Wydanie 235, 02.05.2025
To z blackoutem na półwyspie iberyjskim, wyborami w Rumunii oraz Australii i 100 dniami Trumpa
„Z całego serca dziękujemy za Waszą pomoc! Niestety wojna wciąż trwa, a rosyjskie ataki na ukraińskie miasta i wsie nie ustają. Żołnierze walczący na pierwszej linii frontu ponownie potrzebują naszego wsparcia, dlatego uruchamiamy kolejną zbiórkę na ich najpilniejsze potrzeby.” Polecamy waszej uwadze [zbiórkę Fundacji Invicta].
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„Przewodniczący Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji nałożył ponad 100 tys. zł kary na spółkę Time wydającą ”Super Express„. Chodzi o to, że w programie »Nocna Zmiana« Kamila Biedrzycka i Mirosław Oczkoś ze śmiechem komentowali to, że Karol Nawrocki dostał obraz Matki Boskiej.” [Wirtualne Media]
„PiS cieszy się z opinii rzecznika TSUE w sprawie sędziów. Czy słusznie? Rzecznik generalny TSUE jest zwolennikiem indywidualnej oceny wadliwie powołanych sędziów sądów powszechnych, biorąc pod uwagę szeroki kontekst. Ministerialny projekt ustawy o neo-sędziach nie zakłada ich indywidualnej weryfikacji” [OKO.press]
„Bez jednoznacznego zwycięzcy, za to z licznymi proputinowskimi i antysemickimi wystąpieniami kandydatów skrajnych. Oddająca prawo zadawania pytań kandydatom debata »Super Expressu« była eksperymentem, który udał się częściowo” Członkowie redakcji, którzy oglądali debatę zdają się podzielać to zdanie. Polecamy też, krótki felieton serwisu Wirtualne Media o tej debacie. [OKO.press], [Wirtualne Media]
„Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, zamiast skutecznie walczyć z wirusem afrykańskiego pomoru świń, woli wybijać dziki i płacić za to myśliwym. Tymczasem sami myśliwi dostrzegają patologie całego systemu. Jak się okazuje, jest ich bardzo dużo” [OKO.press]
„Po pożarze nad Biebrzą. Czy ktoś pamięta jeszcze zapisy umowy koalicyjnej o ochronie mokradeł? Premier Tusk w Biebrzańskim Parku Narodowym mówił o nim »cenne dobro narodowe«. Ten sam Tusk wiosną 2024 odmówił poparcia unijnego rozporządzenia o odbudowie zasobów przyrodniczych. Rząd miał zerwać z antyprzyrodniczą polityką PiS – okazuje się, że ją kontynuuje.” [OKO.press]
„Nawet dziś, jak w jakimś polskim serialu pojawi się Żydówka, to musi nazywać się Goldfarb, a nie może Dołowy albo Świetlik. Setki razy tłumaczyłam, że jak jestem Żydówką, to nie muszę być religijna, znać hebrajskiego, a teraz — popierać Izraela. O polskości i żydowskości rozmawiamy z Marią Świetlik i Patrycją Dołowy” [OKO.press]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Rosjanie wypierają siły ukraińskie z terytorium FR. 1161. dzień wojny
Stany Zjednoczone i Ukraina, w końcu, podpisały umowę dotyczącą surowców mineralnych. The Guardian ma przekrojowy artykuł zarówno o negocjacjach jak i przypominający o jakich zasobach naturalnych mówimy. Za to Kyiv Independent tłumaczy kluczowe elementy podpisanej umowy. [The Guardian], [Kyiv Independent]
„Administracja Trumpa formalnie powiadomiła Kongres 29 kwietnia, że przygotowuje się do autoryzacji sprzedaży »50 milionów dolarów lub więcej« »artykułów obronnych« do Ukrainy. Jest to pierwszy taki ruch pod rządami obecnego rządu USA.” Tak zaraz po podpisaniu umowy o surowcach mineralnych, cóż za zbieg okoliczności. [Kyiv Independent]
„Korea Północna oficjalnie przyznała, że jej żołnierze walczą po stronie Rosji w Ukrainie. Najnowsze dane południowokoreańskiego wywiadu rzucają światło na skalę strat i kulisy współpracy między dwoma izolowanymi reżimami.” [Euractiv]
„Od kilku miesięcy na Ukrainie można zauważyć wzrost aktywności politycznej zarówno władz, jak i opozycji. Deklaracje prezydenta USA o chęci szybkiego wynegocjowania zawieszenia broni, które mogłoby doprowadzić do zniesienia stanu wojennego i przeprowadzenia wyborów, zintensyfikowały walkę o poparcie. Dzieje się tak pomimo utrzymującego się w państwie konsensusu politycznego i społecznego, że głosowanie to nie powinna zostać zorganizowane podczas działań zbrojnych. Kluczowe znaczenie dla szans potencjalnych kandydatów i partii będą miały warunki, na jakich zakończy się gorąca faza wojny.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
To, że Rosja dopuszcza się zbrodni wojennych przy prowadząc wojnę z Ukrainą nie powinno być dla naszych czytelników zaskoczeniem. Należy jednak pamiętać, że nie są to abstrakcyjne działania, że zawsze chodzi o ludzi, którzy cierpią czy giną. Jedną z takich zbrodni jest torturowanie więźniów wojennych. Na przykładzie dziennikarki Wiktorii Roszczyny możecie dowiedzieć się przez jakie piekło przechodzą zatrzymani. Teksty poza kwestią tortur opisują też dokonania tej znanej ukraińskiej dziennikarki. Ostrzegamy, że nie jest to łatwa lektura. [The Guardian], [OKO.press]
„Tysiące ukraińskich cywilów zamkniętych w rosyjskich więzieniach – czy amerykańskie rozmowy pokojowe pozostawią ich w zapomnieniu?” Po śmierci dziennikarki Wiktorii Roszczyny wraca pytanie co stanie się z tymi ludźmi i czy administracja Trumpa chce ich zostawiać na pastwę Rosji. [Kyiv Independent]
„Ukraina w ogniu. Filmy z frontu, które zmieniają obraz wojny. Ukraińscy dokumentaliści rozliczają się z mitem heroicznej walki i pokazują, kim są naprawdę bohaterowie tej wojny i jaką płacą cenę za swoje bohaterstwo” [OKO.press]
Europa
„W dzisiejszym odcinku Julia Cydejko i Dominik Brodacki rozmawiają o awarii i zaniku zasilania w Hiszpanii i Portugalii. Opowiadają, co awarię wywołało, jak przebiegała i co oznacza dla europejskiej polityki energetycznej.” Mimo, że minęło kilka dni od blackoutu oraz wypuszczenia tego podcastu to nadal podsumowuje on to co wiemy: bardzo mało. Mimo starań niektórych komentatorów trudno ciągle wskazać winnego tego zdarzenia, a to co wiemy jest mało „seksowne” – należy inwestować w infrastrukturę energetyczną. [###]
„W poniedziałek, gdy w całej Hiszpanii zabrakło prądu i przestały działać telefony, internet, lotniska, bankomaty, nie jeździły pociągi i zamykano sklepy, wiarygodna informacja stała się towarem niezwykle pożądanym i deficytowym. Dziennikarze hiszpańskich mediów dokonywali niemal niemożliwego, by dotrzeć z informacjami do ludzi. Pracowali ze świadomością, że zaraz im także może zabraknąć prądu.” Press opisuje jak dziennikarze z kilku redakcji pracowali w tych niezwykłych okolicznościach. [Press]
Skrajnie prawicowa niemiecka Alternatywa dla Niemiec (AfD) została uznana za organizację ekstremistyczną przez Federalny Urząd Ochrony Konstytucji który zajmuje się kontrwywiadem. Co to znaczy dla partii? Teoretycznie otwiera to proces do delegalizacji partii ale nie należy spodziewać się tego zbyt szybko, za to służby wywiadowcze mają teraz przyzwolenia na głębszą inwigilację AfD. Więcej o tym możecie przeczytać w tekście [Politico] czy [Euractiv].
„W 2024 r. w Niemczech złożono łącznie 230 tys. wniosków o azyl po raz pierwszy – ich liczba spadła o 30% w porównaniu z 2023 r. Trend ten pogłębił się w pierwszym kwartale br., kiedy wniesiono ich 36 tys., tj. mniej o 45% r/r. Największe różnice dotyczą obywateli Syrii (-50%), Afganistanu (-42%) i Turcji (-61%).” [Ośrodek Studiów Wschodnicj]
„Pomimo braku bezwzględnej większości głosów we francuskim Zgromadzeniu Narodowym (ZN) rząd François Bayrou (premier należy do centrowej partii MoDem) przekroczył niedawno symboliczne 100 dni funkcjonowania. Brak jednoznacznego poparcia w parlamencie utrudnia prowadzenie spójnej polityki wewnętrznej i zagranicznej nowemu gabinetowi, ale także prezydentowi Emmanuelowi Macronowi.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„29 kwietnia prezydent Recep Tayyip Erdoğan udał się do Rzymu, by uczestniczyć w czwartym międzyrządowym szczycie turecko-włoskim. Podczas wizyty zawarto szereg porozumień, m.in. w obszarach rozwoju stosunków handlowych; współpracy w dziedzinach nauki, technologii, innowacji, przemysłu i inwestycji; kooperacji w sektorze kosmicznym czy w zakresie międzynarodowych korytarzy transportowych. (...) Wizyta Erdoğana potwierdza newralgiczną rolę Rzymu w polityce europejskiej Ankary. Szczególne znaczenie ma dla niej współpraca zbrojeniowa. Wielowymiarowe stosunki z Włochami Turcja postrzega jako model, który można zreplikować w relacjach z innymi państwami europejskimi, by przezwyciężyć problemy w kooperacji z UE.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Jeśli nie zwróciliście uwagi na to co dzieje się ostatnio w Serbii to najnowszy odcinek podcastu Europe Elects jest w sam raz dla Was. Prowadzący w rozmowie z dziennikarzem, który obecnie przebywa w Serbii przypominają genezę protestów, opisują jak się sytuacja polityczna zmieniła w ciągu ostatnich miesięcy oraz tłumaczą dlaczego reakcja Unii Europejskiej wygląda tak a nie inaczej. Dodatkowo możecie posłuchać krótkiego podsumowania europejskich wydarzeń politycznych z kwietnia. [###]
W niedzielę 4 maja odbędą się (kolejny raz) wybory prezydenckie w Rumunii. Tydzień temu przedstawiliśmy Wam analizę OSW na temat samych wyborów jak i kontrowersji z nimi związanych. Teraz mamy podcast gdzie Kamil Całus opowiada o tym jak to rumuński sąd apelacyjny próbował obalić porządek prawny (i co było prawdziwym celem tych działań) oraz kim jest skrajnie prawicowy George Simion obecny lider sondaży. Czy jest on pro-rosyjski? A jeśli tak to czy w taki sposób jak go krytycy przedstawiaj? [###]
Polecamy ostatni odcinek podcastu/audycji Po Prostu Wschód. Poruszane są w nim dwa bardzo ciekawe tematy.
Pierwsze rozmawia o rocznicy ludobójstwa Ormian skupiając się na tym jak to wydarzenie funkcjonuje w świadomości publicznej i jaki ma wpływ na kształtowanie polityki. Mowa jest też o tym, że diaspora ormiańska ma inne podejście do tego tematu niż ludzie mieszkający w Armenii.
Drugim tematem jest dekolonizacja Rosji. Pod tym kryje się opis tego jak Rosja i jej mieszkańcy podchodzą do innych narodów będących częścią Federacji Rosyjskiej. Dlaczego podejście „demokratycznej opozycji” tak mało się różni od podejścia zwolenników Putina? Czy Dagestan albo Czeczenia naprawdę są wierne Putinowi? [###]
Tydzień temu przedstawiliśmy wam film dokumentalny OSW o polityce bezpieczeństwa Finlandii. Jeśli materiał wideo pozostawił Was z uczuciem niedosytu to OSW ma podcast gdzie twórcy rozmawiają o tym co nie zmieściło się w filmie. [###]
„W Europie od dawna stacjonują amerykańscy żołnierze. Są to głównie oddziały logistyczne, ale nie brakuje czołgów, samolotów, obrony powietrznej czy specjalistycznego sprzętu. O tym, jak zmieniała się amerykańska obecność w Europie, gdzie stacjonuje armia USA i czy Donald Trump wycofa ich ze starego kontynentu mówi ekspert OSW Jacek Tarociński.” [###]
Bliski i Środkowy Wschód
Izrael nadal kontynuuje ataki w Strefie Gazy, a także nadal blokuje pomoc humanitarną. Obecnie sytuacja humanitarna, jest najgorsza od początku wojny. [AP News]
Kto będzie rządził Strefą Gazy po wojnie? Zdecydowanie nie jest to jasne, a zapowiedzi amerykańskie czy izraelskiej prawicy prezentują obrazy nawet czystek etnicznych. Przy rozważaniu każdego możliwego scenariusza w grze pozostaje pytanie – co z Hamasem? Czy jest on w stanie oddać władzę albo rozbroić się? Wydaje się to wizja nierealna. Dlaczego tak trudno o alternatywę wobec Hamasu? [DW]
W Izraelu mają miejsce pożary, których skala jest być może największa w historii kraju. Władze wprowadziły stan nadzwyczajny, a pożary zablokowały tymczasowo drogę między Tel-Awiwem, a Jerozolimą. [The Guardian]
Czy władze Syrii są gotowe do rozmów z Izraelem i osiągnięcia „Porozumienia Abrahamowego”? Najpewniej nie, jednak sygnały takie przekazali mediom republikańscy kongresmeni, którzy odwiedzili Syrię i spotkali się z jej przywódcą. Ewentualne porozumienie musiałoby najpewniej zawierać elementy, z których nie byłoby zadowolone ani izraelskie, ani syryjskie społeczeństwo. Czy może tym razem Lewant ponownie nas zaskoczy? [Konflikty]
W Syrii dochodzi do starć i ataków na mniejszość Druzyjską w okolicy Damszku. W ich wyniku zginęło około 40 osób. Władze Syrii rozlokowały dodatkowe siły w regionie w celu przywrócenia stabilności w regionie. Napięcia i konflikty na linach podziałów etnicznych i religijnych cały czas widoczne są w Syrii. Po dekadach dyktatorskich rządów pełnych terrorów oraz wojny domowej chęć zemsty niejednokrotnie już była przyczyną zabójstwa w powojennej Syrii – państwie za słabym na odpowiednia kontrolę własnego terytorium. [France 24], [The Guardian]
W odpowiedzi/pod pretekstem ostatnich wydarzeń w Syrii, Izrael dokonuje kolejnych nalotów na pozycje syryjskie, jak głosi „w obronie mniejszości druzyjskiej”. [DW], [France 24]
Arabia Saudyjska i Katar spłacą zadłużenie Syrii w Banku Światowym. Mowa o 15 milionach dolarów, które odblokują Syrii możliwość ubiegania się o kolejną pomoc z BŚ. [AP News]
„28 kwietnia w Baku doszło do spotkania prezydentów Azerbejdżanu – Ilhama Alijewa – i Iranu – Masuda Pezeszkijana. Oficjalne komunikaty akcentują serdeczną atmosferę rozmów, podkreślają związki historyczne i kulturowe oraz wyrażają nadzieję na przełom w trudnych relacjach dwustronnych. W trakcie wizyty doszło do podpisania listów intencyjnych dotyczących m.in. rozbudowy infrastruktury transportowej pomiędzy oboma krajami oraz współpracy kulturalnej i biznesowej. Mimo wizyty Pezeszkijana i jej pozytywnej oprawy medialnej stosunki między Azerbejdżanem a Iranem pozostają bardzo napięte i publicznie nie były omawiane przez przywódców. Rozmowy należy traktować jako irańską – ale pożądaną również przez Baku – próbę doraźnego rozładowania owych tarć i promowania korzystnych dla obu stron obszarów współpracy gospodarczej.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Rozmowy irańsko-amerykańskie w Omanie zostały przełożone. Jak informuje strona omańska, jest to spowodowane logistyką. Kolejna runda ma się odbyć gdy strony ustalą nową datę. W międzyczasie retoryka między USA i Iranem pozostaje napięta, a Donald Trump grozi sankcjami tym, którzy kupują irańską ropę. [DW], [AP News]
A co się dzieje w Jemenie? Do bombardowań Hutich dołączyli (a właściwie powrócili) Brytyjczycy. Amerykanie stracili jeden z samolotów F/A-18E Super Hornet, który spadł z pokładu lotniskowca USS Harry S. Truman, gdy ten wykonywał gwałtowny manewr, związany z obroną przed atakiem Hutich. [Konflikty]
„Chciałoby się rzec: już był w ogródku już witał się z gąską. Niemcy zablokowały sprzedaż 40 myśliwców Eurofighter Typhoon Turcji. Powodem jest aresztowanie Ekrema İmamoğlu, burmistrza Stambułu i politycznego rywala prezydenta Recepa Tayyipa Erdoğana. Ankara nie wydaje się jednak zbytnio przejmować działaniami Berlina, a w samych Niemczech brak jednomyślności w sprawie. Wszystko wyjaśni się w najbliższych dniach, gdyż 6 maja władzę ma przejąć nowy rząd z Friedrichem Merzem na czele.” [Konflikty]
Kuwejt zwolnił z więzienia kolejnych 10 Amerykanów, co podwyższa liczbę zwolnionych w ciągu ostatnich 2 miesięcy obywateli USA do 23 osób. Najczęściej są to ludzie współpracujących z siłami zbrojnymi USA (które mają w Kuwejcie sporą bazę) pod zarzutami związanymi z narkotykami. [AP News]
Azja
Od zeszłego tygodnia stosunki pomiędzy Indiami a Pakistanem ciągle są napięte. Reuters opisuje, że ma dane wywiadowcze świadczące o tym, że Indie planują atak a BBC donosi o tym, że Stany Zjednoczone wzywają obydwa państwa do rozładowania napięcia. [Reuters], [BBC]
W związku z niedawnym atakiem w Kaszmirze zamknięto granicę pomiędzy Pakistanem a Indiami. Chociaż na papierze wymiana handlowa pomiędzy tymi państwami nie jest duża to Al-Dżazira w swoim artykule przekonuje, że jest ona dużo większa niż wskazują na to oficjalne dane. [Al-Dżazira]
„W Rosji wciąż drzemie strach przed Chińczykami. Współpraca między Moskwą a Pekinem się zacieśnia, ale dla Chin utrata Syberii pozostaje niezaleczoną do końca raną. Potencjalne odrodzenie się wzajemnych chińsko-rosyjskich niechęci to dla Polski dobra wiadomość.” [Kultura Liberalna]
Polityka filipińska jest jak telenowela. Tak przynajmniej stwierdził dr hab. Michał Lubina opisujący zatrzymanie byłego prezydenta Duterte na podstawie nakazu Międzynarodowego Trybunału Karnego. Jak wygląda sytuacja polityczna w kraju? Kto na tym traci a kto zyskuje? Co o tym myślą zwykli obywatele? Polecamy. [###]
Po usunięciu prezydenta Yoon Suk Yeol ze stanowiska na początku kwietnia Koreę czekają przyspieszone wybory prezydenckie na początku czerwca. Think thank Brookings Institution w krótkiej analizie przedstawia możliwe scenariusze na te wybory. [Brookings Institution]
„Nepal będzie wydawał pozwolenia na wspinaczkę na Everest tylko wspinaczom z doświadczeniem w zdobyciu co najmniej jednego z himalajskich siedmiotysięczników, zgodnie z projektem nowego prawa mającego na celu zmniejszenie zatłoczenia i poprawę bezpieczeństwa.” [Reuters]
„Media północnokoreańskie poinformowały o wodowaniu pierwszego niszczyciela rakietowego w stoczni wojennej w Nampo. W uroczystości uczestniczył Kim Dzong Un, który poinformował, że okręt wejdzie do służby na początku przyszłego roku. Niszczyciel otrzyma nazwę Choe Hyon, nawiązującą do reżimowego generała i rewolucjonisty. Stanie się pierwszym przedstawicielem całej serii jednostek tego typu.” Co o okręcie wiadomo, a co pozostaje zagadką – przedstawia portal [Konflikty].
Afryka
„Rząd Algierii zaproponował ustawę mającą na celu usprawnienie mobilizacji wojskowej w obliczu napięć z sąsiednimi krajami Marokiem i Mali, a także byłym władcą kolonialnym Francją.” [AP News]
„Ugandyjscy politycy opozycji oskarżyli prezydenta Yoweri Museveniego o próbę stłumienia sprzeciwu poprzez ściganie przeciwników na podstawie politycznie motywowanych zarzutów w sądach wojskowych w okresie poprzedzającym wybory prezydenckie i parlamentarne w przyszłym roku.” [The Guardian]
„Uganda oficjalnie ogłosiła koniec ostatniej epidemii wirusa Ebola, trzy miesiące po pojawieniu się pierwszych przypadków w stolicy kraju, Kampali.” [Al-Dżazira]
„Eksperci Organizacji Narodów Zjednoczonych wezwali w środę malijskie władze do zbadania doniesień o rzekomych doraźnych egzekucjach i wymuszonych zaginięciach dokonywanych przez armię i rosyjskich najemników, po odkryciu dziesiątek ciał w pobliżu obozu wojskowego w zeszłym tygodniu.” Przypominamy, że w Mali rządzi junta wojskowa a jej przywódca właśnie zdobył poparcie polityczne by pozostać przy władzy o czym pisze BBC. [AP News], [BBC]
„Tysiące ludzi zebrało się w środę w stolicy Burkina Faso, Wagadugu, aby wesprzeć juntę wojskową po domniemanej próbie zamachu stanu i komentarzach amerykańskiego urzędnika krytykujących przywódcę junty Ibrahima Traore.” [AP News]
„Prezydent RPA Cyril Ramaphosa zarządził dochodzenie w celu ustalenia, czy poprzednie rządy kierowane przez jego partię celowo blokowały dochodzenia i ściganie zbrodni z czasów apartheidu, podejmując krok, którego od dziesięcioleci domagali się ocaleni i rodziny zabitych.” [Al-Dżazira]
„Tysiące mieszkańców RPA ma nadzieję przenieść się do USA, aby uciec przed przestępczością – i tym, co według nich jest dyskryminacją białych ludzi” The Guardian spogląda na historie ludzi, mających nadzieję na nowe życie w Stanach Zjednoczonych. Nie można zaprzeczyć temu, że wskaźniki przestępczości są bardzo wysokie w tym kraju jednak należy zadać sobie pytanie czy naprawdę jest tam tyle rasizmu co niektórzy spośród tych ludzi opowiadają. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
„W Ameryce Łacińskiej mieszka 7% światowej populacji, a mimo to dochodzi tam do jednej trzeciej zabójstw.” Tydzień temu opis pierwszego artykułu w tym dziale zaczynał się od prawie identycznego cytatu. Tym razem proponujemy wam dwa przekrojowe eseje Alice Evans: pierwszy ogólnie o wysokim współczynniku morderstw a drugi skupia się na kobietobójstwie. Pierwszy tekst zbiera w jednym miejscu wiele różnych danych i hipotez. Drugi za to poza oczywistymi odpowiedziami („winny jest patriarchat”) patrzy też na inne przyczyny i zwraca uwagę na lokalne paradoksy – w końcu wiele państw tego regionu wypada rewelacyjnie w statystykach mierzących równość pomiędzy płciami. [The Great Gender Divergence #1], [The Great Gender Divergence #2]
„Brazylijska aplikacja ubezpieczeń społecznych oparta na sztucznej inteligencji niesłusznie odrzuca roszczenia. Algorytmiczne narzędzie mające na celu ograniczenie biurokracji nie sprawdza się w skomplikowanych przypadkach, a bezbronni Brazylijczycy płacą za to wysoką cenę.” W Europie ponad 10 lat temu algorytmy (nikt wtedy nie mówił jeszcze o sztucznej inteligencji) rujnowały życie osobom korzystającym z pomocy społecznej. Tak wiele się zmienia żeby nie zmieniło się nic. [Rest of World]
„Kraj, który jeszcze w 1948 r. zlikwidował armię, długo był najbezpieczniejszym w Ameryce Łacińskiej. Dlaczego więc od kilku lat skokowo wzrasta tam liczba morderstw i co mają z tym wspólnego przyciągające miliony turystów rezerwaty przyrody?” [###]
Ameryka Północna
„28 kwietnia br. w Kanadzie odbyły się federalne wybory do Izby Gmin. Zwyciężyła Liberalna Partia Kanady (LPC), a jej lider Mark Carney zostanie premierem. Konserwatywna Partia Kanady (CPC), której zwycięstwo przewidywano, przegrała nieznacznie i będzie drugim ugrupowaniem w parlamencie. Porażkę ponieśli socjaldemokraci (NDP) wspierający poprzednie rządy liberałów. Wyzwaniem dla nowego rządu będzie normalizacja relacji z administracją Donalda Trumpa przy sukcesywnym zmniejszaniu zależności Kanady od USA.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Zaraz przed wyborami w Kanadzie doszło do ataku w mieście Vancouver. Kierowca wjechał swoim rozpędzonym autem w ludzi świętujących na filipińskim festiwalu Lapu Lapu. Zginęło 11 osób a wiele zostało rannych. BBC podsumowuje co wiemy o tym wydarzeniu. [BBC]
W związku z tym, że minęło pierwszych 100 dni drugiej prezydentury Trumpa mamy dla Was podsumowanie całego tego okresu a nie tylko ostatniego tygodnia. Jest krótkie podsumowanie od BBC, trochę dłuższe i wizualnie zwracające na siebie uwagę podsumowanie od Guardiana oraz bardzo szczegółowe podsumowanie od NPR. [BBC], [The Guardian], [NPR]
„Prezydent Donald Trump powiedział w czwartek, że nominuje odchodzącego doradcę ds. bezpieczeństwa narodowego Mike'a Waltza na ambasadora USA przy Organizacji Narodów Zjednoczonych.” Waltz stracił stanowisko doradcy ds. bezpieczeństwa narodowego z powodu afery Signala chociaż szczerze mówiąc w kolejce przed nim są członkowie administracji Trumpa, którzy dużo bardziej zasługują na dymisję niż on. [NBC]
„Młody człowiek bez doświadczenia rządowego, który nie ukończył jeszcze studiów licencjackich, pracuje dla tak zwanego Departamentu Efektywności Rządu (DOGE) Elona Muska w Departamencie Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast (HUD) i ma za zadanie wykorzystać sztuczną inteligencję do przepisania zasad i przepisów agencji.” Brzmi jak przepis na katastrofę ale administracja Trumpa się tym nie przejmuje. [Wired]
„Według czterech osób mających bezpośrednią wiedzę na ten temat, miliarder Elon Musk, ograniczając pracę dla prezydenta USA Donalda Trumpa, kładzie podwaliny pod ważną rolę republikańskiego megadonatora politycznego w przyszłorocznych wyborach śródokresowych.” [Reuters]
„Administracja Trumpa podważa tradycyjne priorytety zdziesiątkowanego biura praw obywatelskich departamentu, praktycznie uniemożliwiając prowadzenie dochodzeń w sprawie dyskryminacji – zamiast tego egzekwując własną kampanię przeciwko różnorodności.” ProPublica opisuje co tam słychać w Departamencie Edukacji pod rządami Trumpa. [ProPublica]
Niedawny wywiad jaki Donald Trump udzielił stacji ABC pokazuje świetnie jego luźne podejście do faktów i rzeczywistości. Bez skrępowania przekonywał dziennikarza, żeby się z nim zgodził, że na zdjęciu jest coś czego tam nie ma, co brzmi jak drobnostka gdyby nie to, że dyskutowane zdjęcie było rzekomym dowodem że migrant wywieziony do Salwadoru był członkiem gangu. Parker Molloy opisuje nie tylko ten wywiad ale także szerzej to jak Trump kłamie żeby postawić na swoim. [The Present Age]
„Miasta w całym kraju stoją przed podwójnym wyzwaniem, jeśli chodzi o bezpieczeństwo publiczne. Udowodniono, że zasoby oparte na miejscach zapewniają bezpieczeństwo społecznościom – w tym zatrudnienie, mieszkania i edukację – są zagrożone w tym samym czasie, gdy promowane są środki o charakterze represyjnym, które zwiększają przestępczość, recydywę i koszty dla podatników.” Brookings Institution opisuje jak ignoruje się dane o bezpieczeństwie publicznym żeby wprowadzać środki, które po prostu wydają się politykom dobre i skuteczne. [Brookings Intsitution]
„W USA zawieranie małżeństw przez dzieci jest nadal legalne w 40 stanach. W latach 2000-2018 prawie 300 000 nieletnich, głównie dziewczynek, zostało wydanych za mąż za dorosłych mężczyzn. Trauma przymusowych małżeństw dzieci pozostaje z tymi kobietami przez całe ich życie. Dziś niektóre z nich odważnie mówią o swoich doświadczeniach i próbują powstrzymać małżeństwa dzieci w Ameryce.” Polecamy dokument od Arte, który opisuje coś co jest dla wielu osób nieznaną stroną życia w Stanach Zjednoczonych. [###]
Oceania
3 maja odbędą się wybory parlamentarne w Australii. Al-Dżazira ma świetną ściągawkę, która opisuje nie tylko system wyborczy oraz partie startujące w tych wyborach ale także najważniejsze kwestie, którymi przejmują się wyborcy. The Guardian ma bardzo dużo artykułów o tych wyborach ale polecamy przede wszystkim ten, który opisuje sondaże wyborcze. [Al-Dżazira], [The Guardian]
„Wstrząsy wywołane przez administrację Donalda Trumpa docierają też do Australii. Pod znakiem zapytania stawiana jest przyszłość porozumienia AUKUS, a zwłaszcza jego kluczowej części, czyli pozyskania przez Canberrę wielozadaniowych atomowych okrętów podwodnych. W Australii ponownie przybrała na sile dyskusja, czy rząd ma jakikolwiek plan B na wypadek, gdyby program SSN-AUKUS zakończył się porażką, podobnie jak wcześniejsze podejście do francuskich okrętów podwodnych. Tylko czy sytuacja naprawdę wygląda tak źle, a plan B będzie dużo lepszy?” [Konflikty]
Tonga – wyspiarskie państwo, które jest monarchią. Jak wygląda jego historia? Z jakimi przeciwnościami (gospodarczymi, społecznymi i naturalnymi) się zmaga? O tym właśnie jest najnowszy odcinek Programu Pacyficznego w podcaście Podróż bez Paszportu gdzie Dr Justyna Eska-Mikołajewska z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, prowadzi fascynującą serię o małych państwach i wyspach regionu Oceanii. [###]
Ekonomia i gospodarka
„Niedawno odnotowaliśmy najniższą cenę prądu w polskiej historii – minus 0,5 tys. zł/MWh. Powszechnie uważa się, że w takie dni odbiorcom dopłacają elektrownie węglowe. Nic bardziej mylnego, przekonuje Enea. Jej elektrownie węglowe zarobiły na spadkach cen 1,5 mld zł. Z kolei my, w mieszkaniu-laboratorium WNLAB, za pobór 21 kWh zarobiliśmy 7 zł. Kto zatem dopłacił nam do rachunki i dlaczego?” [Wysokie Napięcie]
„TikTok musi zapłacić 530 milionów euro kary, ponieważ nielegalnie wysyłał dane osobowe Europejczyków do Chin i nie był wystarczająco przejrzysty dla użytkowników, powiedział w piątek potężny irlandzki regulator prywatności.” [Politico]
„Indyjski rząd i branża technologiczna obawiają się pozostawania w tyle za Chinami w zakresie głębokich innowacji technologicznych, szczególnie w produkcji i sztucznej inteligencji. Lukę tę przypisuje się historycznemu skupieniu się na usługach nad produkcją, niższym inwestycjom w badania i rozwój oraz drenażowi mózgów (...). Indie zwiększają inwestycje i wsparcie polityczne dla rozwoju sztucznej inteligencji i półprzewodników, aby nadrobić globalne zaległości.” [Rest of World]
„Kiedy liderzy niektórych z największych światowych firm przybyli do Pekinu na forum biznesowe w zeszłym miesiącu, ich głównym celem było upragnione spotkanie z chińskim przywódcą Xi Jinpingiem. Jednak wielu z nich pozostało pod wrażeniem wicepremiera He Lifenga, według amerykańskiego biznesmena poinformowanego o spotkaniach.” [Reuters]
Nauka i technologia
Kolejne państwa wprowadzają ograniczenia dla dzieci w korzystaniu ze smartfonów (tym razem zrobiła to Finlandia). Czy jednak powszechne przeświadczenie, że to smartfony odpowiadają za większość wzrostu nasilenia problemów z jakimi borykają się młodzi ludzie ma naukowe podstawy? Nature przygotowało przeglądowy artykuł, który opisuje to co wiemy, stara się tłumaczyć wyniki badań, które zdają się przedstawiać sprzeczne wnioski i ogólnie opowiada o ograniczeniach z jakimi boryka się nauka. [Nature], [###]
„Naukowi detektywi zidentyfikowali jednak setki przypadków, w których narzędzia sztucznej inteligencji zostały użyte bez ujawnienia. W niektórych przypadkach artykuły zostały po cichu poprawione – charakterystyczne zwroty AI zostały usunięte bez potwierdzenia. Niektórzy badacze twierdzą, że tego typu dyskretne zmiany stanowią potencjalne zagrożenie dla rzetelności naukowej.” W Nature przeczytacie o tym jak niektórzy naukowcy ukrywają, że korzystają z pomocy różnych narzędzi opartych na sztucznej inteligencji. [Nature]
Węże – prawie każdy z nas miał okres fascynacji tymi zwierzętami. W podcaście Science Quickly od Scientific American możecie posłuchać wywiadu z naukowcem, który napisał o nich książkę. Czy zawsze węże były traktowane podejrzliwie? Jak kontakt z tymi zwierzętami mógł wpłynąć na ewolucję innych gatunków – w tym ludzi? Czy katastrofa klimatyczna wpłynie znacząco na węże i czy ludzie powinni się tym przejmować? Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedź w rozmowie. [###]
„Jak donosi Nature, kilka instytutów badawczych w Niemczech dołącza do ogólnoświatowej akcji mającej na celu ratowanie zbiorów danych naukowych, co do których naukowcy obawiają się, że mogą zostać usunięte lub wycofane z użytku na polecenie administracji prezydenta USA Donalda Trumpa.” [Nature]
Pamiętacie ʻOumuamua? W 2017 roku przeleciał obok Ziemi jak pewnie niejeden kawałek skały we wszechświecie. Jednak jego trajektoria wprawiła naukowców z zakłopotanie – wyglądało na to, że obiekt na przyspieszenie większe niż wynikałoby to z samej grawitacji. Niektórzy postulowali, że jest to dzieło pozaziemskiej cywilizacji, a nietypowy, podłużny kształt obiektu tym bardziej rozpalał wyobraźnie. Co dzisiaj wiemy o 'Oumuamua? [###]
„Może się wydawać, że transplantologia to dziedzina medycyny, która jest z nami od bardzo dawna, a tymczasem pierwsze przeszczepienie fragmentu wątroby w Polsce miało miejsce dopiero w 1999 roku. Pierwsze próby na świecie przeprowadzano od lat 50., początkowo nieudane. – Dopiero w 1967 roku rozpoczęła się era z dobrymi wynikami przeszczepiania wątroby – opowiada mój gość, prof. Marek Krawczyk.” – Radio Naukowe tym razem opowiada o profesji chirurga. [###]
Idee, kultura, społeczeństwo
„Wystawa »Wybielanie« w Muzeum Etnograficznym w Warszawie nie jest wystawą o Polsce jako kolonizatorze Afryki czy innych regionów. Nie to jest jej stawką, a pokazanie tego, jak mimo braku doświadczenia kolonialnego, polskie muzea i polski dyskurs reprodukują pewne klisze kolonialne – opowiadają Magdalena Wróblewska i Witek Orski, kuratorzy wystawy »Wybielanie«.” [Krytyka Polityczna]
„Narracja o starożytnych plemionach na całym świecie regularnie używających ayahuaski i grzybków psychodelicznych w praktykach leczniczych jest popularna. Czy to prawda?” Polecamy długi reportaż od Guardiana. [The Guardian]
Hieroglify czyli najstarszy rodzaj pisma starożytnego Egiptu powstały ponad 5 tysięcy lat temu. A kiedy zanikły? I z jakich powodów? Opowiada o tym 10 minutowy materiał. [###]
26 kwietnia miała miejsce kolejna rocznica katastrofy Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej. Materiałów o tym wydarzeniu powstało całe mnóstwo. Chcącym sobie przypomnieć przebieg katastrofy i jej późniejsza likwidację polecamy materiał z kanału Ciekawe Historie. [###]
Przedstawiciele gatunku homo sapiens gdy demonstrowali swoją siłę, podnosili z ziemi ciężkie przedmioty, często głazy. Dzisiaj raczej stają na podeście i podnoszą kolejne rekordy w martwym ciągu. Jaka jest anatomiczna granica, którą możemy osiągnąć? Czy da się ją określić? O wyścigu do największych ciężarów opowiada materiał od.. Business Insider. [###]
Papież, Konklawe
Papież Franciszek ostatnio pewnie wam z lodówki wyskakiwał, więc nie chcieliśmy wcześniej was bombardować materiałami o nim. Jednak jest już po pogrzebie i mamy dla was selekcję tekstów i podcastów które są ciekawe a mogły wam umknąć.
„Przyglądamy się biografii papieża z Argentyny: od chłopaka tańczącego tango w Buenos Aires przez zakonnego zwierzchnika lawirującego w realiach rządów junty. Jaką drogę przebył Jorge Maria Bergoglio, jak wpłynęła ona na jego pontyfikat – i cały Kościół.” [###]
Papież Franciszek, który dał się poznać jako silny głos na rzecz ubogich, uciskanych i marginalizowanych podczas swojej kadencji jako przywódca Kościoła rzymskokatolickiego, żywo interesował się Afryką. (...) Franciszek miał wiele powodów, by skupić swoją uwagę na Afryce; w końcu jest to region, w którym populacja katolików rośnie najszybciej. Afrykański punkt widzenia możecie przeczytać w tekście „Co nowy papież jest winien Afryce”. [Al-Dżazira]
7 maja rozpocznie się konklawe, które wybierze nowego papieża. To, że mamy jednego urzędującego papieża wydaje się nam oczywiste. Jednak był czas, gdy papieży było dwóch, a nawet trzech. [###]