Wydanie 135, 02.06.2023
To z Lex Tusk, szczytem w Mołdawii i przyspieszeniem wyborczym w Hiszpanii
Pamiętajcie, Nasi Drodzy, że skrajna prawica jest niebezpieczna, o czym przekonał się niedawno pewien sędzia piłki nożnej, który, chociaż nie podziela ich poglądów, zawdzięcza im kilka ostatnich stresujących dni. Na szczęście czytanie Tygodnika nie niesie z sobą żadnych niebezpieczeństw, więc zapraszamy do lektury najnowszego wydania.
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„Etikettenschwindel. Cztery rzeczy, których jeszcze nie wiesz o lex Tusk” [OKO.press]
Poseł Braun kolejny raz łamie zasady współżycia społecznego jak i pewnie prawo. Jakiś czas temu ukradł choinkę z sądu (ponieważ bombki mu się nie podobały), a teraz przerwał wykład o holokauście profesora Grabowskiego. Poseł Konfederacji uwielbia się kreować na tego, który walczy z cenzurą bądź jest cenzurowany, kiedy tak naprawdę to on jest brunatną łapą, która chce zamykać innym usta. [OKO.press]
W niedzielę 4 czerwca odbędzie się wielki marsz opozycji w Warszawie. Data nie jest przypadkowa, ponieważ to także rocznica pierwszych częściowo wolnych wyborów demokratycznych w Polsce. Jeśli interesujecie się historią/jesteście dostatecznie starzy, to może kojarzycie plakaty z Garym Cooperem. Jeśli chcecie się dowiedzieć więcej o tamtych wyborach, to polecamy krytyczny materiał Antoniego Dudka.
„Pracownicy Pressa opisali, jak traktował ich Andrzej Skworz. Zarzucają mu wyzwiska, wulgaryzmy i groźby” Wirtualnemedia opisują zarzuty opisane w reportażu Gazety Wyborczej oraz reakcję środowiska dziennikarskiego i redakcji czasopisma Press. [Wirtualnemedia]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – stan wydarzeń z tego tygodnia przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich.
30 maja mieszkańców Moskwy obudziły eksplozje. Był to atak dronów przeprowadzony na stolicę Rosji. Obok ataków oddziałów rosyjskich ochotników na terytorium Rosji, jest to kolejna próba pokazania „zwykłym rosjanom”, że wojna rozpętana przez ich kraj, mimo tego, że oni sami nie interesują się polityką, może zawitać do ich życia w każdej chwili. [The Guardian]
Rząd Danii przedstawił propozycję „Porozumienia obronnego na lata 2024-2033”. Poza wzrostem wydatków wojskowych mówi ona również o pomocy militarnej dla Ukrainy. Ma ona wynosić sumarycznie 21,9 mld koron (2,94 mld euro) – ponad 7,5 mld koron (1,01 mld euro) w 2023 r., 10,4 mld koron (1,4 mld euro) rok później i 1 mld koron (130 mln euro) rocznie w latach 2025–2028. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Jewgienij Prigożyn po raz kolejny zauważa, że próba demilitaryzacji Ukrainy skończyła się wzmocnieniem jej potencjału. Dodatkowo ostrzega o problemach, w które Rosja może wpaść.Chwali również armię Ukraińską. Ile w tym gry na siebie, a ile sterowanego z Kremla wentylu dla niezadowolenia społecznego, niestety nie wiemy. [The Wahsington Post]
Europa
Za ponad rok Węgry mają objąć prezydencję w UE. Ze względu na brak poszanowania praworządności w tym kraju członkowie parlamentu europejskiego szukają możliwości, aby tę prezydencję osłabić lub zablokować. W odpowiedzi na te działania węgierska minister sprawiedliwości, Judit Varga, powiedziała, że parlament europejski nie szanuje demokracji. [Politico]
W niedzielnych wyborach lokalnych w Hiszpanii rządząca krajem lewicowa PSOE utrzymała większość tylko w 3 z 12 regionów, w których odbyły się wybory. W pozostałych prawicowa Partido Popular uzyskała większość samodzielnie albo ze wsparciem od skrajnie prawicowego Vox. W reakcji na porażkę wyborczą premier Hiszpani Pedro Sánchez zarządził przyśpieszone wybory, które odbędą się 23 lipca. [Reuters], [Politico]
W stolicy Mołdawii doszło do spotkania 40 europejskich przywódców na drugim szczycie Europejskiej Wspólnoty Politycznej. Kiszyniów jest postrzegany przez Moskwę, podobnie jak Ukraina, jako rosyjska strefa wpływów. Szczyt pokazuje nie tylko jedność zachodu wobec rosyjskiej agresji, ale też wsparcie dla Mołdawskich dążeń do integracji z Zachodem. [Politico]
Po strzelaninach w Serbii, w których zginęło 18 w większości młodych osób, doszło do potężnych protestów. Były na nich obecne środowiska od lewej do prawej strony sceny politycznej. Wzywają oni do dymisji ministra spraw wewnętrznych oraz do cofnięcia koncesji telewizjom, które według nich promują przemoc. Prezydent Vučić zapowiada przedterminowe wybory, a rząd zorganizował kontrmanifestację zwolenników obozu władzy. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Po tym, gdy serbska mniejszość z północy Kosowa zbojkotowała wybory lokalne, przy minimalnej frekwencji wybory wygrali lokalni Albańczycy. Nowo wybrani urzędnicy weszli do budynków administracji i usunęli stamtąd serbskie symbole, co oprotestowała lokalna serbska mniejszość. Doszło do napięć i starć z siłami KFOR. W ich wyniku rannych zostało ponad 50 cywilów, a także 30 żołnierzy misji (19 węgierskich i 11 włoskich). O podłożu sytuacji, amerykańskich sankcjach na Kosowo, a także zyskującym na tym Belgradzie pisze dla OSW Marta Szpala. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„31 maja łotewski parlament wybrał na prezydenta Edgarsa Rinkēvičsa. Kandydaturę wieloletniego ministra spraw zagranicznych zgłosiła rządząca Nowa Jedność premiera Krišjānisa Kariņša.”[Ośrodek Studiów Wschodnich]
„W tym odcinku Agnieszka Filipiak, ekspertka zajmująca się Kaukazem i wicenaczelna Forbes Woman o rozmowach premiera Armenii Nikola Paszyniana i prezydenta Azerbejdżanu Ilhama Alijewa w Moskwie na temat Karabachu. Co na nich zyskał Putin?”
Bliski i Środkowy Wschód
Jordania świętuje z okazji ślubu księcia Husseina. Arabia Saudyjska kupuje kolejnego światowej sławy piłkarza (Karima Benzemę) do swojej ligi #SportWashing. A w tym czasie saudyjska kobieta jest aresztowana za posty na mediach społecznościowych wyrażających poparcie dla przeprowadzenia reform w kraju. W Iranie w samym tylko maju dokonano 142 egzekucji.
Recep Tayyip Erdoğan otrzymał w drugiej turze wyborów 52,14% głosów i zdobył kolejną kadencję na czele kraju. Czy po zakończeniu długiej kampanii będzie w stanie sprostać ekonomicznym wyzwaniom, przed którymi, między innymi w wyniku jego polityki, stoi Turcja? [Al-Monitor]
Opozycja w Turcji przegrała wybory prezydenckie, jednak jej wynik był bardzo wysoki. W przyszłym roku będą miały miejsce wybory lokalne. W jakiej formie i kształcie wystąpi w nich opozycja? [Al-Monitor]
„Tureccy naukowcy obawiają się utraty wolności po reelekcji Erdoğana. Naukowcy spodziewają się, że administracja jeszcze bardziej ograniczy autonomię i wolność słowa. Niektórzy twierdzą, że wyemigrują lub przejdą na emeryturę.” [Nature]
„Emancypacja kobiet w Afganistanie nie została wyłącznie narzucona przez obce wojska. Lokalni intelektualiści mówili o konieczności równouprawnienia Afganek już na przełomie XIX i XX wieku. Próby wcielenia tej idei w życie podjęła się para królewska, która rządziła krajem w latach 1919–1929.” [Hrabia Tytus]
Na granicy irańsko-afgańskiej doszło do starć pograniczników. W poprzednim wydaniu informowaliśmy o sporze wodnym między dwoma krajami. O ile podgrzało to atmosferę między krajami, nie było jednak przyczyną starć, które medialnie obiegły świat. Te sąsiadujące ze sobą państwa, mimo współdzielonej nienawiści do USA i Zachodu, mają między sobą spory, o kórych więcej pisze [Puls Lewantu].
Dziennikarki, które opisywały protesty, które wybuchły w Iranie po śmierci Mahsy Amini staną przed sądem. Oskarżone są o spiskowanie z obcymi mocarstwami. [The Guardian]
Irańska działaczka środowiskowa, po dwóch latach po wyjściu z irańskiego więzienia i przyjeździe do Wielkiej Brytanii opowiada o swoich doświadczeniach w rozmowie z The Guardian. Grupa, w której pracowała, została oskarżona o chęć obalenia reżimu, ona sama spędziła 69 dni w celi-izolatce i przesiedziała dwa lata w więzieniu (z 10 lat zasądzonych). Opowiada o zaniedbaniach w ochronie środowiska i spadającej populacji lokalnego podgatunku geparda oraz o niezrozumieniu dla polityki islamskiej republiki, która z taką mocą i brutalnością uderzyła w jej zespół. [The Guardian]
Azja
W Indiach dzieci w wieku poniżej 16 lat, które powrócą do szkoły w tym miesiącu, nie będą już uczyć się o ewolucji, układzie okresowym pierwiastków czy zrównoważonym rozwoju i źródłach energii. Przedstawiciele odpowiedzialnego za zmiany organu bronią się argumentem, że zmiana ma na celu ograniczenie obciążenia uczniów, szczególnie narosłych po pandemii COVID-19. [Nature]
„Influencerka w Indonezji może trafić do więzienia za skosztowanie wieprzowiny na TikToku. Zgodnie z prawem o bluźnierstwie obowiązującym w tym muzułmańskim kraju, TikTokerce grozi do pięciu lat więzienia.” [Rest of World]
Bezrobocie wśród młodych ludzi w Chinach osiągnęło w kwietniu rekordowy poziom – 20,4% osób w wieku od 16 do 24 lat nie było w stanie znaleźć pracy. A już w czerwcu kolejne 11,6 miliona młodych ludzi wejdzie na rynek pracy z dyplomem wyższej uczelni i wiele wskazuje na to, że również będą mieli problemy ze znalezieniem pracy odpowiedniej do ich wykształcenia. [The Guardian]
Chiński przywódca Xi Jinping i najwyżsi urzędnicy wezwali do większego nadzoru państwa nad sztuczną inteligencją w ramach prac mających na celu przeciwdziałanie „niebezpiecznym burzom”, przed którymi stoi kraj, jak podały państwowe media. [The Guardian]
Obawiając się potencjalnego konfliktu w Azji, zachodnie firmy chcą przenieść produkcję z Tajwanu. Jednak zerwanie więzi z suwerenną wyspą będzie miało dla producentów wysoką cenę. Materiał o tym, jak Tajwan stał sie niezbędny, przygotowało [Nikkei Asia].
Na koniec absurdalna historia. Podczas robienia selfie indyjski urzędnik upuścił swój telefon do zbiornika wodnego. Po nieudanych próbach znalezienia telefonu przez nurków, ze zbiornika wypompowano wodę. Po tym, jak sprawa została nagłośniona, urzędnik otrzymał grzywnę oraz został zawieszony w pracy. [The Guardian]
„Dystrykt Kishanganj w indyjskim stanie Bihar jest jednym z najbiedniejszych regionów w kraju. Ma również jeden z najwyższych wskaźników urodzeń. Aby ograniczyć wzrost populacji, lokalne władze próbują edukować mieszkańców w zakresie planowania rodziny.”
Afryka
Unilever, brytyjska korporacja zajmująca się m.in produkcją żywności i środków higienicznych, w odpowiedzi na przerwanie łańcuchów dostaw, rosnące koszty oraz niestabilność walutową, chce, by jej działalność w afryce była samowystarczalna. To oznacza potencjalne korzyści dla producentów oraz przetwórców z Afryki. [Reuters]
W Sudanie niestety nadal trwają walki. W ostatnim ataku armii na targ w ubogiej dzielnicy Chartumu Majo zginęło co najmniej 27 osób, a ponad 100 zostało rannych. [The Guardian]
Dziesiątki dzieci zmarło w sierocińcu w Chartumie ze względu na trwający w Sudanie konflikt. Z powodu braków w personelu dzieci umarły z wygłodzenia oraz odwodnienia. [Reuters]
Prezydent Ugandy Yoweri Museveni podpisał ustawę anty-LGBTQ, która przewiduje m.in karę śmierci za „zaostrzony homoseksualizm” i karę 20 lat więzienia za „promowanie” homoseksualizmu. Decyzja spotkała się z krytyką krajów Zachodu, które zastanawiają się nad wprowadzeniem sankcji. To nie pierwszy raz, kiedy Uganda wprowadza w życie przepisy represjonujące mniejszości seksualne. W 2014 r. wycofała się z nich po wprowadzeniu sankcji oraz ograniczeniu pomocy międzynarodowej. [Reuters]
„Okres dekolonizacji, oprócz wolności, przyniósł wielu afrykańskim społeczeństwom rządy dyktatorów. Zdarzali się wśród nich prawdziwi ekscentrycy: brutalny i bezpośredni Idi Amin, chcący stworzyć imperium na miarę Napoleona Bokassa I czy kreujący się na beduińskiego ojca-założyciela Mu’ammar al-Kaddafi. Mimo niezliczonych zbrodni, które popełnili afrykańscy autokraci, żaden w okrucieństwie i szaleństwie nie mógł się mierzyć z Franciskiem Macíasem Nguemą z Gwinei Równikowej.” [Konflikty.pl]
Ameryka Łacińska
Prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva wezwał do jedności Ameryki Południowej we wtorek, gdy gościł innych przywódców na regionalnym szczycie. Jednak to, jak ciepło przyjął przywódcę Wenezueli Nicolása Maduro oraz jak lekceważąco podszedł do zarzutów łamania praw człowieka w tym kraju, było przyczyną powstania podziałów na szczycie. [Euractiv]
Co najmniej 153 osoby zmarły po zatrzymaniu przez salwadorskie służby w akcji skierowanej przeciwko gangom. Akcja jest kontrowersyjna ze względu na masowość, słabe podstawy do aresztowań i fatalne warunki przetrzymywania podejrzanych. Od marca 2022 roku w niedużym Salwadorze zatrzymano 67 tysięcy osób. [The Guardian]
„Muerte cruzada, czyli śmierć wzajemna w Ekwadorze. Kryzys polityczny Ekwadoru. Ten maj może okazać się jednym z najbardziej znaczących miesięcy w najnowszej historii politycznej tego kraju. O tym dr Joanna Gocłowska-Bolek z Uniwersytetu Warszawskiego.” Wspominaliśmy już w Tygodniku o zawirowaniach w Ekwadorze, ale historia polityczna tego kraju jest na tyle ciekawa, że warto posłuchać tego podsumowania ostatnich wydarzeń.
Ameryka Północna
Ustawa wynegocjowana przez prezydenta Bidena i spikera McCarthy'ego dotycząca limitu zadłużenia została zatwierdzona przez Senat USA i czeka teraz na podpis prezydenta. Szczegóły ustawy możecie znaleźć w NBC. [AP News], [NBC News]
Nie jest niczym odkrywczym napisać, że wpłacający na fundusze wyborcze mogą mieć wpływ na kampanię oraz politykę partii. Zatem, jeśli chce się poznać partię polityczną, trzeba poznać jej ofiarodawców. Jednym z największych donorów partii Republikańskiej jest stowarzyszenie skupiające dealerów samochodowych, NADA. Jest to jeden z pięciu najpopularniejszych zawodów wśród 0,1% najlepiej zarabiających Amerykanów. Według danych amerykańskiego urzędu statystycznego ponad 20% właścicieli salonów samochodowych zarabia ponad 1,5 mln dolarów rocznie. NADA dba, by taka sytuacja trwała jak najdłużej. [Slate]
Czym bardziej przejmuje się stacja FOX News? Kolejnym (sic!) skandalem seksualnym w Kościele katolickim, w którym ofiarami księży było tysiące dzieci, czy tym, że sklep wywiesił produkty z tęczowym logo? Oczywiście to pytanie retoryczne, bo jak zwykle konserwatyści tylko udają, że przejmują się dobrem dzieci. Drugi artykuł przedstawia listę firm, które ostatnimi czasy znalazły się na celowniku konserwatywnych ataków. [Media Matters #1], [Media Matters #2]
Prokuratorzy federalni weszli w posiadanie nagrania z 2021 r., w którym Donald Trump przyznaje się do posiadania tajnych dokumentów Pentagonu na temat potencjalnego ataku na Iran. Według źródeł zaznajomionych ze śledztwem Trump ma żałować, że nie jest w stanie podzielić się tymi informacjami, ze względu na brak możliwości jako były prezydent. Stoi to w sprzeczności do twierdzeń Trumpa, o tym że wszystko odtajnił. [CNN]
Pożary w Nowej Szkocji zmusił do tej pory ponad 20 tysięcy mieszkańców do opuszczenia domów. Władze prowincji próbują opanować pożar, ale obawiają się zjawiska nazywanego „crossover”. Występuje ono, kiedy temperatura osiągnie powyżej 30 °C, wilgotność będzie poniżej 30%, a wiatr osiągnie prędkość powyżej 30km/h. [The Guardian]
Oceania
Jak studenci z wysp pacyficznych chcą bronić swoje domy przed skutkami katastrofy klimatycznej? M.in. biorąc udział w procedowaniu sprawy przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości ONZ. Dlaczego się na to zdecydowali i co chcą osiągnąć, pisze w Nature Cynthia Houniuhi. [Nature]
Australijski oddział firmy PricewaterhouseCoopers (PwC) nakazał dziewięciu partnerom wzięcie urlopu w związku ze skandalem wokół nieodpowiedniego wkorzystania poufnej wiedzy o planach polityki podatkowej. Australijskie ministerstwo skarbu przekazało sprawę policji. Dzień później PwC zaprzestało pracy dla rządu. „Wiemy wystarczająco dużo o tym, co poszło nie tak, aby przyznać, że ta sytuacja była całkowicie nie do przyjęcia. Żadne słowa nie mogą tego naprawić” – powiedziała pełniąca obowiązki dyrektora PwC. [Reuters]
Ekonomia i gospodarka
Wyciek dokumentów Tesli wskazuje na problemy z cybertruckiem. Tesla znajduje się pod presją wprowadzenia na rynek nowych produktów, ale ogromny wyciek poufnych plików w Niemczech wyszczególnia litanię problemów technicznych [Wired]
„Pięć chińskich firm odnoszących globalne sukcesy, o których nigdy nie słyszeliście. TikTok i Shein to powszechnie znane nazwy, ale ShareIt i Yalla nie są daleko w tyle.” [Rest of World]
Po europejskim kryzysie energetycznym i rekordowych cenach gazu z sierpnia 2022, wydaje się, że sytuacja bardzo mocno się uspokoiła. Ceny gazu w kontraktach spotowych na holenderskiej giełdzie TTF spadły poniżej 24€/MWh, czyli poziomów nienotowanych od września 2021 roku. [Business Insider]
„Parlament Europejski przegłosował 1 czerwca przepisy umożliwiające skuteczną walkę z nadprodukcją tekstyliów i ubrań oraz nadmiernym konsumpcjonizmem. Końca «fast fashion» chciało 600 europosłów, przeciw było jedynie 17. (...) Parlament Europejski chce zakazania spalania towarów niesprzedanych lub pochodzących ze zwrotu.(...) Zakazana ma być też ekościema (tzw. greenwashing).” Czyli praktyka polegająca na jedynie pozorowaniu działań ekologicznych, które nie znajdują jednak przełożenia na ślad środowiskowy danej firmy. [Bankier]
Nauka i technologia
W ciągu ostatnich dwóch lat powstało ponad 100 prac naukowych na temat edytowania szkieletowego, techniki polegającej na zmianach molekuł poprzez usuwanie, dodawanie albo podmianę pojedynczych atomów. Opanowanie takich technik może drastycznie przyspieszyć opracowywanie nowych leków i zrewolucjonizować to, jak są projektowane molekuły w chemii organicznej. [Nature]
„USA po raz pierwszy zaszczepią ptaki przeciwko ptasiej grypie – co na to naukowcy? Administracja planuje zaszczepić zagrożone kondory w celu ograniczenia bezprecedensowych ognisk grypy H5N1.” [Nature]
Czy Hillary Clinton poparła Rona DeSantisa jako najlepszego kandydata w wyborach prezydenckich? Oczywiście, że nie. Ale filmik to przedstawiający wyglądał prawdziwie dzięki temu, że wykorzystano do jego stworzenia najnowsze algorytmy. Reuters pisze o tym, jak generatywna sztuczna inteligencja może wpłynąć na politykę. [Reuters]
Wilk nie ma w kraju dobrej prasy. Do tego powiedzenia o wilczym spojrzeniu, głodzie i wywoływaniu go z lasu nie niosą pozytywnych skojarzeń. Ale może powinniśmy mówić o kimś czułym bądź troskliwym jak wilk? O tym, jakie tak właściwie są wilki, jak wyglądają ich relacje z innymi osobnikami, z człowiekiem czy też z psami i o wielu wilczych zwyczajach opowiada prof. Sabina Pieružek- Nowak, prezeska Stowarzyszenia dla Natury „Wilk” z Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego.
Idee, kultura, społeczeństwo
„Chyba nie ma święta, które cieszyłoby się tak dużym uznaniem i obchodzone było na świecie z taką zgodnością, jak Dzień Dziecka. Choć brzmi ono dość beztrosko, ustanowione zostało w poważnych okolicznościach i niesie za sobą głębokie przesłanie. Gdzie i jakich czasów sięgają jego początki?” [Histmag]
Z okazji dnia dziecka fundacja Panoptykon rozmawia o cyfrowej równowadze dzieci, życiu z elektroniką, rozpoznawaniu objawów FOMO, a także o zdrowych nawykach z Martą Witkowską, psycholożką, która zajmuje się profilaktyką, diagnozą i interwencją w obszarze zdrowia psychicznego dzieci i młodzieży, i uczestniczy w wieloletnim projekcie badań nad FOMO.
Kodeks Baltazara Behema to rękopiśmienny zbiór przywilejów i statutów miasta Krakowa, w którym są też roty przysiąg i ustawy cechów krakowskich. Powstał w początkach XVI wieku, i jest wyjątkowy ze względu na swą wspaniałą dekorację: zawiera 27 miniatur, które ukazują przedstawicieli mieszczańskich zawodów i rzemiosł. Jedna z nich przedstawia kram uliczny. Dlaczego jednak w tle widać w mieście pożar, czarny dym wydobywa się z jednego z kominów, a na ulicy stoi klatka z lwem? Co ma to wszystko do przedstawionej na pierwszym planie sprzedawczyni z ulicznego kramu i flirtującego z nią błazna? [Tygodnik Powszechny]
Zakonnica, błazen i kot ("Flaisch macht Flaisch"), grafika niemiecka z 1555 r., Rijksmuseum, RP-P-OB-78.861 / domena publiczna „Hiszpania, jako pierwsza w Europie, wprowadza dziś w życie tzw. urlop menstruacyjny. Który w rzeczywistości z prawdziwym urlopem ma niewiele wspólnego i bardziej dotyczy problemów zdrowotnych związanych z miesiączką, niż jej samej. O światowych politykach menstruacyjnych opowiada Basia Pietruszczak: edukatorka seksualna, w mediach społecznościowych prowadząca projekt Pani Miesiączka, dedykowany edukacji menstruacyjnej”.
