Wydanie 229, 22.03.25

To z pensjami górników opłacanymi przez nas wszystkich, powrotem astronautów i atakiem Orbána na społeczność LGBTQ

W tym tygodniu w sobotę zamiast piątku. Chociaż będziemy starać się wypuszczać Tygodnik w piątki to może to się jeszcze zdarzyć.

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• „Kandydat PiS na prezydenta Karol Nawrocki używał w przeszłości drugiej, zmyślonej tożsamości — Tadeusz Batyr. Teoretycznie był to tylko jego pseudonim jako autora biografii Nikosia, ojca chrzestnego trójmiejskiej mafii. Tyle że na książce się nie skończyło. Po pierwsze, Nawrocki występował publicznie jako Tadeusz Batyr, wychwalając jednocześnie Karola Nawrockiego. A po drugie — Nawrocki na swych profilach w mediach społecznościowych twierdził, że spotykał się z Batyrem i chwalił jego książkę.” [Onet]

• „W sobotę 15 marca 2025 r. zmarła Barbara Skrzypek, która od ponad 30 lat pracowała dla formacji politycznych związanych z Jarosławem Kaczyńskim: najpierw dla Porozumienia Centrum, potem dla Prawa i Sprawiedliwości. Prowadziła biuro i archiwum partii, zasłynęła jako osoba broniąca dostępu do gabinetu prezesa PiS w siedzibie partii na Nowogrodzkiej.” OKO.press podaje najważniejsze informacje o pani Skrzypek, jej przesłuchaniu przez prokuraturę oraz późniejszej śmierci. TVN24 za to opisuje jak PiS próbuje z jej osoby zrobić pierwszą ofiarę „reżimu Tuska” pomijając przy tym niewygodne dla nich fakty. [OKO.press], [TVN24]

• „Prawicowa publicystka Dorota Kania opublikowała na platformie X wniosek Ewy Wrzosek sprzed 35 lat. Nie zawiera on żadnych kompromitujących czy nagannych informacji, ale ujawnia wrażliwe dane osobowe prokurator nielubianej przez Prawo i Sprawiedliwość. Wrzosek złożyła zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa.” Dlaczego Dorota Kania to zrobiła? Ponieważ to prokurator Wrzosek przesłuchiwała Barbarę Skrzypek przed śmiercią i w prawicowej narracji ona za ten zgon odpowiada. [Press]

• „Prawicowe media drenują kieszenie swoich odbiorców, bo rzekomo są prześladowane. Kiedyś – przez sądy i ich wyroki, teraz – »totalitarną władzę«. Faszyzują przekaz, by osiągnąć miliony przychodów i umacniać związek widzów ze stacją.” [Press]

• „W latach 2015-2024 w Polsce miało miejsce 28 wypadków śmiertelnych z udziałem myśliwych. Z kolei w latach 2002-2020 na całym świecie potwierdzono 26 zgonów, spowodowanych atakami wilków. Strach przed tymi zwierzętami jest »klikalny«, ale zupełnie nieracjonalny.” [InfoWet]

• Jeszcze przed weekendem majowym na Morskie Oko mają ruszyć busy elektryczne. Większe zmiany czekają nas jednak od przyszłego roku. Ostatnio zawarto porozumienie mówiące, że trasa koni wożących turystów zmniejszy się z 7 do 2,5 km. Mniejsze niż obecnie wozy będą jeździć z Palenicy Białczańskiej do Wodogrzmotów Mickiewicza. Na dotychczasowej trasie do Włosienicy mają kursować elektryczne busy, których kierowcami będą też fiakrzy. Po latach bezmocy i bezczynności w kontekście męczenia koni na trasie do Morskiego Oka w końcu mamy konkretne zmiany w tej materii. [Tygodnik Podhalański]

• Premier razem z ministrem obrony Władysławem Kosniakiem-Kamyszem i koordynatorem służb specjalnych Tomaszem Siemoniakiem wizytował jednostki działające na granicy polsko-białoruskiej. „Wiemy też o rosyjskim zaangażowaniu, więc mamy do czynienia z machiną państwowa, oprócz tego przemytniczą” – powiedział szef rządu. Tusk pochwalił pracę 11 tysięcy mundurowych na granicy. – „Będziemy walczyć o ochronę granicy. To nie zawsze jest ładne, zdaję sobie sprawę” – przyznał premier. [OKO Press]

• Sąd utrzymał wyrok roku bezwzględnego pozbawienia wolności dla sprawców masakry piskląt chronionego gatunku. W kweitniu 2023 roku Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” odkryło, że 110 gniazd kormoranów spadło na ziemię na wyspie na Jeziorze Tonowskim w Kujawsko-Pomorskiem. Skala wskazywała, że było to zamierzone działanie człowieka, a nie przyrody. Wypadło z nich prawie 300 piskląt kormoranów i kilkadziesiąt jeszcze niewyklutych jaj. Te ptaki w Polsce są objęte ochroną gatunkową częściową (z wyłączeniem osobników występujących na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane). Śledztwo wykazało, że dwójka mężczyzn strąciła z gniazd 110 gniazd za pomocą metalowych rur, znajdowało się w nich 250-300 piskląt. Część z nich straciła życie przez brak możliwości karmienia przez rodziców, część została rozdeptana przez sprawców. Sąd okręgowy w Bydgoszczy postanowił o karze roku więzienia dla sprawców, powołując się na zapisy ustawy o ochronie zwierząt o zabijaniu, uśmiercaniu lub uboju zwierząt z naruszeniem przepisów oraz powodowaniu zniszczeń w przyrodzie. [OKO Press]

• „PiS ze swoim projektem »demokracji narodowej« był – a dziś jest jeszcze bardziej – partią zagrażającą polskiemu porządkowi konstytucyjnemu, na czele z wpisanymi w niego zasadami równowagi władz i ochrony praw obywateli przed ekscesami politycznej większości. Projekt polityczny Konfederacji zagraża innej wpisanej do konstytucji zasadzie: sprawiedliwości społecznej.” Jakub Marmurek zastanawia się czy osoba o lewicowych poglądach powinna się cieszyć z tego, że Sławomir Mentzen rozbił duopol. [Krytyka Polityczna]

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Rosjanie zajmują Sudżę. 1119. dzień wojny

• Rosyjska baza bombowców Engels została zaatakowana przez ukraińskie drony. Skutecznie trafiony został magazyn amunicji w wyniku czego ponad połowa jego zasobów została zniszczona, a kolejne ponad bunkrów w których mieściła się amunicja są uszkodzone – tak wynika z analizy zdjęć satelitarnych. Wybuch amunicji wywołał falę uderzeniową wyraźnie odczuwalną w całym mieście. Baza Engels mieści się około 600 km od linii frontu. [The War Zone]

• Jak donosi Reuters Kilka amerykańskich agencji bezpieczeństwa narodowego wstrzymało prace nad skoordynowanym wysiłkiem mającym na celu przeciwdziałanie rosyjskiemu sabotażowi, dezinformacji i cyberatakom, zmniejszając presję na Moskwę. Działo się to równolegle ze staraniami administracji Trumpa aby Rosja zakończyła wojnę na Ukrainie. [Reuters]

• Stany Zjednoczone nie usunęły danych zebranych w wyniku śledztw w sprawie ukraińskich dzieci porwanych przez Rosjan w trakcie wojny, powiedziała rzeczniczka Departamentu Stanu USA Tammy Bruce 19 marca. Administracja Trumpa obcięła finansowanie inicjatywy prowadzonej przez Uniwersytet Yale'a, która śledziła rosyjskie zbrodnie wojenne, w tym przymusową deportację ukraińskich dzieci. Bruce wyjaśniła, że dane nie były kontrolowane przez Departament Stanu i pozostają nienaruszone. [Kyiv Independent]

• Niemcy zabezpieczyły 3 mld euro na pomoc Ukrainie w tym roku. Ministarstwo finansów deklaruje prace nad ponad kolejnymi 8 mld euro na lata 2026-2029. [DW]

• „Wstrzymanie nalotów na infrastrukturę energetyczną na 30 dni, koniec dostaw broni na Ukrainę, koniec mobilizacji w Ukrainie, wymiana 175 więźniów i dalsze negocjacje, tyle że bez udziału Ukrainy – to warunki pokoju w wojnie rosyjsko-ukraińskiej, które we wczorajszej rozmowie telefonicznej poruszyli Donald Trump i Władimir Putin. Dodatkowo prezydenci umówili się na amerykańsko-rosyjski mecz w hokeja.Nie jest to imponujący rezultat.” [Krytyka Polityczna]

• „Próba upokorzenia Wołodymyra Zełenskiego w Gabinecie Owalnym pod koniec lutego wyznaczyła strategiczne załamanie Ameryki. Zapowiada ona nową konstelację sił nieporządku, ogarniętych obsesją zasobów, grabiących wszystko, co popadnie. W sednie nowej katastrofy tkwi jednak coś starego, znajomego, czego może wolelibyśmy nie oglądać: antysemityzm. Zajście w Białym Domu miało charakter antysemicki.” Timothy Snyder dokonuje analizy ataku na Żeleńskiego w Białym Domu poprzez pryzmat antysemityzmu. [Krytyka Polityczna]

---

Europa

Francuski regulator zakazuje emisji rosyjskich kanałów. Braun ukarany w Parlamencie Europejskim za kolejny antysemicki eksces. Sąd Konstytucyjny Bułgarii unieważnił mandaty części posłów. Demografia Czech – niegdyś wzór, dziś raczej przestroga. Lotnisko Heathrow przestało działać z powodu pobliskiego pożaru.

• „Niemcy zmieniają konstytucję odchodząc od dotychczasowych twardych reguł fiskalnych. Parlament zgodził się na wyłączenie wydatków na obronność z ograniczeń budżetowych, co oznacza, że na rozbudowę armii Niemcy przeznaczą dodatkowo około 50 miliardów euro. Dodatkowe 500 miliardów przeznaczone zostanie na rozbudowę infrastruktury i ochronę klimatu. Czy to jest historyczna zmiana w podejściu do wydatków publicznych w kraju, który do wczoraj uznawany był za symbol finansowej wstrzemięźliwości i niechęci do wielkich inwestycji publicznych? Jakie skutki dla Niemiec i dla całej Europy może przynieść polityka rządu nowego kanclerza, który tak ważną decyzję podejmuje jeszcze przed objęciem urzędu? I jaki związek z tymi decyzjami ma wojna w Ukrainie i postawa administracji Donalda Trumpa.” [###]

• 15 marca zakończyła się rejestracja kandydatów w powtórzonych wyborach na prezydenta Rumunii, które odbędą się 4 maja. Wśród osób zaakceptowanych przez Centralne Biuro Wyborcze nie znalazł się Călin Georgescu, znany z prorosyjskich wypowiedzi i pretensji terytorialnych wobec Ukrainy, skrajny nacjonalista oraz przeciwnik integracji europejskiej. W pierwszej turze unieważnionych przez Sąd Konstytucyjny wyborów prezydenckich z przełomu listopada i grudnia 2024 r. uzyskał najlepszy wynik – 23%. Mimo tego poparcia odsunięcie Georgescu od wyścigu wyborczego nie spotkało się z wyraźną reakcją ze strony społeczeństwa. „ [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• O demografii Rumuni. „Przez ostatnie trzy dekady Rumunia należała do najszybciej wyludniających się państw Unii Europejskiej. Od rozpoczęcia transformacji ustrojowej do 2021 r. utraciła aż 17% mieszkańców. W tym okresie liczba ludności kraju kurczyła się co roku przeciętnie o 130 tys. osób, co odpowiada populacji rumuńskiego miasta średniej wielkości. Za zjawisko to odpowiadają przede wszystkim masowa emigracja – głównie o charakterze zarobkowym – oraz ujemny przyrost naturalny (liczba zgonów jest obecnie o około dwie trzecie wyższa niż urodzeń). Imigracja spoza Europy, choć coraz większa, jest wciąż marginalna, ma charakter tymczasowy i nie jest w stanie odwrócić negatywnych tendencji demograficznych.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „W Belgradzie odbył się największy protest w historii Serbii. Ludzie protestowali przeciwko korupcji, nepotyzmowi i rządom Aleksandra Vučicia. O tym, w jakim kierunku zmierza Serbia, czy rządy twardej ręki obecnego przywódcy przetrwają i jaki poziom osiągnęło niezadowolenie społeczne, mówi w podcaście OSW Marta Szpala.” [###]

• „W raporcie Civil Liberties Union for Europe (Liberties) stwierdzono, że Włochy są jednym z pięciu »demontażystów« – obok Bułgarii, Chorwacji, Rumunii i Słowacji – którzy »celowo podważają praworządność w prawie wszystkich aspektach«.” [The Guardian]

• „Jeśli Victor Orbán atakuje społeczność LGBT+, to znaczy, że ma polityczne kłopoty lub zbliżają się wybory. W tym wypadku obie tezy są prawdziwe. Partia węgierskiego premiera chce zakazać parad równości, a na uczestników manifestacji nałożyć drakońskie kary. Ale organizatorzy Budapest Pride nie zamierzają rezygnować z organizacji wydarzenia” [OKO.press]

• UE-26 czyli wszystkie państwa UE z wyłączeniem Węgier stają się nową normą. Relacje z Rosją, wsparcie Ukrainy, polityka obronna – jak ujął to były portugalski premier, który obecnie jest przewodniczącym Rady Europejskiej Węgry mają inną wizję wspierania Ukrainy. [Euroactive]

---

Bliski i Środkowy Wschód

• „18 marca Izrael zerwał zawarte 19 stycznia br. zawieszenie broni i wznowił ataki na Strefę Gazy. W kolejnych dniach w bombardowaniach zabitych zostało ponad 700 osób (w tym wiele dzieci; ogólna liczba palestyńskich ofiar śmiertelnych trwającego od 2023 r. konfliktu oscyluje wokół 50 tys.).” [Ośrodek Studiów Wschodnich], [Konflikty]

• „Zgodnie z wczorajszymi przewi­dy­wa­niami pododdziały lądowe Cahalu rozpoczęły dziś operację lądową w Strefie Gazy. Służba prasowa Cahalu podkreśla, że operacja realizuje precyzyjnie określone cele w południowej i środkowej części Strefy, ale minister obrony Jisrael Kac ostrzega, że jeśli Hamas będzie się utrzymywał przy władzy, doprowadzi to do całkowitego zniszczenia Gazy.” [Konflikty]

• Burmistrz Stambułu z opozycyjnej partii CHP Ekrem İmamoğlu został aresztowany pod zrzutami korupcyjnymi oraz wspierania terroryzmu, a niedługo wcześniej anulowano mu dyplom wyższej uczelni (konieczny do ubiegania się o urząd prezydenta). Władze wydały zakaz protestowania w Stambule, Ankarze i Izmirze, protesty jednak trwają. Opozycja wzywa do pokojowego protestowania, a prezydent kraju protesty potępia. [Reuters], [###]

• W Syrii miały miejsce obchody 14 rocznicy wybuchu wojny domowej. To pierwsze obchody od obalenia reżimu Asada. Podczas uroczystości w Damaszku na zgromadzonych w meczecie Umajjadów ze śmigłowców zrzucano na zgromadzonych kwiaty (podczas wojny śmigłowce sił Asada kojarzono ze zrzucaniem bomb beczkowych). Od marca 2011 roku zginąć mogło w kraju ponad 600 tysięcy ludzi. [AP News]

• Po dwóch dniach starć na granicy syryjsko-libańskiej osiągnięto zawieszenie broni. Do walk doszło po tym, jak tymczasowy rząd Syrii oskarżył bojowników z libańskiej grupy Hezbollah o przedostanie się do Syrii w sobotę, porwanie trzech żołnierzy i zabicie ich na libańskiej ziemi. Hezbollah zaprzeczył, jakoby miał cokolwiek wspólnego z tą sprawą, a niektóre doniesienia wskazywały na lokalne klany w regionie przygranicznym, które nie są bezpośrednio powiązane z Hezbollahem, ale biorą udział w przemycie transgranicznym. [AP News]

• Podczas drugiej w tym roku wizyty w Damaszku, niemiecka MSZ Annalena Baerbock otworzyła Niemiecką Ambasadę po 13 latach od jej zamknięcia spowodowanego trwająca wojną domową. Niemcy są trzecim państwem, które otworzyło swoją Ambasadę w Syrii. W zeszłym roku zrobiły to Włochy (gdy Syria była rządzona przez Asada), a później także Hiszpania (już po upadku Asada). [AP News]

• „Amerykańskie ataki na terytoria Ruchu Huti nie ustają od trzech dni. Huti starają się sprostać narzuconemu tempu, kolejny raz ogłaszając kontratak wymierzony w amerykańską flotę. Starcia trwają również na linii politycznej, gdzie doszło do wymiany gróźb między Stanami Zjednoczonymi a Iranem.” [Reuters], [Konflikty]

• Zastępca dowódcy tzw. państwa islamskiego został zabity w akcji sił Irackich i Amerykańskich. Na rozległych połaciach pustynnej prowincji Anbar ciągle organizują się/operują pozostałości Da'isz i co jakiś czas irackie siły, przy współpracy z USA zabijają kolejnych liderów tego ugrupowania. [AP News]

• Uzależniony od eksportu ropy Irak, w ramach dywersyfikacji gospodarki chce rozwijać turystykę. Rząd wyznaczył ambitny cel 2 mln turystów na rok 2035. [DW]

• „W Turcji po dekadach krwawej wojny Kurdowie rozwiązują swoją partyzantkę. Pokojową umowę podpisano też w Syrii. Jak dziś wygląda sytuacja jednego z największych narodów bez własnego państwa? Jaką rolę odegrali Kurdowie w pokonaniu Państwa Islamskiego? Na podróż przez kurdyjskie ziemie w Turcji, Iraku, Iranie i Syrii zapraszają: Wojciech Jagielski i Krzysztof Story.” [###]

---

Azja

• „Indonezyjski parlament przyjął w czwartek poprawki do krajowego prawa wojskowego, przydzielając więcej cywilnych stanowisk oficerom wojskowym, podczas gdy setki studentów i aktywistów protestowało przeciwko tym przepisom.” [Reuters]

• Rdzenni mieszkańcy indonezyjskiej Zachodniej Papui wzywają do bojkotu produktów Nestlé & Mondelēz ze względu na zniszczenia dokonywane przez te korporacje w ich regionie. Chodzi o wycinanie lasów deszczowych od uprawę palm i późniejszą produkcją oleju palmowego. [The Guardian]

• W sierpniu zeszłego roku rządy Sheikh Hasina upadły pod naporem protestujących Bengalczyków. Kolejnym premierem został Muhammad Yunus, ekonomista nagrodzony pokojową Nagrodą Nobla w 2006 roku. Premierowanie Bangladeszowi to jednak nie jest łatwe zadanie, szczególnie w sferze bezpieczeństwa, gdzie część policji odmawia powrotu na swoje stanowiska, zorganizowana przestępczość kwitnie, a napięcia z szefem armii kraju rosną. „Szkody, które wyrządziła, były monumentalne” – powiedział Yunus Guardianowi, opisując stan Bangladeszu, gdy objął władzę. „To był całkowicie zdewastowany kraj, jak kolejna Gaza, z tą różnicą, że nie budynki zostały zniszczone, ale całe instytucje, polityka, ludzie, stosunki międzynarodowe”. Ponad pół roku później skala problemów nie maleje. O sytuacji w Bangladeszu opowiada [The Guardian].

• Po tym gdy w Pakistanie pociąg pasażerski został porwany i odbity z rąk terrorystów zginęło 26 osób. Pakistan oskarża Indie o sponsorowanie terrorystów z Armii Wyzwolenia Beludżystanu. [The Guardian]

• W Wietnamie drastycznie spadła sprzedaż lalki, ze względu na to, że na jej twarzy znajduje się wzór, który, według krytyków, przypomina linię dziewięciu kresek, używaną przez Chiny w sporze terytorialnym z Wietnamem. Stosunki międzynarodowe wpłynęły na przedmiot, który zazwyczaj w wielkiej polityce nie jest używany. W artykule zdjęcia wspomnianej lalki. [The Guardian]

• Japoński cud gospodarczy, który miał miejsce po II wojnie światowej to interesujące zjawisko. W kilka dekad, od kraju zniszczonego wojną, który utracił swoje ziemie okupowane, znajdującego się na skraju klęski głodu Japonia została drugą gospodarką świata. Jak do tego doszło, jak wyglądała okupacja przez USA, jaki wpływ miała na to wojna w Korei i na koniec, jak ten złoty okres się zakończył w latach 90tych XX wieku. Opowiada Miłosz Szymański z podkastu Za Rubieżą, kończąc tym samym długą serię odcinków o historii Japonii. [###]

---

Afryka

• „Wspierani przez Rwandę rebelianci M23 walczący z armią Konga zdobyli kolejne strategiczne miasto na bogatym w minerały wschodzie kraju, poinformowali w czwartek mieszkańcy i powstańcy, pomimo wezwań do zawieszenia broni wystosowanych w tym tygodniu przez prezydentów Konga i Rwandy.” [AP News]

• „Dochodzenie w sprawie wykorzystania przez DRK setek wynajętych rumuńskich bojowników ujawnia, w jaki sposób zdezorganizowana operacja z niewyszkolonymi rekrutami stała się śmiercionośnym »cyrkiem«.” [The Guardian]

• Wojsko Sudanu w piątek odzyskało Pałac Republikański w Chartumie, ostatni w stolicy bastion Sił Szybkiego Wsparcia (RSF), po prawie dwóch latach walk. Zajęcie Pałacu Republikańskiego, otoczonego ministerstwami rządowymi, było ważnym symbolicznym zwycięstwem wojska Sudanu RSF. Nie oznacza to jednak końca wojny domowej, ponieważ RSF kontroluje terytorium, głównie w Darfurze Zachodnim. [AP News]

• Etiopska armia poinformowała w piątek w ciągu dwóch dni starć, że jej żołnierze zabili ponad 300 bojowników Fano w północnym regionie Amhara. Amharska milicja Fano walczyła u boku armii i sił erytrejskich w dwuletniej wojnie domowej, w której armia Etiopska walczyła z bojówkami z regionu Tigraj. Walki z Fano wybuchły w połowie 2023 roku. Powodem konfliktu jest fakt, że amharscy przywódcy czują się oszukani porozumieniem pokojowym, które rząd zawarł z Tigrajczykami. [Reuters]

• „Wykorzystanie wojskowych dronów rozprzestrzenia się w całej Afryce, jeszcze bardziej destabilizując kraje stojące w obliczu głębokich napięć między typowo autorytarnymi rządami a grupami rebeliantów. Podczas gdy w przeszłości rządy te często przedkładały przemoc nad dialog, rosnąca dostępność dronów sprawia, że opcja militarna wydaje się tańsza i łatwiejsza.” Na przykładzie konfliktu w Etiopii artykuł pokazuje jak może wyglądać przyszłość konfliktów zbrojnych w Afryce i jakie to może mieć znaczenie dla państw Zachodu. [Europejska Rada Spraw Zagranicznych]

---

Ameryka Łacińska

• „Prezydentka Peru ogłosiła w poniedziałek stan wyjątkowy w stolicy i nakazał rozmieszczenie żołnierzy, aby pomóc policji w walce z falą przemocy, wśród powszechnego oburzenia dzień po zabiciu popularnego piosenkarza.” [AP News]

• We wtorek w Meksyku (mieście) przegłosowało zakaz brutalnych walk byków. Ustawa, zatwierdzona 61 głosami do 1, zabrania zabijania byków i używania ostrych przedmiotów, które mogłyby zranić zwierzęta. Ustanawia również limity czasowe dotyczące tego, jak długo byki mogą przebywać na arenie, co jest częścią inicjatywy nazwanej „walka byków bez przemocy”. Decyzja wywołała protesty zwolenników walk byków i matadorów, z których niektórzy próbowali sforsować policyjną barykadę w lokalnym Kongresie. Niektórzy nieśli transparenty z napisem „Bycie fanem la fiesta brava (walk byków) nie jest przestępstwem, to powód do dumy”. Obrońcy praw zwierząt za to świętują sukces swojej inicjatywy. [AP News]

• Na terenie jednego z ostatnich lasów namorzynowych w Salvadorze trwa budowa lotniska. Jest to wielki projekt „najfajniejszego dyktatora na świecie” – jak sam o sobie mówi prezydent kraju Nayib Bukele. Nie tylko lotnisko, ale całe „bitcoin city” ma znaleźć się na terenie, z którego wysiedlani są obecnie lokalni mieszkańcy. Więcej o projekcie i realizacji przeczytacie w The Guardian. [The Guardian]

• Ponad rok po tym, jak Sąd Najwyższy Panamy wstrzymał działalność ogromnej kopalni miedzi, ponieważ jej koncesja rządowa została uznana za niezgodną z konstytucją, nowa administracja kraju sygnalizuje potencjalne wznowienie. Prezydent José Raúla Mulino mówi, że rozpocznie dyskusję na temat przyszłości kopalni ze swoim zespołem w przyszłym tygodniu. Kopalnia w skali gospodarki Panamy jest znaczącym obiektem. Jej praca to koło 5% miejscowego PKB. [AP News]

• Masowe użycie pestycydów, dzisiaj zakazanych, na francuskich Karaibach odcisnęło trwałe piętno na jej mieszkańcach. Pestycydy używane na plantacjach bananów sprawiły, że lokalna ludność pracująca w rolnictwie do dzisiaj cierpi na problemy zdrowotne spowodowane przez kontakt z substancją. [The Guardian]

• Syn byłego prezydenta Brazylii Jaira Bolsonaro zrezygnuje z członkostwa w Kongresie i przeprowadzi się do Stanów Zjednoczonych. Będzie tam będzie zabiegał o amnestię dla osób skazanych za zamieszki 8 stycznia w stolicy Brazylii. Jak zapowiedział, będzie również naciskał na nałożenie sankcji na sędziego Sądu Najwyższego Alexandre'a de Moraesa, który prowadzi kilka dochodzeń w sprawie działań swojego ojca, w tym w sprawie planowanego zamach stanu po porażce wyborczej w 2022 r. [AP News]

---

Ameryka Północna

• „Kanadyjski premier Mark Carney ogłosi przedterminowe wybory w ten weekend, a głosowanie ma się odbyć 28 kwietnia, powiedział w czwartek urzędnik rządowy, w kontekście wojny handlowej i gróźb dotyczących suwerenności ze strony prezydenta USA Donalda Trumpa.” [AP News]

• Kanadyjka pracująca legalnie w Stanach Zjednoczonych została nagle zatrzyma i wylądowała w areszcie służby migracyjnej na dwa tygodnie. Dlaczego? Właściwie trudno powiedzieć. The Guardian ma dłuższy reportaż opowiadający o tym co ją spotkało – jak sama kobieta mówi, słuchając historii innych zatrzymanych kobiet czuła że ona ma akurat szczęście. Nie jest to pierwszy przypadek takiego nieuzasadnionego zatrzymania osoby spoza Stanów Zjednoczonych, z tego powodu coraz więcej państw ostrzega swoich obywateli przed wizytą w tym kraju, o czym pisze Newsweek.[The Guardian], [Newsweek]

• Tydzień z Donaldem Trumpem. Administracja nie zwalnia tempa i sprawia, że nadążanie za zalewem generowanym tam komunikatów jest problematyczne. Krótkie podsumowanie tygodnia przygotowało NPR – od walki z sądami, uznania niszczenia Tesli za akt terroryzmu oraz sekretarza handlu publicznie zachęcającego do kupna akcji Tesli. A to tylko wycinek [NPR]

• Administracja Trumpa zaczyna deportować ludzi – sukcesu potrzeba szybko więc rzeczy robione są na rympał i w sposób skandaliczny. W niejasny sposób wyselekcjonowali ludzie, z brakiem odpowiedniej procedury sądowej ludzie są pakowanie w samoloty i wywożeni do Salvadoru, gdzie będą osadzeni w megawięzeniu i będą wykonywać tam przymusową pracę. [USA Today], [The Guardian]

• Artykuł od Slate opisuje „dowody” na powiązanie z gangami niektórych deportowanych. Niestety okazuje się, że ich potężna wątpliwość czy też niemal brak nie sprawiają, że ludzie nie są deportowani. [Slate]

• Administracja Trumpa usuwa zakaz „wydzielonych/segregowanych obiektów”, takich jak poczekalnie, restauracje i fontanny z wodą pitną dla wykonawców kontraktów federalnych. Zakaz ten wszedł w życiue w 1965 roku jako ważny krok w walce z segregacją rasową w Stanach Zjednoczonych. [Reuters]

• Donald Trump podpisał w czwartek rozporządzenie wykonawcze nakazujące sekretarz edukacji USA, Lindzie McMahon, rozpoczęcie likwidacji Departamentu Edukacji. Najprawdopodobniej jest to próba obejścia konieczności uzyskania zgody Kongresu na formalne zamknięcie departamentu federalnego. Trump w Białym Domu powtórzył swoją obietnicę wyborczą, aby „odesłać edukację z powrotem do stanów”. [The Guardian]

• „Po tym, jak prezydent USA Donald Trump ogłosił w ubiegły piątek cięcia w Głosie Ameryki (VOA) i jego siostrzanych nadawcach, państwowe media w autokratycznych krajach, takich jak Chiny i Rosja, szybko zaczęły świętować.” [Euronews]

• Dlaczego Rezerwa Federalna w stanach jest niezależna od rządu, z czego to wynika, jak to działa w praktyce i czy może się to zmienić – opowiada [The Brookings Institution].

• Najnowszy odcinek Podkastu Amerykańskiego opowiada o historii relacji Amerykańsko-Indiańskich. Od wojny o niepodległość USA (w której kwestia indiańska odegrała ważną rolę), przez mającą miejsce na północy rebelię Pontiaca, powstania Tecumseha, wojny Czarnego Jastrzębia. Na Południu tzw. Pięć Cywilizowanych Plemion spróbowało innej metody: wybiórczej asymilacji, przyjmowania europejskich obyczajów i równoczesnego zachowywania swoich tradycji. Niestety – za sprawą generała, a potem prezydenta Andrew Jacksona, strategia ta zakończyła się dla południowych Indian tak samo, jak dla Indian z Północy – wygnaniem na Zachód. Posłuchajcie o genialnym Sekwoi, twórcy czirokeskiego pisma w którym drukowano książki i wydawano gazety; o indiańskim wodzu Williamie McIntoshu; o zawieranych „po wsze czasy” traktatach z Indianami, które Stany Zjednoczone zawsze łamały; a przede wszystkim o ludobójczym „usunięciu Indian” i tzw. Szlaku Łez. [###]

---

Oceania

• „Odkrycie Mungo Mana i Mungo Lady, jednych z najważniejszych szczątków, jakie kiedykolwiek znaleziono w Australii, pomogło na nowo napisać historię tego kraju i jego Pierwszych Ludów. Jednak to, w jaki sposób oni i 106 innych szczątków znalezionych wraz z nimi powinno zostać pochowanych, doprowadziło do dziesięcioleci podziałów, tajnych pochówków i dwóch federalnych spraw sądowych.” [ABC]

---

Ekonomia i gospodarka

• „Zarobki w kopalniach węgla kamiennego przekroczyły wynagrodzenia informatyków. Tymczasem wydajność w górnictwie spadła do poziomu wałbrzyskich biedaszybów. Tam, gdzie w Australii pracuje 1 górnik, w Polsce zatrudniamy 46 górników. Nie mamy już szans na konkurencję kosztową, więc pieniądze potrzebne na przemysł, naukę czy armię, topimy w coraz wyższych dopłatach do nierentownych kopalń.” [Wysokie Napięcie]

• Na rynku gazu w Europie panuje nietypowa sytuacja. Kontrakty na dostawę gazu w zimie (gdzie zużycie jest większe) są tańsze niż te w dostawie na ciepłe miesiące (gdzie gazu potrzeba wyraźnie mniej). Chociaż różnica nie jest duża, generuje to spory problem, gdyż zapełnianie magazynów na zimę wydaje się być pozbawione ekonomicznego sensu. W tym samym czasie istnieje prawny obowiązek zapełnienia magazynów do określonego poziomu. Jak ten problem rozwiąże Europa? [Wysokie Napięcie]

• Historia Elona Muska i Tesli to będzie „studium przypadku” wielu różnych dziedzin. Z pewnością jedną z nich, będzie upadek wizerunku marki spowodowany zbytnik politycznym zaangażowaniem i odklejeniem się poręczy jego prezesa. Skala mającego obecnie miejsce odwrotu od marki jest absolutnie porażająca. [###]

---

Nauka i technologia

• „Na całym świecie, od Teksasu po Arabię Saudyjską, od Kapsztadu po lasy deszczowe Amazonii, obiekty wystrzelone na niską orbitę okołoziemską (LEO) spadają z powrotem na Ziemię. Niektóre z nich spalają się nieszkodliwie w atmosferze, ale inne – zwłaszcza te wykonane z tytanu i żaroodpornych stopów kosmicznych – przeżywają ponowne wejście w atmosferę i uderzają w ziemię, czasami na zaludnionych obszarach. Problem staje się coraz poważniejszy. Wraz z szybkim rozwojem komercyjnych lotów kosmicznych, każdego roku na orbitę trafiają tysiące satelitów. Jednak niewielu właścicieli planuje usuwać je z orbity w kontrolowany sposób.” [Nature]

• „Nowe badanie wykazało, że systemy sztucznej inteligencji zaprojektowane w celu przewidywania prawdopodobieństwa śmierci hospitalizowanego pacjenta w dużej mierze nie wykrywają pogarszającego się stanu zdrowia.” [Axios]

• „Na granicy szwajcarsko-francuskiej, w siedzibie europejskiego laboratorium CERN, toczy się bitwa o przyszłość fizyki cząstek elementarnych. Liderzy CERN chcą zbudować tutaj największą maszynę na świecie: ogromny akcelerator cząstek, który zostałby otwarty w 2070 roku i przyćmiłby Wielki Zderzacz Hadronów (LHC), obecny flagowy obiekt laboratorium.” [Nature]

• „Dwóch astronautów NASA, którzy utknęli na pokładzie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS) od czerwca 2024 r., w końcu powróciło na Ziemię we wtorek wieczorem, ponad dziewięć miesięcy po tym, jak awaria pionierskiej kapsuły Starliner firmy Boeing zniweczyła ich pierwotnie zaplanowaną na tydzień misję.” [The Guardian]

• „Poznaj ” Wełnianego Diabła „, pierwszy nowy rodzaj roślin odkryty w Parku Narodowym od 1976 roku. Wolontariusz zauważył maleńką, rozmytą roślinę z bordowymi różyczkami podczas eksploracji odległego północnego zakątka Parku Narodowego Big Bend w Teksasie.” [Smithsonian Magazine]

• „Otwieramy nową erę w historii lotnictwa wojskowego. Amerykański Departament Obrony przyznał kontrakt na rozwój nowego samolotu bojowego ”szóstej generacji„ w ramach koncepcji Next Generation Air Dominance. Zdobywcą kontraktu został – wbrew oczekiwa­niom wielu analityków – Boeing. Nowy samolot otrzyma oznaczenie F-47, nawiązu­jące do legendarnego myśliwca z czasów drugiej wojny światowej… i do faktu, że Donald Trump jest 47. prezydentem Stanów Zjednoczonych.” [Konflikty]

---

Idee, kultura, społeczeństwo

• Hazard online jest źródłem wielu smutnych historii. System działa tak, aby zachęcić ludzi do straty pieniędzy, a jego mechanizmy niejednokrotnie pociągnęły ludzi na dno. Nie tylko pochłaniając ich oszczędności ale także wciągając ich w spiralę długów. O tym jak nielegalne kasyna jednak działają w EU oraz jak bezpośrednio powiązane z nimi firmy reklamują się na koszulkach jednego z czołowych klubów piłkarskich opowiada śledztwo FRONTSTORY [FRONTSTORY]

• „Tränenpalast (Pałac Łez) w Berlinie to prawdziwy obraz z krwi i kości podzielonych Niemiec i Berlina. W budynku zorganizowano wystawę dokumentującą losy ludzkie na tle wydarzeń minionej epoki. Miejsce to zyskało nowy charakter w 2011 roku, gdy Fundacja Muzeum Historii Republiki Federalnej Niemiec (...) postanowiła upamiętnić ten ponury okres naznaczony cierpieniem wielu ludzi, którzy musieli znosić trudy rozłąki z rodzinami i przyjaciółmi.” [Konflikty]

• „Spektakularny wyciek z zakładu przemysłowego w Buenos Aires jest przypomnieniem, z jakimi ryzykami wiąże się barwienie tekstyliów. Kolorowe ubrania bywają zagrożeniem nie tylko dla osób je produkujących, ale też kupujących.” [###]

• Często w parkach narodowych widujemy rzeczy, które nie do końca rozumiemy. A to przecięte piłą drzewo, a to połacie suchych świerczyn, a to sadzonki osłonięte siatką. O co w tym wszystkim chodzi opowiada Piotr Chorzela na przykładzie Parku Narodowego Gór Stołowych. Materiał serdecznie polecamy – jest o tym skąd się wzięły tam świerki i czy powinny tam rosnąć, o korniku, jego rozwoju i o tym kiedy się w lesie pojawia, o przebudowie lasu, która ma miejsce w wielu miejscach kraju, o martwych drzewach i gradacji świerka. [###]