Wydanie 230, 28.03.2025
To z nowym parkiem narodowym, problemem Serbii z ropą i zmianą konstytucji Niemiec
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„Między ramionami Odry dzieje się historia – powstanie nowy park narodowy, pierwszy od 24 lat. Szczecin przyjął już specjalną uchwałę, rybacy dogadali się z Ministerstwem Klimatu, a Gryfino ma wątpliwości. Pojechałam na Międzyodrze, żeby sprawdzić, jak powołuje się park narodowy i czy tutaj może się to udać” – o powstającym Parku Narodowym Doliny Dolnej Odry pisze Katarzyna Kojzar. [OKO.press]
„Po aferze wizowej trwają prace nad uszczelnieniem systemu wizowego. Niektóre zmiany związane z aplikowaniem do szkół policealnych mogą odebrać migrantom szansę na przekwalifikowanie oraz odnalezienie się w Polsce. »To problem nie tyle dla cudzoziemców, ile dla rynku pracy«” [OKO.press]
„W północnych Włoszech, mimo zakazów, wciąż powszechnie jada się chronione gatunki. Zapotrzebowanie jest tak duże, że miejscowi kłusownicy w poszukiwaniu ofiar potrafią nawet wyjechać do Polski.” Z reportażu dowiemy się m.in. o tym, jak krajowe służby nie potraktowały na poważnie podanych im na tacy dowodów o dokładnej lokalizacji i opisu procederu kłusownictwa. Dopiero po poinformowaniu szerszego kręgu instytucji udało się sprawę na poważnie ruszyć. [###]
Co sądzi Główny Inspektor Pracy Marcin Stanecki na temat pomysłów deregulacji Inspekcji Pracy jakie przedstawił Donald Tusk. Odpowiedź może Was zaskoczyć ponieważ a z samej rozmowy dowiecie się także z jakimi problemami boryka się Polska Inspekcja Pracy i dlaczego sami pracodawcy z utęsknieniem czekają na wyższe kary nakładane przez PIP. [OKO.press]
Rząd szykuje zmianę prawa energetycznego, które ma rozwiązać problem z zajmującymi moce przyłączeniowe inwestycjami widmo. Projekt zakłada m.in. Skrócenie ważności warunków przyłączenia do roku, podwyżka zaliczek, wprowadzenie kamieni milowych do umów przyłączeniowych oraz aukcje na zwolnione moce. Całość ma za zadanie ułatwić inwestycje w OZE, a także skrócić czas trwania i skomplikowanie procedur przyłączeniowych. [Wysokie Napięcie]
„W ciągu roku moc magazynów energii u prosumentów w Polsce wzrosła niemal pięciokrotnie, osiągając poziom (258 MW), do którego fotowoltaika dochodziła przez kilka lat. Oznacza to, że domowe magazyny energii rozwijają się szybciej, niż rozwijały się instalacje PV na początku swojej ekspansji w Polsce. Baterie w domach ma już blisko 50 tys. polskich rodzin i przybywa ich 4 tysiące miesięcznie.” [Wysokie Napięcie]
Mamy długo wyczekiwany moment pewnej epopei – „Agencja Uzbrojenia podpisała pierwszą umowę wykonawczą dotyczącą dostaw bojowych wozów piechoty Borsuk. Umowa zakłada dostarczenie 111 egzemplarzy seryjnych. Dołączoną one do już dostarczonych pięciu egzemplarzy testowych.” MON zapowiada, że to pierwsza z umów wykonawczych, a Borsuki docelowo mają zająć w wojsku polskim miejsce archaicznego BWP-1. Obecna wielkość zamówienia, jest w skali potrzeb, trudno nazwać przełomową. [Konflikty]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Ukraińska dywersja w obwodzie biełgorodzkim. 1126. dzień wojny
„W dwóch oddzielnych umowach ze Stanami Zjednoczonymi Rosja i Ukraina uzgodniły rozejm na Morzu Czarnym. Po jego opublikowaniu Rosja zastrzegła, że rozejm wejdzie w życie dopiero po zniesieniu sankcji na handel produktami rolnymi i nawozami oraz podłączeniu Rosji do globalnego systemu płatności SwiftPay. Ukraina nie zgadza się na zniesienie sankcji, choć w porozumieniu zawarte jest zdanie, że Stany Zjednoczone pomogą Rosji wrócić na rynki produktów rolnych i nawozów. Czy osiągnięta w Rijadzie umowa rzeczywiście zapowiada przerwę w działaniach wojennych? Jak będą przebiegać dalsze negocjacje i co jest w nich celem obu walczących państw oraz Ameryki Donalda Trumpa?” Dariusz Rosiak rozmawia o rijadzkim porozumieniu ze Zbigniewem Parafianowiczem. [###]
Prezydent Francji Emmanuel Macron i brytyjski premier Keir Starmer ogłosili, że oba kraje wspólnie poprowadzą „siły bezpieczeństwa” na Ukrainie. Plan nie ma poparcia wszystkich państw członkowskich UE, ale Macron i Starmer są zdeterminowani, aby kontynuować projekt w gronie „koalicji chętnych”. Siły międzynarodowe miałyby zabezpieczyć warunki ew. rozejmu między Kijowem a Moskwą, stacjonować w kilku strategicznych miejsca Ukrainy (nie na linii rozgraniczenia) i nie byłyby typowymi siłami pokojowymi, a wsparciem Ukrainy. [DW]
Południowokoreański wywiad donosi, że Korea Północna wysłała do Rosji dodatkowe 3 tysiące żołnierzy w styczniu i lutym. Do tej pory do Rosi wysłano około 11 tysięcy żołnierzy północnokoreańskich, a także sporo uzbrojenia – od pocisków balistycznych krótkiego zasięgu, przez haubice i amunicję artyleryjską po wieloprowadnicowe wyrzutnie rakiet. [AP News]
Kolejne europejskie państwa ogłaszają kolejne pakiety pomocy dla Ukrainy. Szwecja ogłosiła dodatkowe wsparcie w wysokości 1,5 mld euro, a Francja pakiet o wartości 2 mld euro. [Government Offices of Sweden], [Reuters]
Europa
Zbliża się termin wejścia w życie (odłożonych miesiąc temu o 30 dni) sankcji na serbski sektor naftowy, w którym większościowy udział mają Rosjanie. Serbia importuje około 80% zapotrzebowania na ropę, posiada przy swojej jedynej rafinerii zapasy na około 80 dni. Prezydent Serbii Aleksandar Vučić mówi, że prowadzono rozmowy z Amerykanami i Rosjanami o znalezieniu rozwiązania problemu, ale nie dostrzegł on żadnej zmiany nastawienia u rozmówców z USA. [Reuters]
Życie opozycji nie jest łatwe w Serbii. Partyjna kontrola nad państwem jest potężna i przeciwko temu m.in trwają obecnie protesty. Jak donosi Balkan Insight, u dwojga dziennikarzy BIRN (Balkan Investigative Reporting Network) próbowano zainstalować oprogramowanie szpiegowskie Pegasus. Tak wykazała analiza specjalistów Amnesty International. Jak komentują sami dziennikarze: nie był to pierwszy i najprawdopodobniej nie ostatni raz kiedy miało to miejsce. [Balkan Insight]
„Bundestag przyjął bardzo ważną zmianę w niemieckiej konstytucji. Na jej mocy Niemcy będą mogły wydać gigantyczne kwoty na modernizację swojej armii, ale też i infrastruktury. Mowa nawet o setkach miliardów euro. Skąd taka decyzja? Jakie skutki może to przynieść? Czy rzeczywiście ta zmiana jest rewolucyjna? Na te i inne pytania odpowiadali Anna Kwiatkowska, Lidia Gibadło, Aleksandra Kozaczyńska, Kamil Frymark i Michał Kędzierski.” [###]
„25 marca estoński parlament udzielił wotum zaufania nowemu rządowi Kristena Michala. Nowy rząd współtworzyć będą jedynie Partia Reform i Estonia 200. Socjaldemokratów wykluczono pod pretekstem sabotowania reform postulowanych przez liberalny ekonomicznie trzon koalicji. Kluczowe reformy zadeklarowane w nowym porozumieniu koalicyjnym, nazwane przez premiera »zwrotem w prawo«, dotyczą zwiększenia wydatków na obronność do 5% PKB, rozwoju lokalnego przemysłu obronnego, obniżenia podatków dla osób prawnych oraz odchudzenia administracji publicznej.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„W obliczu rosnących napięć geopolitycznych w Europie i na świecie, Komisja Europejska wezwała państwa członkowskie Unii do przygotowania swoich obywateli na przetrwanie przyszłych kryzysów. Jednym ze sposobów mają być pakiety kryzysowe na siedemdziesiąt dwie godziny.” O tym co powinno znajdować się w takim zestawie według KE pisze [Euronews].
„Władze Austrii poinformowały w poniedziałek, że odkryły kierowaną przez Rosję kampanię mającą na celu szerzenie dezinformacji na temat Ukrainy. (...) Austriacka agencja wywiadowcza odkryła proceder, analizując urządzenia znalezione podczas przeszukania domu zatrzymanej za pod zarzutem szpiegostwa obywatelki Bułgarii. MSW podało, że kilka tygodni po rozpoczęciu przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 r. utworzono komórkę pracującą dla rosyjskiego wywiadu, która zaplanowała szeroko zakrojoną kampanię dezinformacyjną w krajach niemieckojęzycznych, w szczególności w Austrii.” [AP News]
Francja oświadczyła, że utworzy kolejną, czwartą bazę lotniczą zdolną do obsługi przenoszenia broni jądrowej. Zostanie wyposażona w dwie eskadry najnowszej wersji rodzimego myśliwca wielozadaniowego Dassault Rafale. Rząd zainwestuje w bazę lotniczą Luxeuil we wschodniej Francji około 1,5 miliarda euro. [The War Zone]
„Sprzedaż samochodów elektrycznych Tesli w Europie spadła o 49% w ciągu pierwszych dwóch miesięcy roku w porównaniu z rokiem poprzednim, mimo że ogólna sprzedaż pojazdów elektrycznych wzrosła – wynika z danych Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Samochodów. Klienci narzekają na starzejącą się gamę pojazdów Tesli, a także nie bez znaczenia jest postać prezesa firmy, Elona Muska i jego powiązań z administracją Trumpa w USA. W Europie poparcie Muska dla skrajnie prawicowej partii Alternatywa dla Niemiec w wyborach krajowych w zeszłym miesiącu spotkało się z szerokim potępieniem.” [AP News]
Po raz pierwszy od dziesięcioleci Albańczyk stanął na czele Albańskiego Kościoła Prawosławnego, po tym jak 16 marca wybrano Fatmira Pelushiego, 69 lat, na nowego patriarchę. Kościół Albański od dawna był zdominowany przez wpływy greckie i który bardzo ucierpiał w okresie komunizmu, kiedy Albania została ogłoszona pierwszym na świecie „państwem ateistycznym”. Według oficjalnych statystyk około 7 procent populacji kraju stanowią chrześcijanie prawosławni, chociaż Kościół Albański twierdzi, że rzeczywista liczba wiernych jest znacznie wyższa. [Balkan Insight]
„Kosowianie byli nieproporcjonalnie reprezentowani w szeregach zagranicznych bojowników w Syrii i Iraku, ale ogólnie stanowili niewielki kontyngent. Kiedy kalifat upadł, rządy krajów z których pochodzili bojownicy stanęły przed dylematem: co zrobić z setkami swoich obywateli, którzy przeżyli walki i teraz byli w niewoli bądź więzieniach? Nierzadko byli tam razem z dziećmi? Reportaż Balkan Insight pokazuje jak do deradykalizacji podchodzi Kosowo, państwo wyjątkowo proamerykańskie, które w tym samym czasie wydało nieproporcjonalnie dużą ilość bojowników do walki o kalifat. [Balkan Insight]
Bliski i Środkowy Wschód
„Turecki sąd podjął decyzję o aresztowaniu burmistrza Stambułu Ekrema İmamoğlu. Wywołało to protesty w Turcji, na skalę największą od ponad 10 lat. Wywołało to także pytania, czy Recep Tayyip Erdoğan prowadzi Turcję w kierunku autorytaryzmu. Jakie mogą być konsekwencje aktualnych wydarzeń? Czy aresztowanie İmamoğlu ma jakieś podstawy czy jest sprawą wyłącznie polityczną? Czy władza Erdoğana jest zagrożona? Na te i inne pytania odpowiadają Zuzanna Krzyżanowska i Karol Wasilewski.” [###]
„Walki w Strefie Gazy zostały wznowione. Donald Trump dał zielone światło na działania Tel Awiwu, a Benjamin Netanjahu planuje doprowadzenie sprawy palestyńskiej enklawy do końca. Nikt nie wie, jak polityczna rozgrywka skończy się dla zakładników, którzy – bez wątpienia – są w fatalnej sytuacji. Dramatyczną sytuację na Bliskim Wschodzie omawia ekspert OSW Marek Matusiak.” [###]
Izraelski parlament przyjął kolejną część kontrowersyjnych reform sądowniczych. Przedmiotem nowego prawa jest większy wpływ parlamentu na wybieranie sędziów. Zdaniem krytyków, jest to kolejny krok premiera Izraela do większej kontroli nad wymiarem sprawiedliwości i zaburzenia trójpodziału władzy. Premier Izraela z kolei kontynuuje retorykę, że jest prześladowany przez „deep state” czyli spiskowo nazwane instytucje państwowe. [AP News]
W Strefie Gazy doszło do niecodziennego protestu. Zgromadzeni przed indonezyjskim szpitalem Palestyńczycy wyrażali swój sprzeciw wobec władzy sprawowanej przez Hamas. Nie są to pierwsze tego typu wystąpienia w Strefie Gazy. Do tej pory zawsze były określane przez Hamas jako protesty inspirowane przez ich przeciwników politycznych, czyli świecki Fatah. [The Guardian]
Ahmad asz-Szara stanął na czele Syrii po sukcesie błyskawicznej ofensywy z grudnia 24 roku. Kim jest pan asz-Szara według ludzi, którzy mieli okazję go poznać na kolejnych etapach jego życia? Kameleonem. Jedni interpretują to jako wielką pragmatyczność i zdolność do zmian i rozwój jego poglądów, inni zaś jako brak kręgosłupa i brak wierności zasadom, poza chęcią zdobycia władzy. Kim zatem jest Ahmad asz-Szara? [The Economist]
„W dzisiejszym odcinku Fokusa Sara Nowacka, po powrocie z Syrii, opowiada jak wygląda ten kraj po upadku reżimu Asada. Z jakimi problemami mierzą się nowe władze? Jaki mają pomysł na odbudowę państwa po krwawej dyktaturze? Jak podchodzą do mniejszości etnicznych czy wyznaniowych? Jak wygląda Damaszek po upadku reżimu Asada? Jak podchodzić do nowych władz i reżimu sankcyjnego nałożonego na Syrię?” [###]
Amerykanie przedstawili listę warunków dla zniesienia częsci sankcji z Syrii. Warunki to likwidacja arsenału chemicznego pozostałego po Asadzie, współpraca w walce z terroryzmem, współpraca przy poszukiwaniu Austina Tice'a (Amerykanina, który zaginął w Syrii jeszcze w 2012 roku) oraz brak powierzania wysokich stanowisk zagranicznym bojownikom. O ile warunki nie wydają się wygórowane, o tyle w syryjskim ministerstwie obrony i strukturach władzy armii znajdują się zagraniczni bojownicy. [Reuters]
Państwowe media irańskie opublikowały nowe nagranie prezentujące przejazd przez tunel pełen uzbrojenia. 85-sekundowy film został opublikowany gdy w regionie rosną napięcia. Nagranie ma sugerować, że Iran może nie tylko wytrzymać atak ale i odpowiednio odpowiedzieć. [The War Zone]
Iran i jego sieć bliskowschodnich sojuszy, znana jako Oś Oporu, mocno ucierpiała w 2024 roku – od zabicia przez Izrael całego kierownictwa libańskiego Hezbollahu, po upadek reżimu Baszara al-Asada w Syrii. Jednak Oś Oporu zdaje się być odporniejsza niż wielu się to wydawało. Opracowanie brytyjskiego Chatham House omawia ekonomiczną sieć powiązań Osi Oporu, a także proponuje polityki, które skuteczniej mają przeciwdziałać Osi. [Chatham House]
Azja
Parlament Indonezji jednogłośnie zmienił przepisy pozwalające oficerom pozostającym w służbie zajmowanie większej liczby stanowisk rządowych. Do tej pory, zgodnie z przepisami z 2004 roku, wojskowi mogli zajmować stanowiska ministerialne jedynie w ministerstwach zajmujących się bezpieczeństwem. Ostatnia zmiana spotkała się z krytyką i przypomnieniem o podobnych praktykach za dyktatury Suharto. [AP News]
Szalejące obecnie pożary lasów w Korei Południowej zostały nazwane najgorszymi w historii. Do tej pory stwierdzono 28 ofiar śmiertelnych, zniszczeniu uległy również zabytkowe świątynie. [The Reuters]
Południowokoreańska Komisja Prawdy i Pojednania stwierdziła, że rząd ponosi odpowiedzialność za ułatwianie zagranicznego programu adopcyjnego pełnego oszustw i nadużyć, napędzanego przez wysiłki zmierzające do obniżenia kosztów opieki społecznej i umożliwianego przez prywatne agencje adopcyjne, które często manipulowały pochodzeniem i pochodzeniem dzieci. [AP News]
Zmiany w granicach lub w liczbie mandatów okręgów wyborczych są wydaje się, że normalnym elementem demokracji. W Indiach po uzyskaniu niepodległości zdarzyło się w 1951, 1961 oraz ostatni raz w 1971. Władze wszystkich szczebli zaprzestały tego, ze względu na konsekwencje jakie mogą wyniknąć z różnych dzietności w prowincjach Indii. Ta pauza ma się skończyć przyszłym roku. Prawdopodobnie mandaty stracą mieszkańcy mniej ludnego Południa, które jest jednocześnie bardziej zamożną częścią Indii. I do tej pory więcej dawało do niż dostawało z budżetu centralnego. Nikogo nie zaskoczy zatem, że lokalni politycy są głośnymi krytykami tych zmian. [BBC]
Kiedy w 2017 roku trzech mężczyzn zostało skazanych na 25 lat więzienia za zbiorowy gwałt na nastolatce w północno-wschodnich Indiach, wpływ wyroku na lokalną społeczność był duży. Surowość wyroku sprawiła, że ludzie, początkowo wykluczający dziewczynę i jej rodzinę, doradzający aby wydać ją za jednego z gwałcicieli przyznali, że się mylili. Historia została przedstawiona w nominowanym do Oscara w 2022 roku filmie „Zabić Tygrysa” i umożliwiła rozpowszechnienie tej historii dalece szerzej. [BBC]
Potężne trzęsienie ziemi wstrząsnęło Tajlandią i sąsiednią Mjanmą. Nagrania udostępnione w mediach społecznościowych z drugiego co do wielkości miasta Mjanmy pokazały rozległe zniszczenia, wzbudzając obawy, że wiele osób zostało uwięzionych pod gruzami lub zginęło. Trzęsienie ziemi o magnitudzie 7,7, którego epicentrum znajdowało się w pobliżu Mandalay w Mjanmie, nastąpiło w południe, a po nim nastąpił silny wstrząs wtórny o magnitudzie 6,4. Skala zniszczeń — zwłaszcza w Mjanmie uwikłanej w brutalną wojnę domową, która już spowodowała powszechny kryzys humanitarny — nie jest jeszcze jasna. [AP News]
Afryka
Taniejąca fotowoltaika i baterie docierają m.in. na afrykańską prowincję. Krótki reportaż od AP News opisuje jak wybudowana przez madagaskarski startup mała elektrownia fotowoltaiczna razem z kilkoma magazynami energii zmienia życie mieszkańców w małej wiosce w Mali. Opisany jest przykład piekarza, dla którego w ten sposób uzyskana energia jest 2x tańsza niż ta z zasilanego paliwem generatora. Oczywiście to dopiero początek i potrzeba ogromu nakładów aby zelektryfikować cały kontynent, jednak na takich drobnych inicjatywach już dzisiaj zyskują lokalne społeczności, a dostęp do energii umożliwia im zasilanie biznesów, czy np. pomp nawadniających ich pola uprawne. [AP News]
„Wojna domowa w Sudanie niemal od początku przyciąga uwagę państw chcących wykorzystać niepokoje do umocnienia swojej pozycji w regionie. Jednym z najaktywniejszych pozostaje rząd Zjednoczonych Emiratów Arabskich, który aktywnie wspiera Siły Szybkiego Wsparcia w walce przeciwko rządowi. Do przerzutu broni wykorzystywane są lotniska w Czadzie, co stało się podstawą do znacznego ochłodzenia na linii Ndżamena-Chartum. Ochłodzenia, które doprowadziło niemal do wypowiedzenia wojny.” [Konflikty]
Ambasador Republiki Południowej Afryki, który został wydalony z USA i uznany przez administrację Trumpa za persona non grata, został przywitany na lotnisku w Kapsztadzie przez tłumy ludzi. Ebrahim Rasool został wydalony m.in. za stwierdzenie, że ruch MAGA był częściowo odpowiedzią na „instynkt supremacji”. Prezydent USA wydał w zeszłym miesiącu rozporządzenie wykonawcze nakazujące wstrzymanie wszelkich dotacji dla Republiki Południowej Afryki, zarzucając jej rządowi wspieranie palestyńskiego Hamasu oraz Iranu, a także prowadzenie w kraju polityki dyskryminującej białych. [The Guardian]
Jak podaje kameruńskie Ministerstwo Obrony, co najmniej 12 kameruńskich żołnierzy zginęło w ataku islamskich bojowników na granicy z Nigerią. W ataku ponad 10 żołnierzy zostało rannych. Miał on miejsce w rejonie jeziora Czad w pobliżu miasta Wulgo. Władze podejrzewają, że ataku dokonali go ekstremiści z ugrupowania Boko Haram lub jego odłam. [AP News]
Podczas wojny domowej w Etiopii przemoc seksualna była używana na szeroką skalę. Poza traumami, jedną z konsekwencji tych zbrodni jest rozprzestrzenianie się wirusa HIV, które gwałcący przekazywali swoim ofiarom. Niestety ostatnie cięcia pomocy z amerykańskiego USAid pogarszają sytuację ofiar, która już teraz jest dramatyczna. [AP News]
Ameryka Łacińska
Były Prezydent Brazylii Jair Bolsonaro stanie przed sądem razem z siedmiorgiem swoich współpracowników. Postawione mają im być 5 różnych zarzutów, m.in organizacja zamachu stanu w 2022. [AP News]
Prezydentka Peru Dina Boluarte ogłosiła, że kolejne wybory generalne w Peru odbędą się w kwietniu 2026 roku. Ma w nich zostać wyłoniony nowy prezydent oraz dwuizbowy parlament. Boluarte wypełnia kadencję usuniętego z urzędu po próbie rozwiązania parlamentu Pedro Castillo. Według sondaży 93% wyborców jest niezadowolonych z jej urzędowania. [AP News]
„Po dekadach tajemnicy rząd Argentyny zdecydował się na odtajnienie dokumentów dotyczących nazistowskich zbrodniarzy, którzy po II wojnie światowej znaleźli schronienie w tym kraju. Prezydent Javier Milei uznał, że te materiały są częścią historii, którą należy ujawnić. Decyzja ta może rzucić nowe światło na skalę nazistowskiej emigracji do Ameryki Południowej oraz powiązania reżimu Juana Peróna z uciekinierami z III Rzeszy.” [Twoja Historia]
Nieopodal miasteczka Teuchitlán w środkowo-zachodnim Meksyku odkryto tajne krematoria i ludzkie szczątki w podziemiach rancza, które było wykorzystywane przez jeden z karteli narkotykowych. Sporym problemem w Meksyku są zaginięcia bez wieści – szacuje się, że takich osób jest nawet ponad 100 tysięcy, a miejsca takie jak to właśnie odkryte, służą do palenia zwłok zamordowanych i porwanych ludzi. Nie jest to najpewniej odosobnione miejsce – jak mówią działacze zajmujący się sprawami porwanych przez gangi, Meksyk pełen jest masowych, bezimiennych grobów. [The Guardian]
W Meksyku zorganizowana przestępczość i brutalność gangów są jednym z głównych problemów kraju. O ile obecnie rządząca i ciesząca się sporym poparciem pani prezydent odnotowuje sukcesy w ograniczaniu liczby zabójstw, o tyle porwania i „zniknięcia” ludzi pozostają sferą, w której nadal czekamy na poprawę. O tym czego brakuje w strategii zwalczania przestępczości Sheinbaum pisze [Americas Quarterly].
Pozostając w Meksyku polecamy Wam podcast o politycy narkotykowej rządu tego państwa, jak ona wygląda, jak się zmieniła i czy działa. Poruszona jest też kwestia tego, że działalność karteli narkotykowych zmieniała się na przestrzeni ostatnich lat, co było powodowane także zmianami potrzeb konsumentów. [###]
Ameryka Północna
Redaktor naczelny magazynu The Atlantic, Jeffrey Goldberg, został 11 marca dodany do kontaktów na komunikatorze Signal (szyfrowanym, uchodzącym za bezpieczny, powszechnie dostępny) przez (rzekomo) Michaela Waltza – doradcę do spraw bezpieczeństwa narodowego. Dwa dni później został dodany do konwersacji małej grupy ludzi (gdzie mieli być m.in. JD Vance oraz Pete Hegseth), którzy omawiali planowany atak na jemeńskich bojowników Huti (który niebawem nastąpił). Po ujawnieniu skandalu z wyciekiem tak poufnych informacji, uczestnicy czasu poszli w zaprzeczanie, że sytuacja miała miejsce. Jak się jednak okazuje, niestety, czat najpewniej był prawdziwy, a Goldberg został tam dodany przez pomyłkę. [Konflikty], [The Atlantic]
Nowy Premier Kanady Mark Carney zarządził przyśpieszone wybory na 28 kwietnia. Jednym z powodów decyzji jest zmiana w sondażach, rządząca Liberalna Partia Kanady znacznie zyskała w wyniku rozpoczęcia wojny celnej przez Donalda Trumpa. [The Guardian]
Jeśli nie mieliście ochoty bądź czasu na bieżąco zapoznać się z tym co się dzieje w amerykańskiej polityce, to działalność administracji Trumpa z ostatniego miesiąca zbiera w jedną całość Podkast Amerykański. O trwających cięciach i sporach sądowych, a w szerszym kontekście, o dalszym podmywaniu zaufania do instytucji publicznych w USA. [###]
„Czy podróżowanie z telefonem jest teraz bezpieczne? Ostatnie głośne deportacje rozpoczęły się od przeszukania telefonów na lotniskach.Jakie są Twoje prawa? Odpowiedź: to zależy.” Krótki przewodnik dla podróżujących do Stanów Zjednoczonych. [The Verge]
„Temat odtworzenia zdolności amerykańskiego przemysłu stoczniowego w obliczu rozbudowy chińskiej marynarki wojennej trafił na tapet już za pierwszej prezydentury Donalda Trumpa. Jako że chodzi o Chiny, w kwestii tej panuje konsensus między demokratami i republikanami. Co więcej, w kwestii stoczni nowa administracja, która już zaliczyła wiele wpadek, działa wyjątkowo spokojnie i rozsądnie.” [Konflikty]
Oceania
„Nauru: najmniejszy, ale znaczący gracz w ONZ. Dlaczego Nauru regularnie wspiera politykę Australii w regionie? Nauru jako miejsce dla obozów dla uchodźców – konsekwencje polityczne i gospodarcze. Długoterminowe plany odbudowy po ekologicznej katastrofie wydobycia fosforytów.” O tym państwie wielkości miasta opowiada Dr Justyna Eska-Mikołajewska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. [###]
Ekonomia i gospodarka
Krajobraz surowcowy zmienił się przez ostatnie dekady. O ile węglowodory nadal są bardzo ważne, o tyle do najważniejszych kopalin dołączyły miedź, kobalt czy szeroko pojęte metale ziem rzadkich, które mają znaczenie nie tylko czysto ekonomiczne ale także szeroko rozumianego strategicznego bezpieczeństwa. Jak opisuje The Economist, obecnie w świecie górnictwa dominują dwa modele. Jeden z nich to dominujące na zachodzie ostrożne strategie inwestycyjne, które mają na celu zadowolić udziałowców i rynkową wycenę. Drugim modelem, jest chiński – gdzie górnictwo pełni rolę w polityce państwa, ma zapewnione tanie finansowanie, a państwo pomaga w zdobywaniu pozwoleń, a spółka nie jest tak związana ekonomicznymi wskaźnikami. Czy to już czas aby Zachód przejął chiński model, bo inaczej przegra rywalizację o zasoby z Chinami? [The Economist]
Pozostajemy w temacie surowców. Jednym z narzędzi w chińskim przyborniku podczas wojny handlowej z USA są ograniczenia w eksporcie z Chin do USA konkretnych pierwiastków. Czasami mowa o surowcach gdzie Chiny nie mają dominującej pozycji w wydobyciu ale w przetwórstwie do handlowego półproduktu. Mając to na uwadze administracja USA korzystając z ustawodawstwa z czasów Zimnej Wojny nakazuje agencjom rządowym, w tym Departamentowi Obrony, priorytetowe traktowanie projektów górniczych, a także zapewnianie wsparcia technicznego i finansowego w celu zwiększenia produkcji kluczowych minerałów. [BBC]
Donald Trump zapowiedział „drill baby, drill” czyli politykę zwiększania wydobycia węglowodorów w USA. Jednak z rozmów z firmami z branży wydobywczej wynika, że suma jego działań powoduje, że wydobycie może się zmniejszyć. Od chaosu celnego, przez zachęcanie OPEC+ do zwiększania wydobycia, przez retorykę polityczną wycelowaną w obniżenie cen energii – powyższe przekonują firmy wydobywcze do tego, że poziom wydobycia w USA ulec może lekkiemu obniżeniu. [Financial Time]
Nauka i technologia
W 2021 roku na Marsie miał miejsce pierwszy lot wiropłata zbudowanego przez człowieka. Ważący 1,8 kg Ingenuity wzbił się w powietrze w cienkiej marsjańskiej atmosferze. O tym jak przebiegały jego loty, jakie trudności napotkał, co zakończyło jego misję, a także jaka przyszłość może czekać kosmiczne drony opowiada kanał Veritasium. [###]
„Około 34 milionów lat temu przodkowie współczesnych legwanów prawdopodobnie wyruszyli w najdłuższą podróż nad wodą podjętą przez gatunek kręgowców żyjących na lądzie. Rozpoczynając epicką wędrówkę z zachodniego wybrzeża Ameryki Północnej, legwany te pokonały prawie 8000 kilometrów – jedną piątą obwodu Ziemi – przez Ocean Spokojny, docierając ostatecznie na Fidżi, zgodnie z nowym badaniem. ” [CNN]
Kolonoskopia nie taka straszna jak ją malują. Na czym polega, jak wygląda i co dzięki niej można osiągnąć usłyszycie w odcinku podcastu Science Quickly od Scientific American. [###]
„Naukowcy odkryli nową cząsteczkę antybiotyku, która atakuje szeroką gamę bakterii wywołujących choroby — nawet szczepy oporne na leki komercyjne — i nie jest toksyczna dla komórek ludzkich. Cząsteczkę znaleziono w próbkach gleby pobranych z ogrodu technika laboratoryjnego. Nowo odkryta cząsteczka atakuje fabrykę produkującą białka bakterii, rybosom, w sposób, w jaki nie robią tego inne antybiotyki. W 2021 r. oporność bakterii na leki przeciwdrobnoustrojowe była związana z 1,1 mln zgonami na świecie. [Nature]
Nie wszystkie przewidywania naukowców z początku pandemii koronawirusa się sprawdziły. Jak wirus zaskoczył naukowców i jaki to będzie miało wpływ na walkę z innymi chorobami? O tym właśnie jest ta audycja. (Czujemy się zobowiązani podkreślić, że wbrew temu co często twierdzą antyszczepionkowy, nietrafne prognozy naukowców nie znaczą automatycznie, że – zwykle szalone – prognozy ludzi negujących naukę się sprawdziły) [###]
Prof. Stanisław Rakusa-Suszczewski był inicjatorem, a w 1977 roku również założycielem Polskiej Stacji Antarktycznej im. Henryka Arctowskiego. W Radiu Naukowym możemy posłuchać świetnego wywiadu z wybitnym polskim polarnikiem. O początkach inicjatywy, o współpracy naukowej między geopolitycznie wrogimi sobie blokami, o wyborze miejsca na bazę, o jej budowie, o jej rozbudowach i remontach, a także o realiach życia na miejscu i bardzo przyziemnych sprawach, które w warunkach antarktycznych są odrobinę bardziej skomplikowane. Polecamy bardzo serdecznie! [###]
29 marca 2025 roku będzie mieć miejsce częściowe zaćmienie Słońca. O ile w Polsce Księżyc zasłoni nie więcej niż 16% naszej dziennej gwiazdy, o to na wybrzeżu Zatoki Hudsona wskaźnik ten wzrośnie do blisko 94%. [Wikipedia]
Idee, kultura, społeczeństwo
Świetnie napisany reportaż Guardiana o tym, jak pewna internetowa grupka pasjonatów sztucznej inteligencji, postanowiła nas uratować przed mrocznymi konsekwencjami tejże technologii. W następstwie zginęło 6 osób, a grupa stała się czymś w rodzaju sekty. [The Guardian]
O co chodzi z szafranem? Dlaczego jest to najdroższa przyprawa świata, która bywała droższa od złota? Czy naprawdę jest warta swojej ceny? [###]
„W globalnych badaniach inteligencji zauważono, że już od II wojny światowej systematycznie rośnie IQ całych populacji, i to na całym świecie. Typowy wynik to wzrost o ok. 10-15 punktów od lat 50. do końca XX wieku. W latach 90. w wielu krajach efekt ten, zwany efektem Flynna, zaczął się wypłaszczać, a dzisiaj wydaje się, że nawet się cofa. Tylko dlaczego? Może być to coś zupełnie niewinnego, jak ogólny stan zdrowia, dieta, aktywność fizyczna. Może to jakieś wielkoskalowe zjawisko genetyczne? A może głupiejemy za sprawą urządzeń mobilnych i tego, jak z nich korzystamy?” Spoiler: najpewniej chodzi o stan zdrowia, ale polecamy podróż przez kolejne argumenty i omówienie tego co o kolejnych tezach mówi obecnie nauka. [###]
Do Oxford English Dictionary dodawane są słowa z innych języków, dla których nie ma obecnego ekwiwalentu w słowniku. Jednym z tych słów jest przeniesione z filipińskiego języka Tagalog słowo gigil, co oznacza „uczucie tak intensywne, że wywołuje w nas nieodpartą chęć mocnego zaciśnięcia dłoni, zaciśnięcia zębów i uszczypnięcia lub ściśnięcia kogokolwiek lub czegokolwiek, co uważamy za tak urocze”. [BBC]
Kanał Powojnie zaprasza na opowieść o Pol Pocie. Nie tyle o samym terrorze jego rządów, ale o drodze do władzy, o tym skąd pochodził i jaką ideologię stworzył. [###]
„Badań o szkodliwości zmiany czasu z zimowego na letni jest tak wiele, że większość krajów świata porzuciła już to rozwiązanie. Dlaczego więc Unia Europejska, pomimo zapowiedzi sprzed kilku lat, wciąż z niego nie zrezygnowała, a z kolei Brazylia odwrotnie, chce je właśnie przywrócić?” [###]
