Wydanie 18, 05.03.2021
To z pustymi domami na Podhalu, europejskim prawem do naprawy, "Rambo" przed trybunałem i kościelną pedofilią na Fidżi
Jeżeli już zapoznaliście się ze stanowiskiem Polskiego Stowarzyszenia Syndromu Tourette'a w sprawie używania nieparlamentarnego języka przez potencjalnego przyszłego premiera, to zapraszamy do Tygodnika Neuropa. Znajdziecie u nas najciekawsze informacje z Polski i ze świata, które mogły Wam umknąć.
Polecamy także Waszej uwadze nasz Kanon Neuropejski – listę 50 książek, dzięki którym nie pogubicie się w świecie.
Zapraszamy również na nasze nowe konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza.
Polska
Adolf Juzwenko to pan na Ossolineum. Rzecz o dziwnych postępkach dyrektora Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, który pełni swoją funkcję od kilkudziesięciu lat, a ostatnio walczy ze swoimi podwładnymi. Chociaż ci ostatni odnieśli ogromny sukces, jakim było stworzenie Muzeum Pana Tadeusza. [Gazeta Wyborcza (TWARDY PAYWALL)]
Łańcuchy współczesnego niewolnictwa często niewiele mają wspólnego z powszechnym obrazem niewolnika zakutego w żelazne kajdany. Odbieranie dokumentów, groźby prawne, brak znajomości języka oraz pozbawianie wynagrodzenia, które mogłoby posłużyć do zmiany losu są równie skutecznymi narzędziami pozbawiania ludzi wolności. W Polsce liczbę ofiar współczesnego niewolnictwa szacuje się nawet na 128 tysięcy, są to głównie cudzoziemcy. [Krytyka Polityczna]
Polska firma Mabion zawarła porozumienie z Novavax. Dzięki temu będzie produkowała szczepionki amerykańskiego przedsiębiorstwa. W projekt ma zainwestować Polski Fundusz Rozwoju. [Business Insider]
Będąc kiedyś na Podhalu być może zauważyliście mnogość opuszczonych lub po prostu niedokończonych domów. Ich historia często wiąże się z typową dla regionu masową emigracją do USA w dekadach przed wejściem Polski do Unii Europejskiej. Dlaczego jednak tak często nikt się nimi nie interesuje albo nie szuka dla nich kupca? Tropy w artykule. [Miesięcznik Znak]
Czy polski Kościół zdaje egzamin w obliczu pandemii? O wielowymiarowych kłopotach katolicyzmu opowiada Michał Heller, ksiądz na co dzień próbujący ożenić wiarę z nauką. Heller zadaje m.in. pytanie o postawę hierarchów wobec nieustających ataków partii rządzącej na państwo prawa. Jeżeli biskupi wybierają milczenie, gdy łamana jest Konstytucja, to czy sprzeniewierzają się tym samym społecznej nauce Kościoła? [Miesięcznik Znak]
Europa
Europa się szczepi. Niestety, z problemami. Darmowy dodatek z Tygodnika Powszechnego dotyczący szczepień w Europie. [Tygodnik Powszechny]
Główny podejrzany w sprawie zabójstwa maltańskiej dziennikarki śledczej został skazany na 15 lat więzienia. Daphne Caruana Galizia, główna postać opisująca Maltańskie odnogi afery Kwitów z Panamy (ang. Panama Papers) została zamordowana w październiku 2017 roku. Jej samochód eksplodował zabijając ją na miejscu. Kwity z Panamy wskazywały na problemy z przejrzystością na najwyższym szczeblu maltańskich władz. Co ta afera zmieniła na Malcie, jak wysoko sięga polityczna korupcja i jak toczyło się śledztwo w sprawie zabójstwa dziennikarki – opowiada Przemysław Biskup z Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych u Dariusza Rosiaka. [The Guardian]
18 lutego policja aresztowała hiszpańskiego rapera Pablo Hasela. Grozi mu 2,5 roku więzienia za „gloryfikowanie terroryzmu”, ale organizacje typu Amnesty International uważają, że ta sprawa to kolejny przykład łamania wolności słowa w Hiszpanii. Od dnia aresztowania odbyło się wiele protestów ulicznych w obronie rapera, niektóre pokojowe a niektóre zmieniające się w zamieszki i bitwy z policją. Możecie też posłuchać Agaty Kasprolewicz i Macieja Okraszewskiego rozmawiających o tym u Dariusza Rosiaka. [DW], [Dariusz Rosiak @ YouTube]
Reżim generała Franco zakończył się w 1975 roku, ale jego ślady widać do dzisiaj. BBC pisze o tym, jak w lutym tego roku usunięto ostatni pomnik dyktatora na terenie Hiszpanii. Ostał się on w mieście autonomicznym Melilla w Afryce, na wschodnim wybrzeżu Maroka. Na Literary Hub za to możecie przeczytać esej Sofii Perez o jej podróży po Hiszpanii, gdzie co chwila trafiała na ślady po trudnej przeszłości tego kraju. [BBC], [Literary Hub]
Powiązania między Serbską Partią Postępową Aleksandra Vučića, a zorganizowaną przestępczością wyrosłą z pseudokibiców Partizana Belgrad są coraz trudniejsze do przegapienia. Kim są w XXI wieku Janczarzy (srb. Janjičari) i czy Serbia stała się państwem mafijnym? [Balkan Insight]
1 marca w życie weszło europejskie „prawo do naprawy”. Teraz producenci niektórych sprzętów AGD będą zobligowani zapewnić przez 10 lat dostępność części zamiennych potrzebnych w naprawach. Dla aktywistów jest to dopiero pierwszy krok i planują lobbowanie za dalszymi zmianami. [AP News]
Dzielnica Czerwonych Latarni – jedno z bardziej znanych w powszechnej świadomości miejsc w Amsterdamie. I choć jest tam od kilkuset lat, to amsterdamską starówkę czeka duża zmiana. Cały przekrój partii zasiadających we władzach Amsterdamu poparł projekt wyrzucenia domów publicznych ze ścisłego turystycznego centrum. Skąd pomysł, aby wykonać taki ruch po kilku wiekach sąsiedzkiej koegzystencji? Co to mówi o Królestwie Niderlandów i jego obywatelach oraz przed jakimi wyzwaniami staje dzisiaj Amsterdam – opowiada w Dziale Zagranicznym Kamil Bałuk: reporter i niderlandysta. [Dział Zagraniczny @ YouTube]
Bliski i Środkowy Wschód
Czwarte w przeciągu ostatnich 2 lat wybory, odbędą się 23 marca w Izraelu. Dobry wynik premiera Binjamina Netanjahu to dla niego nie tylko potencjalna kolejna kadencja, ale także rozwleczenie jego procesu karnego (Bibi jest pierwszym premierem sądzonym podczas piastowania funkcji). Choć od ostatnich wyborów sprzed roku zmieniło się niemało, to widmo zażegnania permanentnego kryzysu politycznego wydaje się być odległe. Choć opozycja może zdobyć większość w parlamencie, to byłaby to koalicja o bardzo szerokim spektrum poglądów, zawierająca 5 partii oraz 3 liderów z apetytem na premierowanie. Co z tego wyjdzie? Dowiemy się za mniej niż miesiąc. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Niedawno informowaliśmy o narastającym w Jemenie kryzysie humanitarnym o biblijnej skali – połowa populacji cierpieć ma niedożywienie. W odpowiedzi na dramatyczne raporty Zjednoczone Królestwo najpierw zdecydowało o kontynuowaniu dostaw uzbrojenia dla Arabii Saudyjskiej bombardującej w Jemenie miasta i wsie (chociaż inny sojusznik – USA – wstrzymał sprzedaż uzbrojenia Saudom). Teraz Brytyjczycy poszli o krok dalej; obniżyli o połowę kwotę przeznaczoną na pomoc humanitarną dla Jemenu i jego głodującej populacji. Czy tak ma wyglądać pobrexitowy powrót Zjednoczonego Królestwa do praktyk z czasów imperium? [The Guardian], [The Guardian]
Tydzień temu odtajniono informacje z raportu CIA o zabójstwie Dżamala Chaszukdżiego, amerykańsko-saudyjskiego dziennikarza, zamordowanego w 2018 roku w saudyjskiej ambasadzie w Stambule. Jest to pierwszy oficjalny dokument bezpośrednio wiążący ze sprawą następcę tronu Arabii Saudyjskiej, Muhammada ibn Salmana który zatwierdzić miał wykonanie wyroku. Amerykanie zareagowali nakładając sankcje na Saudyjskich oficjeli oraz ich aktywa, omijając póki co saudyjskiego księcia. Jak bardzo podkopie to i tak naprężone stosunki między USA, a Arabią Saudyjską? Czy następca tronu, może stracić prawo do korony? [Middle East Eye], [BBC]
W Omanie aresztowany został działacz środowiskowy oraz dwie kolejne osoby, które domagały się jego uwolnienia. Poeta Salem Ali al-Maaszani oraz youtuber Amr Mussallam zostali aresztowani, gdyż protestowali przeciw powstaniu projektu deweloperskiego w cennym przyrodniczo miejscu. W regionie Zufar wilgotne powietrze zatrzymuje się na łańcuchu górskim i tworzy zadziwiająco zielony, jak na Półwysep Arabski, krajobraz. Jest to miejsce tradycyjnej hodowli stad wielbłądów, jakże ważnych dla lokalnej społeczności. Jak się okazuje, sprzeciw wobec władzy, nawet w Omanie, który zazwyczaj stoi z boku arabskich konfliktów, może skończyć się więzieniem. [Middle East Eye]
Azja
Japońska ministra do spraw równości płci (sic!), Tamayo Marukawa, wystąpiła wraz z 50 konserwatywnymi parlamentarzystami przeciw zmianie, która pozwoliłaby kobietom po ślubie zachowywać nazwisko panieńskie. Według prawa ustanowionego w 1896 małżonkowie muszą nosić wspólne nazwisko i choć nie precyzuje ono jakie, w 96% jest to nazwisko męża. Zamężne kobiety często w sytuacjach zawodowych używają nazwiska panieńskiego, a w dokumentach – oficjalnego. Konserwatyści – co pewnie nie zaskakuje – obawiają się, że liberalizacja może osłabić rodzinę. [The Guardian]
Chiny rozpoczęły szczepienia przeciw COViD-19 jeszcze przed zakończeniem trzeciej fazy badań klinicznych. I choć szczepią już długo, a kolejne preparaty wchodzą na chiński rynek, mają problemy z dotrzymywaniem głoszonych wewnętrznie terminów – spowodowane jest to problemami z produkcją w odpowiedniej skali. Choć Chiny są aktywne w szczepionkowej dyplomacji, to wszędzie tam, gdzie zamawiającymi są kraje o populacji kilkudziesięciu milionów ludzi, Pekin spóźnia się z dostawami (Turcja) lub informuje o czasowym braku możliwości realizacji zamówienia (Ukraina). Według ostatnich raportowanych danych, Chiny osiągnęły poziom wyszczepienia ponad 2x niższy niż Unia Europejska (3,65 vs 7,52 zaaplikowanych dawek/100 mieszkańców). Co ciekawe, Chiny zamówiły 100 milionów dawek firmy Pfizer – czyżby chińscy komuniści preferowali szczepienie własnych elit szczepionkami z zachodu? [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Wojskowe władze Mjanmy (Birmy), które na początku lutego przestały udawać, że bawią się w nawet oszczędną demokrację, coraz brutalniej tłumią protesty przeciwko zbrojnemu przewrotowi. Jak podaje ONZ, ponad 50 osób zmarło w wyniku brutalności służb mundurowych, które przy tłumieniu protestów sięgają po ostrą amunicję. [Al Dżazira]
Rihanna, Greta Thunberg, protesty rolników w Indiach, separatyzm Sikhów oraz walka z jogą. Czy te rzeczy mogą się z sobą łączyć? Sprawa indyjskiej aktywistki środowiskowej Dishy Ravi pokazuje, że mogą. The Intercept opisuje, jak państwo Indyjskie z nią walczy oraz jak giganci technologiczni typu Facebook i Google mu w tym pomagają. [The Intercept]
Afryka
Prezes środkowoafrykańskiej federacji piłkarskiej został postawiony przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym (MTK) w związku popełnionymi w wojnie domowej zbrodniami. Patrice Edouard Ngaisson wykorzystywał środki własne oraz federacji aby stworzyć swoją prywatną armię. Był na tyle przekonany o swojej sile, że postanowił nawet kandydować w wyborach prezydenckich w 2015 roku – jednak oskarżenia o rebeliancką przeszłość uniemożliwiły mu start. Jego towarzysz broni Alfred Yekatom ps. „Rambo”, który również będzie sądzony przed MTK z podobnymi zarzutami, także postanowił wejść do polityki. Jemu się udało i został posłem, jednak stracił immunitet i wolność gdy zaczął strzelać do innego parlamentarzysty, który właśnie przemawiał z mównicy. Dokąd zmierza Republika Środkowoafrykańska? Odpowiada Wojciech Jagielski. [Tygodnik Powszechny]
O konflikcie w Etiopskim Tigraju pisaliśmy już kilkukrotnie. Tym razem także nie mamy dobrych wieści. ONZ zaczęło badać doniesienia o potencjalnych przypadkach zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkości i domaga się śledztwa, które by te doniesienia zbadało. [Al Dżazira]
Tym razem bardziej pozytywna historia – o tym, jak zniszczone przez wojnę miasteczko w Ugandzie odzyskuje siły i odbudowuje się w zgodzie z ideą zrównoważonego rozwoju. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
W Chile jest zakaz aborcji taki jak w Polsce obecnie, ale państwo dostarcza darmową antykoncepcję dla kobiet w trudnej sytuacji życiowej. Teraz po błędzie firmy farmaceutycznej oraz zlekceważeniu sprawy przez urzędników ponad 100 kobiet jest w ciąży chociaż bardzo im zależało, żeby tego uniknąć. [La Prensa Latina]
Przymusowa sterylizacja wydaje się być reliktem polityk eugenicznych popularnych na początku XX wieku. Jednak w wielu państwach nadal można trafić na tego typu praktyki. Jednym z przykładów jest Peru, gdzie między 1996 a 2000 o rokiem ponad ćwierć miliona obywateli poddano temu zabiegowi. Ministerstwo Zdrowia utrzymuje, że wszystko odbyło się za pełną zgodą tych osób, ale wiele tysięcy kobiet twierdzi, że zostały do tego zmuszone. Być może tym razem ta sprawa znajdzie swój finał w sądzie. [BBC]
Ameryka Północna
Czy zawieszanie uczniów za fryzury niezgodne ze szkolną normą może przyczyniać się do tego, jak potem radzą sobie w życiu? Czy jest to legalne? Czy takie szkolne regulacje dotykają głównie niebiałych uczniów w amerykańskich szkołach? Tak, nie, tak. Jeśli interesuje was coś więcej niż te zdawkowe odpowiedzi to polecamy artykuł. [Brookings Institution]
Polityczne zaangażowanie grup religijnych w USA kojarzy się zazwyczaj z protestantami ewangelików występujących jako sojusznicy republikanów (i to często tych najbardziej skrajnych). Okazuje się jednak, że nie jest to pełny obraz, a bardziej liberalni wierzący zaczynają się mocno angażować po stronie demokratów (zarówno centrum jak i lewicy). [Politico]
Koronawirus dotknął nieproporcjonalnie mocno niebiałych mieszkańców Stanów Zjednoczonych? Wiązane jest to m.in z tym, jak i gdzie dane grupy etniczne mieszkają. Teen Vogue tłumaczy, w jaki sposób rasistowskie prawo federalne z lat 30. XX wieku wpłynęło na utrzymanie i pogłębienie podziałów społecznych. Wytłumaczy też w jaki sposób regulacje, które zostały odwołane 50 lat temu nadal wpływają na to co dzieje się dzisiaj. [Teen Vogue]
Oceania
W obliczu nagłego wzrostu liczby zakażonych wirusem dengi, Wyspy Cooka rozpoczynają kampanię wymierzoną w komary, które przenoszą wirusa. Akcja wymierzona w te owady polegała głównie na sprzątaniu plaż i brzegów ulicy po to, aby ograniczyć miejsca rozmnażania i bytowania komarów. Teraz władze sięgają po środki chemiczne. [Radio New Zealand]
Pedofilia wśród chrześcijańskich duchownych dotyka również Fidżi. Po tym jak rok temu oskarżony o molestowanie chłopców w wieku szkolnym został katolicki ksiądz, teraz oskarżany jest kapłan kościoła metodystów. [Radio New Zealand]
Ekonomia i gospodarka
Jakub Wiech, autor relatywnie świeżej książki „Globalne ocieplenie. Podręcznik dla Zielonej Prawicy”, w ciekawym wywiadzie u Grzegorza Sroczyńskiego. O przyczynach ostatniej awarii systemu energetycznego w Teksasie, nieuzasadnionej niechęci prawicy do OZE i nieracjonalnym z punktu widzenia walki o klimat, ale korzystnym dla niemieckiej gospodarki, antyatomowym, opartym o bilansowanie OZE gazem modelu transformacji – Energiewende. Czy Jakubowi Wiechowi uda się – zdaje się straceńcza – misja pokazania, że dbanie o planetę nie jest „lewactwem”, a patriotyzmem? Czas pokaże. PS: Polecamy także świeżą rozmowę z Wiechem o miniaturowych reaktorach jądrowych w podcaście „Dział Zagraniczny”. [gazeta.pl]
PKB Brazylii zmniejszył się o 4,1% w 2020 roku co jest największym spadkiem od dekady. Mimo tego spadek ten jest pozytywną informacją ponieważ w czasie epidemii koronawirusa która dotknęła Brazylię wyjątkowo mocno, jest on niższy niż prognozował Bank Światowy czy Międzynarodowy Fundusz Walutowy. [Al Dżazira]
The Economist na okładce ostatniego numeru zastanawia się nad przyszłością państwa opiekuńczego. Rok 2020 był bezprecedensowy, łącznie uruchomiono na świecie ponad 1600 programów osłony socjalnej dla ludności, zwykle przy dużym poparciu opinii publicznej. Co dalej? Tygodnik zaznacza, że warto tu długoterminowo brać przykład z Danii i redystrybuować tak, żeby pogodzić bezpieczeństwo pracowników i elastyczność rynku pracy. [The Economist]
Nauka i Technologia
Dlaczego karty graficzne są takie drogie? Czy to wina bitcoina czy może koronawirusa? Jeśli nie macie pojęcia, o co chodzi, a chcecie sprawiać wrażenie, że wiecie dokładnie, co się dzieje na rynku kart graficznych, to ten zwięzły artykuł jest właśnie dla was. [BBC]
Korporacja sprawująca kontrolę nad służbą zdrowia, opodatkowaniem oraz służbami siłowymi. Brzmi jak cyberpunk? A dla gubernatora Nevady brzmi to jak „strefa innowacji”, której projekt właśnie przestawił. Czy to, że będzie ona wykorzystana przez firmę zajmującą się blockchainem wystarczy, żeby uspokoić krytyków takiego rozwiązania? [AP News]
Kilkukrotnie relacjonowaliśmy wydarzenia i analizy czynione wokół konfliktu w Górskim Karabachu. Jak pewnie pamiętacie strona ormiańska poniosła dotkliwą, z ich perspektywy upokarzającą, klęskę. Władze Armenii wskazały, że jednym z elementów, który nie zadziałał tak jak powinien, były rosyjskie rakiety Iskander i ich niska skuteczność. W odpowiedzi na te doniesienia Rosjanie zaprezentowali film, który dowodzić ma odpowiedniej precyzji rakiet w warunkach bojowych. Co w tym wszystkim najdziwniejsze, strona rosyjska pokazała nagranie, jak Iskander trafia w... szpital. Szpital w miejscowości A'zaz, o którego zniszczenie oskarżali w przeszłości tureckie siły zbrojne. [konflikty.pl]
Kolejnym systemem, który zawiódł oczekiwania militarne Ormian był system obrony przeciwlotniczej S-300. Mimo obecności tych względnie nowoczesnych rosyjskich systemów, Azerbejdżan dominował w powietrzu, jego drony dziesiątkowały piechotę i umocnienia Ormian, a także był w stanie zniszczyć 6 systemów S-300 (według wypowiedzi prezydenta Azerbejdżanu, İlhama Əliyeva). Jak Azerbejdżan osiągnął ten efekt? Otóż wykorzystał do zniszczenia zaawansowanych rosyjskich systemów, prostą i tanią sztuczkę. [Middle East Eye]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Dlaczego Polacy kupują książkę Hitlera? Wywiad z prof. Eugeniuszem Cezarym Królem, wydawcą polskiego tłumaczenia „Mein Kampf”, które rozchodzi się jak świeże bułeczki.
„Czy prawo obowiązuje, jeśli wszyscy je lekceważą?” – zastanawia się w kontekście ostatniego roku prof. Matczak w kolejnym już odcinku – dostępnych również jako podcasty – wykładów akademickich z filozofii prawa przeznaczonych pierwotnie dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego. O starcie cyklu informowaliśmy w wydaniu 8. Od tego czasu co tydzień ukazują się kolejne odcinki. [Profesor Matczak @ Youtube]
Łukasz Wybrańczyk w przystępny sposób przybliża podstawy metaetyki. Metaetyka to dziedzina filozofii, która spogląda na krajobraz moralny niejako z lotu ptaka, tj. zamiast skupiać się na konkretnych normach czy sposobach dochodzenia do nich próbuje odpowiedzieć na pytania w rodzaju „czy przekonania moralne podlegają kryterium prawdy i fałszu”, „czy są czymś obiektywnym”, itd. Brzmi dość teoretycznie, ale wraz z podanymi przykładami staje się zrozumiałe i daje dużo do myślenia.