Wydanie 262, 08.11.2025
To z masakrą Republikanów w wyborach, kącikiem serbskim oraz mini T-Rexem
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„27 do zera. Sejm uchylił Ziobrze immunitet. Wszystko wskazuje na to, że ścigany przez polskich prokuratorów były minister sprawiedliwości w rządzie PiS będzie czekał na Węgrzech – jako azylant polityczny – albo na zmianę władzy, albo na ułaskawienie przez Karola Nawrockiego” [OKO.press]
„Prezydent Nawrocki nie podpisał awansów oficerskich w ABW” Dlaczego? Z jego oświadczenia wygląda na to, że obraził się na rząd i samego premiera Tuska. [OKO.press]
„Prezydent Karol Nawrocki zawetował w piątek kilka kolejnych ustaw. Chodzi o ustawę o Parku Narodowym Doliny Dolnej Odry, nowelę ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i nowelizację w sprawie zmian w Kodeksie spółek handlowych.” [TVN24]
Więcej o Parku Narodowym Doliny Dolnej Odry (oraz wecie Nawrockiego) przeczytacie w pierwszym artykule z Krytyki Politycznej. Drugi jest poświęcony trwającej ciągle w Polsce suszy hydrologicznej. [Krytyka Polityczna #1], [Krytyka Polityczna #2]
Niezgoda buduje, bóbr buduje. Co więcej, bóbr często buduje lepiej niż człowiek. Nie tylko wznosi żeremia, ale w pakiecie dostajemy również opiekę i konserwację tych hydrologicznych budowli. Dodatkowo, bóbr skupia się na mniejszych rzeczkach, przez co jego wpływ na migracje ryb jest marginalny. Uczmy się od bobrów, wspierajmy bobry, nie przeszkadzajmy bobrom. [###]
O co naprawdę chodzi w awanturze o wywiad Rymanowskiego z prof. Cichosz [###]
„Rośnie liczba małżeństw polsko-ukraińskich. Dla niektórych to dowód na to, że relacje Polski z Ukrainą nie są takie złe: politycy swoje, a życie swoje.” [Krytyka Polityczna]
„W ostatnich latach obserwujemy zmianę kierunku i natężenia emigracji z Polski. Liczba Polaków wyjeżdżających na stałe lub tymczasowo do krajów Europy Zachodniej maleje, a część emigrantów decyduje się na powrót lub rezygnuje z wyjazdu.” [Obserwator Gospodarczy]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Aglomeracja pokrowska w okrążeniu operacyjnym. 1350. dzień wojny.
„Regularnie Rosja grozi Polsce i innym państwom NATO. W lutym 2026 miną 4 lata pełnoskalowej wojny na Ukrainie. W tym odcinku skupimy się na tym jakie są wojskowe wnioski z tego konfliktu. Jak rosyjska armia walczy na Ukrainie? W jaki sposób broni się ukraińska armia? Jak może wyglądać wojna Rosja-NATO. Czy ewentualne starcie NATO vs. Rosja może być podobne do tego na linii Rosja-Ukraina? Jakie wnioski wyciąga Wojsko Polskie i siły NATO? Na te pytania odpowiedzą eksperci OSW oraz gość specjalny tego odcinka, I zastępca szefa Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Karol Dymanowski. ” [###]
„Ukraiński system energetyczny przed kolejną wojenną zimą. Jaka jest nowa taktyka Rosji?” Polecamy wywiad OKO.press z ukraińską ekspertką Marine Abramian. [OKO.press]
„Wznowiona presja sankcyjna ze strony USA, Wielkiej Brytanii i UE zmniejszy zdolności Rosji do finansowania działań wojennych, ponieważ uderza w sektory ropy i gazu, które nadal generują ok. 25% jej dochodów budżetowych. Sankcje podkreślają determinację USA, by skłonić Rosję do zakończenia inwazji na Ukrainę.” PISM przygotował analizę zeszłotygodniowych sankcji. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Areszt Kudryckiego – próba zastraszenia przedstawicieli aparatu państwa na Ukrainie [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Europa
„Rosyjska pełnoskalowa agresja Rosji na Ukrainę oraz izolacjonistyczne tendencje administracji Donalda Trumpa zmusiły europejskich przywódców do zwrócenia większej uwagi na kwestie bezpieczeństwa. W tym wyjątkowym odcinku rozmawiamy z Aleksandrą Kozioł, autorką najnowszego raportu PISM, o wyzwaniach i perspektywach budowania wspólnego rynku sektora zbrojeniowego w Unii Europejskiej.” Raport możecie ściągnąć ze strony PISM a rozmowy posłuchać m.in w serwisie Spotify. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych], [###]
„W odróżnieniu od pierwszej kadencji Donalda Trumpa, kiedy jego osobista niechęć do kanclerz Angeli Merkel powodowała liczne napięcia w relacjach z Niemcami, obecnie władze USA przyjęły bardziej pragmatyczny kurs. Jednocześnie rząd Friedricha Merza, aby podtrzymać więź transatlantycką, prowadzi politykę ustępstw w wybranych kwestiach, m.in. w polityce handlowej, gdzie mierzy się z presją wynikającą z protekcjonistycznego podejścia amerykańskiej administracji.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Stany Zjednoczone 29 października br. zapowiedziały wstrzymanie rotacji stacjonującej w Rumunii brygady należącej do 101 dywizji powietrznodesantowej, której komponenty rozmieszczone są także w Bułgarii, Słowacji i Węgrzech.” Wspominaliśmy o tej decyzji tydzień temu ale teraz mamy dla Was analizę [Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych].
„W odpowiedzi na sugestię prezydenta USA o możliwym powrocie do testów jądrowych prezydent Rosji polecił opracowanie planu przygotowań do prób tego typu, co wpisuje się w kampanię zastraszania nuklearnego państw NATO.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych], [Reuters]
„5 listopada łotewski parlament (Saeima) pod naciskiem opinii publicznej i prezydenta zdecydował o wstrzymaniu dalszego procedowania ustawy dotyczącej wycofania się z konwencji stambulskiej (o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej; Łotwa ratyfikowała ją w 2023 r). Sprawę odłożono na kolejną kadencję parlamentu – wybory mają się odbyć jesienią 2026 r.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Zdaniem Greenpeace i kancelarii prawnej Frank Bold zgoda rządu Słowacji na zabicie nawet do 350 niedźwiedzi jest sprzeczna z unijnym prawem wymagającym Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko. Nie uwzględnia też transgranicznego charakteru populacji” [OKO.press]
„Chiny i Gruzja ponownie zacieśniają stosunki. Władze obu państw podpisały szereg umów rozszerzających zakres dwustronnej współpracy. To kolejna oznaka zbliżenia Gruzji z Chinami przy jednoczesnym pogarszaniu się jej stosunków z Zachodem.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Węgry otrzymały wyproszone przez Viktora Orbana roczne zwolnienie z sankcji na zakup ropy naftowej i gazu z Rosji od sankcjonowanych rosyjskich firm. Orban argumentował, że Węgry mają mocno ograniczone możliwości sprowadzania ropy i gazu z innych kierunków. W praktyce, ściągnięcie odpowiedniej ilości ropy na Węgry jest możliwe również przez ropociąg z Chorwacji. Jednak rosyjska ropa jest tańsza i można na niej więcej zarobić. Co więcej, nie widać węgierskich działań nakierowanych na dywersyfikację dostaw mimo tego, że wojna w Ukrainie, przez którą biegnie zasilający węgierskie rafinerie ropociąg, trwa już od ponad 3,5 roku. [BBC]
Kącik Serbski
Od roku w Serbii trwają dobrze zorganizowane protesty, które swoim zasięgiem objęły cały kraj i nie są ograniczone do wąskich grup społecznych czy jedynie wielkich miast. 1 listopada dziesiątki tysięcy osób uczciło w Nowym Sadzie szesnastoma minutami ciszy, szesnaście ofiar katastrofy budowlanej na niedługo wcześniej oddanym po remoncie dworcu kolejowym. Zawalenie się dworca, elementu flagowego projektu infrastrukturalnego przelało wtedy czarę goryczy gdzie kleptokracja i korupcja kosztowały życie kilkunastu osób. Niektórzy z protestujących w Nowym Sadzie zjawili się tam po przejściu kilkuset kilometrów, z regionów tradycyjnie niezbyt zaangażowanych w serbskie sprawy, jak muzułmański Nowi Pazar. Protesty koncentrują się wokół usprawnienia działania państwa i temu aby instytucje ponownie zaczęły służyć obywatelom. Dylemat protestujących jest jednak jasny: pomimo utrzymującej się frekwencji protestów, Vučić pozostaje na stanowisku, z zadowoleniem ignorując protestujących, nazywając ich „tchórzami i nędznikami”, podczas gdy sam kieruje aparatem państwowym w dużej mierze kontrolowanym przez swoją partię. W obliczu takiej niewzruszoności studenci zastanawiają się, co dalej – i nie zawsze się ze sobą zgadzają. [Balkan Insight], [The Guardian]
Anadolu via Getty Images Na pytanie: „Co dalej?” serbscy protestujący, którzy w głównej mierze są studentami, nie mają jasnej odpowiedzi. Ani potrzeba przedterminowych wyborów, ani kierunek polityki nie są ze sobą zgodne. Część z nich patrzy w stronę UE, część ma bardziej nacjonalistyczne nastawienie, a inni zastanawiają się, czy nawet wygranie wyborów nie spowoduje, że ruch wpadnie w zastawione przez obecne władze pułapki. Stopień zawłaszczenia państwa przez obóz rządzący jest doprawdy wyjątkowy i samo wygranie wyborach może nie wystarczyć, aby ten stan odwrócić. [Le Monde], [Balkan Insight]
Dodatkowo, poza presją wewnętrzną, Aleksandar Vučić musi się mierzyć z problemami zewnętrznymi. Obecnie najbardziej palącym problemem są amerykańskie sankcje na Gazprom Nieft, które po serii dziewięciu miesięcznych odroczeń weszły w życie i odcięły od ropy naftowej, a także od systemu płatności serbskiego monopolistę naftowego NIS (którego głównym udziałowcem jest właśnie Gazprom) i jego rafinerie. Obecnie Serbia korzysta ze zgromadzonych zapasów, prezydent Serbii mówi o trudnej sytuacji i próbuje znaleźć wyjście z sytuacji. Jednym z wyjść jest wykupienie bądź nacjonalizacja rafinerii, jednak nacjonalizacji sprzeciwia się Vučić. Jak informuje w mediach serbski prezydent, Rosjanie mają szukać partnera do przejęcia spółki NIS i wyjścia z tej trudnej sytuacji. [Reuters]
To jak poważna jest sytuacja serbskiego rządu pokazują ich ostatnie działania. Jednym z nich jest zatwierdzenie swoistej specustawy, która przyspieszy realizację inwestycji zięcia Donalda Trumpa, czyli Jareda Kushnera. Mowa o przebudowie na hotel budynku dawnego sztabu generalnego jugosłowiańskiej armii, który został zbombardowany przez NATO w 1999 roku i do tej pory stoi w centrum miasta, w uszkodzonej formie, jako swoisty pomnik. Jednak gdy rodzina Trumpa chce budować hotele to takie drobnostki jak historyczne pomniki doznanych krzywd nie są przeszkodą. [Balkan Insight]
Kolejnym ruchem serbskiej administracji jest wznowienie eksportu amunicji do UE. Jak zapewnia sam prezydent, po nabyciu można zrobić z amunicją co tylko się chce, co jest wyraźną aluzją do tego, że nie ma nic przeciwko aby ta amunicja trafiła do Ukrainy i była wykorzystana w wojnie przeciwko Rosji. [Euronews]
Jak zatem pod taką presją trzyma się Vučić. Stopień zawłaszczenia państwa zdecydowanie mu pomaga skutecznie trwać przy władzy. Jak długo? Nie wiadomo. Jednak jak pokazało śledztwo dziennikarskie świetnego portalu śledczego KRIK, w prowokowanie protestujących studentów, bądź wiece poparcia dla władzy zaangażowani są bandyci z wyrokami za m.in. morderstwa i pobicia. Polecamy serdecznie pracę redakcji KRIK, która pracując w trudnych warunkach, ciągle padając ofiarą ataków hakerskich, inwigilacji i kolejnych pozwów nie boi się z imienia i nazwiska wskazać bandziorów wspierających władzę. Sytuacja im nie sprzyja a dziennikarstwo śledcze jakiego nie mamę Polsce. Chociaż tekst jest po serbsku to powszechnie dostępne narzędzia do maszynowego tłumaczenia radzą sobie z tekstem dobrze. [KRIK]
Bliski i Środkowy Wschód
Izrael przetrzymuje dziesiątki Palestyńczyków z Gazy w izolacji w podziemnym więzieniu, gdzie nigdy nie widzą światła dziennego. Więzienie Rakefet zostało otwarte na początku lat 80. XX wieku, aby przetrzymywać garstkę najgroźniejszych przedstawicieli zorganizowanej przestępczości w Izraelu, ale zostało zamknięte kilka lat później z powodu panujących tam nieludzkich warunków. Skrajnie prawicowy minister bezpieczeństwa, Itamar Ben-Gvir, nakazał jego ponowne uruchomienie po atakach z 7 października 2023 roku. [The Guardian]
Służba zdrowia w Strefie Gazy poinformowały w sobotę, że w wojnie izraelsko-hamasowskiej zginęło dotychczas ponad 69 000 Palestyńczyków. Izrael i Hamas zakończyły właśnie kolejną wymianę ciał w ramach kruchego porozumienia o zawieszeniu broni. Najnowszy wzrost liczby ofiar śmiertelnych przypisuje się odnalezieniu większej liczby ciał spod gruzów w zdewastowanej strefie od czasu rozpoczęcia zawieszenia broni, a także zidentyfikowaniu wcześniej niezidentyfikowanych ciał. Dotyczy to również Palestyńczyków zabitych w atakach na terytorium od czasu wejścia w życie rozejmu, które – jak twierdzi Izrael – mają na celu wyeliminowanie pozostałych bojowników Hamasu. [AP News]
Izraelskie wojsko przeprowadziło falę nalotów w południowym Libanie by, jak podaje strona izraelska, zapobiec ponownemu zbrojeniu się Hezbollahu, a cele były obiektami wojskowymi. Izraelskie samoloty bojowe zaatakowały w czwartek miasta Kfar Dounine, Tayr Debba i Zawtar al-Sharqiya, w około godzinę po wydaniu ostrzeżeń i wezwań do ewakuacji. Do ataków doszło pomimo podpisania prawie rok temu porozumienia o zawieszeniu broni między Hezbollahem a Izraelem. [The Guardian]
Za zgodą wojsk izraelskich i pod ich nadzorem BBC odwiedziło Strefę Gazy. Materiały filmowy i zdjęcia pokazują ogromna skalę zniszczeń, które są konsekwencją 2 lat wojny i brutalnych działań izraelskich. Warto zajrzeć do środka. [BBC]
Stany Zjednoczone i Izrael oskarżyły Iran o planowanie zamachu na ambasadora Izraela w Meksyku. Izrael poinformował, że władze Meksyku podjęły interwencję, aby udaremnić próbę zabójstwa ambasador Einat Kranz-Neiger. Iran odrzucił te oskarżenia, nazywając je „wielkim kłamstwem” mającym na celu pogorszenie stosunków z Meksykiem. [DW]
„Administracja Donalda Trumpa skłania się ku sprzedaży Arabii Saudyjskiej wielozadaniowych samolotów bojowych F-35 Lightning II. Jeśli transakcja dojdzie do skutku, będzie to przełom w amerykańskim podejściu do uzbrajania państw Bliskiego Wschodu. (...) Sprawie nadano już oficjalny bieg w Departamencie Obrony, ale do oficjalnego zielonego światła jeszcze daleka droga.(...) Obecnie Waszyngton dba o utrzymanie przewagi jakościowej izraelskich sił powietrznych i od lat konsekwentnie odmawia sprzedaży F-35 potencjalnym przeciwnikom Izraela.” [Konflikty]
W Iraku będą miały wybory parlamentarne. Głosowanie rozpocznie się w niedzielę od głosowania wśród członków sił bezpieczeństwa i osób przesiedlonych mieszkających w obozach, główny dzień głosowania przypada na wtorek. Wybory odbywają się w obliczu obaw o kolejną wojnę między Izraelem a Iranem oraz potencjalne ataki Izraela lub USA na wspierane przez Iran grupy w Iraku. Bagdad dąży do utrzymania delikatnej równowagi w relacjach z Teheranem i Waszyngtonem w obliczu rosnącej presji ze strony administracji Trumpa dotyczącej obecności grup zbrojnych powiązanych z Iranem. [AP News]
Azja
„W zeszłym tygodniu miało miejsce spotkanie Donald Trump – Xi Jinping. Co ustalili przywódcy obu państw? Jak dziś wyglądają relacje USA-Chiny? Czy te spotkanie może być historycznym i stworzyć podwaliny pod grupę G2, która będzie rządzić światem? Wreszcie: co z kwestią metali ziem rzadkich? I jak to wszystko wpłynie na Europę? Na te i inne pytania odpowiadają wicedyrektor OSW Jakub Jakóbowski i ekspert OSW Andrzej Kohut.” [Ośrodek Studiów Wschodnich], [###]
„Fujian, trzeci z chińskich lotniskowców, podniósł banderę 5 listopada. Ceremonia odbyła się w bazie w Sanyi na Hajnanie, która jest też portem macierzystym lotniskowca Shandong. Uroczystość przeprowadzono z pełną pompą, na pokład okrętu zawitał sam Xi Jinping. Dalej było już jednak dziwnie, w sieci krążyły zdjęcia z wydarzenia, ale oficjalne media poinformowały o wszystkim dopiero po dwóch dniach. Jest to tym bardziej zaskakujące, że przyjęcie do służby Shandonga w grudniu 2019 roku było transmitowane na żywo.” [Konflikty]
Japonia poinformowała, że wznowiła eksport owoców morza do Chin. Przez ostatnie dwa lata trwał zakaz eksportu związany z tym, że Japonia wypuszczała do oceanu w pewnym stopniu radioaktywną wodę, która powstała i została zgromadzona w wyniku usuwania skutków awarii elektrowni w Fukushimie. [AP News]
Indie po odzyskaniu niepodległości miały stać się państwem równych szans. Prawie 80 lat później nic nie wskazuje, by miało się to udać. Dlaczego kastowość wciąż tyle znaczy w indyjskiej polityce? [Krytyka Polityczna]
Kazachstan ma przystąpić do porozumień abrahamowych, tj serii umów o normalizacji stosunków między państwami muzułmańskimi i Izraelem. Nie jest to przełom ale w myśl środkowoazjatyckiej sztuki dyplomacji, cóż szkodzi dołączyć. Dodatkowo polepszają stosunki z Donaldem Trumpem, który ich do porozumień zaprosił. [Atlantic Council]
Rozmowy pokojowe w Stambule między Pakistanem a Afganistanem utknęły w piątek w martwym punkcie, dzień po tym, jak obie strony oskarżyły się wzajemnie o narastające starcia graniczne. Informacja o przestoju w rozmowach, przekazana przez pakistańskiego ministra informacji Attaullaha Tarara, pojawiła się po tym, jak afgański urzędnik poinformował, że czterech afgańskich cywilów zginęło, a pięciu zostało rannych w starciach między siłami pakistańskimi i afgańskimi wzdłuż wspólnej granicy. Incydent miał miejsce podczas trwających negocjacji pokojowych. [AP News]
Afryka
Siły Szybkiego Wsparcia (SSW, strona sudańskiej wojny domowej) przystały do amerykańskiej propozycji zawieszenia broni. Dzieje się to tuż po tym gdy SSW zdobyły po brutalnym oblężeniu największe miasto Darfuru Północnego Al-Faszir, a następnie dokonały tam serii masakr i egzekucji. Druga strona wojny domowej, tj sudańska armia, jak nieoficjalnie dowiedziały się media, ma zgodzić się na zawieszenie broni pod warunkiem, że SSW wycofają się z terenów cywilnych i złoży broń/rozbroi się. [AP News]
Sudan to kraj wiecznej wojny, jak mówi tytuł polecanego tutaj odcinka podcastu Za Rubieżą. Sudan wyjątkowo nie miał szczęścia po II wojnie światowej. Jeszcze zanim uzyskał niepodległość, z powodu narysowanych przez kolonizatorów granic zmierzyć się musiał z pierwszą wojną domową. Następne dekady to na zmianę wojny domowe, w które mieszali się aktorzy zewnętrzni oraz kolejne zamachy stanu. I nie inaczej jest również obecnie. Jednak dzisiejsza wojna domowa ma jasne źródła w przeszłości tego kraju, a ta, nie napawa optymizmem w kontekście szybkiego zakończenia walk. [###]
Konrad Gadera, dziennikarz często polecanego tutaj portalu Konflikty opowiada o sytuacji w Mali. O blokadzie dostaw paliw w wykonaniu ugrupowań islamistycznych, o siłach rosyjskich w kraju i o rządach wojskowej junty. [###]
Tydzień temu poleciliśmy historię Somalii, a teraz zabieramy Was w kolejne meandry historii, tym razem historii najnowszej. Pierwszy materiał mówi o Rodezji, klejnocie Afryki. Państwie, którego nie ma już dziś na mapie, które również dzień niepodległości obchodziło 11 listopada, a gdyby przetrwało do dzisiaj, to w tym roku świętowałoby swoje 60 urodziny. Historia zatem nieodległa. Od prywatnej niemalże kolonii, przez osadnictwo białych, dekolonializm, konflikty i niełatwe dzieje państwa, które Rodezję na mapie świata zastąpiło. Wyszło średnio, jednak co musiałoby nastąpić aby wyszło lepiej? [###]
Ameryka Łacińska
Prezydentka Meksyku Claudia Sheinbaum doświadczyła molestowania seksualnego na ulicy gdy spotykała się wyborcami. Polaryzacja polityczna jest jednak tak duża w tym kraju, że część opozycji uważa to za metodę odwrócenia uwagi od innych problemów w kraju – takich jak np. niedawne zamordowanie pewnego burmistrza przez gangsterów. [AP News]
„Peru zerwało stosunki dyplomatyczne z Meksykiem po tym, jak oskarżyło go o udzielenie azylu byłej premierce Peru, która jest sądzona za rzekomą próbę zamachu stanu w 2022 roku.” Poza zerwaniem stosunków z Meksykiem zakazano wjazdu do kraju meksykańskiej prezydentce. [Al-Dżazira #1], [Al-Dżazira #2]
„Sąd Najwyższy Boliwii uchylił 10-letni wyrok więzienia dla byłej tymczasowej prezydent Jeanine Anez, która została skazana za rzekomy spisek mający na celu obalenie jej lewicowego poprzednika, Evo Moralesa.” Nie wiemy czy wyrok ma cokolwiek wspólnego z niedawną wygraną w wyborach prezydenckich w Boliwii centro-prawicowego kandydata. [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
„Mniejszościowy rząd premiera Kanady Marka Carney’a przetrwał dwa głosowania nad wotum zaufania w sprawie budżetu, rozwiewając – przynajmniej na razie – obawy przed zimowymi wyborami federalnymi.” [The Guardian]
Strusie, ptasia grypa i kanadyjski sąd najwyższy. W tej historii, która zakończyła się wyrokiem śmierci dla 400 ptaków niespodziewanie wzięli też udział członkowie amerykańskiej administracji państwowej. Przeczytacie o tym w tekście The Guardian. [The Guardian]
„Trwa najdłuższy w historii shutdown w USA. Jego skutki są często nieoczywiste i dotykają między innymi żołnierzy USA stacjonujących w Europie. Co to jest shutdown? Jakie są jego przyczyny? Jak to może rzutować na chociażby amerykańskich żołnierzy? Jak to wszystko wpływa na Donalda Trumpa? Na te i inne pytania odpowiada Andrzej Kohut, ekspert OSW.” [###]
W zeszłym, tygodniu odbyło się wiele lokalnych wyborów w Stanach Zjednoczonych. Okazało się, że wszystkie kluczowe stanowiska wygrali kandydaci Partii Demokratycznej. Wygląda na to, że niepopularność Donalda Trumpa była główną przyczyną tej masakry republikanów. Al-Dżazira ma podsumowanie tych wyborów a Brookings Institution ma kilka ciekawych komentarzy. [Al-Dżazira], [Brookings Institution]
Jednymi z wyborów jakie odbyły się w zeszłym tygodniu w Stanach Zjednoczonych były wybory na burmistrza Nowego Jorku. Wygrał je kandydat z Partii Demokratycznej który starł się z kandydatem, który do niedawna też był członkiem tej partii. Dlaczego burmistrz elekt – Zohran Mamdani oskarżany jest o bycie komunistą i czy jego wygrana stanowi nowe otwarcie dla lewicy w USA jak i w Europie przeczytacie w tekstach z Krytyki Politycznej i OKO.press, które fajnie się uzupełniają. A Doniesienia z putinowskiej Polski zwraca uwagę na meltodown Tomasza Lisa na Twitterze, gdzie zachowuje się jakby nowym burmistrzem było dziecko Bin Ladena i Hitlera. [Krytyka Polityczna], [OKO.press]
„W piątek Sąd Najwyższy przychylił się do nadzwyczajnego wniosku administracji Trumpa o tymczasowe wstrzymanie wykonania nakazu sądowego dotyczącego pełnego finansowania pomocy żywnościowej w ramach programu SNAP w związku z zamknięciem administracji rządowej, mimo że mieszkańcy niektórych stanów otrzymali już środki.” Podejrzewamy, że wstrzymanie pomocy żywnościowej dla milionów obywateli nie poprawi notowań administracji Trumpa. [AP News]
„W sobotę amerykańskie linie lotnicze ponownie odwołały ponad 1000 lotów. Był to drugi dzień obowiązywania nakazu Federalnej Administracji Lotnictwa Cywilnego (FAA) dotyczącego ograniczenia ruchu lotniczego z powodu zamknięcia administracji rządowej.” Jeśli ograniczenia lotów będą trwały do Dziękczynienia, które jest pod koniec listopada, to będzie to kolejny powód rosnącego niezadowolenia z działań administracji federalnej. [AP News]
„Polonijny dziennik w USA pisze o donosach Polaków na... Polaków, którzy przebywają na terenie Stanów Zjednoczonych nielegalnie. — To się dzieje. Robią to osoby, które dopiero co dostały papiery. Innym zależy na pieniądzach. Amerykańskie służby ułatwiły sprawę, są specjalne formularze w internecie — opisuje w rozmowie z Onetem nasza rodaczka, która mieszka na przedmieściach Chicago.” A polska prawica ciągle przekonuje, że to niemożliwe żeby Polacy donosili na Żydów w czasie 2 Wojny Światowej. [Onet], [Euronews]
Co tam innego w administracji Trumpa? Okazało się, że informator FBI, który kłamał żeby oczernić Bidena przed poprzednimi wyborami i trafił za to do więzienia został z niego potajemnie wypuszczony kilka miesięcy temu jak donosi The New Republic. A emerytowany nowojorski policjant, który pracował na rzecz Chin został ułaskawiony przez Trumpa o czym pisze CNN. [The New Republic], [CNN]
Nancy Pelosi ogłosiła, że nie będzie ubiegała się o reelekcję w kolejnych wyborach co sprawia, że walka o jej miejsce w Kongresie będzie bardzo zajadła. Jeśli nie wiecie jak ważną polityczką jest pani Pelosi to polecamy starszy odcinek Podkastu Amerykańskiego poświęcony właśnie jej. [CNN], [###]
Oceania
Co robi jeden rząd stanowy w Australii gdy tylko stanowy sąd najwyższy ogłosił że zakaz leków dla nieletnich trans pacjentów jest niekonstytucyjny? Wprowadza drugi taki sam. A od rodziców pacjentów tych zakazem domaga się pełnej dokumentacji medycznej przed przedstawieniem uzasadnienia dla tego zakazu. Rodzice nie są skłonni do spełnienia tych żądań (wcześniej zdarzyło się, że poufne dane pacjentów zostały wysyłane przez administrację do losowych osób) i uważają, że jest to technika zastraszająca. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
„Wiodący norweski operator transportu publicznego ogłosił, że wprowadzi bardziej rygorystyczne wymogi bezpieczeństwa i wzmocni środki przeciwdziałające atakom hakerskim po tym, jak testy nowych autobusów elektrycznych chińskiej produkcji wykazały, że producent może zdalnie je wyłączyć.” [AP News]
„Badanie ekonomistów przeprowadzone w sześciu rozwiniętych państwach pokazuje, że ludzie znacząco nie doszacowują skali nierówności płac. Przykładowo są oni przekonani, że dyrektorzy zarabiają tylko kilka razy więcej od pracowników, choć w rzeczywistości różnice sięgają nawet ponad dwustukrotności.” [Obserwator Gospodarczy]
„Microsoft i Google twierdzą, że ich centra danych w Chile stworzyłyby tysiące miejsc pracy. Z wniosków o pozwolenia wynika, że największe centra danych mają potencjał stworzenia jedynie kilkuset pełnoetatowych miejsc pracy, głównie w zakresie bezpieczeństwa i sprzątania.” [Rest of World]
Dane celne opublikowane przez chiński rząd pokazują spadek globalnego eksportu Chin w październiku o 1,1% w porównaniu z rokiem poprzednim. Spadek eksportu do USA wyniósł 25%. [AP News]
„W czwartek Elon Musk wygrał głosowanie akcjonariuszy, które zapewni prezesowi Tesli akcje o wartości 1 biliona dolarów, jeśli osiągnie określone cele wydajnościowe w ciągu następnej dekady. (...) Głosowanie odbyło się zaledwie trzy dni po opublikowaniu raportu z Europy, z którego wynikało, że sprzedaż samochodów Tesla ponownie spadła w zeszłym miesiącu, w tym o 50% w Niemczech.” [AP News]
„Ludzie z całego świata zaczynają gromadzić się u bram Amazonii w Belem w Brazylii na 30. dorocznym szczycie klimatycznym ONZ,(...) znanej mniej formalnie jako COP30.” AP News przygotował ściągawkę informacji przydatnych do śledzenia doniesień ze zbliżającego się szczytu a The Guardian donosi, że Trump się tam nie pojawi. [AP News], [The Guardian]
Nauka i technologia
Trwałość baterii w samochodach elektrycznych to jeden z głównych znaków zapytania podnoszonych przez przeciwników tej technologii. Jak się jednak okazuje, kolejne napływające dane z coraz szybciej rosnącej floty samochodów elektrycznych wskazują, że ogniwa zdecydowanie przeżyją same samochody. [Wysokie Napięcie]
Spór o to czy określony dinozaur jest po prostu małym T-Rexem czy może osobnym gatunkiem może wydawać się błahy ale było to coś co zajmowało uwagę (przynajmniej części) paleontologów. O najnowszych badaniach, które zdają się rozwiewać wątpliwości usłyszycie w podcaście Naturę. [###]
„Tuż przed rozpoczęciem rozmów COP30 w Brazylii miliarder i filantrop Bill Gates rzucił »narracyjną granat« do dyskusji na temat polityki klimatycznej, publikując długą notatkę, w której wzywa do przemyślenia sposobu postrzegania i rozwiązywania kryzysu klimatycznego.” Co właściwie jest w tekście Gatesa i dlaczego naukowcy zajmujący się klimatem są tym tak sfrustrowani? Przeczytacie o tym w [The Converation] i [Heatmap News].
Dlaczego warto badać gatunki, które przetrwały Wielkie Wymieranie jak i te, którym się nie udało? Ponieważ jest szansa, że może to pomóc nam w zmaganiach, z którymi sami teraz się borykamy. [###]
Meteory, meteoryty, bolidy i nie tylko. O kosmicznych skałach wlatujących na nasza ziemską atmosferę, o tym, że więcej na ziemii jest skał ksieżycowych pochodzących z meteorytów niż tych, które przywieźliśmy w ramach misji Apollo, o polskich stanowiskach gdzie znaleźć można meteoryty i całej masie rzeczy związanych z tą materią opowiada prof. Szymon Kozłowski, astronom z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego, który prowadzi również youtubowy kanał „W gabinecie astronoma”. [###]
Idee, kultura, społeczeństwo
„Choć konto na jakimś medium społecznościowym ma 60 proc. Polaków, to od 2023 roku spada odsetek osób, które w ostatnim miesiącu coś w nich opublikowały. Dotyczy to wszystkich grup wiekowych z wyjątkiem osób najstarszych. Trend powolnego odchodzenia od sociali to nie tylko polska specjalność. Proces widoczny jest na całym świecie. ” [###]
Kim był Tytus Chałubiński, ceper, który zyskał sympatię górali, a także niesamowicie mocno wpłynął na Zakopane i okolicę, a także rozpromował Tatry przed raczkującą w XIX wieku turystyką? Odpowiedź w krótkim materiale przygotowanym przez Tatrzański Park Narodowy. [###]
Zrzucenie bomby atomowej na Nagasaki przypieczętowało upadek i kapitulację Cesarstwa Japonii w II wojnie światowej. Jednak miasto żyło dalej. Jak wyglądały pierwsze miesiące po wojnie? O tym, że Amerykanie uznawali początkowo chorobę popromienną za japońską propagandę, o potężnych zniszczeniach przemysłu, o pomocy humanitarnej i amerykańskich żołnierzach, którzy przybywali na wyspę. [###]
22 września 2025 roku Andrzej Bargiel został pierwszym człowiekiem, który zjechał na nartach z najwyższego szczytu naszej planety czyli Mount Everestu. Materiał nie posiada narratora, jest to 30 minut ujęć z najwyższych gór świata przedstawiających głównie sam zjazd ze szczytu to obozu. [###]
Numer kończymy odcinkiem historycznym – o tym jak kończyła się I wojna światowa z perspektywy niemieckiej i jak zwiastowało to początek problemów, które nadejść miały już niebawem. Kapitulacji, o zwaleniu winy za kapitulację przez władze wojskowe na rząd cywilny, o postawach państw ententy i jak to się ma do tego, że 15 lat później, to już naziści rządzili Trzecią Rzeszą. [###]