Świat ciągle się zmienia. Przez ostatnie dekady nikt by w Europie nie uwierzył, że Niemcy będą zachęcane do wysłania czołgów na wschód, a ci będą się z tym bardzo ociągać. Jednak, jak już pewnie wiecie, leopardy trafią na Ukrainę. Aby nadążać za zmianami również w innych częściach świata, często trochę mniej medialnych, polecamy lekturę Tygodnika. Zapraszamy do kolejnego wydania.

Jeśli podoba się Wam nasza praca to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

Kłusownik zabił żubra i chciał sprzedać jego głowę a teraz trafi do więzienia. Orlen nagle znajduje się poza kontrolą Najwyższej Izby Kontroli. Premier Morawiecki obiecuje tanie bilety, ale kryzys na kolei ciągle trwa.

• Wiatraki coraz bliżej, ale jednak coraz dalej. Uchwalenie ustawy nowelizującej prawo dotyczące budowy farm wiatrowych jest coraz bliżej uchwalenia w Sejmie, ale poseł Suski wprowadził nagłą poprawkę zwiększającą minimalną odległość od zabudowań. O znaczeniu tej poprawki pisze [OKO.press].

• Premier Morawiecki obiecał laptopy dla wszystkich uczniów 4. klasy. Całkiem przypadkowo prezent ten będzie wręczony zaraz przed wyborami parlamentarnymi. Więcej o tym pisze TVN24. Jeśli zastanawiacie się, skąd rząd weźmie finansowanie na kupno laptopów, to będzie to program KPO, który ciągle jest zablokowany, a po hipotetycznym odblokowaniu i tak pierwsze wypłaty z niego są planowane najwcześniej w 3. lub 4. kwartale tego roku. [TVN24], [Dziennik Gazeta Prawna]

• Kiedy wybuchł skandal Katargate w Parlamencie Europejskim, politycy PiS byli pierwsi do krytykowania PE za to, że zwracają uwagę na „wyimaginowane problemy” z Polską praworządnością a nie dostrzegają problemów u siebie. Było to o tyle zabawne, że jednym z europosłów, który został oskarżony przez OLAF (Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych) o przywłaszczenie sobie 100 tys. euro na podróże służbowe jest europoseł PiS – Richard Czarnecki. Oczywiście sprawa w polskiej prokuraturze utknęła w martwym punkcie, ale prokurator prowadzący dostał awans. Więcej o tym pisze [OKO.press].

• „Jak dowiedziała się Interia, rząd wycofuje się ze zmian, które dawałyby służbom dostęp do danych z maili czy komunikatorów. Chodzi o ustawę Prawo komunikacji elektronicznej. Wcześniej zwracano uwagę na niezgodność propozycji z unijnymi przepisami.” [Interia]

• W czwartek Sejm przegłosował nowelizację kodeksu wyborczego. Co znajduje się w propozycji PiS? Czy pomysły rządu (chociaż oczywiście projekt złożyli posłowie, żeby przyspieszyć jego drogę przez Sejm) spełnią funkcję profrekwencyjną? Czy spełnią rolę poprawy wyniku PiS w wyborach? Czy może mają służyć jako uzasadnienie do protestów przy przegranych wyborach? Zapraszamy na rozmowę Krzysztofa Izdebskiego z dr. hab. Krzysztofem Urbaniakiem.

Wojna w Ukrainie

W obecnej sytuacji nasi sąsiedzi Ukraińcy potrzebują naszej pomocy być może bardziej niż do tej pory. Jeśli chcecie wspomóc ich finansowo, to tutaj znajdziecie listę zrzutek i organizacji, które polecamy.

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich Ośrodek Studiów Wschodnich.

• Zapadła decyzja o przekazaniu Ukrainie niemieckich czołgów Leopard jak i amerykańskich Abramsów. Jakie dokładnie będą to czołgi? Jakie ma to znaczenie? Co to oznacza dla wojny? Po odpowiedzi na te pytania zapraszamy do analizy [Polskiego Instytutu Spraw Międzyanrodowych].

• Właśnie następuje największe przetasowanie w ukraińskiej polityce od czasów ataku Rosji w lutym zeszłego roku. Po fali skandali i oskarżeń korupcyjnych w instytucjach państwowych nastąpiła fala rezygnacji wysokich urzędników państwowych. Reuters przygotował podsumowanie wszystkiego, co wiemy, a serwis Ukraińska Prawda skupia się na skandalu w Ministerstwie Obrony i reakcji naczelnego dowódcy sił zbrojnych Ukrainy Wałerija Załużnego. [Reuters ], [Ukraińska Prawda ]

• „Chwilę po ogłoszeniu przez Putina mobilizacji w Rosji napisał do mnie stary znajomy z Moskwy z pytaniem, czy mogę go przygarnąć na kilka nocy, bo tak się składa, że jest akurat w Polsce i nie ma gdzie się podziać. Zgodziłam się. Wielu innych polskich znajomych albo nie odpowiedziało, albo nawet nie odczytało jego wiadomości.” Czy należy pomagać rosyjskim dezerterom? Czy mogą być przydatni w walce z rosyjską propagandą? Tekst Katarzyny Roman-Rawskiej nie ma prostych odpowiedzi, ale i tak jest wart przeczytania. [Krytyka Polityczna]

• W styczniu liczba wyjść statków z portów ukraińskich w ramach Inicjatywy Zbożowej Morza Czarnego wyniosła 2-3 statków dziennie. Jest to jedna z najniższych liczb wyjść we wszystkich miesiącach istnienia inicjatywy. [Ukraińska Prawda]

• 25 stycznia 1978 roku, w Krzywym Rogu, urodził się Wołodymyr Ołeksandrowycz Zełenski. Z tej okazji zapraszamy na biografię prezydenta przedstawioną przez Miłosza Szymańskiego z kanału „Za Rubieżą”.

• Izrael odmówił przekazania Ukrainie zestawów przeciwlotniczych MIM-23 HAWK, o które wnioskowali Amerykanie. Izrael zasłania się fatalnym stanem tych systemów, już od dekady wycofanymi z sił obronnych Izraela. W praktyce jest to kolejna część izraelskiego tańca między Rosją, USA i Iranem w tle. [Konflikty.pl]

Europa

W Hiszpanii prawica protestuje przeciwko lewicowemu rządowi. Estonia i Łotwa usuwają ambasadorów Rosji w związku z rosnącym napięciem. Fiasko słowackiego referendum w sprawie zmiany konstytucji w cieniu kryzysu politycznego. Francja chce wskrzesić Napole... tzn. nowy duży budżet obronny. Protesty i kryzys energetyczny w Mołdawii. UE pracuje nad sposobami na ograniczenie nielegalnej migracji.

• Czy można tańcem podnieść swoje poparcie społeczne? Prawicowy rząd Szwecji (z poparciem w okolicy 20%) najwyraźniej tak myśli, ponieważ zmienia regulacje, które utrudniały legalne organizowanie imprez z tańcami.

• Unia Europejska szykuje odpowiedź na chińską Inicjatywę Pasa i Szlaku, dzięki której Pekin projektuje swoją potęgę wzdłuż strategicznych szlaków handlowych poprzez rozwój portów, systemów energetycznych i sieci telekomunikacyjnych. Europejskie projekty Global Gateway to m.in kabel komunikacyjny pod dnem Morza Czarnego czy tama hydroelektryczna w Kamerunie. [Politico]

• W Szwecji spalono Koran, a Turcja z tego powodu nie chce poprzeć wejścia Szwecji do NATO. O telenoweli związanej z przyłączeniem Finlandii i Szwecji do Sojuszu Północnoatlantyckiego pisze Reuters. Politico za to donosi o tym, że Finlandia jest gotowa dołączyć do NATO nie czekając na Szwecję. Pewnie nie będziecie zaskoczeni, gdy dowiecie się o tym, że spalenia Koranu dokonał skrajnie prawicowy polityk, a protest w miejscu, w którym do tego doszło, zorganizował dziennikarz powiązany z Rosją. [Reuters], [Politico]

• Założyciel Grupy Wagnera, Jewgienij Prigożyn, pomimo nałożonych na niego sankcji, był w stanie przed londyńskim sądem pozwać dziennikarza, który pisał o Grupie Wagnera. Jak to było możliwe? Z pomocą brytyjskiego rządu. Więcej o tej bulwersującej sprawie znajdziecie w serwisie [openDemocracy].

• „W tym tygodniu na Białorusi rozpoczął się proces działacza polskiego i dziennikarza Andrzeja Poczobuta. Władze Grodna wystawiły na aukcję budynek liceum Polskiej Macierzy Szkolnej. Sąd w Brześciu skazał żonę więźnia politycznego Ihara Łosika, Darię, na 2 lata więzienia. Ich 4-letnia córka pozostanie bez rodziców. O represjach na Białorusi mówi białoruski politolog Paweł Usow.”

• W piątek odbędzie się druga tura wyborów prezydenckich w Czechach. Faworytem jest obecnie emerytowany generał Petr Pavel. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych ma dla Was podsumowanie kampanii wyborczej oraz możliwe scenariusze powyborcze. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Czym jest obrona powietrzna i jakim celom służy? Jaki jest stan obrony powietrznej na północnej i południowo-wschodniej flance NATO? Jak wypadają na tym tle państwa aspirujące do członkostwa w sojuszu – Szwecja i Finlandia? Opowiada o tym analityk OSW, Jacek Tarociński. Zapraszamy do słuchania!”

• „Prezydent Aleksandar Vucic powiedział w poniedziałek wieczorem mediom, że przedstawiciele UE i USA powiedzieli mu, że jeśli Serbia nie zaakceptuje tzw. francusko-niemieckiej propozycji dotyczącej przyszłych stosunków z Kosowem, to jej proces integracji z Unią Europejską zostanie wstrzymany, a inwestycje zablokowane.” [Balkan Insight]

• W wydaniu 115. mieliśmy dla was artykuł Dominika Héjja o tym, jak Węgry zostały wykluczone z programu edukacyjnych i badawczych Unii Europejskiej. Jeśli chcecie więcej się o tym dowiedzieć, to możecie posłuchać rozmowy Dominika Héjja z Maciejem Okraszewskim na temat tego, czy Węgry poradzą sobie bez programu Erasmus.

Bliski i Środkowy Wschód

Stany Zjednoczone postanowiły utrudniać operowanie tzw. grupie wagnera i nakładają sankcje na firmę lotniczą ze Zjednoczonch Emiratów Arabskich, która miała pomagać w transporcie wagnerowców w Libii i Malii. Mroźna zima, która nałożyła się na potężny kryzys wielu sfer życia w Afganistanie, spowodowała śmierć już ponad 160 osób. Arabia Saudyjska, Katar i Turcja, w nieoczywistej jeszcze niedawno koalicji, potępiły i wezwały to odwrócenia decyzji Talibów o zamknięciu dla kobiet wstępu na uczelnie wyższe.

• Jak już informowaliśmy, władcy Arabii Saudyjskiej nie lubią, gdy ktoś brzydko o nich twittuje. Nie zatrzymują się jednak na wyrokach wieloletniego więzienia. Prokurator ma żądać kary śmierci dla profesora, który na Twitterze i Whatsappie rozpowszechniał treści zagrażające królestwu. [The Guadian]

• Protesty w Iranie nadal trwają. Narasta obawa o zamiary irańskich służb w mieście Zahedan. W mieście pojawiają się dodatkowe punkty kontrolne, młodzi ludzie są często przeszukiwani. W tym mieście leżącym w regionie o separatystycznych tendencjach graniczącym z Pakistanem, we wrześniu doszło do „krwawego piątku”, podczas którego służby zabiły 66 osób. W tym czasie policja moralności pilnuje sportowców również na międzynarodowych imprezach poza Iranem, w tym w Polsce. [The Guardian]

• Amerykanie ściślej kontrolują transakcje walutowe z Irakiem w celu ograniczenia procederu szmuglowania dolarów do Iranu. W efekcie Irak pogrąża się w kryzysie, a spadek wartości irackiej waluty powoduje wzrost niezadowolenia społecznego i protesty. Czy wykorzysta to Muktada as-Sadr, który, jak informowaliśmy tydzień temu, szykować może powrót do polityki? [Puls Lewantu]

• Prezydent Turcji Recep Tayyip Erdogan ogłosił, że zaplanowane na czerwiec wybory parlamentarne i prezydenckie odbędą się jednak miesiąc wcześniej. Oficjalnym powodem jest chęć uniknięcia konfliktu z nagromadzeniem świąt religijnych oraz egzaminów na wyższe uczelnie w czerwcu. W praktyce chodzi najpewniej o poprawienie sytuacji wyborczej jego obozu i liczenie na wzrost poparcia ze względu na chwilową poprawę sytuacji ekonomicznej oraz programy socjalne. Dodatkowo obóz rządzący podkłada również prawniczo-administracyjne przeszkody opozycji. Jak pisaliśmy w poprzednich numerach, główny opozycyjny kandydat na jego kontrkandydata został aresztowany pod zarzutami korupcji, a partii kurdyjskiej (trzeciej sile parlamentu) grozi rozwiązanie za rzekome powiązania z organizacjami terrorystycznymi. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [DW]

• W Libanie po 13 miesiącach przerwy (spowodowanej prawniczą obstrukcją oraz naciskami politycznymi) wznowione zostało śledztwo w sprawie słynnego wybuchu w bejruckim porcie z sierpnia 2020 roku. Prokurator oskarżył byłego premiera, byłego ministra spraw wewnętrznych oraz byłego ministra robót publicznych o spowodowanie śmierci z możliwym zamiarem. [DW]

• Siły izraelskie zabiły 9 Palestyńczyków podczas rajdu na terenie Zachodniego Brzegu Jordanu. Dwie osoby spośród zabitych miały być członkami milicji Islamskiego Dżihadu, a jedna – bojówki partii Fatah. Palestyńczycy ogłosili zerwanie swego rodzaju gorących linii z izraelczykami, a międzynarodowi obserwatorzy obawiają się eskalacji przemocy. [The Guardian]

• Izraelski Sąd Najwyższy wydał wyrok zabraniający jednemu z koalicjantów Binjamina Netanjahu pełnienia funkcji ministra w rządzie z powodu jego wcześniejszych przestępstw finansowych. The Times of Israel opisuje sprawę i wspomina o wypowiedziach zdymisjonowanego ministra, Aryeha Deriego, które sugerują, jakby miał w niedalekiej przyszłości wrócić na swoje stanowisko. [The Times of Israel]

Azja

• Możecie pamiętać informacje o protestach w Mongolii, które nie tak dawno wrzucaliśmy do Tygodnika. Jeśli ktoś z Was czytając wtedy o protestach orientował się, że absolutnie nic nie wie o tym kraju, to ten podcast całkiem zgrabnie tłumaczy, co się tam politycznie, gospodarczo i geopolitycznie dzieje. Dr Katarzyna Golik z Polskiej Akademii Nauk opowie m.in o tym, co mają wspólnego zapaśnicy z deweloperką i polityką oraz jak długo Tajwan uznawał Mongolię za część swojego terytorium.

• „W grudniu ub.r. rząd Kishidy Fumio przyjął trzy dokumenty dostosowujące politykę bezpieczeństwa Japonii do pogarszającej się sytuacji międzynarodowej. Strategie bezpieczeństwa i obrony narodowej wskazują na wyzwania ze strony Chin, Rosji i Korei Płn. oraz na rosnące znaczenie zagrożeń pozamilitarnych. Trzeci dokument ustala zaś rekordowy wzrost wydatków na obronność.” Jeśli interesuje was temat obronności oraz to, jak może to wpłynąć na politykę w regionie, to polecamy analizę [Polskiego Instytutu Spraw Międzyanrodowych].

• Przedsiębiorcy uciekają przed ciężką ręką chińskiego rządu. Znużeni represjami i blokadami biznesmeni wyprowadzają się z Chin i zabierają ze sobą swój majątek. Wielu z nich znalazło nowy dom w Singapurze. [The New York Times]

• „O kryzysie inflacyjnym na Filipinach świadczy bezprecedensowo wysoki koszt cebuli, który zmusił rząd prezydenta Ferdinanda Marcosa Jr. do uruchomienia sklepów rolniczych, uwolnienia towarów z przemytu i importu z pobliskich krajów.” [The Diplomat]

• BBC wypuściło dokument o roli premiera Indii Narendry Modiego w linczach na ludności muzułmańskiej, do jakich doszło w 2002 roku. Rząd Indii domagał się od serwisów Youtube i Twitter zablokowania rozpowszechniania tego filmu. Według indyjskiego urzędnika serwis Youtube dostosował się do tych żądań. A co zrobił serwis Twitter, zarządzany przez samozwańczego „absolutystę wolności słowa”? Również dostosował się do zablokowania materiału krytycznego wobec premiera Indii. [The Intercept]

• „W dniach 10–11 stycznia mjanmańskie lotnictwo przeprowadziło w pobliżu granicy z Indiami uderzenia wymierzone w siły Frontu Narodowego Chin (CNF), jednej z grup przeciwstawiających się rządzącej krajem juncie. W trakcie nalotów dwie bomby spadły po indyjskiej stronie. Następujące później wydarzenia to interesujący przykład wojny informacyjnej, w którą zaangażowali się także sympatycy Pakistanu.” O tym, co się stało na granicy Indii i Mjanmy, a także o relacjach międzynarodowych i lokalnych, pisze serwis [Konflikty.pl].

• „Pakistańska rupia spadła w czwartek o 9,6% w stosunku do dolara, jak wynika z danych banku centralnego – był to największy jednodniowy spadek od ponad dwóch dekad – co może przekonać Międzynarodowy Fundusz Walutowy do wznowienia pożyczek dla kraju. Spadek nastąpił dzień po tym, jak firmy zajmujące się wymianą walut usunęły limit na kursie wymiany, co było kluczowym żądaniem MFW w ramach programu reform gospodarczych, na które zgodził się ten pozbawiony gotówki południowoazjatycki kraj.” [Reuters]

• Cały Pakistan stracił zasilanie na wskutek... generacji zbyt dużej ilości energii elektrycznej. Tak, Pakistan przedobrzył. A mówiąc poważniej, ze względu na błędy w zarządzaniu systemem elektroenergetycznym doszło do zbyt dużej generacji, a 220 milionów ludzi straciło dostęp do energii elektrycznej na cały dzień. [Reuters]

Afryka

• W wydaniu 115. wspominaliśmy o tym, że opozycja może znowu legalnie protestować w Tanzanii. Reforma (która dotyczy także publikacji statystyk wyborczych i publikacji blogów politycznych) wprowadzana przez prezydentkę Sami Suluhu Hassan może świadczyć nie tylko o jej stosunku do opozycji, ale także rozgrywkach wewnątrz partii rządzącej. O tym, co dzieje się obecnie w Tanzanii, opowiada prof. Andrzej Polus.

• Burkina Faso zażądało od Francji wycofania swoich wojsk z tego afrykańskiego kraju. Francja ogłosiła, że dostosuje się do tych żądań i jednocześnie wezwała ambasadora na konsultacje. Możecie kojarzyć Burkina Faso jako ten afrykański kraj, w którym w ciągu ostatnich lat doszło do aż dwóch przewrotów wojskowych. [Politico]

• Pamiętacie, jak w wydaniu 98. pisaliśmy, że William Ruto został prezydentem Kenii? Opozycja stwierdziła, że jednak nie uznaje go za prezydenta, ponieważ było zbyt wiele nieprawidłowości w procesie wyborczym. Więcej o tym przeczytacie w artykule serwisu [Reuters].

• „Demokratyczna Republika Konga to jedno z największych państw Afryki, pod względem zarówno powierzchni, jak i liczby ludności, którą szacuje się na ponad 100 milionów osób. Kraj zamieszkuje 250 grup etnicznych. A głównym poziomem identyfikacji jest właśnie identyfikacja etniczna i klanowa. Nieprzerwanie od 20 lat trwa tam jeden z największych kryzysów humanitarnych na świecie. Wiąże się on z konfliktem militarnym. Ze względu na przemoc, głód i epidemie w kraju w tym czasie zginęło już łącznie ponad 5,5 miliona ludzi. O tarciach między Kongijczykami będziemy opowiadać w najnowszym odcinku.” Outriders ma dla Was podcast, który pozwoli zrozumieć genezę konfliktów w DRK, o których możecie co jakiś czas przeczytać w Tygodniku.

Ameryka Łacińska

• W Peru stabilnie, zwolennicy byłego już prezydenta Castillo ciągle protestują, a jego sympatycy w parlamencie chcą złożyć wniosek o usunięcie z urzędu obecnej prezydentki za to, jak nie radzi sobie z protestami. Jednak nie chcemy skupiać się na bieżących wydarzeniach w tym kraju, tylko analizie tego, co się stało oraz na tym, co może przynieść przyszłość. Pierwszy artykuł Americas Quarterly opisuje błędy rządu w początkowej fazie protestów, co przyczyniło się do ich zaognienia. Wywiad z byłym ministrem finansów Chile stara się odpowiedzieć na pytanie, co rządzący mogą zrobić, żeby wyjsć z tej trudnej sytuacji. [Americas Quarterly]

• Odbył się szczyt Brazylia – Argentyna. Padła na nim zapowiedź pracy nad wspólną walutą dla tych dwóch państw, o czym pisze Financial Times. Czy jest to dobry pomysł? Serwis Euronews ma dla Was artykuł, który wymienia wszystkie argumenty przeciwko temu pomysłowi. [Financial Times], [Euronews]

• Wspominaliśmy o trudnych relacjach między ludnością rdzenną a byłym już prezydentem Bolsonaro. Teraz raport rządowy ogłosił, że 99 dzieci poniżej 5 lat zmarło w największym rezerwacie z powodu chorób i niedożywienia. Z tego powodu obecne władze Brazylii prowadzą śledztwo w sprawie tego, czy nie doszło do ludobójstwa ludu Yanomami, który zamieszkuje ten rezerwat. [France 24]

Ameryka Północna

• Rozpowszechnianie dezinformacji na temat koronawirusa w Kanadzie kosztowało życie co najmniej 2800 osób i 300 milionów dolarów w wydatkach na szpitale w ciągu dziewięciu miesięcy pandemii. Tak wynika z szacunków zawartych w nowym raporcie, napisanym przez niezależną organizację Council of Canadian Academies, która badała wpływ dezinformacji na sytuację w kraju pomiędzy marcem a listopadem w 2021 roku. [CBC]

• Czy amerykańscy politycy potrafią nie przetrzymywać tajnych dokumentów w domu? Zastanawiamy się, gdyż tajne dokumenty znaleziono w domu byłego wiceprezydenta Mike'a Pence'a w Indianie. To kolejny taka sytuacja po tym, jak odzyskano dokumenty z domów byłego i obecnego prezydenta. [USA Today]

• Należący do Mety Facebook ogłosił, że w najbliższych tygodniach przywróci konta byłego prezydenta Donalda Trumpa na Facebooku i Instagramie. Jego konta zostały zawieszone w następstwie ataku na Kapitol z 6 stycznia więc ponad 2 lata temu. Firma argumentuje, że obecnie ryzyko dla publicznego bezpieczeństwa spadło na tyle, że można go wpuścić na te wielkie platformy społecznościowe. [CNN]

• „Gdy w XIX wieku Stany Zjednoczone wypychały rdzennych Amerykanów z ich ziem, aby zrobić miejsce dla ekspansji na zachód, muzea i rząd federalny zachęcały do grabieży szczątków rdzennych Amerykanów, przedmiotów pogrzebowych i kulturowych. Wiele z tych instytucji przechowuje je do dziś – a w niektórych przypadkach opiera się przed ich zwrotem pomimo uchwalenia w 1990 r. ustawy o ochronie i repatriacji grobów rdzennych Amerykanów.” [ProPublica]

Oceania

• Po rezygnacji Jacindy Ardern z funkcji premierki oraz z życia politycznego w całości (zrezygnowała także z bycia posłanką i zapowiedziała, że nie będzie kandydowała w najbliższych wyborach) Nowa Zelandia ma nowego premiera. Został nim Chris Hipkins , który był m.in ministrem zdrowia zmagającym sie z pandemią koronawirusa. [BBC]

• Tysiące Australijczyków celebrowało w czwartek obchody święta narodowego wiecami wspierającymi rdzennych mieszkańców, z których wielu określa rocznicę dnia, w którym brytyjska flota wpłynęła do portu w Sydney „Dzniem Inwazji”. [Reuters]

Ekonomia i gospodarka

• „Jeszcze kilka lat temu Unia Europejska ganiła Stany Zjednoczone za brak zaangażowania w walkę ze zmianami klimatu. Jednak teraz, gdy USA zaczęły pompować gigantyczne fundusze w zielone technologie, nad przyszłością unijnego przemysłu zaczęły gromadzić się ciemne chmury.” Czy zmagająca się m.in. z kryzysem energetycznym Europa będzie w stanie odpowiedzieć na ambitne działania administracji Bidena?„ [Wysokie Napięcie]

• Unia Europejska planuje otwarcie dochodzenia antymonopolowego wobec Microsoftu w sprawie jego usługi wideo i wiadomości Teams. Ma być to efektem skargi z 2020 roku, jaką zgłosiła aplikacja Slack, jak donosi serwis [Politico].

• Czy system emerytalny w Polsce należy reformować? Czy podwyższenie wieku emerytalnego to jedyne, co można zmienić? Polecamy, krótką audycję na ten temat. Zapewniamy też, że wbrew tytułowi Leszek Balcerowicz pojawia się tam incydentalnie.

Nauka i technologia

• Nowe badanie wskazuje, że leki antydepresyjne mogą wpływać na rosnącą antybiotykooporność bakterii. [Nature]

• Amerykański regulator energetyki jądrowej certyfikował projekt małego reaktora modułowego NuScale Power Corp. Firma planuje budowę demonstracyjnej elektrowni z małym reaktorem modułowym (SMR) w Laboratorium Narodowym w Idaho. NuScale twierdzi, że sześcioreaktorowy, 462-megawatowy Carbon Free Power Project zostanie w pełni uruchomiony w 2030 roku. [Reuters]

• Pamiętacie film Terminator 2: Dzień Sądu, w którym robot zmienia się w ciekły metal, żeby przeniknąć przez kraty? Właśnie jesteśmy jeden krok bliżej tego. Nie chodzi nam o mordercze roboty, ale o metal, który jest w stanie zmienić swój kształt. Polecamy artykuł, w którym możecie zobaczyć na własne oczy na krótkim filmiku, co naukowcom udało się w tej materii osiągnąć. [New Scientist]

• Jeśli macie w rodzinie kogoś z cukrzycą możecie wiedzieć, że aktualny jest problem z lekiem Ozempic (lub jego zastępnikami). Wszystko z powodu ludzi, którzy stosują go na odchudzanie. Wśród celebrytów, którzy go tak używają jest nawet Elon Musk. BuzzFeed News opisuje problemy, z jakimi borykają się ludzie korzystający z tego leku. [BuzzFeed News]

• W ponad 140 miastach w Stanach Zjednoczonych algorytm sztucznej inteligencji ShotSpottera i skomplikowana sieć mikrofonów oceniają setki tysięcy dźwięków rocznie, aby określić, czy są to strzały z broni palnej, generując dane wykorzystywane obecnie w sprawach karnych w całym kraju. W zeszłym roku AP News opublikowało artykuł o tym, jak mężczyzna spędził rok w areszcie na podstawie jedynie opinii tego algorytmu zanim sąd zdecydował o odrzuceniu aktu oskarżenia. Obecnie AP News donosi o tym, że co najmniej 10% opinii algorytmu ShotSpotter jest poprawiana przez ludzi, o czym firma nie chce głośno mówić. Ta sytuacja pokazuje, jak wiele problemów trzeba rozwiązać zanim zaczniemy opierać się na opinii systemów komputerowych podejmując decyzje o wysyłaniu ludzi do więzienia. [AP News #1], [AP News #2]

• Każdy chyba słyszał o grafenie. Ale to tylko jeden z przykładów materiałów o grubości jednego atomu. O tym, skąd się biorą niezwykłe własności materiałów tak cienkich, że nazywanych materiałami 2D, o ich zastosowaniach, wyzwaniach i możliwościach, które przed nami w tej dziedzinie stoją, opowiada prof. Andrzej Wysmołek z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.

Idee, kultura, społeczeństwo

• „Chociaż czułem, że to jest bardziej jak żałoba po stracie osoby niż smutek po utracie rzeczy, to śmierć zwierzęcia nie jest dokładnie żadną z tych rzeczy, ponieważ relacje z naszymi zwierzętami są niepodobne do żadnych innych. Jesteśmy blisko naszych zwierząt, a jednocześnie jesteśmy w całkiem innych światach, nie mogąc naprawdę zrozumieć, jak to jest być członkiem ich gatunku.” Nawet jeśli nigdy nie mieliście żadnego zwierzaka, to polecamy ten esej od serwisu Aeon, gdyż poza rozważaniami filozoficznymi opisuje on też zmianę, jaka zaszła w tym, jak traktujemy i jak myślimy o różnych zwierzętach. [Aeon]

• Kim był Andriej Sacharow? Organizacja jego imienia została właśnie uznana przez władze Rosji za instytucję niepożądaną, o czym pisze U.S News. To nazwisko możecie kojarzyć ponieważ Parlament Europejski przyznaje co roku nagrodę jego imienia za wolność myśli. Ale kim był sam Sacharow, że zasłużył na takie upamiętnienie? „O tym wszystkim opowiada dr Bartosz Gołąbek z Instytutu Filologii Wschodniosłowiańskiej Wydziału Filologicznego UJ, autor podcastu »Sprawy Wschodu«”. [U.S. News]

• The Guardian pisze o tym, jak naukowcy znaleźli najstarszą mumię. Jednocześnie Muzeum Brytyjskie ogłosiło, że zaprzestanie używania określenia „mumia”, ponieważ może być ono dehumanizujące, a kuratorom zależy, żeby odwiedzający myśleli o ludziach i ich życiu, których zmumifikowane zwłoki oglądają. Temat jest ciekawym objawem zmiany, jaka zachodzi w muzealnictwie ostatnimi laty, ale jesteśmy pewni, że niedługo traficie na clickbaitowego newsa o tym, jak „lewackie muzuem zakazuje słowa mumia”. [The Guardian], [ARTnews]