Wydanie 215, 13.12.2024
To z ucieczką posła Romanowskiego, światową dominacją WhatsAppa i zablokowaniem przejęcia TVN (do którego nie wiadomo czy miało dojść)
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„Premier Donald Tusk zapowiedział, że TVN i Polsat zostaną wpisane na listę firm strategicznych. Oznacza to, że zmiana ich właściciela będzie trudniejsza niż zwykłych spółek. Sebastian Urban, radca prawny z Kancelarii Prawnej Media wyjaśnia w rozmowie z Wirtualnemedia.pl, że w praktyce zgodę musiałby wydać rząd po rekomendacjach m.in. Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego czy Agencji Wywiadu.” Jeśli zastanawiacie się jak mają działać zmiany zaproponowane przez Tuska i czym się różnią od pisowskiego Lex TVN to zajrzyjcie do artykułu. [Wirtualne Media]
„Orlen tylko częściowo dokończy inwestycję w Olefiny III – kompleks pertochemiczny, którego budowa mogłaby pochłonąć ponad 50 mld złotych. To gorzka pigułka zaserwowana prezesowi Ireneuszowi Fąfarze przez jego poprzednika ” [OKO.press]
„Wygląda na to, że jedna ze sztandarowych obietnic wyborczych Koalicji Obywatelskiej ostatecznie upadła. — Nie będzie kredytu 0 proc. To były hasła i zapewnienia sprzed wielu miesięcy — powiedział w Radiu Zet minister rozwoju Krzysztof Paszyk. (...) Zaznaczył jednocześnie, że to nie znaczy, że żadnego mieszkaniowego programu rządu nie będzie.” [Business Insider]
„UJ boi się. Wystawa o granicy polsko-białoruskiej zdjęta decyzją dziekana. Wystawa Fundacji Bezkres (Grupa Granica) miała być dostępna do 15 grudnia na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ. Ale wczoraj dziekan wydziału podjął decyzję, że zostanie zdjęta. Oficjalnie – z uwagi na bezpieczeństwo” Macierewiczowi jedna rzecz się udała – bojówki same się zorganizowały w WOT. Ciekawe czy protestują także przeciwko myśliwym, w końcu w ostatnich latach myśliwi zabili tyle żołnierzy co migranci. [OKO.press]
„Największy, choć nieoficjalny fanpage Karola Nawrockiego, kandydata PiS na prezydenta, służył wcześniej do rozpowszechniania dezinformacji, w tym dezinformacji rosyjskiej. Należał do siatki fałszywych stron na Facebooku, którą OKO.press zidentyfikowało już w 2019 roku” [OKO.press]
„Policjanci przeszukali już kilkadziesiąt miejsc, w których mógł przebywać Marcin Romanowski. Zapukali m.in. do jego mieszkania oraz do domów jego bliskich i znajomych w Warszawie i województwie lubelskim. Byli także w szpitalu, w którym miał przejść operację. – Nikt do tej pory nie wskazał, gdzie może przebywać poszukiwany – słyszymy od jednego ze stołecznych policjantów. – To chyba pierwszy przypadek w historii, kiedy były wiceminister sprawiedliwości ukrywa się przed wymiarem sprawiedliwości – zauważa Jacek Dobrzyński, rzecznik MSWiA.” [Onet]
„Oddajemy głos Zbigniewowi Komosie, którego własność prezes PiS niszczył i którego dwukrotnie uderzył piąstką. Dziwi się postawom posłów. Komentujemy, że nieuchylenie immunitetu «za wieniec» oznacza, że Jarosław Kaczyński może bez żadnego trybu kraść” [OKO.press]
„Do Polski wrócił Janusz Waluś, który ponad trzydzieści lat temu zamordował Chrisa Haniego, południowoafrykańskiego polityka walczącego z apartheidem. Zdaniem obrońców polskiego terrorysty powstrzymał on komunizm w RPA – rzeczywistość jest oczywiście zupełnie inna. Na więcej szacunku zasłużyła ofiara Walusia niż on sam.” Polecamy artykuł Krytyki Politycznej o medialnym wzburzeniu obrońców Walusia, który najwyraźniej nic nie wiedział, że jest faszystą. Jeśli chcecie się dowiedzieć kim był Chris Hani i czy naprawdę chciał w RPA sprawdzić komunizm to polecamy artykuł OKO.press. [Krytyka Polityczna], [OKO.press]
„Adam Niedzielski, były minister zdrowia stanął przed sądem za przekroczenie uprawnień. Chodziło o sprawę ujawnienia danych pacjenta. Został uznany winnym.” Może i wyrok wydaje się zbyt niski ale nie bylibyśmy zaskoczeni gdyby to był najwyższy wyrok jaki zapadł do tej pory w sprawie tego typu. Połowa lekarzy i dyrektorów szpitali łamie tajemnice wychodząc do kamer i opowiadając o stanie pacjentów. [TVN24]
9 grudnia upływa dziewięcioletnia kadencja sędzi Julii Przyłębskiej. Sprawowała funkcję prezeski trybunału przez osiem lat, od grudnia 2016 roku. W tym okresie Trybunał Konstytucyjny przestał pełnić swoją podstawową konstytucyjną funkcję niezależnej kontroli zgodności przepisów prawa z konstytucją RP. Stał się nie tylko podmiotem, ale jednym z głównych aktorów sporu politycznego. Przyczynił się do niszczenia państwa prawa oraz ograniczania praw i wolności obywateli. Podsumowujemy ten niechlubny i nietypowy okres funkcjonowania polskiego Trybunału Konstytucyjnego w rozmowie z dr. Michałem Ziółkowskim, konstytucjonalistą, adiunktem w Akademii Leona Koźmińskiego, do 2015 roku pracownikiem TK i autorem licznych publikacji naukowych na temat kryzysu konstytucyjnego w Polsce.
„Bezzębna konwencja o zakazie tortur (...) Uznanie krzywdy przez państwo to często kluczowy czynnik wychodzenia z traumy. Ale rany fizyczne i psychiczne zadane podczas tortur mogą się zagoić tylko dzięki dobrej, opartej na zaufaniu i bezpieczeństwie relacji z innym człowiekiem – mówi Maria Książak, psycholożka pracująca z osobami z traumą.” [Krytyka Polityczna]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Rosjanie odcinają ukraińską logistykę w Donbasie. 1021. dzień wojny
Jak może skończyć się wojna w Ukrainie? Kyiv Independent patrząc na to jak w tym roku rozwinęła się sytuacja na froncie przygotował zestawienie kilku scenariuszy zakończenia wojny. [Kyiv Independent]
„Europejska pomoc wojskowa dla Ukrainy może ewentualnie wymagać podwojenia, jeśli Donald Trump odetnie finansowanie USA, obawiają się europejscy dyplomaci, ale Ukraina jest przekonana, że dzięki już ogłoszonej pomocy USA w tym roku ma wsparcie wojskowe i budżetowe, aby kontynuować walkę do 2025 roku.” [The Guardian]
„Zełenski miał i ma pełne prawo być twardy wobec swoich partnerów, gdy przemawia w imieniu Ukraińców, którzy wbrew przewidywaniom partnerów stanęli w obronie swojego kraju oraz Europy. Jednak ukraiński prezydent nigdy nie chciał przyznać, że prosi Zachód o wsparcie, mając jednocześnie nieograniczoną władzę nad machiną państwową. Która działa nie dzięki, a pomimo jego nieudanej polityki kadrowej i gospodarczej, a także korupcji w administracji publicznej, na którą przyzwala – mówi ukraińska dziennikarka Inna Wiediernikowa w rozmowie z Kają Puto.” [Nowa Europa Wschodnia]
Europa
Nowy tydzień, nowy francuski premier. Ciekawe czy będzie pełnił stanowisko dłużej niż poprzedni. [The Guardian]
„Stosunek Brytyjczyków do eutanazji pozostaje taki sam od początku lat 80. Prawo od ponad 40 lat nie nadąża więc za społecznymi preferencjami.” [Krytyka Polityczna]
„Policja bezprawnie przechowuje zdjęcia niewinnych osób do rozpoznawania twarzy. Obawy o prywatność wywołane raportem ostrzegającym przed przechowywaniem zdjęć aresztowanych osób, które są następnie zwalniane.” Jak widać w każdym kraju policja tak samo się przejmuje wyrokami sądów. [The Guardian]
„Nowa Komisja Europejska rozpoczęła swoją działalność. Jakich zmian można się spodziewać w polityce bezpieczeństwa i obrony? Zapraszamy do wysłuchania najnowszego odcinku podcastu z Łukaszem Maślanką, ekspertem OSW.”
„Przewodnicząca Komisji Europejskiej (KE) i przywódcy czterech państw Mercosuru – Argentyny, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju – ogłosili 6 grudnia br. w Montevideo zakończenie negocjacji nad porozumieniem o partnerstwie obu bloków. Decyzję poprzedzały kilkuletnie spory o część handlową dokumentu, która została wynegocjowana w czerwcu 2019 r. Silny sprzeciw m.in. we Francji, Holandii i Polsce wobec nowej wersji umowy, głównie dotyczący ustępstw w dostępie produktów rolno-spożywczych z Mercosuru do unijnego rynku, nie zapobiegł sfinalizowaniu negocjacji, ale może być główną przeszkodą w ratyfikacji porozumienia przez UE.” Rolnicy na pewno będą protestować powołując się także na to, że nie chcą obniżenia jakości dla konsumentów i większych szkód dla środowiska ale kiedy wcześniej UE chciała im zakazać wylewania gnojówki do wód gruntowych to też im się to nie podobało. Przypominamy, żeby nie łapać się na narrację lobby rolniczego, które walczy jedynie o swoje zyski i wygodę. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Wrzucaliśmy już dużo tekstów o tym jak wygląda sytuacja polityczna w Niemczech, które partie rosną w siłę a które słabną. W związku z ogłoszonymi przyspieszonymi wyborami OSW uruchomiło monitor wyborczy, którego pierwszy odcinek możecie przeczytać. Znajdziecie tam podsumowanie sondaży wyborczych oraz krótką analizę początku kampanii. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Czy Aniela Merkel w swojej biografii przyznaje się, że błędem było wyjadanie rodzynków z dupy Putinowi i jego taniej dziwce Orbanowi? Jak się pewnie domyślacie lektura biografii tej niemieckiej polityczki tylko podniosła nam na wieczór ciśnienie.
„Wśród podmiotów zainteresowanych kupnem telewizji TVN ma być grupa kapitałowa PPF. Jej właścicielka, Renáta Kellnerová, jest dwunastą najbogatszą kobietą na świecie. W swojej ojczyźnie – Czechach, jeśli chodzi majątek, nie ma konkurencji. Podobnie w kwestii wpływów.” Jesteśmy sceptyczni czy do przejęcia TVN miało dojść tak jak to ochoczo dziennikarzom opowiadali politycy PiS czy ich mediaworkerzy. Nie znaczy to, że samo przejęcie było niemożliwe. Dlatego polecamy artykuł o osobie, która była wskazywana jako potencjalny kupiec. [OKO.press]
Tydzień temu wspomnieliśmy o tym, że w Rumunii wybory prezydenckie odbędą się jeszcze raz, od pierwszej tury – a właściwie od rejestracji kandydatów od nowa. Dlaczego tak się stało, co to oznacza politycznie dla Rumunii, jak to odbiera społeczeństwo? Przeczytacie o tym w analizach OSW i PISM. Możecie też posłuchać Kamila Całusa, eksperta OSW, jak mówi o tym w podcaście. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„11 grudnia «parlament» Naddniestrza, separatystycznego regionu Mołdawii, przyjął dekret prezydenta o stanie wyjątkowym. Podobną propozycję do swojego parlamentu wysłał rząd Mołdawii. Decyzja jest reakcją na koniec umowy o tranzycie rosyjskiego gazu przez Ukrainę” [OKO.press], [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„12 grudnia Rada UE zadecydowała o pełnym włączeniu Bułgarii i Rumunii do strefy Schengen od 1 stycznia 2025 r. Stało się to możliwe dzięki zmianie stanowiska Austrii, będącej ostatnim państwem członkowskim, który się temu sprzeciwiał, argumentując to niedostateczną ochroną granic obydwu krajów przed presją migracyjną. Unijna decyzja stanowi zwieńczenie trwającego ponad rok procesu znoszenia przez Radę UE kontroli na bułgarskich i rumuńskich granicach morskich i powietrznych (obowiązujących od końca marca br.).” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Co tam w Gruzji Słychać? Agnieszka Filipiak podsumowuje drugi tydzień protestów zwracając uwagę na wybór prezydenta jaki ma się odbyć w ten weekend (pierwszy raz nie będą to wybory powszechne) a Stasia Budzisz w artykule OKO.press opisuje jak wyborcy partii rządzącej zastanawiają się dlaczego Europa ich nie chce. [Przegląd Agnieszki Filipiak], [OKO.press]
Bliski i Środkowy Wschód
Kącik syryjski
Reżim klanu Asadów upadł, a Baszar, po 54 latach autorytarnych rządów jego ojca, a później jego samego, uciekł do Moskwy. Co teraz czeka Syrię? Nie ma tutaj niestety niczego pewnego. Może HTS uda się skonsolidować władzę i włączyć w nią mniejszości religijne zamieszkujące Syrię, a może na nowo rozgorzeje konflikt, np w wyniku parcia Turcji do osłabienia Kurdów. Z Dariuszem Rosiakiem rozmawia dr hab. Łukasz Fyderek z Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ.
Dziennikarka Jagoda Grondecka znajduje się właśnie w Syrii i donosi o tym co się dzieje. Możecie przeczytać i zobaczyć to zarówno na jej profilu w serwisie Twitter jak i w materiałach prasowych, do których autorka linkuje także na tym serwisie. [Jagoda Grondecka @ Twitter]
Główna siła rebeliancka, która spowodowała upadek Asada to Hajat Tahrir asz-Szam (HTS) pod wodzą Abu Muhammada al-Dżaulaniego. Polecamy artykuł opisujący przemianę jaką przeszła organizacja i jak Dżaulani zadbał o budowę instytucji, a także jak zmienił sposób myślenia o przejęciu władzy, dzięki czemu dzisiaj administracja narodzona w Idlib jest w stanie zarządzać krajem. [War on the Rocks]
Przed długie lata potężne wsparcie Asadowi zapewniała Rosja. To dzięki niej utrzymał się u władzy po pierwszej części wojny domowej z lat 2011-2020. Rosja w Syrii ma cenne zasoby jak bazę marynarki wojennej czy bazę lotniczą. Upadek Asada to zdecydowanie porażka Moskwy. Jednak najpewniej Kreml będzie próbował układać się z tymi, którzy obejmą władzę nad krajem, a szczególnie nad syryjskim wybrzeżem (gdzie skoncentrowana jest rosyjska działalność, oraz gdzie mieszkają tradycyjnie nieprzychylne rebeliantom islamistycznym mniejszości, w tym alawici). O konsekwencjach upadku Asada piszą Witold Rodkiewicz oraz Katarzyna Chaw. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Na wieść o upadku reżimu Asadów turecki minister spraw zagranicznych Hakan Fidan udzielił pełnego poparcia syryjskim ugrupowaniom rebelianckim i wezwał je do zjednoczenia, a społeczność międzynarodową – do poparcia ich rządów. O ile Turcja była przeciwna Asadowi i blisko współpracowała z niektorymi grupami rebelianckimi (ale nigdy z HTS) skupionymi pod emblematem Wolnej Armii Syryjskiej (FSA) o tyle nadal stoją przed nię wyzwania, przede wszystkim w regulowaniu kwestii kurdyjskiej. Turcja zapowiada również pomoc w repatriacji syryjskich uchodźców, którzy obecnie mieszkają w Turcji. O szansach i wyzwaniach dla Ankary opowiada Adam Michalski z OSW. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
No właśnie, Kurdowie i ich Syryjskie Siły Demokratyczne, w skład których wchodzą również arabowie. Ich perspektywy są bardzo niepewne. Obecnie atakują je jednostki sunnickie powiązane z Turcją, stracili miasteczko Tall Rifat, stracili też Manbidż. Problemy pojawiają się również na południu, gdzie większą demograficznie grupą są arabowie. Amerykańskie poparcie, szczególnie w obliczu zmiany władzy w Białym Domu stoi pod znakiem zapytania. Co czeka Kurdów? Trudne czasy, w których już teraz muszą się zbrojnie bronić. [Al-Monitor]
Przy okazji wyzwalania kolejnych terenów spod kontroli rządowej, otwierano kolejne więzienia, które były elementem aparatu represji aparatu władzy. Najsłynniejsze i cieszące się okropną sławą było więzienie w Sajdnaja. Jest ono symbolem brutalności reżimu, przez które przeszły, były torturowane i zabijane tysiące Syryjczyków. Chociaż początkowo donoszono o tajemnych podziemnych poziomach więzienia, gdzie mieli znajdować się kolejni osadzeni, okazało się to fałszywą informacją.
Premier Izraela Benjamin Netanjahu został pierwszym urzędującym premierem który zeznawał w sądzie jako oskarżony. Mają miejsce 3 niezależne postępowania o defraudację, korupcję i malwersacje. Sam premier odnoszą się do zrzutów wszystkie je uznał za bezzasadne. [DW]
W Izraelu zatrzymano blisko 30 osób podejrzanych o szpiegostwo na rzecz Iranu. Zorganizowani byli w dziewięć komórek, których zadaniem miało być m.in. zdobywanie informacji o instalacjach wojskowych oraz izraelskich naukowcach jądrowych. [Reuters]
Iran nadal zaostrza prawo regulujące zasady ubierania się kobiet w miejscach publicznych. Ponad 2 lata po tym jak policja obyczajowa doprowadziła do śmierci Mahsę Amini, a w wyniku tej zbrodni wybuchły potężne protesty społeczne. Jak jednak pokazuje uchwalone przez parlament prawo, reżim ajatollahów nie cofa się w tej kwestii. [DW]
Kontynuując swoją opresyjną praktyke, irańskie władze wszęły postępowanie przeciwko piosenkarce Parastoo Ahmad. Jej przewiną był koncert online, na który nie ma ona zakrytych włosów. Po tym gdy nagranie z koncertu [dostępne nadal na serwisie YouTube] do drzwi jej mieszkania zapukali irańscy mundurowi i zabrali ją do prokuratury celem złożenia wyjaśnień w sprawie. [Voice of America]
Kurdowie – największa mniejszość bliskiego wschodu i świata arabskiego, jeden z największych narodów bez państwa, który nie ma przyjaciół, a jedynie góry. O Kurdach podzielonych między 4 państwa, gdzie nigdzie nie są obywatelami pierwszej kategorii, opowiada, jak zawsze pasjonująco, Jan Natkański.
Halil Hakkani, afgański minister ds. Uchodźców został zabity w zamachu bombowym przeprowadzonym w Kabulu. Odpowiedzialność za atak wzięło na siebie Państwo Islamskie Prowincji Chorasan. [The National]
Talibowie i Afganistan – izolować czy współpracować? „Talibowie rządzą Afganistanem i niewiele wskazuje, że zmieni się to w najbliższej przyszłości. Nieważne, jak bardzo nie pasuje to reszcie świata – wiele państw zaczyna przymykać oko na łamanie praw człowieka i otwiera się na współpracę z nowym reżimem.” W grze jest bezpieczeństwo, handel i bogactwa leżące pod ziemią. Pozostają pytania o moralność jednak można zapytać również – czym współpraca z Afganistanem rządzonym przez Talibów, różni się od współpracy choćby z ultrakonserwatywną Arabią Saudyjską? [Konflikty]
Skoro jesteśmy już przy Arabii Saudyjskiej, która prześladuje wszelakie objawy opozycji wobec władzy, gdzie prawa mniejszości czy kobiet ledwo istnieją, gdzie kwitnie niewolnictwo, to w roku 2034 zorganizowane zostaną tam mistrzostwa świat w piłce nożnej. Sportwashing trwa, a protestujące przeciwko temu głosy nie są wstanie się przebić przez morze petrodolarów. Co gorsze, poparcia saudyjskiej kandydaturze udzieliła m.in niemiecka federacja piłkarska. [The Guardian], [DW]
Azja
Co tam w Korei po nieudanym stanie wojennym? Prezydent mimo wcześniejszych przeprosin to teraz ogłosił, że będzie walczył „do końca”, cokolwiek by to nie znaczyło o czym przeczytacie w artykule Reutersa. Euronews za to donosi, że najprawdopodobniej w ten weekend dojdzie do drugiej próby impeachmentu, która ma już realne szanse przejścia do dalszego etapu. [Reuters], [Euronews]
„Od klinik chirurgii plastycznej po firmy turystyczne i sieci hotelowe, południowokoreański sektor hotelarski obawia się potencjalnego wpływu przedłużającego się kryzysu politycznego, ponieważ niektórzy zagraniczni podróżni odwołują podróże po zeszłotygodniowym wprowadzeniu stanu wojennego.” [Reuters]
„Czy Filipiny znajdą się w centrum rywalizacji pomiędzy USA i Chinami? Dlaczego Chińczycy naruszają wyłączną strefę ekonomiczną Filipin? Czy Stany Zjednoczone będą bronić swojego sojusznika? Wyjaśnia analityk OSW, Michał Bogusz.”
„Malezja zaostrza kontrolę nad Internetem, uderzając w wolność online. Władze twierdzą, że potrzebne są nowe przepisy w celu ograniczenia mowy nienawiści i oszustw, ale twórcy twierdzą, że sami się cenzurują, aby uniknąć represji.” [Rest of World]
Afryka
„Przyszłość Senegalu, który chce postawić się zagranicznym korporacjom. Somaliland po wyborach, czyli, czy będzie niezależnym państwem? Zapraszam do rozmowy Mateusza Kubasiewicza z dr Jędrzejem Czerepem, analitykiem PISM.” Może wybory w Senegalu i Somalilandzie nie brzmią zbyt fascynująco to jeśli jesteście ciekawi historii tego drugiego państwa, które nie jest uznawane przez większość świata, to serdecznie polecamy ten podcast.
„Gambia od dawna przyznaje, że ma problem z plastikiem. Przez prawie dekadę próbowała go rozwiązać za pomocą przepisów, w tym ustawy o przeciwdziałaniu zaśmiecaniu w 2007 r. i zakazu stosowania plastikowych toreb w 2015 r. Teraz, pomimo niepowodzenia międzynarodowych planów ograniczenia zanieczyszczenia tworzywami sztucznymi, Gambia podwaja swoje wysiłki.” [The Guardian]
„W czasie, gdy prywatne miasto Akona w Senegalu okazuje się porażką, budowę własnego w Sierra Leone zapowiada Idris Elba. Wbrew pozorom, to nie kaprysy sławnych ludzi, tylko realizacja planów, które czekają całą Afrykę.”
„Zapotrzebowanie na Starlink w Zimbabwe przekracza możliwości. Tradycyjny internet w Zimbabwe jest powolny, zawodny i drogi. Usługa satelitarna Elona Muska wyprzedała się w ciągu kilku tygodni od uruchomienia w tym kraju.” [Rest of World]
Ameryka Łacińska
„Premier Haiti zorganizował w czwartek swoją pierwszą konferencję prasową od czasu mianowania go ponad miesiąc temu do nadzorowania tego niespokojnego karaibskiego kraju, w którym niedawno doszło do masakr, a Haitańczycy domagają się ochrony ze strony rządu.” [AP News]
Jaki będzie wpływ kolejnej prezydentury Donalda Trumpa na Amerykę Łacińską? Al-Dżazira ma podsumowanie, które zwraca uwagę zarówno na kwestię praw człowieka, migracji, ekonomii jak i bezpieczeństwa. [Al-Dżazira]
Tydzień temu wrzuciliśmy wam podsumowanie pierwszego roku prezydentury Javiera Mieli w Argentynie, które było zaskakująco pozytywne – nawet dla samego autora. Teraz mamy dla was bardziej krytyczny artykuł o tym jak za jego rządów zwija się sektor naukowy w kraju. [Nature]
„Jak poinformowali lekarze, prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva przeszedł w czwartek rano drugi zabieg mający na celu zatamowanie krwawienia do mózgu. Lula, lat 79, po raz pierwszy przeszedł operację w szpitalu we wtorek z powodu powolnego krwawienia, które było wynikiem upadku w domu w październiku. Według lekarzy ze szpitala Sirio-Libanes, czwartkowy zabieg miał na celu zatkanie tętnicy, z której nadal wyciekała krew na powierzchnię mózgu.” [AP News]
„Dlaczego strategia normalizacji stosunków z Wenezuelą nie jest opłacalna? Normalizacja tylko wzmocni elity rządzące, zagrozi prawom człowieka i stworzy warunki, które zwiększą przepływ migracyjny, pisze ekspert.” [Americas Quarterly]
„Rząd prezydenta Wenezueli Nicolasa Maduro uwolnił 103 osoby uwięzione po lipcowych wyborach, które opozycja oskarżyła o kradzież.” [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
„Przywódca największej kanadyjskiej prowincji twierdzi, że jest gotów wstrzymać eksport energii do Stanów Zjednoczonych, ostrzegając, że inni premierzy «muszą być gotowi do walki» w obliczu eskalacji gróźb przed możliwymi amerykańskimi taryfami.” Jak widać Doug Ford przyjął inną strategię wobec Trumpa niż premier Trudeau. [The Guardian]
Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych za czasów pierwszej prezydentury Trumpa chciał podsłuchiwać dziennikarzy niezgodnie ze swoimi własnymi zasadami. Niezbyt może to zaskakujące ale jeśli chcecie poczytać o nowym raporcie przygotowanym przez obecne władze Departament Sprawiedliwości to The Verde pisze o tym dość zwięźle. [The Verge]
„Joe Biden dokonał największego aktu prezydenckiego ułaskawienia w ciągu jednego dnia we współczesnej historii Stanów Zjednoczonych, łagodząc wyroki prawie 1500 osób i ułaskawiając 39 Amerykanów skazanych za popełnione bez użycia przemocy przestępstwa.” [The Guardian]
Po zamordowaniu CEO jednej z większych amerykańskich firm od ubezpieczeń zdrowotnych w mediach pojawiło się wiele historii o nielegalnych bądź nieetycznych działaniach takich firm. O różnych takich przypadkach wspominaliśmy na przestrzeni lat tutaj w Tygodniku. Jednak warto pamiętać, że w amerykańskim systemie nie tylko ubezpieczyciele potrafią być bezwzględnymi graczami, którzy nie liczą się ze zdrowiem pacjenta. Gorąco polecamy artykuł serwisu ProPublica, który opisuje działania szefa kliniki onkologicznej w jednym z amerykańskich szpitali. [ProPublica]
Donald Trump w czasie kampanii wyborczej wielokrotnie przywoływał groźne wenezuelskich gangi, które mają być zagrożeniem dla mieszkańców Stanów Zjednoczonych. Incydenty na które się powoływał były wiązane z wenezuelskim gangiem więziennym Tren de Aragua. Jeśli chcecie się dowiedzieć czy ten gang stanowi naprawdę ponadnarodowe zagrożenie sięgające z Wenezueli aż Stanów Zjednoczonych, to polecamy wam lekturę artykułu w [Americas Quarterly].
Kalifornia płonie (jak chyba co roku) a Wy możecie obejrzeć galerię zdjęć pożarów i akcji ratowniczych. [Reuters]
Oceania
Centrolewicowy rząd Australii ogłosił w czwartek, że planuje nowe przepisy, które obciążą duże firmy technologiczne milionami dolarów, jeśli nie zapłacą australijskim koncernom medialnym za wiadomości hostowane na ich platformach. Posunięcie to wywiera presję na globalnych gigantów technologicznych, takich jak Meta Platforms, właściciel Facebooka, i Google, aby płacili wydawcom za treści lub narażali się na ryzyko zapłacenia milionów za kontynuowanie działalności w Australii. [Reuters]
Ekonomia i gospodarka
Istnieje mechanizm, który ma ostrzegać rządy i organizacje międzynarodowe, że w jakimś regionie pojawiło się ryzyko głodu wśród ludności. Dlaczego w takim razie ciągle dochodzi do tragedii głodu i ludzie cierpią z tego powodu? Na to pytanie stara się odpowiedzieć reportaż [Reuters].
Jeśli korzystacie z mediów społecznościowych to na pewno widzieliście reklamy gdzie (rzekomo) znane osobistości zachęcają was do inwestycji w krytpowaluty. Elon Musk jest znanym fanem kryptowalut więc niektórym reklamy z jego wizerunkiem mogą wydawać się bardziej wiarygodne. Artykuł Gizmodo na podstawie skarg do Federalnej Komisji Handlu w Stanach Zjednoczonych opisuje mechanizm działania takich oszustw oraz historie oszukanych osób, które straciły w ten sposób zwykle kilkaset tysięcy dolarów. [Gizmodo]
„WhatsApp jest najczęściej używaną aplikacją do przesyłania wiadomości na świecie; firma twierdzi, że ma 2 miliardy użytkowników dziennie. Użytkownicy ci wysyłają codziennie ponad 100 miliardów wiadomości w 60 językach w 180 krajach. Około 400 milionów tych użytkowników znajduje się w Indiach, największym rynku WhatsApp, a kolejne 120 milionów w Brazylii.” Jak to się stało, że ta aplikacja urosła do takich rozmiarów? O tym właśnie jest artykuł [Rest of World].
„Przywykliśmy do rytualnego jojczenia na Polskę. Tymczasem okazuje się, że wśród 38 krajów OECD jesteśmy tym państwem, które zaliczyło niemal największy postęp w dobrobycie w latach 2010-2023. Jeśli chodzi o te zestawienie wyprzedza nas jedynie Estonia.”
Nauka i technologia
„Ponieważ katastrofy związane z klimatem stają się coraz częstsze i coraz bardziej niszczycielskie, można by oczekiwać, że doświadczenie z pierwszej ręki tych wydarzeń doprowadzi do konsensusu w sprawie pilnej potrzeby zajęcia się zmianami klimatu. Jednak głęboki podział ideologiczny w tej kwestii w Stanach Zjednoczonych i poza nimi – w połączeniu z wysoce spolaryzowanymi relacjami medialnymi – może utrudniać ten proces. Łącząc dane dotyczące czasu i lokalizacji klęsk żywiołowych w USA z zakrojonymi na szeroką skalę ankietami wyborczymi, niniejsza publikacja pokazuje, że doświadczanie katastrof w rzeczywistości pogłębia podziały partyjne w postawach wobec zmian klimatu, co ma znaczące implikacje dla debaty publicznej i kształtowania polityki.” [Centre for Economic Policy Research]
„Ostatnia dekada gwałtownego rozwoju sztucznej inteligencji była w dużej mierze napędzana przez powiększanie sieci neuronowych i trenowanie ich na coraz większej ilości danych. Skalowanie to okazało się zaskakująco skuteczne w tworzeniu dużych modeli językowych (LLM) – takich jak te, które zasilają chatbota ChatGPT – zarówno bardziej zdolnych do replikowania języka konwersacji, jak i do rozwijania nowych właściwości, takich jak rozumowanie. Niektórzy specjaliści twierdzą jednak, że zbliżamy się do granic skalowania.” Co stanie się jak nie będzie można już dalej skalować danych do uczenia sieci neuronowych? Na to pytanie stara się odpowiedzieć artykuł [Nature].
„Na niespotykane wcześniej anomalie izotopowe, mogące mieć związek z takimi katastrofami, jak upadek sondy kosmicznej Mars-96, natrafili podczas badań naukowcy z Instytutu Fizyki Jądrowej PAN w Krakowie. Przedmiotem ich analiz były próbki kriokonitu – osadu gromadzącego się na lodowcach – zebrane w dziewięciu regionach świata, w tym z Arktyki, Alp, Himalajów i Antarktydy.” [Forum Akademickie]
„W każdej sekundzie teren wielkości czterech boisk piłkarskich zamienia się w pustynię. Odpowiada to obszarowi prawie tak dużemu jak Etiopia każdego roku. Czy wysiłki na rzecz przywrócenia i ponownego zalesienia tego jałowego terenu mogą przynieść dobre rezultaty?” Jeśli ciekawi was temat walki z pustynnieniem, to polecamy ten kwietniowy artykuł DW. [DW]
Czy zjedzenie krewetki może Cię zabić? Niestety tak. W wyniku alergii, którą można nabyć w trakcie życia. Polecamy kolejny materiał Kurzgesagt o naszym układzie odpornościowym, jego sposobie walki z pasożytami i o tym, że żyjemy w wyjątkowym czasie gdzie ekskrementy nie mają styczności z naszą woda pitną oraz jakie ma to dla nas konsekwencje.
Idee, kultura, społeczeństwo
„Umiejętność mówienia i czytania to coś, co ludzie opanowali jako jedyny gatunek na świecie. Z punktu widzenia neurobiologii to zjawiska powiązane, wykorzystujące podobne części mózgu, choć ich funkcjonowanie powstało zupełnie inaczej. Umiejętność mowy wykształciliśmy jako gatunek ewolucyjnie, odpowiednie ośrodki w naszych mózgach powstały dawno temu. Czytanie to dość nowy wynalazek ludzkości, więc tu nie można mówić o ewolucyjnie wykształconej strukturze. Ale nasze mózgi są elastyczne i to, co już mają do jednego celu, potrafią wykorzystać też do innego. O fascynujących powiązaniach języka z mózgiem opowiada prof. Katarzyna Jednoróg z Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN.”
13 grudnia przypada kolejna rocznica stanu wojennego. Prof. Antoni Dudek opowiada o jego wprowadzeniu, reakcjach międzynarodowych, internowaniu, celach władzy, udziale wojska jak również o jego zniesieniu.
Znacie „piaskową bestię”? Nie? My też nie znaliśmy. Historia o niej to łączy w sobie wyzwanie klimatyczne, ludzką pomysłowość, kreatywność, a także niebywały ludzki upór. Poznajcie Strendbeest, poruszające się tylko za pomocą wiatru, pozbawione elektroniki dzieło jednego człowieka, które obronić miało Holandię.