Wydanie 263, 15.11.2025
Ze skandalem w Ukrainie, wyborami w Chile oraz emailami Jeffreya Epsteina
Czy w Stanach Zjednoczonych urzęduje pierwszy biseksualny prezydent? Czy Bill Clinton jest zamieszany w więcej skandali związanych z seksem oralnym niż wiedzieliśmy do tej pory? Ujawnienie maili Jeffrey Epsteina wywołało całą masę spekulacji a te przyczyniły się do powstania wielu memów.
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„Prokuratura unieważniła paszporty ściganego europejskim nakazem aresztowania posła Prawa i Sprawiedliwości Marcina Romanowskiego – poinformowała ”Rzeczpospolita„. Ma mu to uniemożliwić ucieczkę poza strefę Schengen.” [TVN24]
„Prezydent Karol Nawrocki historyczny apel polskich sędziów ws. wykonania wyroku TSUE potraktował jak listę proskrypcyjną sędziów. I za wzywanie rządu PiS do stosowania prawa europejskiego, zablokował im nominacje. Potraktował ich gorzej niż Piebiaka, Dudzicza i Nawackiego” [OKO.press]
„Może i jest nas coraz mniej, ale za to będziemy coraz starsi. Populacja Polski w 2060 roku. Polska jednoznacznie zmierza w stronę katastrofy demograficznej, która negatywnie odbija się nie tylko na potencjale naszego państwa i wzroście gospodarczym, ale także na jakości naszego życia. Według projekcji do 2060 roku w Polsce ma mieszkać zaledwie 28,4 mln osób.” [Obserwator Gospodarczy]
„Wystarczyło 5 lat, by z szanowanej uczelni kształcącej nauczycieli stworzył miejsce, które w rankingach szoruje po dnie. Piotr Borek właśnie stracił stanowisko rektora UKEN w Krakowie. Resort zdymisjonował go w trybie natychmiastowym – za to, że zwolnił przeszło sto osób, nie bacząc na to, że robi to, jak twierdzi MNiSW, »łamiąc prawo, rażąco i uporczywie«” Jeśli zastanawiacie się dlaczego dzieje się to po ponad 2 latach rządów obecnego rządu to tekst objaśnia, że proces jego zwalniania zaczął się ponad rok temu ale pan Borek uporczywie stosował wszystkie możliwe środki do jego opóźnienia. [OKO.press]
„W Święto Niepodległości dwóch myśliwych wyszło na wieczorne polowanie w okolicach Milejowa w powiecie łęczyńskim. Jeden z nich postrzelił drugiego, ranny mężczyzna zmarł w szpitalu. To drugie śmiertelne postrzelenie człowieka podczas polowania na Lubelszczyźnie w ostatnich miesiącach” Myśliwy myśliwemu dzikiem. [OKO.press]
„Razem zrobiło błąd, nie głosując w sprawie aresztowania Ziobry. Partia Razem dała do zrozumienia, że niespecjalnie ufa polskim sądom. Trudno powiedzieć, na ile zrobiła to świadomie i czy zdawała sobie sprawę, gdzie w sporze o stan wymiaru sprawiedliwości w Polsce lokuje ją ten głos.” [Krytyka Polityczna]
„Od kilku dni prawicowe media i politycy byłej partii Ziobry atakują ministra sprawiedliwości rewelacjami o jego rzekomych kontaktach z rosyjskim szpiegiem Pawłem Rubcowem. Sprawa jest absurdalna i ma przykryć afery Funduszu Sprawiedliwości i zarzuty dla Ziobry” [OKO.press]
Rozdzielenie. Nikt nie miał pojęcia, że drogi braci Karnowskich się rozchodzą [Press]
„Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego złożyło pozew do sądu o unieważnienie umów zawartych między byłym ministrem tego resortu Piotrem Glińskim a fundacją Lux Veritatis ojca Tadeusza Rydzyka oraz zasądzenie kwoty 210 milionów złotych z odsetkami na rzecz skarbu państwa. Jak poinformowało szefostwo ministerstwa, fundacja odmówiła zawarcia ugody. Sprawa dotyczy Muzeum »Pamięć i Tożsamość«.” [TVN24]
„Czarny Dunajec otrzyma miliony z Unii Europejskiej na remont zabytkowej synagogi, w której miasto chce otworzyć dom kultury, z kinem i muzeum. – I będziemy musieli je oddać, bo radni projektowi powiedzieli nie – mówi OKO.press burmistrz Marcin Ratułowski. 12 listopada miała być podpisana umowa” Jeśli zastanawialiście się co jest silniejsze u górali, chciwość czy antysemityzm to znacie już odpowiedź. [OKO.press #1], [OKO.press #2]
„Współcześnie Kościół nadal postrzega szkołę jako przestrzeń swojej władzy, a jego sprzeciw wobec edukacji zdrowotnej wpisuje się w długotrwałą strategię odzyskiwania i rozszerzania wpływów; przyszłe decyzje polityczne mogą znów otworzyć drogę do realizacji podobnych postulatów.” Polecamy tekst z Krytyki Politycznej. [Krytyka Polityczna]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Bolesne uderzenie w ukraińskie ciepłownictwo. 1358. dzień wojny.
Jak dobrze wiecie wiele z potrzeb ukraińskiego wojska jest zaspokajanych za pomocą prywatnych środków. Chcemy Wam polecić zrzutkę fundacji, którą jakiś czas temu też polecaliśmy. Teraz idzie zima i bardzo potrzebne są np. stacje zasilania EcoFlow. [Zrzutka]
„Na Ukrainie wybuchła największa afera korupcyjna od początku prezydentury Wołodymyra Zełenskiego. NABU ujawniło śledztwo dotyczące wymuszania łapówek w Energoatomie – kluczowym koncernie energetyki jądrowej. Według śledczych, grupa powiązana z urzędnikami miała pobierać 10–15% od wartości kontraktów, wyprowadzając ponad 100 mln dolarów. W centrum sprawy znaleźli się Herman Hałuszczenko, obecny minister sprawiedliwości i były minister energetyki, oraz Timur Mindicz – biznesmen i bliski znajomy Zełenskiego, który tuż przed akcją NABU opuścił Ukrainę. Czy to wydarzenie ma potencjał wstrząsnąć układem władzy i osłabić zaufanie partnerów Zachodu?” [Ośrodek Studiów Wschodnich], [###]
„W ukraińskich mediach społecznościowych viralują relacje poetki i pisarki Lyuby Yakimchuk oraz prawniczki i przedsiębiorczyni Lany Sinichkinej z polsko-ukraińskiej granicy. Notoryczne zwracanie się per ty, często po rosyjsku, pogarda, przekleństwa i drwiny to od lat powszechne doświadczenia ukraińskich podróżnych. Dla wielu Ukraińców pogarda polskich pograniczników to jedyny kontakt z polskim państwem.” [Krytyka Polityczna]
„Od początku rosyjskiej inwazji na Ukrainę tysiące cywilów zniknęły bez śladu. Jewgienija Czirikowa, rosyjska opozycjonistka, odkryła system obozów koncentracyjnych stworzony przez reżim Putina. W filmie pokazujemy dowody, świadectwa i historię Damiana – młodego Ukraińca więzionego od trzech lat. To dokument o terrorze, milczeniu i odpowiedzialności. Porozmawiamy z mamą Damiana i ekspertami OSW.” [###]
Europa
„UE od lat konsekwentnie wspiera działalność Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK), ponieważ uważa go za jeden z kluczowych elementów, które służą promowaniu praw człowieka, prawa humanitarnego i sprawiedliwości na świecie. Niejednolite zaangażowanie państw we współpracę z Trybunałem i kolejne decyzje o wypowiedzeniu jego Statutu, a także sankcje administracji Donalda Trumpa wobec MTK utrudniają jego funkcjonowanie, a jednocześnie nie spotykają się ze stanowczą reakcją Unii.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Parlament Europejski zatwierdził pakiet mający na celu złagodzenie wymogów dotyczących sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju i należytej staranności dla przedsiębiorstw. EPP połączyło siły z konserwatywnymi i skrajnie prawicowymi europosłami, aby uchwalić tę ustawę.” [Euronews]
„W opublikowanych przez Komisję Europejską 4 listopada corocznych raportach oceniających postępy państw kandydujących do UE działania Ukrainy i Mołdawii zaopiniowano pozytywnie, podkreślając determinację i konsekwencję obu krajów mimo trwającej agresji i utrzymujących się rosyjskich działań hybrydowych. Szczególnie wysoko oceniono Kiszyniów, który według komisarz ds. rozszerzenia Marty Kos »poczynił największe postępy na drodze integracji«.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Komisja Europejska chce wprowadzić rozwiązania prawne, które uderzą w przesyłki niskiej wartości spoza Unii Europejskiej. Presja w tej sprawie ze strony unijnych firm narasta, gdyż w ostatnim czasie liczba takich przesyłek podwoiła się.” [Wirtualnemedia]
„W środę posłowie francuskiej izby niższej parlamentu, Zgromadzenia Narodowego, zatwierdzili projekt ustawy zawieszającej kontrowersyjną reformę emerytalną.” Nowy premier jest pewnie zadowolony bo to gwarantuje mu, przynajmniej na jakiś czas, przetrwanie. Za to dla francuskiego budżetu to niekoniecznie dobra wiadomość. [Euronews]
„Stolica Niemiec od lat szczyci się łatką otwartości i liberalizmu. Sondaż z 28 października podważa tą wizje. Poparcie dla berlińskiej ekstremalnej prawicy wzrasta nawet w historycznie lewicowych dzielnicach. Czy to symptom większych przemian społecznych w Niemczech, czy kryje się za tym coś innego?” [Krytyka Polityczna]
Czy w czasie wojny w Bośni i Hercegowinie turyści przyjeżdżali do Sarajewa żeby postrzelać sobie do ludzi z karabinów snajperskich? Dziennikarskie doniesienia pojawiły się już wiele lat temu a teraz prokuratura we Włoszech rozpoczęła oficjalne śledztwo w sprawie tej „wojennej turystyki”. [The Guardian], [przyjeżdżali do Sarajewa żeby postrzelać sobie do ludzi z karabinów snajperskich]
„Powołana w 2016 r. prezydencka Inicjatywa Trójmorza (TSI) pozostaje trwałą platformą dyskusji we wschodniej części UE, dotyczących potrzeby rozwoju infrastruktury na tym obszarze, szczególnie na osi północ–południe. Dotychczas jednak państwa członkowskie traktują niezależnie krajowe odcinki projektów zgłoszonych do Trójmorza jako priorytetowe, zaś jeśli je realizują, czynią to bez zaangażowania TSI.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Victor Orbán spotkał się w zeszłym tygodniu z Donaldem Trumpem. Co ustalono na tym spotkaniu? Czy Węgry zostaną łagodnie potraktowane przez USA? Czy będą mogli nadal kupować rosyjskie surowce? Jak wizyta premiera Węgier wpłynie na kampanię w tym kraju? Na te i inne pytania odpowiadają Ilona Gizińska i Andrzej Sądecki.” [###]
Viktor Orbán rozpoczął tournée po kraju z wystąpieniami „na rzecz pokoju” – to znaczy na rzecz Rosji pokonującej Ukrainę. Czy jest to temat, który interesuje wyborców przed przyszłorocznymi wyborami? Niezbyt ale premier nie będzie mówił przecież o rosnących kosztach życia skoro nie ma dla wyborców żadnego rozwiązania tego problemu. [The Guardian]
Amerykańskie sankcje nadal wstrzymują dostawy ropy do serbskich rafinerii, ze względu na to, że największym udziałowcem w nich jest Gazprom i jego spółki zależne. Jak poinformował serbski minister energetyki, po serii rozmów i w obliczu widma kończących się zapasów ropy do przetworzenia rosjanie mają być przychylni opcji odsprzedaży swoich udziałów. Kto będzie kupcem? Czy będzie to węgierski MOL, któremu Orban wyprosił roczne odstępstwo od sankcji na kupowanie ropy z Rosji? Czas pokaże. [Reuters]
Kolejnymi krajami gdzie Rosjanie mieli swoje udziały w spółkach energetycznych, które zostały objęte sankcjami, są Bułgaria i Rumunia. Oba państwa rozważają i wdrażają środki, jakie mają im pomóc uniknąć kryzysu paliwowego. Bułgaria już przejęła rafinerię Łukoilu pod zarząd powierniczy, a Rumunia szykuje się do podobnych ruchów. [Balkan Energy News]
„Komisja Europejska w dorocznym raporcie na temat postępów państw na drodze do UE wskazała, że władze Gruzji wstrzymały proces integracji europejskiej i naruszają fundamenty demokracji.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„W dzisiejszym odcinku opowiemy o Rosji z perspektywy władz lokalnych. Kto rządzi w rosyjskich miastach, miasteczkach i wsiach? Dlaczego zmiany w samorządzie lokalnym mogą być problemem tak dla zwykłych Rosjan, jak i Kremla? Jak dziś wygląda życie w Rosji, w tym mniejszych ośrodkach poza Moskwą czy Petersburgiem? Na te i inne pytania odpowiada Miłosz Bartosiewicz, ekspert OSW.” [###]
Bliski i Środkowy Wschód
Dziesiątki zamaskowanych izraelskich osadników zaatakowało palestyńskie wioski na okupowanym Zachodnim Brzegu, raniąc czterech Palestyńczyków i atakując izraelskich żołnierzy. To kolejny incydent narastającej przemocy ze strony osadników. Przemoc ze strony izraelskich osadników wobec Palestyńczyków gwałtownie wzrosła od wybuchu wojny w Strefie Gazy dwa lata temu. Co najmniej 1001 Palestyńczyków zginęło na Zachodnim Brzegu i we Wschodniej Jerozolimie z rąk osadników i izraelskich żołnierzy. Ostatnie zajścia wyjątkowo potępił nawet prezydent Izraela Jicchak Herzog. [The Guardian]
Osadnicy atakują również infrastrukturę wodną służącą Palestyńczykom. W ciągu pięciu lat odnotowano ponad 250 takich ataków, w których wykorzystano m.in. ładunki wybuchowe czy ciężki sprzęt. jak mówi Pedro Arrojo-Agudo, przedstawiciel ONZ ds. dostępu do wody, Izrael systematycznie używa dostępu do wody jako narzędzia w segregacji, wysiedlania i całego systemu apartheidu. [The Guardian]
Najbardziej znanym Syryjskim politykiem obecnie jest niewątpliwie tymczasowy prezydent tego kraju, Ahmad asz-Szara, który próbuje scalić kraj po upadku reżimu Asadów. Jednak dzisiaj Waszą uwagę chcemy skierować na inną osobę, przed którą stoi zadanie nie mniej ważne i nie mniej trudne – modernizować Syrię, przywrócić funkcjonowanie infrastrukturze internetowej i nadrabiać technologiczne zapóźnienie, które powstało w ciągu 14 lat wojny domowej. Minister Abdulsalam Hajkal, technokrata, który studiował w Bejrucie oraz Londynie, zdecydował się wrócić do kraju i zmierzyć się z tą bardzo trudną misją. Rest of World przeprowadził z ministrem wywiad. [Rest of World]
W Irańskiej stolicy pogłębia się kryzys wodny. Prezydent powiedział, że jeśli do grudnia nie spadnie deszcz, to konieczne stanie się racjonowanie wody, a w dalszej kolejności nawet ewakuacja miasta. Ewakuacja, która wydaje się wręcz niemożliwa, gdyż miasto zbliża się do 10 mln mieszkańców i mieści 1/8 populacji kraju. Sytuacja w Tehreanie w wyniku wieloletniej suszy pozostawała napięta już w przeszłych latach, jednak obecnie kryzys rozrósł się do nowych poziomów. [Reuters]
Iran zajął tankowiec pod banderą Wysp Marshalla, gdy ten przepływał przez wąską Cieśninę Ormuz, poinformował przedstawiciel władz USA. To pierwsza tego typu akcja przejęcia statku na tym strategicznym szlaku wodnym od wielu miesięcy. [AP News]
Koalicja urzędującego premiera as-Sudaniego wygrała w Irackich wyborach parlamentarnych. Po 4 latach rządów premier pozostał popularnym politykiem, co jest pewną nowością w Irackim życiu politycznym. Zwycięstwo jednak nie sprawia, że as-Sudani pozostanie premierem – jego blok uzyskał jedynie 12% głosów, co jest wynikiem sporego rozdrobnienia sceny politycznej i systemu głosowania, który wpiera kandydatów niezależnych. Teraz rozpocznie się niełatwy proces rozmów koalicyjnych. Wybory zostały zbojkotowane przez stronnictwo duchownego Muktady as-Sadra, które postrzega obecny system jako głęboko wyznaniowy i klientystyczny i wzywa do jego przebudowy. Mimo bojkotu w wykonaniu sadrystów frekwencja wyniosła 56,11%, a więc był o prawie 13 punktów procentowych wyższa niż 4 lata temu. [AP News], [Atlantic Council]
Azja
„Parlament Pakistanu przyjął kontrowersyjną poprawkę do konstytucji, która rozszerza uprawnienia szefa armii i przyznaje mu dożywotni immunitet prawny, jednocześnie ograniczając niezależność Sądu Najwyższego (...).” [The Guardian]
„Państwa Azji Centralnej (Kazachstan, Uzbekistan, Turkmenistan, Tadżykistan i Kirgistan) od 2022 r. przewartościowują swoją politykę względem Afganistanu – nie postrzegają go już jako przede wszystkim zagrożenia dla bezpieczeństwa i stabilności regionalnej, lecz traktują jak ważnego partnera, wobec którego są gotowe prowadzić konstruktywną politykę. Współpraca z Kabulem jest pogłębiana na polach energetyki, handlu, infrastruktury oraz transportu. Państwa regionu oferują mu też pomoc humanitarną.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Chiny wezwały swoich obywateli do unikania podróży do Japonii, popularnego celu chińskich turystów, w związku z eskalacją sporu dyplomatycznego spowodowanego groźbami nowej premierki Japonii Sanae Takaichi dotyczącymi możliwości wysłania sił zbrojnych w przypadku chińskiego ataku na Tajwan.” [Al-Dżazira]
„Stany Zjednoczone wywarły presję na Tajlandię, aby ponownie zobowiązała się do zawieszenia broni z Kambodżą, ostrzegając, że rozmowy handlowe mogą zostać wstrzymane, ponieważ Waszyngton stara się zapobiec rozpadowi porozumienia rozejmowego wynegocjowanego przez Donalda Trumpa.” [The Guardian]
„Trwa sezon na nowości z tematu chińskich okrętów lotniczych. Po podniesieniu bandery przez Fujiana (na zdjęciu tytułowym) świat obiegła wiadomość o możliwym rozpoczęciu budowy lotniskowca o napędzie jądrowym. Żeby jeszcze bardziej podgrzać atmosferę – okazuje się, że może być to nie czwarty, lecz piąty okręt tej klasy. Z w pełni weryfikowalnych informacji można natomiast powiedzieć o rozpoczęciu prób przez śmigłowcowiec desantowy Sichuan, prototypową jednostkę typu 076.” [Konflikty]
Afryka
„W sobotę w Doha Demokratyczna Republika Konga i ugrupowanie zbrojne M23 podpisały porozumienie ramowe, określające strukturę negocjacji mających na celu zakończenie walk we wschodniej części kraju dotkniętej konfliktami.” Trzymamy kciuki, żeby stabilizacja utrzymała się w regionie. [Euronews]
„Wraz z doniesieniami o skali zbrodni popełnianych w Sudanie coraz większa uwaga jest kierowana na zewnętrzne siły napędzające wojnę domową. Jedną z nich są Zjednoczone Emiraty Arabskie, które od lat budują sieć wpływów w Afryce, zręcznie wykorzystując napięcia wewnętrzne i instrumenty nacisku polityczno-gospodarczego. Emiratczycy pozostają niemal doskonale pragmatyczni, potrafią współpracować zarówno z separatystami, jak i z rządami walczącymi o utrzymanie jedności państwa.” [Konflikty]
Sentry, organizacja śledcza i polityczna, której celem jest zwalczanie międzynarodowych przestępstw, po ogłoszeniu wyników śledztwa dotyczącego przemytu sankcjonowanej ropy z Libii, wzywa do międzynarodowego śledztwa wspieranego przez Zachodnie państwa/instytucje. Przemyt, który gwałtownie wzrósł po 2022 roku miał kosztować Libię nawet 20 mld dolarów, trafiał do różnych państwa, w tym do Sudanu, gdzie finansował tocząca się tam wojnę domową. [The Guardian]
Dzisiaj polecamy drugą z trzech części materiału o historii Somalii od kanału ciekawehistorie. Tym razem przedstawiony zostaje okres od uzyskania niepodległości, przez wojny z sąsiadami po anarchizację kraju, klęski głodu po ONZetowską misję stabilizacyjną, a także nieudaną amerykańska akcje pojmania doradców jednego z watażków, która przedstawiona została w filmie Helikopter w Ogniu. [###]
Republika Południowej Afryki zbada „tajemniczy” przylot Palestyńczyków, którzy zostali przetrzymani w samolocie czarterowym przez straż graniczną przez 12 godzin z powodu braku dokumentów uprawniających do tej podróży. Grupa 153 Palestyńczyków przyleciała w czwartek na międzynarodowe lotnisko OR Tambo w Johannesburgu czarterowym samolotem Global Airways z Kenii bez pieczątek odlotowych, biletów powrotnych i informacji o zakwaterowaniu – poinformowały służby graniczne. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
„Autorytarny prezydent Wenezueli Nicolás Maduro wezwał Donalda Trumpa, aby nie doprowadzał Stanów Zjednoczonych do »wiecznej wojny« w stylu afgańskiej, w związku z nasileniem się amerykańskiej mobilizacji wojskowej w regionie i zapowiedzią sekretarza obrony Trumpa, Pete’a Hegsetha, dotyczącą oczyszczenia Ameryk z »narkoterrorystów«.” The Guardian opisuje wezwanie wenezuelskiego dyktatora ale należy pamiętać, że poza takimi wezwaniami do pokoju przygotowuje się on także do wojny o czym pisze Al-Dżazira. [The Guardian], [Al-Dżazira]
„W piątek londyński sędzia orzekł, że międzynarodowa firma wydobywcza BHP Group ponosi odpowiedzialność za największą katastrofę ekologiczną w historii Brazylii, kiedy to dziesięć lat temu zawalenie się tamy spowodowało wyciek ton toksycznych odpadów do dużej rzeki, zabijając 19 osób i niszcząc wioski położone w dolnym biegu rzeki.” [AP News]
„Większość członków składu Sądu Najwyższego Brazylii zagłosowała za postawieniem Eduarda Bolsonaro, trzeciego dziecka byłego skrajnie prawicowego prezydenta Jaira Bolsonaro, przed sądem pod zarzutem utrudniania pracy wymiarowi sprawiedliwości.” [Al-Dżazira]
„Milei zwycięża. Czas na 12 godzinny dzień pracy i 40 mld od USA. Argentyna przystępuje do kolejnej fazy liberalizacji gospodarczej. Pożyczka od USA na 40 mld USD pomogła ustabilizować sytuację makroekonomiczną” Pisaliśmy już o wygranej partii prezydenckiej w Argentynie ale Obserwator Gospodarczy ma o tym artykuł, który stara się analizować pomysły gospodarcze libertariańskiego prezydenta i opisuje szczegółowo sytuację gospodarczą w kraju. [Obserwator Gospodarczy]
„16 listopada Chilijczycy będą głosować na prezydenta, 23 senatorów i wszystkich 155 członków izby niższej parlamentu. Jeśli żaden z kandydatów na prezydenta nie uzyska bezwzględnej większości głosów, dwóch czołowych kontrkandydatów weźmie udział w drugiej turze wyborów, która odbędzie się 14 grudnia. Nowy prezydent obejmie urząd 11 marca.” O tym kto kandyduje w niedzielnych wyborach, jaki ma program i czy może wygrać pisze Americas Quarterly. AP News za to skupia się na przestępczości – rzeczy, która jest obecnie głównym priorytetem dla większości wyborców. [Americas Quarterly], [AP News]
Ameryka Północna
„Kanadyjska agencja wywiadowcza twierdzi, że Rosja i Chiny są »bardzo zainteresowane« kanadyjską Arktyką i mają na celowniku zarówno rząd tego kraju, jak i sektor prywatny.” [The Guardian]
„Kanada rozważa możliwość przystąpienia do Eurowizji, co według urzędników odzwierciedla dążenie kraju do potwierdzenia swojej niezależności kulturowej i pogłębienia więzi z Europą.” Skoro jest Australia to w sumie czemu nie Kanada? [Euronews]
Zakończyło się zawieszenie działania rządu federalnego Stanów Zjednoczonych. Wygląda na to, że 10 demokratów, którzy to umożliwili nie dostanie absolutnie nic (poza pustymi obietnicami) a wyborcy tej partii jak i wielu polityków jest wściekłych. [BBC]
„Publiczne ujawnienie ponad 20 000 stron nowo opublikowanych dokumentów dotyczących skazanego przestępcy seksualnego Jeffreya Epsteina ponownie rozgrzało długotrwały skandal dotyczący jego relacji z bogatymi i wpływowymi osobami.” Co znajduje się w ujawnionych mailach? Nic dobrego dla Trumpa a Guardian ma krótkie podsumowanie. Za to WIRED ma tekst o tym, że zwolennicy Trumpa chociaż domagali się ujawnienia tych dokumentów to teraz uważają je za nieważne. [The Guardian], [WIRED]
„Analiza agencji Reuters szczegółowo opisuje, w jaki sposób prawicowi influencerzy i urzędnicy administracji Trumpa zawarli sojusz, współpracując w celu atakowania domniemanych przeciwników, rozpowszechniania fałszywych informacji i zmiany krajobrazu medialnego. Zmiana ta następuje w momencie, gdy coraz więcej platform społecznościowych i tradycyjnych mediów dostosowuje się do potrzeb Trumpa.” Jeśli zastanawiacie się dlaczego podczas konferencji prasowych Trump dostaje coraz mniej trudnych pytań to tutaj jest jedna z odpowiedzi. [Reuters]
Z nowych tekstów serwisu ProPublica polecamy Wam dwa: Pierwszy jest o ułaskawieniach dla przestępców jakie w czasie swojej drugiej kadencji udzielił Donald Trump. Chodzi o tych przestępców, którzy zostali złapani i skazania po śledztwach, które zostały rozpoczęte w czasie i często z wyraźnym udziałem pierwszej administracji Donalda Trumpa. [ProPublica] Drugi tekst jest o tym jak w Teksasie rozdział pomiędzy kościołem a państwem znika w religijnej szkole dla kandydatów politycznych. [ProPublica]
Przedstawiciele administracji Trumpa to twardzi faceci, którzy zaprowadzą porządek. No chyba, że trzeba zeznawać w sądzie to wtedy nagle kanapka jest dla nich śmiertelnym zagrożeniem. Polecamy tekst z Public Notice, który zwraca uwagę na to jak bojówki Trumpa mają problem z utrzymanie pozy twardzieli w sądach gdzie wychodzą regularnie ich kłamstwa i manipulacje. [Public Notice]
Czy Hollywood przestał być woke po wygranej Trumpa? Jakie wnioski można wyciągnąć na przykładzie Sydney Sweeney i jej tegorocznych filmów? Na łamach Guardiana znajdziecie felieton właśnie o tym. [The Guardian]
Oceania
Obecny rząd Wysp Salomona nie chce być wasalem Chin, w przeciwieństwie do poprzedniego. Jednak mimo lobbingu ze strony Nowej Zelandii to państwa tzw „Zachodu” nie ustawiają się w kolejce do projektu budowy centrum portowego na wyspach. [The Diplomat]
Ekonomia i gospodarka
„Według najnowszych danych Eurostatu (za 2024 rok), faktyczny czas pracy w głównym miejscu zatrudnienia wynosił w Unii Europejskiej średnio 36 godzin tygodniowo – to przeciętnie można przeliczyć na pięć dni pracy po 7 godzin i 12 minut. Najdłużej pracującymi byli Grecy (39,8 godzin tygodniowo) i Bułgarzy (39). Na trzecim miejscu byli Polacy (38,9 godzin). Mówi to nam o absolutnej dominacji zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Kto był po przeciwnej stronie tabeli? Finowie (34,9 godzin tygodniowo), Duńczycy, Austriacy i Niemcy (po 33,9 godzin) oraz Holendrzy (32,1 godzin). Tak, Holendrzy przeciętnie pracują mniej więcej tyle, ile trwałby czterodniowy tydzień pracy po 8 godzin dziennie. Skrócenie czasu pracy nie wydarzyło się tam jednak dzięki państwowym regulacjom. Czy to oznacza, że powinniśmy po prostu zaczekać na to, aż wolny rynek skróci nam czas pracy? Nie tak prędko!” [###]
Chińskie ograniczenia eksportowe na metale ziem rzadkich nada pozostają w mocy i wpływają na globalną ich dostępność. Mimo spotkania Xi – Trump i osiągnięcia porozumienia, ograniczenia eksportowe z kwietnia pozostają w mocy, a dostępnośc itru jest na poziomie krytycznym. [Reuters]
„W trakcie zbliżającego się szczytu klimatycznego COP 30 w Belém w Brazylii Unia Europejska ma nadzieję potwierdzić znaczenie działań na rzecz ograniczenia emisji, sprawczości multilateralnego reżimu klimatycznego oraz unijnego w nim przywództwa. Równolegle jednak coraz mocniej widać wyzwania zarówno dla globalnej polityki klimatycznej, jak i dla przewodniej w niej roli UE. Wycofanie się USA z porozumienia paryskiego i krytyka ze strony administracji Donalda Trumpa założeń (i sensu) polityki klimatycznej jako takiej przyczyniają się do zwiększenia w niej znaczenia Chin.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Czy tegoroczny szczyt klimatyczny COP30 będzie rozczarowaniem tak jak ostatnie? Tego obawia się autor tekstu w serwisie Guardian. DW ma za to dla Was opis ogromnego protestu ekologicznego jaki odbył się przy okazji tego szczytu. [The Guardian], [DW]
Nauka i technologia
„Zdalnie sterowany robot wielkości ziarenka piasku może przepływać przez naczynia krwionośne, dostarczając leki, a następnie rozpuszczając się w organizmie. Technologia ta może umożliwić lekarzom podawanie niewielkich ilości leków w określone miejsca, unikając toksycznych skutków ubocznych terapii obejmujących cały organizm.” [Nature]
Czy wynik wyborów może się zmienić w zależności od tego jakiego systemu wyborczego się użyje w wyborach? Nie mówimy o żadnym fałszerstwie tylko tym jak reguły liczenia głosów mogą wpłynąć na jego wynik. Naukowcy przeanalizowali mnóstwo przeszłych głosowań w wielu krajach i okazuje się, że w (mniejszej) części by do tego doszło. Jakie systemy wyborcze brano pod uwagę? Jakie są ich zalety i wady? Polecamy podcast Short Wave o matematyce wyborczej. [###]
„Od szpiców miniaturowych po pudle, od bernardynów po spaniele – psy występują w różnych kształtach i rozmiarach, co zazwyczaj przypisuje się hodowcom z epoki wiktoriańskiej. Jednak analiza czaszek ponad 600 starożytnych i współczesnych psów oraz wilków sugeruje, że znaczna część różnorodności obserwowanej u dzisiejszych psów pojawiła się już tysiące lat temu.” [Nature]
Pewność siebie to wada czy zaleta? Najczęściej to zaleta, jednak zbyt duża pewność siebie szybko staje się wadą. W materiale od Veritasium poznacie historię Nicka Leesona, który w wieku 28 lat doprowadził do bankructwa najstarszego brytyjskiego banku inwestycyjnego (był jego pracownikiem), o tym czym właściwie jest efekt Dunninga-Krugera oraz jak samemu nie wpadać w pułapkę zbytniej pewności siebie. [###]
Wszyscy ludzie mają tendencję do przeceniania własnej inteligencji. Wszyscy jesteśmy trochę narcyzami. Co z tego wynika? Opowiada o tym prof. Marcin Zajenkowski z Wydziału Psychologii UW, laureat tegorocznej nagrody IG Nobla właśnie w dziedzinie badań nad narcyzmem. W odcinku usłyszycie też, w jaki sposób Ig Noble mogą przyczynić się do rozwoju nauki, z jakimi problemami zmaga się współczesna psychologia i w jakim wieku człowiek osiąga według psychologów pełnię swoich możliwości psychicznych (o wiele później, niż wam się wydaje). [###]
„Obiecujące wyniki badań nad nowym lekiem przeciwmalarycznym dają nadzieję na walkę z pojawiającą się opornością na leki w Afryce. W badaniach klinicznych ganaplacide–lumefantrine (GanLum) wyleczył 97,4% uczestników, osiągając lepsze wyniki niż dotychczasowe leczenie, które wyleczyło 94% pacjentów.” [Nature]
„Astronomowie z południowoafrykańskiego radioteleskopu MeerKAT wykryli pierwsze fale radiowe pochodzące z międzygwiezdnej komety 3I/ATLAS. Chociaż brzmi to podejrzanie jak aktywność obcych, w rzeczywistości jest to kolejny dowód na jej całkowicie naturalne pochodzenie.” [Live Science]
Czy w Polsce są wolne rzeki? Prezes fundacji Wolne Rzeki, Piotr Bednarek, zabiera nas na kolejny rzeczny spacer gdzie opowiada o powszechności zapór i innych regulacji rzek w Polsce. Spoiler alert, którego pewnie i tak się spodziewacie – wolnych rzek nie ma w tym kraju zbyt wiele. [###]
Idee, kultura, społeczeństwo
Na Netfliksie wylądował wyczekiwany serial o katastrofie promu Jan Heweliusz w 1993 roku. Serial zbiera zarówno pochwały krytyków jak i widzów więc pomyśleliśmy, że może zainteresować Was wywiad z autorem książki o katastrofie tego promu. Jeśli wolicie materiały audio to Polskie Radio przygotowało serię podcastów na ten temat a pierwszy odcinek możecie znaleźć poniżej. [Krytyka Polityczna], [###]
Jak wyglądała ostatnia prosta dążeń do niepodległości? Jakie wizje się ze sobą ścierały? Jakie pojedyncze osobistości najbardziej wyróżniły się w tym procesie? O narodzinach II Rzeczpospolitej opowiada profesor Antoni Dudek. [###]
„Polska Rzeczpospolita Ludowa była krajem pełnym sprzeczności – hasła władzy nijak miały się do codziennej rzeczywistości. Nawet zwykłe wyjście po zakupy potrafiło być loterią. Najpierw trzeba było swoje «przestać» w kolejce, często nie wiedząc nawet za czym stoją ci wszyscy ludzie. Towarem szczególnie deficytowym był papier toaletowy, dlatego punkty skupu makulatury stały się miejscem wyjątkowo uczęszczanym. Oddając stare gazety czy książki, można było zdobyć ten brakujący element wyposażenia każdej łazienki. W odcinku mówię też o kuchni pełnej braków, podróżach z propagandowym działaczem obok oraz o kultowej książeczce autostopowicza. Jeśli podobał Wam się materiał o absurdach ZSRR, ten również przypadnie Wam do gustu.” [###]