Wydanie 221, 24.01.2025

To z inauguracją Trumpa, europejskim przemówieniem Tuska i wietnamską SB w Polsce

Przygotowaliśmy specjalną sekcję związaną z rozpoczęciem prezydencji przez Trumpa. Zapraszamy do lektury.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• „Rząd przyjął we wtorek projekt wprowadzający zakaz sprzedaży nieletnim wszystkich jednorazowych i wielorazowych e-papierosów, w tym beznikotynowych – poinformowała ministra zdrowia Izabela Leszczyna.” Ciekawe czy projekt rządowy uporządkuje bałagan prawny jaki panuje w regulacjach dotyczących e-papierosów. Trzymamy kciuki za ministrę Leszczynę. [TokFM]

• „Imigranci z Ukrainy cechują się wyższym poziomem aktywności zawodowej niż Polacy. Jeśli nie pracują, to na ogół z powodu trudności ze znalezieniem zatrudnienia lub opieki dla dzieci. Pozbawianie niepracujących Ukraińców świadczenia wychowawczego tylko te kłopoty pogłębi, a oszczędności będą znikome.” Polecamy analizę wyborczego pomysłu Rafała Trzaskowskiego, który został podchwycony dość szybko przez rząd. [Money]

• Kilka sędziów nominowanych przez neo-KRS dostało zarzuty dyscyplinarne. Jedną z tych osób jest Mikołaj Pawlak, były Rzecznik Praw Dziecka. Jest to dość obrzydliwa persona o na co wskazuje też sytuacja będąca powodem zarzutu dyscyplinarnego.

  Zarzuty są związane ze sprawą przemocy domowej, którą Pawlak prowadził jako neosędzia. W jej ramach zażądał akt śledztwa z prokuratury (w tej sprawie), których kopię udostępnił potem do wglądu osobie nieuprawnionej – podejrzewanej przez prokuraturę. Miał to zrobić bez zgody prokuratora.

  [OKO.press]

• „- Nigdy nie miałem problemów z prawem. Nawet mandatu za przekroczenie prędkości nigdy nie dostałem, a tu nagle zarzuty karne. Nie czuję się żadnym kryminalistą, choć państwo próbuje mnie w tę rolę wtłoczyć. Ja po prostu przyjechałem pomóc – mówi TOK FM Mariusz Chyżyński, jeden z oskarżonych za pomaganie uchodźcom na granicy polsko-białoruskiej.” [TokFM]

• „Służby socjalistycznego Wietnamu zagroziły zatrzymaniem rodziny aktywistki praw człowieka za to, że ta demonstrowała przed wykładem premiera tego kraju na Uniwersytecie Warszawskim. Gróźb nie spełniono, ale agenci bezpieki, we współpracy z polskim SOP, storpedowali pikietę. Protestująca składa skargę” Chociaż Wietnam zacieśnia współpracę z demokratycznymi państwami to jednak nadal jest to autorytarne państwo gdzie panuje system jednopartyjny. Poza samym artykułem o zdarzeniu na UW polecamy wywiad z aktywistką Ton Van Anh, który jest zalinkowany na początku artykułu. Dowiecie się z niego więcej o tym do czego dopuszcza się autorytarny Wietnam. [OKO.press]

• Krzysztof Stanowski ogłosił, że będzie ubiegał się o stanowisko prezydenta w celu pokazania kampanii od środka. Nigdy nie byliśmy fanami celebryty udającego dziennikarza więc trudno powiedzieć, że jesteśmy zaskoczeni jego kolejnym cyrkiem medialnym. Krytyczny tekst o tym jego pomyśle można przeczytać na OKO.press lub posłuchać o tym w najnowszym odcinku podcastu Polityk Insight. [OKO.press]

• „Kto powinien się bać startu Stanowskiego? Mentzen, Hołownia, Nawrocki. A może nawet Trzaskowski?”

• Nie sądziliśmy, że napiszemy cokolwiek w Tygodniku o Eurowizji ale okazało się, że jest okazja. Jedna z piosenek, które walczą o polską nominację do tego konkursu jest śpiewana w języku podlaskim co wywołało mocny ból tylnej części ciała u niektórych komentujących. Jeśli zastanawiacie się czy istnieje coś takiego jak język podlaski to nie jesteście jedyni, gdyż nawet wśród ekspertów zdania są podzielone co do tego czy to język, gwara czy może coś innego. Więcej możecie przeczytać w tekście Krytyki Politycznej a sam utwór, który wywołał cały ten szum znajdziecie poniżej. [Krytyka Polityczna]

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: [Wielka Brytania deklaruje stuletnie wsparcie dla Ukrainy. 1063. dzień wojny]

• Trump mówi Putinowi, aby zakończył „absurdalną wojnę” w Ukrainie lub zmierzył się z nowymi sankcjami [BBC]

• Wsparcie wojskowe USA dla Ukrainy: co po Bidenie? [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Większe ryzyka, większe nadzieje: Ukraina wobec Trumpa [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „W dzisiejszym podcaście Ośrodka Studiów Wschodnich, porozmawiamy o katastrofie ekologicznej na Morzu Czarnym. O spóźnionej reakcji Rosji, o skutkach dla ekonomii i środowiska, o reakcji propagandy opowiedzą Filip Rudnik i Miłosz Bartosiewicz- eksperci OSW.”

• „Ukraińscy dowódcy mają coraz większy problem z szeregowymi, którzy już nawet nie kryją się z planami ucieczki. Samowolne opuszczenie miejsca i służby i dezercja to tematy to jedne z najgoręcej dyskutowanych problemów w Ukrainie. Przedstawiciele Sztabu Generalnego Ukrainy przyznają, że zjawisko ma charakter systemowy. Proponują rozwiązanie tego problemu nie tylko poprzez poprawę jakości ćwiczeń wojskowych, ale także poprzez zmianę ram prawnych, w szczególności wprowadzenie jasnych warunków pełnienia służby.” [Nowa Europa Wschodnia]

• Pisaliśmy wielokrotnie o tym jak rosyjskie siły traktują ukraińskich jeńców wojennych. Teraz BBC pisze o tym jak rosyjski najeźdźca próbuje wykorzystać rodziny przetrzymywanych jeńców – namawiając ich do zdrady czy sabotażu. [BBC]

• Była to największa kradzież muzealna w Europie od czasów II wojny światowej. Jesienią 2022 r., przed wycofaniem się z południowo-ukraińskiego miasta Chersoń, siły rosyjskie splądrowały dwa lokalne muzea, kradnąc cenne dzieła sztuki i artefakty archeologiczne, takie jak złoto Scytów, Gotów i Sarmatów. W ciągu dwóch lat śledztwo prowadzone przez ukraińskie władze nie poczyniło większych postępów. Zespół Kyiv Independent's War Crimes Investigation Unit postanowił dowiedzieć się, kto zorganizował nielegalny wywóz kosztowności i gdzie obecnie znajdują się zbiory z chersońskich muzeów.

---

Europa

• Donald Tusk wygłosił przemówienie w Parlamencie Europejskim w związku z rozpoczęciem polskiej prezydencji w UE. EUObserver opisuje co się dokładnie znalazło w przemówieniu a czego zabrakło. Euronews za to zwraca uwagę, że Tusk spotkał się z krytyką zarówno z prawej jak i lewej strony europejskiej sceny politycznej. [EUObserver], [Euronews]

• „Podmioty z ChRL są podejrzewane o udział w rosyjskich operacjach destabilizacyjnych w UE, np. uszkodzeniach infrastruktury krytycznej na Bałtyku. Zbieżność z celami strategicznej współpracy chińsko-rosyjskiej uprawdopodobnia aprobatę władz Chin dla takich działań. Operacje mają zwiększać poczucie zagrożenia w społeczeństwach państw UE i skłaniać rządy do poparcia rozmów pokojowych z Rosją. Aktywność ChRL powinna zachęcić UE do nakładania sankcji na chińskie firmy zaangażowane w działania destabilizacyjne i do pogłębienia współpracy państw członkowskich i ich partnerów przy ochronie infrastruktury krytycznej.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Komisja Europejska gruntownie zmienia sposób dokonywania płatności na rzecz Tunezji po tym, jak dochodzenie przeprowadzone przez Guardian ujawniło niezliczone nadużycia ze strony sił bezpieczeństwa finansowanych przez UE, w tym powszechną przemoc seksualną wobec migrantów.” [The Guardian]

• „Po wyborach w Austrii mainstreamowe partie długo negocjowały, ale w końcu nic nie wynegocjowały, a centroprawica postanowiła dołączyć do rozmów ze zwycięską skrajną prawicą.” [Krytyka Polityczna]

• „Wybory prezydenckie w Chorwacji to pozornie wyłącznie konkurs popularności. Kompetencje głowy państwa nad Adriatykiem są ograniczone. W praktyce jednak plebiscytowy charakter tych wyborów stanowił odzwierciedlenie społecznych przekonań. Pozwoliły one także zamanifestować niezadowolenie wobec skorumpowanych rządów. Właśnie te dwie nisze doskonale wypełnił kontrowersyjny i popularny Zoran Milanović.” O nowym, starym prezydencie Chorwacji przeczytacie w Nowej Europie Wschodniej. [Nowa Europa Wschodnia]

• „Wybory w Niemczech już za około miesiąc. W tym odcinku podsumowujemy aktualne trendy w niemieckiej polityce. Jak wyglądają sondaże? Skąd bierze się wzrost poparcia dla AfD? Kogo Niemcy najchętniej widzieliby na fotelu kanclerza? Na te i inne pytania odpowiadają Lidia Gibadło i Michał Kędzierski.”

• Europejska komisarz Hadja Lahbib odwiedziła Syrię zapowiadając dodatkową pomoc humanitarną. Strona syryjska zabiega w rozmowach o zniesienie sankcji. Jak odpowiada na te prośby UE? Pracuje obecnie nad modelem, który pozwoli jednocześnie pomóc Syrii, ale również wywierać odpowiedni nacisk na brak dyskryminacji mniejszości w kraju. PS komisarz, tak jak inne gościnie z Europy, nie została zablurowana na oficjalnych syryjskich zdjęciach (na dowód zdjęcia z portalu X agencji SANA). Po ostatniej wizycie Annaleny Baerbock niektóre media podawały taką fałszywą informację. [DW], [Agencja X na SANA]

• „W ciągu 15 lat krąg przyjaciół Viktora Orbána zajął kluczowe stanowiska we wszystkich obszarach strategicznych państwa. Z 50 najbogatszych Węgrów na liście Forbesa co najmniej 25 nazwisk jest ściśle powiązanych z panującym od 2010 roku rządem w Budapeszcie.” [Krytyka Polityczna]

• „Przed planowanymi proeuropejskimi protestami w około 20 słowackich miastach w piątek, promoskiewska koalicja rządząca wykorzystała w czwartek nadzwyczajne posiedzenie Rady Bezpieczeństwa, aby zająć się tym, co według niej było »zorganizowaną eskalacją« napięć wewnętrznych kierowanych z zagranicy.” Premier Fico ma zero oryginalności, powtarza to samo co można było usłyszeć od rządów PiS czy Orbána gdy tylko pojawiały się protesty. [Politico]

• „Milorad Dodik groził, że Republika Serbska ogłosi niepodległość i wyjdzie z Bośni i Hercegowiny, jeżeli Trump zostanie prezydentem. Co więc wybór Donalda Trumpa oznacza dla tego regionu świata? Czy będzie to stanowiło okazję na powrót do idei ”Wielkiej Serbii„? Kto w nowej sytuacji będzie silniejszy? Czy grozi nam destabilizacja na Bałkanach? Na te i inne pytania odpowiadają Paulina Wankiewicz i Marta Szpala.”

• Co tam w Gruzji i tak ogólnie na Kaukazie? Agnieszka Filipiak ma nowy odcinek swojego newslettera zatytułowany „Cichy sojusz Tbilisi i Baku. UE i USA na celowniku”. A serwis Eurasianet skupia się na samej Gruzji i pisze o tym, że zarówno autorytarny rząd jak i demokratyczna opozycja pokładają nadzieje w Donaldzie Trumpie. [Przegląd Agnieszki Filipiak], [Eurasianet]

---

Bliski i Środkowy Wschód

• „Nowy rok w Syrii na razie nie przyniósł przełomowych rozwiązań, a przyszłość kraju nadal pozostaje niewiadomą. Nowy rząd w Damaszku nadal umacnia swoją władzę w ujęciu zarówno wewnętrznym, jak i międzynarodowym. Ciężki okres przechodzą Syryjskie Siły Demokratyczne (SDF), które muszą jednocześnie mierzyć się z działaniami tureckimi na północy i z arabską opozycją w Dajr az‑Zaur.” [Konflikty]

• Po upadku reżimu Asada w Syrii, nowe władze rozwiązały istniejące siły mundurowe, które kojarzone były z opresją. Obecnie stawiana od nowa jest m.in. policja. Jeśli policjanci, przeszli na stronę rebeliantów przed upadkiem Asada, mogą dołączyć do nowej formacji. Obecnie brakuje ogromnej ilości policjantów, z tego względu szkolenie wynosi jedynie 10 dni. Skupia się na obsłudze broni, oraz prawie islamskim. Ta druga cześć budzi sporo kontrowersji, szczególnie wśród mniejszości. Władze odpowiadają, że ma to na celu jedynie podstawową naukę moralnych zachować przez funkcjonariuszy. W formularzach wypełnianych przez kandydatów pojawiają się pytanie o religię, a także o „referencyjny autorytet” pod czym kryje się pytanie o przywódcę religijnego, któremu podlegają. chcący zachować anonimowość urzędnicy, opowiedzieli mediom, że ma to na celu lepsze monitorowanie grup przyjaznych staremu reżimowi, głównie alawitów. [Reuters]

• „19 stycznia weszło w życie zawarte przy udziale Kataru, Egiptu i USA zawieszenie broni między Izraelem a Hamasem. Ma ono objąć trzy fazy, z czego pierwsza zakłada zaprzestanie działań zbrojnych i stopniową wymianę części Izraelczyków przetrzymywanych przez Hamas na Palestyńczyków przetrzymywanych przez Izrael. Negocjacje na temat kolejnych faz będą uzależnione od postępów pierwszej.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Polityczna przyszłość Netanjahu jest tak krucha jak zawieszenie broni, które weszło w życie – artykuł od AP News opisujący polityczną sytuację premiera Izraela na krajowym podwórku. Od sondażowych zysków, bycie między kwestią zakładników i ich uwolnienia, a twardogłowymi, którzy chcą kontynuować walki, a także jak na to wszystko wpływać może nowa administracja USA. [AP News]

• Po ogłoszeniu wstrzymania ognia w Strefie Gazy izraelskie wojsko rozpoczęło operację na Zachodnim Brzegu. Jest nią najmocniej dotknięte miasto Dżenin. Strona izraelska mówi o operacji wymierzonej w terrorystów. [The Guardian]

• „Przynajmniej sześć wiosek na Zachodnim Brzegu, zostało zaatakowanych w niedzielę i poniedziałek wieczorem przez dziesiątki izraelskich osadników. Władze sanitarne poinformowały, że w atakach rannych zostało 21 Palestyńczyków. Napastnicy rzucali koktajlami Mołotowa i kamieniami, wybijając okna i podpalając kilka domów i samochodów. Jest to odpowiedź na uwolnienie 90 palestyńskich kobiet i dzieci przetrzymywanych w izraelskich więzieniach w zamian za trzech izraelskich zakładników przetrzymywanych w Strefie Gazy. [The Guardian]

• „Wczoraj wieczorem doszło do uwolnienia załogi samochodowca Galaxy Leader, która od 19 listopada 2023 roku była przetrzymywania w niewoli bojowników Ruchu Huti. Po ponad roku na jemeńskiej ziemi marynarze mogą wrócić do swoich domów. Powodem ich wypuszczenia jest podpisanie rozejmu między Hamasem i Izraelem. W tle tych radosnych wydarzeń jawi się jednak widmo kolejnej eskalacji w związku ze zmianą desygnacji Ansar Allah jako organizacji terrorystycznej.” [Konflikty]

• Książę koronny Arabii Saudyjskiej zapowiedział chęć inwestycji w USA 600 mld dolarów podczas rozmowy telefonicznej z Donaldem Trumpem. Była to pierwsza rozmowa Trumpa z zagranicznym przywódcą. [AP News]

• W Iraku przegłosowano prawo, które oddaje część decyzji sądom religijnym właściwym danym religiom. Krytycy podnoszą tutaj argument, że może to prowadzić do małżeństw dzieci, zatwierdzanych przez imamów jako zgodne z prawem islamskim. [The Guardian]

---

Azja

• „Muzułmańscy uchodźcy uciekający przed prześladowaniami w Birmie są zatrzymywani i zmuszani do powrotu przez straż graniczną Bangladeszu.” Prześladowania ludności Rohindża zdają się nie mieć końca. [The Guardian]

• „8 stycznia szefowie rządów Kirgistanu – Adyłbek Kasymalijew, Tadżykistanu – Kohir Rasulzoda – oraz Uzbekistanu – Abdulla Aripow – odbyli rozmowy na temat ostatecznego uregulowania granic w pobliżu trójstyku w Kotlinie Fergańskiej. W regionie tym leżą ostatnie tereny, których przynależność była do niedawna przedmiotem sporu między tymi państwami.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• Inspiracje Donaldem Trumpem widać w Korei Południowej nie tylko w przemówieniu prezydenta gdy ten próbował ogłosić stan wojskowy ale także w zachowaniu jego zwolenników, którzy po aresztowaniu go przez policję zaatakowali budynek sądu. Korea Herald opisuje jak dokładnie przebiegał atak na sąd i jak się zakończył. [Korean Herald]

• A sam koreański prezydent bronił swojej decyzji o ogłoszeniu stanu wojskowego na przesłuchaniu w ramach procesu pozbawienia go władzy prezydenckiej. [Reuters]

• „ONZ twierdzi, że od czasu pandemii COVID-19 setki tysięcy ludzi (z których wiele pochodzi z Chin) zostało wywiezionych do centrów w Azji Południowo-Wschodniej w branży, która oszukuje ludzi na całym świecie i generuje miliardy dolarów rocznie dla zorganizowanych grup przestępczych.” Na marginesie można dodać, że chińskie prawo nie przewiduje, że mężczyzna może zostać uprowadzony w celu handlu ludźmi więc rodziny ofiar mają z tego powodu wyjątkowe trudności w uzyskaniu pomocy od państwa. [Japan Times]

• „Ostatnio pojawiło się wiele negatywnych wiadomości na temat szkód wyrządzonych przez globalne ocieplenie w Kazachstanie, ale Ministerstwo Zasobów Wodnych miało ostatnio do ogłoszenia pozytywną ciekawostkę: Północne Morze Aralskie powraca.” Takiego newsa to się nie spodziewaliśmy przeczytać, jeśli mamy być z Wami szczerzy. [Eurasianet]

• „Francuz, który od 2007 r. przebywa w indonezyjskiej celi śmierci za domniemane przestępstwa narkotykowe, ma wrócić do domu w ciągu kilku tygodni po tym, jak indonezyjski minister powiedział, że w piątek zostanie podpisane porozumienie umożliwiające jego przeniesienie.” Kolejny taki przypadek w Indonezji. Jeśli interesuje was dlaczego się tak dzieje. to polecamy artykuł jaki o tym wrzuciliśmy do wydania nr 216. [The Guardian]

---

Afryka

• „Eksperci twierdzą, że dzieci w obszarach konfliktów separatystycznych w Kamerunie i Nigerii doświadczają niedostatecznie zgłaszanej traumy, ponieważ przemoc rozlewa się ponad granicami. Aby zrozumieć sytuację, Al-Dżazira rozmawiała z ponad 40 dziećmi, pracownikami organizacji humanitarnych i administratorami edukacji w dotkniętych regionach.” [Al-Dżazira]

• Rodziny ofiar apartheidu w Republice Południowej Afryki pozywają państwo za pozostawienie niektórych zbrodni tego systemu bez należytej kary. Polecamy artykuł The Guardian, który nie tylko punktuje niedociągnięcia w tym zakresie rządu Nelsona Mandeli to przypomina do czego dochodziło w państwie gdzie większość obywateli należała do drugiej kategorii ludzi. [The Guardian]

• Jeśli chcecie się dowiedzieć więcej o sprawie nielegalnych górników z RPA, o śmierci których pisaliśmy tydzień temu to polecamy ostatni segment dzisiejszej Depeszy PISM.

• „Ghańskie stowarzyszenie drobnych górników poinformowało w niedzielę, że żołnierze zabili dziewięć nieuzbrojonych osób w kopalni AngloGold Ashanti w sobotnią noc, podczas gdy wojsko stwierdziło, że siedmiu nielegalnych górników zginęło w wymianie ognia.” [Reuters]

• „Międzynarodowe obligacje Mozambiku potaniały na początku tego tygodnia po doniesieniach, że nowy rząd w Maputo rozważa restrukturyzację zadłużenia po miesiącach powyborczych zawirowań.” [Reuters]

• „Dlaczego ludzie jedzą ziemię? W Sudanie, gdzie wojna domowa doprowadziła do największej klęski głodu na świecie, ludzie z desperacji jedzą glebę. Dla wielu grup społecznych na świecie nie jest to jednak zamiennik żywności, tylko pełnoprawny posiłek.”

---

Ameryka Łacińska

• „Prezydent USA wyróżnił Chiny podczas swoich skarg dotyczących Kanału Panamskiego – jaki wpływ ma Pekin?” Temat przejęcia kanału panamskiego przez Stany Zjednoczone nie umarł więc polecamy ściągawkę na ten temat od [The Guardian].

• A czy właściwie jest sens przejęcia teraz kanału Panamskiego przez Stany Zjednoczone? Na to pytanie odpowiadają eksperci Americas Quarterly. (Spoiler alert: nie ma sensu). [Americas Quarterly]

• Grupy rebeliantów rozpoczeły walkę o kontrolę nad terenami bogatymi w kokę i władze Kolumbii zdecydowały o użyciu wojska do przejęcia ponownie kontroli nad tym regionem. Do tej pory w wyniku walk zginęło 100 osób. [Al-Dżazira]

• W Stanach Zjednoczonych mówi się o największej akcji deportacyjnej od lat a Texas Observer zastanawia się czy Meksyk jest na to przygotowany. [Texas Observer]

• „Po najgorszej suszy w historii w 2024 r., Brazylia zakończył rok kolejnym alarmującym kamieniem milowym: od stycznia do grudnia spłonęło 30,86 mln hektarów dzikiej przyrody – obszar większy niż Włochy.” [The Guardian]

---

Ameryka Północna

• „Rosyjska ropa naftowa warta miliony dolarów napływa do Kanady dzięki luce w sankcjach federalnych, zapewniając Kremlowi bardzo potrzebny dochód do podsycania trwającej inwazji na Ukrainę.” [CBC]

• „Sąd Najwyższy Kanady zgodził się rozpatrzyć skargę na kontrowersyjne prawo Quebecu dotyczące sekularyzmu, torując drogę do zaciekłej debaty na temat uprawnień prowincji i podstawowych praw mniejszości etnicznych i religijnych.” [The Guardian]

• „Członkowie rodziny, która jest właścicielem producenta OxyContinu, Purdue Pharma, oraz sama firma, zgodzili się zapłacić do 7,4 miliarda dolarów w ramach nowej ugody w sprawie pozwów dotyczących wpływu silnego leku przeciwbólowego na receptę, ogłosili w czwartek prokuratorzy generalni z kilku stanów.” [NPR]

• „Nowy pożar, który wybuchł w środę na północ od Los Angeles, szybko rozprzestrzenił się na ponad 9 400 akrów (38 km kwadratowych), napędzany silnymi wiatrami i suchymi zaroślami, wymuszając obowiązkowe nakazy ewakuacji dla ponad 31 000 osób.” Możecie przeczytać tekst o pożarze lub zerknąć tylko na galerię zdjęć. [Reuters], [Reuters: galeria zdjęć.]

---

Tydzień Trumpa

• No i mamy to, Donald Trump jest znowu prezydentem Stanów Zjednoczonych. Pierwsze dni jego kolejnej kadencji tak obfitowały w działania, że najprawdopodobniej przeoczyliśmy jakieś newsy, które możecie uznać za istotne. Jeśli chodzi o samą inaugurację to polecamy tekst AP News. CBS News za to zwraca uwagę na zamieszanie związane ze zmianą miejsca inauguracji – co skończyło się tym, że fani Trumpa, którzy kupili piekielnie drogie bilety nie mogli wejść na uroczystość. [AP News], [CBS News]

• „W tym tygodniu obserwowaliśmy, jak najbogatszy człowiek świata zdawał się oddawać nazistowski salut na wiecu Trumpa po inauguracji. Dwukrotnie. Następnie obserwowaliśmy, jak media głównego robiły fikołki, aby uniknąć powiedzenia tego, co wszyscy widzieliśmy.” [The Present Age]

  

• Polecamy przy okazji starszy artykuł od Bellingcat, który tłumaczy jak nie dać się zwieść tłumaczeniom osób przyłapanych na wykonywaniu skrajnie prawicowych gestów. [Bellingcat]

• „Oszałamiający szereg działań wykonawczych wydanych przez prezydenta Donalda Trumpa w poniedziałek, pierwszego dnia jego drugiej kadencji, pokazuje, że jest on coraz bardziej skłonny do przekraczania granic, kwestionując zarówno prawa, jak i normy, starając się zmusić rząd do zrobienia tego, czego chce.” Vox przygotował podsumowanie tego co chciał dokonać Trump pierwszego dnia. [Vox]

• „Pierwsze rozporządzenia Trumpa: bezpieczeństwo wewnętrzne, energia, handel” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Trzydniowy szturm imigracyjny Trumpa poważnie uszczelnia granicę i przygotowuje grunt pod szybkie deportacje” [CNN]

• „Sędzia federalny tymczasowo blokuje rozporządzenie wykonawcze Trumpa redefiniujące obywatelstwo od urodzenia” [AP News]

• Namawianie pracowników federalnych żeby pisali donosy na współpracowników, którzy ciągle promują równość i różnorodność w miejscu pracy nie było na naszej redakcyjnej karcie do trump bingo. [Reuters]

• „Trump próbuje wymazać dziedzictwo zdrowotne Bidena za pomocą wczesnych rozporządzeń wykonawczych” [NPR]

• „Co dla nauki oznacza lawina rozporządzeń wykonawczych Trumpa?” [Nature]

• „Trump ułaskawia około 1 500 oskarżonych w związku z atakiem na Kapitol z 6 stycznia.” [NBC News]

• „Szef policji na Kapitolu: ułaskawienia za 6 stycznia wysyłają wiadomość, że »polityka jest ważniejsza niż praca policji«” [CBS News]

• „Rozporządzenia wykonawcze Trumpa wymierzone w osoby transpłciowe i niebinarne” [DW]

• „Podjęte w tym tygodniu działania mające na celu przekształcenie polityki kadrowej umożliwiają administracji Trumpa łatwiejsze upolitycznienie szeregów pracowników federalnych i zmniejszenie ich liczebności.” [Lawfare Media]

• „TikTok zamknął się w USA, ale od razu wznowił działalność. Chińczycy uwierzyli Trumpowi” [Press], [The Guardian]

• Jak idzie zapełnianie gabinetu Trumpa jego kandydatami? Politico ma ściągawkę z której się dowiecie jacy kandydaci są ogłoszeni i kto został już mianowany na stanowisko a kto czeka na ostateczne głosowanie. [Politico]

• Kończymy ten dział materiałem z inauguracją Trumpa w obiektywach fotoreporterów serwisu [Reuters].

  

  „Prezydent elekt USA Donald Trump tańczy na scenie podczas występu zespołu Village People podczas wiecu na dzień przed planowaną inauguracją drugiej kadencji w Waszyngtonie, USA, 19 stycznia 2025 r. REUTERS/Brian Snyder”

---

Oceania

• „Jak poinformowały australijskie władze, dom w Sydney należący niegdyś do starszego przywódcy społeczności żydowskiej został w piątek rano zdewastowany, a dwa samochody podpalone, przy czym jeden z nich został pomalowany antysemicką farbą w sprayu. Atak, trzeci wymierzony w społeczność żydowską w Sydney w ciągu dwóch miesięcy, miał miejsce w posiadłości należącej niegdyś do Alexa Ryvchina, współprzewodniczącego Rady Wykonawczej Australijskich Żydów, powiedział premier Nowej Południowej Walii Chris Minns.” [Reuters]

---

Ekonomia i gospodarka

• „LinkedIn należący do Microsoftu został pozwany przez klientów Premium, którzy twierdzą, że platforma społecznościowa skoncentrowana na biznesie ujawniła bez pozwolenia ich prywatne wiadomości stronom trzecim do szkolenie generatywnych modeli sztucznej inteligencji.” [Reuters]

• „15 stycznia br. amerykański Departament Handlu ogłosił Ramowy plan dla upowszechniania sztucznej inteligencji. Jego głównym elementem są restrykcje dotyczące eksportu najbardziej zaawansowanych układów scalonych (GPU), wykorzystywanych do uczenia (trenowania) modeli sztucznej inteligencji (AI). Zaskoczeniem jest uderzenie w jedność UE poprzez podział jej członków na dwie grupy oraz uwzględnienie 17 z 27 z nich (w tym Polski) wśród państw objętych ograniczeniami w zakupie GPU. Skutki tych restrykcji dla Polski w krótkim terminie nie będą zauważalne, ale w długim mogą wpłynąć negatywnie na możliwości rozwoju zaawansowanych modeli AI i realizacji polskiej strategii cyfryzacji do 2035 r.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „Komisja Europejska zamierza zaproponować zakaz stosowania PFAS, czyli »wiecznych chemikaliów«, w produktach konsumenckich, z wyjątkami dla niezbędnych zastosowań przemysłowych, powiedział agencji Reuters szef UE ds. środowiska. PFAS, czyli substancje perfluoroalkilowe i polifluoroalkilowe, nie rozkładają się w środowisku, co budzi obawy o konsekwencje ich gromadzenia się w ekosystemach, wodzie pitnej i organizmie człowieka.” [Reuters]

• „Gospodarka Francji odgrywa ważną rolę w Unii Europejskiej. Od lat jest drugą co do wielkości w Unii Europejskiej, w ciągu ostatnich trzech lat zredukowała różnicę w PKB z Niemcami, które od początku UE są największą gospodarką. Francja w 2024 r. uzyskała wzrost gospodarczy na poziomie 1,1%, czyli minimalnie lepszym od Niemiec. Prognozy na następne lata są dla Francji pozytywne, wskazując na dalszą poprawę koniunktury V Republiki. ” [Obserwator Gospodarczy]

• Mark Zuckerberg zapowiedział, że serwisy społecznościowe takie jak Facebook czy Instagram będą teraz ostoją wolności słowa i pozbędą się cenzury. Oczywiście miało to związek z chęcią przypodobania się skrajnej prawicy reprezentowanej przez prezydenta Trumpa. Jak więc ta wolność słowa i brak cenzury wygląda w serwisach Meta? Tak dość prawicowo. Konta oferujące czy piszące o aborcji farmakologicznej są uciszane a jak próbowało się wyszukać hasło „demokraci” to wyniki były ukrywane. Serwis zapewnia, że to niefortunne błędy techniczne ale jest to dość mało wiarygodne tłumaczenie. NBC News podsumowuje inne, bardziej systemowy zmiany w Mecie, które wskazują na chęć przypodobania się skrajnej prawicy. [NBC News],

• Bywamy często krytyczni wobec dużych modeli językowych (nazywanych potocznie „sztuczną inteligencją”) które ostatnimi laty robią furorę na świecie. Trudno jednak zaprzeczyć, że w niektórych zastosowaniach mogą być one bardzo użyteczne. Czy administracja państwowa będzie mogła je wykorzystać do zwiększenia wydajności swojego działania? O tym właśnie jest tekst Brookings Institution, gdzie znajdziecie przykłady skutecznych zastosowań, wpadki z przeszłości jak i wymagania, które trzeba by spełnić by takie narzędzia były zaakceptowane przez społeczeństwo. [The Brookings Institution]

• „Duże firmy zajmujące się sztuczną inteligencją zdecydowanie sprzeciwiają się kompleksowym wysiłkom regulacyjnym na Zachodzie – ale są ciepło witane przez liderów w wielu innych krajach.” Dużo piszemy o regulacji Big Techów w zachodnich państwach ale jak to wygląda gdzie indziej? O tym właśnie jest artykuł [Rest of World].

---

Nauka i technologia

• Nauka jest pełna nieoczekiwanych odkryć – takich jak przypadkowa obserwacja Alexandra Fleminga, że pleśń zabiła bakterie, które hodował, co doprowadziło do odkrycia antybiotyków. Przeprowadzone badanie pozwoliło określić, jak często dochodzi do takich odkryć. Według badania opublikowanego w czasopiśmie Research Policy, około 70% artykułów biomedycznych zawiera wyniki, których nie można było oczekiwać na podstawie tego, co naukowcy zaproponowali we wnioskach o finansowanie. Większe granty przyniosły więcej przypadkowych odkryć. [Nature]

• „Naukowcy zajmujący się badaniem szkodliwości tytoniu, alkoholu i ultraprzetworzonej żywności mogą spotkać się z cyberatakami, procesami sądowymi, inwigilacją i przemocą fizyczną – wynika z badania. Wielu z nich określa się mianem ekstremistów, faszystów, fanatyków i zwolenników prohibicji.” Określenie „nikotynowy nazista” może i brzmi zabawnie ale naukowcom prześladowanym za badania naukowe nad zdrowiem raczej nie jest do śmiechu. [Nature]

---

Idee, kultura, społeczeństwo

• „Muzeum Brytyjskie jest wyobrażeniem każdego o muzeum, ale jednocześnie nie przypomina muzeum w ogóle. Bardziej przypomina małe państwo. Pomieszczenia, które odwiedzasz w ciągu dnia, to najmniej: muzeum to nie zawartość jego gablot. To ambasada, uniwersytet, posterunek policji, laboratorium naukowe, izba celna, baza wykopalisk archeologicznych, miejsce azylu, sklep detaliczny, wydawnictwo, kostnica, agencja detektywistyczna. ”Nie jesteśmy magazynem ani mauzoleum„ – powiedział były kanclerz Wielkiej Brytanii George Osborne podczas dorocznej kolacji powierników muzeum w listopadzie. Wręcz przeciwnie, jest to zarówno jedno, jak i drugie.” Co tam w największym brytyjskim muzeum piszczy? Dowiecie się tego z długiego reportażu [The Guardian].

• Jeden Polak zabił cara, inny amerykańskiego prezydenta. Dzierżyński zabił mnóstwo komunistów. Polska górą! No dobra, amerykańskiego prezydenta zabił facet urodzony w rodzinie polskich imigrantów. Którego prezydenta zabił? McKinleya. Nie słyszeliście o nim? Polecamy w takim razie artykuł serwisu Histmag o tym wydarzeniu. A skoro jesteśmy już przy mordowaniu amerykańskich prezydentów to polecamy drugi artykuł o tym jak Alexander Graham Bell próbował wykorzystywać swoje umiejętności do uratowania prezydenta Garfielda po tym jak ten został postrzelony. [Histmag], [National Park Service]

• Są takie wydarzenia historyczne, które zapisują się raczej w pamięci lokalnej niż ogólnopolskiej, choć ich znaczenie przekracza wymiar regionalny. Takim wydarzeniem jest rewolucja 1905 roku w Łodzi, którego kulminacją był gwałtowny uliczny bunt nazywany często powstaniem łódzkim. Rozmowa Radia Naukowego z doktorem Sebastianem Adamkiewiczem z Muzeum Tradycji Niepodległościowych Miasta Łodzi.