Wydanie 261, 01.11.2025

To z metalami ziem rzadkich, wyborami w Holandii oraz kocimi aktorami

Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.

Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.

Polska

• „Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi tuż przed oddaniem władzy przez PiS wydało zgodę na sprzedaż 160 hektarów ziemi wiceprezesowi prywatnej firmy. Zrobiono to mimo sprzeciwu władz Centralnego Portu Komunikacyjnego. Na działce zaplanowano tory kolejowe oraz miasteczko przemysłowo-magazynowo-usługowe. Wartość nieruchomości wkrótce może wielokrotnie wzrosnąć.” Polecamy pierwszy tekst związany z działką pod CPK. Do jego opublikowania pojawiają się ciągle nowe rewelacje ale mamy wrażenie, że część z nich ma za cel jedynie zaciemnić obraz sprawy i odwrócić uwagę od tego, że odpowiedzialni są przede wszystkim politycy PiS. [Wirtualna Polska]

• „Afera ze sprzedażą działki pod budowę Centralnego Portu Komunikacyjnego wybuchła tuż po konwencji programowej partii Jarosława Kaczyńskiego. Zamiast o nowych pomysłach PiS media mówią dziś o tym, że były minister rolnictwa Robert Telus – mimo protestów CPK – zgodził się na sprzedaż działki, przez którą miały biec tory kolejowe. Sprawa działki uderza w pieczołowicie budowany wizerunek PiS jako partii modernizatorów, którym zależy przede wszystkim na interesie państwa. Co ciekawe, w ciągu zaledwie dwóch dni PiS dokonał w tej sprawie ostrej zmiany narracyjnej. Początkowo Mateusz Morawiecki dziękował dziennikarzom za ujawnienie sprawy działki. Potem jednak politycy PiS-u zaczęli przekonywać, że żadnej afery nie ma. Skąd ta zmiana?” Materiał wideo od OKO.press porusza zarówno temat konwencji programowej PiS jak i zamieszania jakie w partii wywołała afera o działkę CPK. [###]

• „W dzisiejszym odcinku Joanna Sawicka i Maciej Czapluk kreślą sylwetkę ministra sprawiedliwości Waldemara Żurka, mówią o jego priorytetach, zmianach, które już wprowadził w ministerstwie i planach na przyszłość. Rozmowę prowadzi Wojciech Szacki.” [###]

• Skoro jest materiał o nowym ministrze sprawiedliwości i prokuraturze generalnym to polecamy też teksty, które opisują co podległe mu resorty ostatnio robią.

  • Ujawniamy szczegóły 26 zarzutów dla Ziobry: 54 mln na wybory i telefon do Zibiego [OKO.press]

  • Zorganizowana grupa przestępcza na prywatnych uczelniach. Załatwiali świadectwa i wjazd do Polski [OKO.press]

• „Prawo i Sprawiedliwość stworzyło 500 stronicowy dokument quasi-programowy »Myśląc Polska«. Znalazły się w nim takie postulaty jak bony mieszkaniowe dla rodziców pierwszego i trzeciego dziecka, waloryzacja 800+ oraz – może najbardziej śmiały pomysł gospodarczy ostatnich lat – 500 zł dla każdego dorosłego Polaka. Pachnie jak dochód podstawowy?” O tym jak PiS chce to sfinansować i czemu miałoby to służyć dowiecie się z najnowszego odcinka podcastu Ekonomia i cała reszta (spoiler alert: nie wiadomo XD). [###]

• „Czy pomysł ograniczenia do dwóch kadencji dla samorządowców może być dobry? A może, jak twierdzą samorządowcy, to tylko pozorna reforma, która pozbawi gminy doświadczonych liderów, dla których ważne jest dobro mieszkańców? Ten spór, który wybrzmiał podczas wysłuchania publicznego w Sejmie, to w gruncie rzeczy pytanie o kształt demokracji lokalnej.” Czy nastąpi odwrócenie jednej z niewielu dobrych reform wprowadzonych przez PiS? Jeszcze nie wiadomo chociaż PSLowi bardzo na tym zależy. Tekst OKO.press opisuje konsultacje społeczne oraz wysłuchanie społeczne do jakiego doszło ostatnio w Sejmie w związku z projektem PSL mającym za cel cofnięcie zmiany wprowadzonej przez PiS. [OKO.press]

• OKO.press ma dla Was podsumowanie raportów NIK o tym jak działało nasze państwo w czasie COVID-19.

  „Epidemia COVID-19 – czas chaosu i nietrafionych decyzji”. NIK zebrała wnioski płynące z aż 40 kontroli związanych z epidemią. Niektóre z nich są porażające. Np. ten o utworzeniu 14 zbędnych szpitali tymczasowych za 621 mln zł

  [OKO.press]

• Jak (nie) działa przepławka zapory we Włocławku? [###]

• „W projekcie nowelizacji ustawy medialnej nie przewidziano istnienia Rady Mediów Narodowych, której obowiązki przejmie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Zaplanowano też likwidację abonamentu radiowo-telewizyjnego. Z kolei likwidacja mediów publicznych zakończy się w momencie wejścia w życie nowej ustawy.” [Press]

• „Sąsiad za uduszenie psa dostał cztery lata więzienia. Mężczyzna, który pędził i na pasach zabił mojego syna – dwa lata. »Osieroceni« rodzice są dla państwa niewidzialni.” Polecamy reportaż NaTemat, który porusza temat śmierci z rąk kierowców, którzy dostają potem za to śmiesznie niskie kary. [NaTemat]

• „Polska robi wszystko, żeby wyhodować u siebie ukraińskie faszystowskie bojówki” Polecamy tekst Galopującego Majora jednocześnie zwracając uwagę, że jest to felieton a nie szczegółowa analiza polityki państwa polskiego wobec uchodźców z Ukrainy (te zwykle przygotowuje OKO.press i kilka takich na przestrzeni ostatni lat wrzucaliśmy). [Krytyka Polityczna]

---

Wojna w Ukrainie

• Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Rosyjscy żołnierze w centrum Pokrowska. 1343. dzień wojny.

• „Ukraińskie siły zbrojne uderzyły w ważny rurociąg paliwowy w regionie moskiewskim, który zaopatruje rosyjską armię, poinformowało w sobotę ukraińskie wywiad wojskowy, podczas gdy Rosja kontynuowała intensywną kampanię ataków dronów i rakiet na infrastrukturę energetyczną Ukrainy.” [AP News]

• Sześć miesięcy temu Stany Zjednoczone i Ukraina sformalizowały amerykańsko-ukraiński Fundusz Inwestycyjny na rzecz Odbudowy. Porozumienie podkreśla strategiczne partnerstwo między Waszyngtonem a Kijowem w celu odbudowy ukraińskiej bazy górniczej jako filaru powojennego ożywienia gospodarczego. Jednak co właściwie dzieje się w tym temacie? [CSIS]

• Jakie lekcje można wyciągnąć patrząc na Charków, który jest pod praktycznie nieustającym rosyjskim atakiem? Kollen Post dla Kyiv Independent pisze o 5 lekcjach związanych z obroną powietrzną i podziemną architekturą jakie wyciągnął ze swoich wizyt w tym mieście. [The Kyiv Independent]

---

Europa

• Zielone światło Rady Europejskiej dla większego zaangażowania UE we wzmacnianie zdolności wojskowych [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Niedawno informowaliśmy o sprawie ograniczeń eksportowych metali ziem rzadkich, które nałożyły Chiny. Dzisiaj pogłębiamy ten temat, aby opowiedzieć o relacjach Chiny-UE. Jak dziś one wyglądają? Co powinna zrobić Europa w obliczu polityki chińskiej? Jak to się stało, że aż tak uzależniliśmy się od Chin. Opowiadają o tym ekspertki OSW, Paulina Uznańska i Aleksandra Kozaczyńska” [###]

• „Nieskuteczne systemy ostrzegania, zbytnia pobłażliwość urzędników i brak odpowiedzialności sprawiają, że lekarze, którzy stracili prawo wykonywania zawodu z powodu poważnych wykroczeń, mogą przenieść się i praktykować w innych krajach Europy i poza nią.” [VSquare]

• „Jako kraj spoza UE Wielka Brytania nie może w pełni uczestniczyć w programie SAFE o wartości 150 mld euro, mającym na celu ponowne uzbrojenie Unii w broń produkcji europejskiej, ale przed upływem kluczowego terminu może dojść do zawarcia porozumienia. Jest to postrzegane jako rozwiązanie korzystne dla wszystkich stron.” [Euractiv]

• „29 października rząd Litwy zadecydował o zamknięciu do 30 listopada dwóch ostatnich czynnych przejść na granicy z Białorusią – w Miednikach i Solecznikach. Ograniczenia, które dotyczą zarówno ruchu osobowego, jak i towarowego, dotkną przede wszystkim obywateli Białorusi i Rosji. Mogą one zostać przedłużone, jeśli reżim w Mińsku będzie kontynuował wrogie działania wobec Litwy.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Łotewski parlament w czwartek wieczorem przegłosował wypowiedzenie konwencji stambulskiej o zwalczaniu przemocy domowej. Sprawa wywołała protesty mieszkańców, a w Rydze odbyła się największa demonstracja od lat.” Jak możecie się domyślać, to pomysł skrajnej prawicy – w końcu prawo do napierdalania żony to najwyraźniej podstawa konserwatywnego modelu rodziny. Teraz pozostaje czekać na decyzję prezydenta. [TVN24], [Politico]

• Kradzież klejnotów z Luwru była bardzo „filmowa” ale już szybkie zatrzymanie osób podejrzanych o kradzież wydaje się dużo bardziej banalne. Więcej o najnowszych doniesieniach w tej sprawie pisze BBC. [BBC]

• „W tym tygodniu w Paryżu toczy się proces trzech Bułgarów oskarżonych o udział w pomalowaniu sprayem krwistoczerwonych dłoni na miejskim pomniku Holokaustu – akcie wandalizmu, który francuskie służby wywiadowcze łączą z kampanią destabilizacyjną prowadzoną przez Rosję.” [Radio France Internationale]

• „W wyborach parlamentarnych w Holandii najwięcej głosów zdobyli Demokraci 66 (D66) i Partia Wolności Geerta Wildersa (PVV). Obie najprawdopodobniej otrzymają 26 mandatów.” Artur Troost opisuje kampanię wyborczą oraz wstępne wyniki wyborów a na stronie BBC możecie znaleźć sylwetkę przewodniczącego D66, który najprawdopodobniej stworzy nowy rząd. Oczywiście negocjacje potrwają jak zwykle w tym kraju kilka miesięcy więc nowy rząd zobaczymy pewnie w przyszłym roku. [Krytyka Polityczna], [BBC]

• „Wybory prezydenckie w Irlandii, które odbyły się w piątek 24 października, wygrała ze zdecydowaną przewagą (aż 63,36 proc. głosów) niezależna lewicowa deputowana Catherine Connolly. (...) Czy w informacji o zwycięstwie Connolly polska lewicowa opinia publiczna – na co dzień traumatyzowana poparciem Mentzena i Brauna (...) – może znaleźć dla siebie inspirację i pocieszenie? Niestety, nie do końca. Głównie ze względu na poglądy prezydentki-elektki w takich kwestiach jak wojna w Ukrainie, bezpieczeństwo, NATO i przyszłość Unii Europejskiej.” [Krytyka Polityczna]

• „Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump powiedział 31 października, że premier Węgier Viktor Orban zwrócił się do Waszyngtonu z prośbą o zwolnienie z nowo ogłoszonych sankcji skierowanych przeciwko rosyjskiemu sektorowi naftowemu. »Prezydent poprosił o zwolnienie. Nie udzieliliśmy go, ale on o to poprosił. Jest moim przyjacielem« – powiedział Trump dziennikarzom na pokładzie Air Force One.” Chcesz ropę? Masz. Poczęstuj się. AAAAA NIE DLA PSAAAA [The Kyiv Independent]

• „Kim naprawdę jest Bidzina Iwaniszwili – miliarder, filantrop, były premier, a dziś nieformalny władca Gruzji? Jak to możliwe, że człowiek, który oficjalnie wycofał się z polityki, wciąż decyduje o wszystkim? O tym kim jest Bidzina Iwaniszwili opowie Wojciech Górecki- ekspert OSW.” [###]

• „USA zapowiedziały wycofanie ok. jednej piątej swoich wojsk ze wschodniej flanki NATO poprzez redukcję ich obecności w Rumunii, a najprawdopodobniej także w Bułgarii, Słowacji i Węgrzech. Choć decyzja ta nie zmieni zasadniczo sytuacji wojskowej w regionie, jest niekorzystna dla Sojuszu i może zachęcić Rosję do dalej idących prowokacji i testowania gotowości USA do reakcji na nie.” [Polski Insytut Spraw Międzynarodowych]

• „UE pochwaliła wysiłki Mołdawii na rzecz integracji europejskiej. Jednak kraj ten, który złożył wniosek o przystąpienie do UE niemal w tym samym czasie co Ukraina, znalazł się obecnie w ogniu krytyki w związku z wetem Węgier wobec Kijowa. Prezydent Mołdawii Maia Sandu w wypowiedzi dla Euronews apeluje o jasne komunikaty.” [Euronews]

• Jeśli interesuje Was Mołdawia to Kamil Całus przygotował dla OSW analizę nowego rządu tego kraju pod tytułem „Technokrata na trudne czasy? Mołdawia z nowym rządem”. [Ośrodek Studiów Wschodnich]

• „Czy świat przestaje mówić po rosyjsku? W filmie przyglądamy się zmianom w pozycji języka rosyjskiego na świecie — od krajów byłego ZSRR po Europę i Azję. Czy rosyjski traci znaczenie jako język kultury, nauki i polityki? Jak na jego popularność wpływa wojna w Ukrainie? O historii wpływów tego języka i o tym jak rosyjski konkuruje z arabskim jako język międzynarodowego dżihadu.” [###]

---

Bliski i Środkowy Wschód

• W wyniku potyczki między hamasowcami, a żołnierzami izraelskimi, w wyniku której zginął izraelski sierżant, Izrael dokonał odwetowych nalotów na Strefę Gazy. Podczas jednej nocy nalotów zginąć miało ponad 100 osób. Wypowiedzi przedstawicieli amerykańskiej administracji sugerują, że Waszyngton zgadza się z izraelskim stanowiskiem, iż uderzenia odwetowe były uzasadnione, a po ich zakończeniu rozejm może trwać dalej jakby nigdy nic. [Konflikty #1], [Konflikty #2]

• „W 2021 roku Izrael zawarł z amerykańskimi gigantami umowę na wykorzystanie przetwarzania w chmurze (cloud computing), wartą około 1,2 miliarda dolarów. W ramach umowy między Jerozolimą a Google’em i Amazonem spółki zgodziły się zaimplementować specjalny mechanizm pozwalający ominąć regulacje prawne innych państw i ostrzegać Izrael o zainteresowaniu ze strony zagranicznych służb. Sprawę opisał lewicowy izraelski serwis +972 we współpracy z również izraelskim Sicha Mekomit i brytyjskim Guardianem.” [Konflikty]

• Libański prezydent Joseph Khalil Aoun wezwał do rozmów, które mają zakończyć izraelskie ataki na to państwo. Po wynegocjowanym przy udziale USA zawieszeniu broni, niemal codziennie dochodzi do izraelskich ataków na to państwo. W takich warunkach rozbrojenie Hezbollahu, mimo że osłabionego, pozostaje trudne. Uniemożliwia to też odbudowę stabilności państwa. [AP News]

• W Izraelu nadal toczy się spór o to czy ultrakonserwatywni żydzi trafią do armii. Presja społeczna rośnie, a sami zainteresowani zorganizowali duży protest w Jerozolimie. Mowa o grupie liczącej 1,4 miliona ludzi, o wyższej niż średnia ilości dzieci, która skupia się na studiowaniu tory. Stanowią około 20% żydowskiej społeczności. [AP News]

• Ostatnio informowaliśmy o tym, że jemeńscy bojownicy z ruchu Huti aresztowali kolejnych pracowników ONZ. Szerszy obraz sytuacji jest zgoła inny. Jak pisze redakcja serwisu Konflikty „Pokaz siły wobec pracowników humanitarnych nie przysłania jednak fali dezercji i problemów ekonomicznych, z którymi mierzy się północ Jemenu.” [Konflikty]

• Egipt otworzył największe muzeum poświęcone jego antycznej cywilizacji. Po wielu latach budowy, położone nieopodal piramid w Gizie, na obrzeżu Kairu, muzeum prezentuje ponad 50 tysięcy przedmiotów z okresu starożytnego Egiptu. [AP News]

• Turcja kupuje Eurofightery. „Podczas (...) spotkania brytyjskiego premiera sir Keira Starmera z prezydentem Turcji Recepem Tayyipem Erdoğanem w Ankarze podpisano umowę na zakup dwudziestu samolotów bojowych Eurofighter Typhoon o wartości 8 miliardów funtów (około 38,7 miliarda złotych) dla tureckich wojsk lotniczych. Tym samym sfinalizowano kontrakt wcześniej blokowany przez Niemcy. Pierwsze samoloty mają trafić do Turcji w 2030 roku. Ankara planuje ponadto odkupić dodatkowe dwadzieścia cztery Typhoony z zasobów sił powietrznych Kataru i Omanu.” [Konflikty]

---

Azja

• „Bez przełomu w relacjach USA i Chin po rozmowie Xi-Trump. Deklaracje USA wskazują na odejście od wysokich stawek celnych na Chiny, a także odroczenie przez ChRL wejścia w życie regulacji dot. metali ziem rzadkich. Nie oznacza to jednak rozwiązania kwestii spornych.” Polecamy analizę PISM na temat stanu relacji amerykańsko-chińskich po ostatnich deklaracjach Donalda Trumpa. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• Donald Trump odbył tournée po Azji. Z opisu wyżej możecie się domyślić, że rozmawiał z prezydentem Chin, ale to nie jedyny polityk z którym prowadził rozmowy. NPR ma podsumowanie o tym gdzie był, z kim się spotkał i jakie wnioski można wyciągnąć z tego tournée. [NPR]

• „26–28 października w Malezji odbył się szczyt ASEAN-u i spotkania towarzyszące, w tym w formacie ASEAN+3 (tj. z udziałem Chin, Japonii i Korei Płd.). Zacieśnienie relacji ASEAN-u z USA i Chinami (prezydent Donald Trump i premier Li Qiang byli obecni na szczycie) oraz przyjęcie do organizacji Timoru Wschodniego wzmocnią pozycję państw Azji Południowo-Wschodniej na arenie międzynarodowej.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „W ramach zacieśniania współpracy z Koreą Płn. Rosja od 2022 r. wspiera jej programy nuklearny i rakietowy w wymiarach politycznym, finansowym i niewykluczone, że także technologicznym. Sprawia to, że Rosja – po latach ścisłego przestrzegania reżimu nierozprzestrzeniania broni jądrowej (NPT) i głosowania za sankcjami RB ONZ przeciw KRLD – może stać się państwem wspierającym proliferację. Aby temu przeciwdziałać, konieczne jest m.in. zacieśnienie współpracy wywiadowczej między USA oraz ich azjatyckimi i europejskimi sojusznikami.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

• „W Chinach odbyło się IV Plenum KC XX Zjazdu KPCh. Z jego komunikatów można było dowiedzieć się o trwających w tym kraju czystkach. Co się dzieje w Chinach? Jak wygląda sytuacja na szczytach władzy w Pekinie? Co to mówi o pozycji Xi Jinpinga? Czy dla Chin to nowa sytuacja? Jak wygląda dziś chińska armia i jak chińskie wojsko odczuje aktualne wydarzenia? Na te i inne pytania odpowiada Michał Bogusz, ekspert OSW.” [Ośrodek Studiów Wschodnich], [###]

• Protesty w Nepalu doprowadziły do obalenia rządu i ogłoszenia wcześniejszych wyborów. Jednak były one dużo bardziej burzliwe niż niektóre media wspominają (75 osób zabitych, z więzień uciekło ponad tysiąc przestępców a z komisariatów skradziono ogromną liczbę broni palnej) i ich skutki będą odczuwalne jeszcze przez długi czas. The Diplomat pisze o tym jak gospodarka ucierpiała w wyniku protestów i jak to się może przełożyć na stabilność państwa. [The Diplomat]

• „Rebelianci z Mjanmy wycofają się z dwóch miast w ramach nowego rozejmu wynegocjowanego przez Chiny. Ta’ang National Liberation Army oświadczyła, że wycofa się z miasta Mogok, znanego z wydobycia rubinów, oraz pobliskiego Momeik.” Wojna domowa w Mjanmie rozwija się i być może nastąpią tam pewne zmiany. [Al-Dżazira]

---

Afryka

• „W dniach 26 i 27 października bojownicy Sił Szybkiego Wsparcia zdobyli bazę 6. Dywizji Piechoty i ostatecznie opanowali gruzowisko, które do niedawna było stolicą Darfuru Północnego. Upadek Al-Faszir nastąpił po 500 dniach oblężenia.” Bojownicy rozpoczęli falę prześladowań dokonując masowych egzekucji zaraz po zdobyciu miasta. liczba ofiar ma przekraczać już tysiąc osób. [Konflikty], [The Guardian]

• „Dlaczego świat ignoruje wojnę w Sudanie? Aleksandra Herzyk analizuje przyczyny milczenia mediów i obojętności opinii publicznej wobec największego dziś kryzysu humanitarnego na świecie.” [Krytyka Polityczna]

• W Mali, po 3 miesiącach blokady w dostawach paliwa zarządzonej przez powiązaną z al-Kaidą bojówkę Dżama’at Nasr al-Islam wa-al-Muslimin, występują spore problemy z dostępnością paliw na stacjach. Administracja państwowa po przewrocie wojskowym z 2021 roku, w roku 2022 wyprosiło operujące tam i walczące z islamistami wojska francuskie. Na ich miejsce zaproszeni zostali rosjanie z Grupy Wagnera, a obecnie wymienił ich również podległy Moskwie Africa Corps. Jak widać, Rosjanom średnio idzie zwalczanie dżihadystów. Najpewniej skupiają się na czerpaniu zysków z wydobycia złota. [AP News]

• Urzędująca prezydent Tanzanii Samia Suluhu Hassan wygrała wybory prezydenckie, zdobywając ponad 97% głosów. Jej dwóm głównym konkurentom uniemożliwiono start w wyborach. Hassan w swoim wystąpieniu komentującym wynik wyborów stwierdziła, że ​​godny uwagi jest fakt, iż Tanzańczycy w zdecydowanej większości głosowali na kobietę na stanowisku lidera. [AP News]

• W Kamerunie oficjalne wyniki pokazały jednak, że w wyborach prezydenckich zwyciężył 92-letni, obecnie urzędujący prezydent Paul Biya. Pozostaje on prezydentem od 1982 roku. Wyniki zostały odrzucone przez kontrkandydata prezydenta, który wcześniej ogłosił swoje zwycięstwo. W kraju wybuchły protesty, które są brutalnie tłumione przez siły porządkowe – zginać miało na ten moment co najmniej 23 osoby. Niestety dla kraju, nie jest to dobry obrót sprawy. Nawet jeśli nastroje społeczne zostaną uspokojone, to pokojowe przekazanie władzy komukolwiek innemu stało się jeszcze trudniejsze. [Chatham House]

• Policja w Ghanie uratowała 57 Nigeryjczyków i aresztowała pięć osób podejrzanych o prowadzenie cyberprzestępczości i handlu ludźmi. Operacja miała miejsce na przedmieściach stolicy kraju, Akry, gdzie przetrzymywano ofiary w wieku od 18 do 26 lat i zmuszano je do udziału w internetowych oszustwach matrymonialnych. Policja zatrzymała 77 laptopów, 38 telefonów komórkowych, dwa samochody, trzy telewizory i inne urządzenia z dostępem do internetu. [AP News]

• Historia Somalii, państwa w Rogu Afryki, nie jest szeroko znana w Polsce. Jest jednak historią w której widać jak rosły i upadały wpływy kolejnych cywilizacji, a sama Somalia nie miała nigdy łatwo. Dzisiaj jest państwem ogarniętym anarchią, jednak nie zawsze tak było. O historii Somalii opowiada kanał ciekawehistorie. [###]

---

Ameryka Łacińska

• Partia libertariańsko-populistycznego prezydenta Argentyny, Javiera Milei, wygrała niedzielne wybory uzupełniające. Po przeliczeniu ponad 99% głosów, La Libertad Avanza zdobyła 40,8% głosów w całym kraju, w wyborach powszechnie postrzeganych jako de facto referendum w sprawie prawie dwuletnich rządów samozwańczego anarchokapitalisty. Peronistyczna opozycja, Fuerza Patria, zdobyła 31,7%. Nie bez znaczenia najpewniej był fakt, że w trakcie kampanii wyborczej Donald Trump ogłosił pakiet ratunkowy dla Argentyny w wartości 40 miliardów dolarów i uzależnił jego realizację od zwycięstwa Milei. [The Guardian]

• „Czy w sytuacji, gdy Chiny zaostrzają kontrolę nad zasobami metali ziem rzadkich, Brazylia może stać się alternatywnym źródłem tych surowców? Ograniczenia eksportowe wprowadzone przez Chiny zmusiły Stany Zjednoczone do poszukiwania innych źródeł surowców krytycznych. Czy Ameryka Łacińska będzie w stanie zapewnić odpowiednią podaż?” [Rest of World]

• Podczas policyjnej operacji w Vila Cruzeiro, jednej z faweli Rio de Janeiro, zginęło ponad 130 osób. Mieszkańcy faweli protestują, uważają, że była to masakra, a nie operacja policyjna. Do tej pory najkrwawszą policyjną obławą była ta z 2021 roku gdzie zginęło 28 osób. Mieszkańcy faweli oraz organizacje broniące praw człowieka wzywają do ustąpienia prezydenta miasta Cláudio Castro, który jest sojusznikiem byłego prezydenta kraju Jaira Bolsonaro. [The Guardian]

• „Huragan Melissa opuszcza Karaiby po kilku dniach niszczenia społeczności na Jamajce, Haiti i Kubie, pozostawiając po sobie ślady zniszczeń, które spowodowały śmierć około 50 osób.” [Al-Dżazira]

---

Ameryka Północna

• „Premier Kanady Mark Carney powiedział, że przeprosił prezydenta Stanów Zjednoczonych Donalda Trumpa za reklamę polityczną wymierzoną w amerykańskie cła i poprosił premiera Ontario Douga Forda, aby jej nie publikował.” [The Guardian]

• Jeśli jesteście ciekawi to rząd federalny w Stanach Zjednoczonych ciągle jest zamknięty. Jeśli nie pamiętacie to spieszymy przypomnieć, że to już piąty tydzień. NPR tłumaczy co z tego wynika w dłuższym tekście a BBC skupia się na 5 najważniejszych skutkach. [NPR], [BBC]

• Jednym z najważniejszych skutków obecnego zamknięcia rządu federalnego jest zaprzestanie opłacania od listopada federalnego programu pomocy żywnościowej SNAP. Ponad 42 miliony amerykanów korzysta z tego programu więc może to skutkować dla nich ogromnymi problemami. Jeśli chcecie się dowiedzieć jak wygląda program SNAP to ABC News ma ściągawkę, która to wszystko wytłumaczy. A na stronie Johns Hopkins University poza podstawowymi informacjami o tym programie znajdziecie też informacje o tym jak wpływa on na zdrowie publiczne w kraju.` [ABC News], [Johns Hopkins University]

• „W piątek dwóch sędziów federalnych niemal jednocześnie orzekło, że administracja prezydenta Donalda Trumpa musi nadal finansować SNAP, największy program pomocy żywnościowej w kraju, korzystając z rezerwowych funduszy awaryjnych podczas zamknięcia administracji rządowej.” Ciekawe tylko czy Donald Trump posłucha sądów. [AP News]

• Amerykański Urząd Celno-Imigracyjny (ICE) jest używany obecnie do prowadzenia na terenie kraju łapanek. Zamaskowani agenci ICE łapią na ulicach ludzi o ciemniejszym kolorze skóry, wpychają ich do vanów, dokonują najazdów na bloki mieszkalne i zatrzymują wszystkich jak popadnie – w tym i amerykańskich obywateli. Na krytykę władza odpowiada, że właśnie tego chcieli Amerykanie wybierając Donalda Trumpa i że nie da się zrobić omletu nie rozbijając jajek. Czy rzeczywiście agencja zajmuje się tylko kwestiami migracyjnymi? Czy Amerykanie powinni obawiać się zamaskowanych, uzbrojonych funkcjonariuszy, którzy niekiedy działają na granicy prawa? Czy słuszne są obawy tych, którzy uważają, że rozbudowując ICE Donald Trump tworzy swoją prywatną policję, lojalną tylko wobec niego? [###]

• Czy USA zaatakują Wenezuelę? Tego nie wiemy. Donosimy jednak, że w przestrzeni medialnej pojawiają się doniesienia o zatwierdzeniu ataków lotniczych na ten kraj, którym to doniesieniom zaprzecza amerykańska administracja. Pewnym jednak jest, że wokół Wenezueli zdecydowanie zwiększona została amerykańska obecność wojskowa. O gromadzonych siłach piszą Sky News, który analizuje zdjęcia satelitarne, oraz CSIS, który porównuje zgromadzone siły do tych użytych w przeszłych interwencjach wojskowych USA. [Sky News], [CSIS]

• „Poprzez zapowiedź prowadzenia przez USA »prób nuklearnych« na równi z Rosją i Chinami prezydent Donald Trump próbuje skłonić te państwa do ograniczenia zbrojeń. Jednak jeśli USA wznowią próbne eksplozje jądrowe, mogą na tym zyskać ich rywale.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]

---

Oceania

• „W stanie Nowa Południowa Walia odnotowano najwyższą liczbę zgonów Aborygenów przebywających w areszcie spośród wszystkich stanów i terytoriów w ciągu jednego roku, co skłoniło (...) do zainicjowania protestu. W liście otwartym opublikowanym w październiku koroner Teresa O’Sullivan stwierdziła, że ten ponury rekord powinien głęboko zaniepokoić wszystkich mieszkańców stanu.” O proteście jaki odbył się w Sydney pisze [The Guardian].

• Tymczasem w Nowej Zelandii największa partia Maorysów jest pogrążona w chaosie. Krążą oskarżenia o nadużycia finansowe a media mają utrudniony kontakt z władzami partii. Jeśli ciekawi Was ten temat to polecamy tekst z [Radio New Zealand].

---

Ekonomia i gospodarka

• Przywódcy USA i Chin osiągnęli porozumienie handlowe w sprawie metali ziem rzadkich oraz amerykańskich ceł na chińskie towary. Umowa ma rok ważności i zakłada m.in. odłożenie w czasie wprowadzenia w życie chińskich regulacji wprowadzających ścisłą kontrolę importu metali ziem rzadkich, a amerykanie obniżyli cła „fentanylowe” z 20% do 10%. Prezydent Trum zapowiada, że umowa powinna być corocznie wydłużana o kolejny rok. O tym co ta umowa oznacza dla kolejnych sektorów gospodarki stara się opowiedzieć Atlantic Council. [Atlantic Council]

• O ile najsurowsze chińskie regulacje dotyczące metali ziem rzadkich udało się odłożyć w czasie o tyle świat tym mocniej dostrzegł, jak mocno zależny jest od Chin w tej materii. Efektem tego jest m.in. seria umów bilateralnych, które USA zawarły z Japonią, Malezją i Tajlandią w zakresie współpracy przy wydobyciu surowców potrzebnych w nowoczesnym przemyśle – w tym metali ziem rzadkich. [CSIS]

• „Firma Exdrog, ubiegająca się o kontrakt na utrzymanie dróg w Małopolsce, wykorzystała sztuczną inteligencję do przygotowania wyjaśnień mających przekonać zamawiającego, że zaoferowana przez nią cena nie jest rażąco niska. Jak donosi poniedziałkowy Puls Biznesu, narzędzie AI wytworzyło jednak fikcyjne dane i nieistniejące przepisy prawa.” [Bussines Insider]

• „Zgodnie z najnowszymi informacjami opublikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny (GUS), inflacja w Polsce w październiku 2025 roku utrzymała się na praktycznie niezmienionym poziomie. Ceny towarów i usług konsumpcyjnych względem analogicznego okresu w roku ubiegłym wzrosły o 2,8 proc.” [Obserwator Gospodarczy]

• „W czwartek Europejski Bank Centralny po raz trzeci z rzędu utrzymał stopy procentowe na poziomie 2% i powtórzył, że polityka pieniężna jest »w dobrym miejscu«, ponieważ ryzyko gospodarcze maleje, a strefa euro wykazuje się ciągłą odpornością w obliczu niepewności.” [Reuters]

---

Nauka i technologia

• Do tej pory mówiło się, że firmy nowych technologii poruszają się szybko i niszczą rzeczy (nie jest to najlepsze tłumaczeni angielskiej frazy ale lepszego nie ma mamy). Jednak wraz z popularyzacją dużych modeli językowych typu ChatGPT można odnieść wrażenie, że te firmy nie niszczą już rzeczy tylko ludzi. ArsTechnica ma tekst, który służy jako kompendium przypadków opisanych przez inne media, opisujące jak niekorzystnie na ludzką psychikę może działać długa interakcja (czyli rozmowa) z takimi czatbotami. [ArsTechnica]

• „Chatboty oparte na sztucznej inteligencji (AI) gorzej radzą sobie z wyszukiwaniem dokładnych informacji i wnioskowaniem, gdy są szkolone na dużych ilościach treści niskiej jakości, zwłaszcza jeśli treści te są popularne w mediach społecznościowych, wynika z preprintu opublikowanego 15 października w serwisie arXiv.” Czyli media społecznościowe działają na czatboty tak samo jak na ludzi. Ciekawe. [Nature]

• „W środowisku akademickim rośnie liczba przypadków kradzieży tożsamości. Fałszywe autorstwa, oszukańcze wiadomości e-mail i dane generowane przez sztuczną inteligencję zagrażają reputacji naukowców.” Ciekawy tekst w The Scientist opisuje problemy naukowców, które pewnie by Wam do głowy nie przyszły. Za to Nature opisuje jak czasopisma naukowe chcą walczyć z plagą fałszywych naukowców i jakie to może powodować problemy. [The Scientist], [Nature]

• „Ludzie mogą myśleć, że wypadanie włosów to problem facetów. Ale według niektórych szacunków połowa kobiet doświadcza wypadania włosów w ciągu swojego życia. (...) Istnieją rozwiązania oparte na nauce, ale nie każde lekarstwo działa na każdą osobę – lub każdy rodzaj wypadania włosów. (Tak, są różne rodzaje. I ten, który masz, ma znaczenie!)” [###]

• „Według badań opublikowanych dzisiaj w czasopiśmie Nature, antidotum zawierające przeciwciała pochodzące od lam i alpak może neutralizować jad niektórych z najbardziej jadowitych węży na świecie. Po podaniu myszom lek zapewnił ochronę przed toksynami pochodzącymi od 17 gatunków afrykańskich węży i zmniejszył uszkodzenia skóry spowodowane przez jad.” [Nature]

• „W sobotę ok. 500 klientów Santandera zostało okradzionych na łączną kwotę ponad 2 milionów złotych i to w sposób, który budzi wiele pytań. Przestępcy wypłacili pieniądze z rachunków ofiar poprzez transakcje w …bankomatach. Jest to o tyle dziwne, że w przypadkach niektórych klientów, takie transakcje nie miały prawa się udać, bo mieli «zablokowany pasek magnetyczny». Ale zacznijmy od początku.” [Niebezpiecznik]

• Spalarnie śmieci budzą zawsze wiele kontrowersji wśród mieszkańców. Czy słusznie? Najczęściej niekoniecznie. [###]

• „Prototypowy «dron myśliwski» YFQ-44A Fury wykonał pierwszy lot z Southern California Logistics Airport w Victorville w południowej Kalifornii. W powietrzu towarzyszyły mu dwa samoloty L-29 Delfin. Przedsiębiorstwo Anduril Industries wprawdzie potwierdziło, że lot się odbył, ale na razie nie ujawniło więcej szczegółów.” YFQ-44A to jedna z propozycji na „lojalnych skrzydłowych”. [Konflikty]

---

Idee, kultura, społeczeństwo

• Czy afroamerykański angielski staje się językiem tonalnym? Odpowiedź brzmi nie, ale zachodzą tam procesy, które mogą go do tego doprowadzić, ale nie muszą. Ciekawy odcinek poruszający trochę bardziej uniwersalnie pewne zagadnienia z fonetyki języka, ale to też treść, która może zainteresować fanów amerykańskiego hip-hopu, gdzie często możemy tę wersję angielskiego usłyszeć. [###]

• Czy firmy wybierające nazwy dla swoich produktów zwracają uwagę na lingwistyczne reguły? Jakie właściwie reguły mają w takich przypadkach znaczenie? Właśnie o tym jest kolejny materiał Otherwords. [###]

• Koci aktorzy to fascynujący temat. Nie mówicie, że nie jesteście ciekawi jak przekonuje się koty do odgrywania ról w filmach. Albo właściwie do nie przeszkadzania w nagrywaniu filmów czy seriali. Polecamy gorąco materiał pełen różnych kotów. [###]

• Od dobrych kilku lat dziennikarze (nazwijmy ich „liberalnymi”) starają się dostrzec co stoi za tym, że mężczyźni w większości głosowali na Trumpa i są jego wokalnymi zwolennikami. Chociaż nie można założyć, że wszyscy wyborcy głosujący na Trumpa kierują się tymi samymi powodami to mężczyźni, którzy są wokalnymi zwolennikami obecnego prezydenta są bardziej do siebie podobni niż dziennikarzom się chyba podoba. W Cosmopolitan możecie przeczytać reportaż, w którym autorka rok spędziła rozmawiając i spotykając się z mężczyznami poznanymi w apce dla konserwatystów. Miejscami tekst jest groteskowy a w innych miejscach dość przerażający. [Cosmopolitan]

• Czy Kaliningrad mógł być litewski? Teoretycznie – tak, przynajmniej jeśli spojrzeć na mapę. Planował to również Chruszczow. Tematem interesowała się litewska emigracja, odwołując się do dziedzictwa tzw Małej Litwy. Jednak właściwie skąd się wziął i dlaczego trafił do Rosji? O tym opowiada najnowszy odcinek kanału Powojnie. [###]

• „Większość z nas wyruszy na groby bliskich i krewnych w tym tygodniu, w okolicach 1 i 2 listopada. To ważna tradycja, która wydaje się być z nami od zawsze. Tymczasem w dawnej kulturze ludowej (a dobrze udokumentowaną mamy dopiero z XIX wieku) dni, w których miał następować kontakt między światem żywych a umarłych, było w roku kilka. Wiele wskazuje na to, że jednym z ważniejszych (a być może najważniejszym) była Wigilia Bożego Narodzenia. – Jeżeli prześledzimy to, co dzisiaj się dzieje w trakcie wieczerzy wigilijnej, to znajdziemy dosyć dużo elementów zaduszkowych – mówi gość odcinka, dr hab. Piotr Grochowski, folklorysta i historyk literatury, profesor UMK w Toruniu. Rozmawiamy o dziadach, nie tylko w znaczeniu obrzędów zaduszkowych. Oraz szerzej: o kontaktach ze zmarłymi w polskiej kulturze ludowej.” [###]

• Rosalía, hiszpańska piosenkarka nagrała nowy teledysk (zgadnijcie gdzie), a że jesteśmy fanami to polecamy go Wam. [###]