]
Piłka nożna to często więcej niż tylko sport. Tak samo jest w przypadku klubu Qarabağ Ağdam. Qarabağ to oczywiście Karabach – region, w którym właśnie ucichły wojenne działa, a Ağdam to miasto na jego skraju, które po konflikcie z lat 1992-94 opustoszało, po tym jak wygnani z niego zostali zamieszkujący go Azerowie. Co dla Azerów oznaczał fakt, że klub na wygnaniu, rozgrywający mecze w Baku, wygrywa regularnie ligę, a także był pierwszym azerskim klubem, który grał w fazie grupowej Ligi Mistrzów. [link]
Długi wywiad z Tomaszem Bileckim, nauczycielem, terapeutą, certyfikowanym interwentem kryzysowym, na temat depresji i samookaleczeń wśród młodzieży oraz pierwszej pomocy psychologicznej. [link]
Pandemia i związana z nią narzucona izolacja mogą zniechęcić ludzi do mieszkania w pojedynkę, gdyż ujawniły one wady „nuklearnego gospodarstwa domowego”, uciążliwe szczególnie w przypadku starszych osób. [link#1], [link#2]