Wydanie 264, 22.11.2025
To z COP30, G20 i sabotażem kolei
Sprawa to niesłychana Pani zabiła Pana, marszałek zakazuje picia w Sejmie.
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„W Naczelnym Sądzie Administracyjnym nagle zmieniono skład orzekający w kilku sprawach. Zrobiono to po to, by sędziowie, którzy chcą wykonać wyroki europejskich Trybunałów ws. nielegalnej neo-KRS byli w mniejszości w składzie. I nie mogli zakwestionować wyroków neo-sędziów” [OKO.press]
„Sejm uchwalił w piątek nowelizację ustawy o świadczeniu usług drogą elektroniczną, która pozwoli blokować nielegalne treści w internecie. – Dzięki uchwalonej ustawie internet będzie bezpieczniejszym miejscem, a użytkownicy będą mieli silniejszą pozycję, kiedy platformy zdecydują się usunąć ich materiały – powiedział wicepremier i minister cyfryzacji Krzysztof Gawkowski.” [Wirtualne Media]
“Sejm przyjął nowelizację ustawy o Funduszu Medycznym. Dzięki niej do kasy NFZ ma popłynąć z niego dodatkowo 3,6 miliarda złotych na świadczenia dla dzieci, a minister zdrowia nie przekaże do niego 4 miliardów złotych składki. Zmiany mają wejść w życie 15 grudnia tego roku.” [TVN24]
„Premier Donald Tusk przekazał, że służby ustaliły kto jest odpowiedzialny za akty dywersji na kolei. To dwóch obywateli Ukrainy, którzy od dłuższego czasu mieli współpracować z rosyjskimi służbami. Opuścili teren naszego kraju przejściem granicznym w Terespolu. Szef rządu przedstawił następne kroki w sprawie i wyjaśnił, jak wyglądał przebieg zdarzeń. Podsumowaliśmy wszystkie najnowsze informacje i doniesienia wokół tych zdarzeń.” TVN24 przedstawia najważniejsze informacja dotyczące aktu dywersji jaki miał miejsce kilka dni temu. Poboczne wątki związane z tym wydarzeniem są omawiane w podcaście Kultury Liberalnej jaki znajdziecie w dziale Ukraina. [TVN24]
Zgodnie z umówią z Szymonem Hołownią po 2 latach rządów marszałkiem sejmu został Włodzimierz Czarzasty. Wygłosił orędzie, którego podsumowanie możecie przeczytać w artykule WP a swoje urzędowanie zaczął dość mocno, od zakazu sprzedaży alkoholu w Sejmie oraz obietnicy zajęcia się kilometrówkami. [Wirtualna Polska], [TVN24]
„Język »walki z komuną« w kontekście nowego stanowiska Włodzimierza Czarzastego świadczy w najlepszym razie o infantylizmie politycznej prawicy, w najgorszym – o zupełnym odklejeniu zbiorowej wyobraźni od rzeczywistości.” Polecamy tekst Michała Gutowskiego o kolejnym prawicowym wzmożeniu. Nas najbardziej bawi jak okrzyki o walce z komuną podnoszą politycy, którzy w jakiś sposób byli częścią ówczesnego państwa. [Krytyka Polityczna]
„Szymon Hołownia odchodzi nie tylko z funkcji marszałka Sejmu. Wiele wskazuje na to, że żegna się też z polską polityką. W dzisiejszym odcinku zastanawiamy się nad tym, co właściwie poszło nie tak w projekcie Hołowni.” [###]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Rosyjskie postępy w obwodzie zaporoskim. 1364. dzień wojny.
„W rozmowie opowiada o aktach dywersji na polskich torach kolejowych, aferze korupcyjnej w Ukrainie z udziałem osób z otoczenia prezydenta Zełeńskiego oraz o aktualnej sytuacji na froncie. Porusza także temat dezinformacji, wpływu rosyjskich służb i realiów pracy korespondenta wojennego.” [###]
Także OSW ma materiał audio o aferze korupcyjnej w Ukrainie. [###]
Głównym tematem poza aferą korupcyjną jest „plan pokojowy”, który przedstawiła administracja Donalda Trumpa.
Kolejny tzw. plan pokojowy spełnia wiele rosyjskich oczekiwań i pojawia się w najtrudniejszym dla Ukrainy momencie. Kraj stoi w obliczu politycznego i finansowego kryzysu, z aferą korupcyjną w tle. Rozjemca i agresor wykorzystują moment słabości
Możecie przeczytać o tym co dokładnie zawiera ten plan w tekście OKO.press. Krytyka Polityczna zwraca uwagę na elementy planu, które nie są powszechnie komentowane. Jeśli ktoś z Was ma wykupiony dostęp do Onet Premium to możemy polecić też analizę Witolda Jurasza. [OKO.press], [Krytyka Polityczna], [Onet]
Plan „pokojowy” administracji Trumpa nie spotkał się z uznaniem zarówno strony Ukraińskiej jak i Europejskiej. Czemu się nie ma co dziwić patrząc na to co ten plan zawiera i skoro nie były one konsultowane przy jego powstaniu. Komentarze z Europy były dość stonowane a i tak Donald Trump zaczął mówić, że przedstawiony plan jest tylko wersją wstępną. [The Guardian]
„Według źródeł Ukraina planuje skutecznie zlikwidować jedną z głównych struktur, która przyciągnęła do swoich szeregów zagranicznych ochotników, czyli Międzynarodowy Legion podlegający Siłom Lądowym, co budzi obawy legionistów, że stracą oni ciężko wypracowaną sławę jednostki i zostaną rozproszeni po nieznanych strukturach, co ich zdaniem może kosztować ich nawet życie.” [Kyiv Independent]
„Ukraińscy żołnierze LGBTQ+ ujawniają swoją orientację seksualną i domagają się zmian dla swojej społeczności, ale postępy są nadal powolne.” Serwis openDemocracy opisuje obecną sytuację osób LGBTQ w Ukrainie, problemy z jakimi ciągle się zmagają ale także pozytywne zmiany społeczne jaki zaszły od początku wojny. [openDemocracy]
Europa
„Rosyjskie dywersje to nie pojedyncze incydenty — to element większej strategii Kremla. Sabotaż na polskiej kolei, ataki na infrastrukturę w Niemczech, Czechach, Francji, Bułgarii czy krajach bałtyckich pokazują, że Rosja testuje odporność państw NATO i UE. W filmie analizujemy najnowsze próby destabilizacji oraz to, co Putin chce przez nie osiągnąć? Na pytania odpowiada Marek Menkiszak- kierownik działu rosyjskiego w Ośrodku Studiów Wschodnich. ” [###]
„130 europejskich organizacji pozarządowych i eksperckich – w tym Fundacja Panoptykon – podpisało list otwarty do Komisji Europejskiej, w którym określają planowany Cyfrowy Omnibus w jego obecnej formie jako największe cofnięcie cyfrowych praw podstawowych w historii UE” [OKO.press]
„19 listopada rząd RFN przyjął projekt nowelizacji ustawy o dostosowaniu przepisów o świadczeniach socjalnych (Leistungsrechtsanpassungsgesetz) zmieniający zasady wspierania uchodźców z Ukrainy. Przybyli do Niemiec po 1 kwietnia 2025 r., będą otrzymywali 441 euro miesięcznie na osobę – tyle samo, co pozostali azylanci – zamiast dotychczasowych 563 euro, przyznawanych w ramach obywatelskiego zasiłku socjalnego przysługującego Niemcom (Bürgergeld). Ukraińcy, którzy znaleźli się w kraju przed tą datą, będą dostawali świadczenia na starych zasadach.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Półrocze rządu Friedricha Merza w Niemczech. Obejmując urząd kanclerza w maju br., Friedrich Merz zapowiedział głębokie reformy wewnętrzne i wzmocnienie międzynarodowej pozycji Niemiec. (...) Stagnacja gospodarcza i powolne tempo reform skutkują tymczasem rosnącym niezadowoleniem opinii publicznej z pracy rządu, na czym korzysta skrajnie prawicowa Alternatywa dla Niemiec (AfD).” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„13 listopada br. Marynarka Wojenna Francji opublikowała zdjęcie modyfikacji lotniczego pocisku manewrującego ASMP z głowicą nuklearną. System ASMPA-R pozwoli na modernizację sił nuklearnych Francji i utrzymanie ich wiarygodności co najmniej do 2035 r., gdy do służby w lotnictwie ma wejść pocisk następnej generacji – ASN4G.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Socjaldemokraci w Danii ponieśli historyczną porażkę w wyborach samorządowych, tracąc władzę w Kopenhadze po 87 latach i notując największe straty od dekad, a niezadowolenie społeczne związane z kosztami życia i usługami socjalnymi wyraźnie przesunęło elektorat zarówno w lewo, jak i w prawo.” [Euractiv]
„Rumunia wysłała w środę myśliwce, gdy dron naruszył jej przestrzeń powietrzną podczas rosyjskiego ataku na infrastrukturę ukraińską w pobliżu granicy, poinformowało ministerstwo obrony.” [Reuters]
„Komisja Europejska ogłosiła, że wszczęła postępowanie naruszeniowe przeciwko Słowacji w związku z jej niedawną kontrowersyjną poprawką do konstytucji.” [Euractiv]
„Sondaże pokazują, że opozycyjna partia TISZA ma przewagę nad Fideszem Viktora Orbána. Czy po szesnastu latach Orbán straci władzę? O przyszłości Węgier i relacjach Orbána z polską prawicą rozmawiamy z Wojciechem Przybylskim, redaktorem naczelnym Visegrad Insight” [OKO.press]
„Rozpad Jugosławii zapoczątkował serię konfliktów na terenie Bałkanów. Wojna w Bośni i Hercegowinie była bardzo ważną częścią tych procesów. Zakończyła się ona niemal równo 30 lat temu. W 1995 roku podpisano układ pokojowy z Dayton, który zakończył działania zbrojne w tym kraju. Jaki ślad po sobie zostawiła wojna na Bałkanach? Historia i jej skutki wciąż są widoczne w tym regionie świata. Jak dzisiaj wygląd życie w Bośni i Hercegowinie? Czy dawne podziały są wciąż żywe? Jak funkcjonuje kraj, który ma jeden z najbardziej skomplikowanych układów administracyjnych na świecie: 3 prezydentów, kilkanaście parlamentów i premierów oraz niezliczone urzędy, w populacji liczącej zaledwie ok. 3 mln mieszkańców? Czy można nazwać je w pełni niepodległym państwem, jeśli od ponad 30 lat jest pod nadzorem społeczności międzynarodowej? I jak realny dzisiaj jest nowy konflikt zbrojny i podział kraju? O tym opowiada ten film dokumentalny.” [###]
„W Naddniestrzu od tygodnia trwa kryzys energetyczny, którego przyczyną jest ograniczenie przez Rosję dostaw gazu do tego pozostającego pod jej kontrolą separatystycznego regionu Mołdawii. W efekcie główne zakłady przemysłowe, m.in. huta stali w Rybnicy czy produkujący tkaniny i odzież Tirotex, muszą zawiesić działalność.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Setki anglojęzycznych stron internetowych – od głównych serwisów informacyjnych po niszowe blogi – zamieszczają linki do artykułów z prokremlowskiej sieci zalewającej internet dezinformacją, wynika z badania opublikowanego przez londyński think tank.” [The Guardian]
„Władimir Putin zatwierdził Koncepcję Państwowej Polityki Migracyjnej Federacji Rosyjskiej na lata 2026–2030, która zawiera ocenę, ogólne cele i kierunki polityki państwa w sferze migracji. Przed niektórymi migrantami Kreml ”ostrzega„, innych zaprasza. O tym, jakich imigrantów chciałby Władimir Putin mówi w podcaście OSW Katarzyna Chawryło.” [###]
Bliski i Środkowy Wschód
„Rada Bezpieczeństwa ONZ poparła plan Donalda Trumpa w sprawie Gazy. Plan zakłada między innymi utworzenie międzynarodowych sił stabilizacyjnych w Strefie Gazy. Na Zachodnim Brzegu mnożą się ataki osadników żydowskich. Według ONZ w październiku doszło do 260 ataków na palestyńskie domy i pola, a od 7 października ponad 3200 Palestyńczyków na Zachodnim Brzegu musiało uciekać z domów. Czy wobec rosnącej przemocy na Zachodnim Brzegu możliwe jest wprowadzenie planu Trumpa w życie? Jaką rolę odegra w nim Arabia Saudyjska, której faktyczny władca właśnie odbył wizytę w Waszyngtonie?” [###]
Izrael nadal przeprowadza naloty na Strefę Gazy zabijając dziesiątki Palestyńczyków. Za każdym razem strona izraelska informuje, że celem byli bojownicy Hamasu. [AP News]
Tydzień temu informowaliśmy o samolocie, który miał na pokładzie Palestyńczyków, którzy nie mieli dokumentów wyjazdowych. Samolot ten wylądował w RPA. Jak się jednak okazało, takich lotów było więcej. Odpowiada za nie organizacja Al-Majd Europe, która pod pozorem pomocy Palestyńczykom, oskarżana jest o pomoc w wywozie ludności z Gazy i niejako przymusowych wysiedleniach. [DW]
„Donald Trump podpisał polecenie wykonawcze podnoszące status Arabii Saudyjskiej do poziomu głównego sojusznika spoza NATO (major non-NATO ally). Królestwo jest już czwartym państwem znad Zatoki Perskiej mającym tej przywilej. Decyzja została podjęta przy okazji waszyngtońskiej wizyty księcia koronnego Muhammada ibn Salmana, który po raz kolejny zdecydował się na pokaźne zakupy za Atlantykiem.” [Konflikty]
Zbliża się rocznica podpisania rozejmu między Izraelem, a libańskim Hezbollahem. Sytuacja jednak daleka jest od spokoju – Izrael regularnie przeprowadza naloty, w których, jak utrzymuje, celem są bojownicy hezbollahu i jego infrastruktura. Sam Hezbollah nie chce się rozbroić uznając, że porozumienie wymagało jedynie wycofanie się za rzekę Litani. [DW]
W odpowiedzi na to jak Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (MAEA) wezwała Iran do kooperacji i transparentności w kontekście ilości zgromadzonych zapasów materiałów rozszczepialnych, strona irańska oskarżyła MAEA o antyirańskość, a także zagroził niesprecyzowanymi działaniami odwetowymi. [AP News]
O szczycie klimatycznym ONZ COP30 piszemy niżej ale już wiadomo kto będzie gospodarzem przyszłorocznej edycji. Po wycofaniu się Australii ze starań o organizację przyszłoroczny COP31 odbędzie się w tureckiej Antalyi. [The Guardian]
Azja
„Plany rozwoju ChRL, które zostały zatwierdzone przez IV plenum KC XX zjazdu KPCh (20–23 października), podkreślają wagę nowoczesnych technologii, wzmacniania potencjału cywilno-wojskowego i poprawy konkurencyjności wobec UE i USA. Zmiany personalne w KC dokonane podczas plenum mogą jednak świadczyć o tym, że te koncepcje nie są w pełni akceptowane w aparacie KPCh. Dymisje w siłach zbrojnych przy tylko jednej nominacji pozwalają sądzić, że problemy dotyczą również reformy sił zbrojnych. Dla UE decyzje plenum oznaczają przede wszystkim konieczność dalszej regulacji chińskiej obecności na wspólnym rynku.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Tydzień temu wspominaliśmy o początkach konfliktu dyplomatycznego pomiędzy Chinami a Japonią. Teraz OSW przygotowało analizę na ten temat, gdzie jest wytłumaczone dlaczego chinom ta eskalacja jest na rękę. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Reforma sądownictwa Xi Jinpinga przyniosła wiele zmian. Dziś, w chińskich sądach można spotkać nowoczesne technologie które mają usprawnić system i wesprzeć sędziów. Wesprzeć, czy raczej ich ograniczyć? O tym, jak Chiny wykorzystują AI w sądownictwie mówi Paulina Uznańska, ekspertka zespołu chińskiego OSW.” [###]
„Nałożenie przez administrację Donalda Trumpa 50-procentowych ceł na towary z Indii i restrykcji wizowych na obywateli tego państwa, a także wzmocnienie współpracy USA z Pakistanem doprowadziło do najpoważniejszego od 25 lat kryzysu w relacjach indyjsko-amerykańskich.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„6 listopada prezydent Donald Trump przyjął w Białym Domu prezydentów pięciu państw Azji Centralnej. Był to drugi szczyt istniejącego od 2015 r. formatu C5+1 na szczeblu głów państw oraz pierwszy, do jakiego doszło w Waszyngtonie. W trakcie wydarzenia i poprzedzających je spotkań podpisano szereg umów bilateralnych oraz porozumień handlowych i inwestycyjnych dotyczących w szczególności ważnych dla gospodarki USA surowców krytycznych” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Filipińska policja i inne służby porządkowe zostały wysłane, aby aresztować 18 osób podejrzanych o udział w aferze korupcyjnej związanej z projektami przeciwpowodziowymi, która wywołała ogromne protesty i zmusiła zamieszanych w nią przywódców politycznych do ustąpienia ze stanowisk – poinformowali w piątek prezydent Ferdinand Marcos Jr. i inni urzędnicy.” [AP News]
Afryka
W Johannesburgu rozpoczął się szczyt G20. Al-Dżazira ma ściągawkę na temat tego kto będzie, kogo zabraknie (m.in Donalda Trumpa) i jakie tematy zostaną najpewniej poruszone. The Guardian pisze o sporach pomiędzy RPA a Stanami Zjednoczonymi związanymi z uroczystym przekazaniem szczytu kolejnemu gospodarzowi, którym są reprezentowane przez urzędnika niższej rangi Stany Zjednoczone. A o tym co znalazło się w oficjalnym oświadczeniu wygłoszonym na otwarciu szczytu przeczytacie w tekście Euronews. [Al-Dżazira], [The Guardian], [Euronews]
„Afrykańskie Centrum Kontroli Chorób (Africa CDC) podało, że liczba przypadków cholery jest trzykrotnie wyższa niż w 2022 r. Prawie 90% z ponad 300 000 przypadków zgłoszonych dotychczas w tym roku dotyczy pięciu krajów, a ponad 7000 osób zmarło na tę chorobę.” [AP News]
„Nieznani sprawcy porwali 215 uczniów i 12 nauczycieli z katolickiej szkoły w środkowej Nigerii. To już drugie masowe porwanie w tym kraju w ciągu tygodnia.” [The Guardian]
„Duduzile Zuma-Sambudla, członkini parlamentu Republiki Południowej Afryki, znalazła się w centrum narastającego skandalu związanego z rekrutacją mężczyzn do walki na Ukrainie. Władze RPA wszczęły dochodzenie w sprawie coraz częstszych doniesień o wysyłaniu młodych ludzi do walki po stronie Rosji pod fałszywym pretekstem.” [TVP World]
„Dwanaście zabytkowych artefaktów zostało oficjalnie zwróconych Etiopii po ponad 100 latach przechowywania przez niemiecką rodzinę. Artefakty, zebrane w latach 20. XX wieku przez ówczesnego niemieckiego wysłannika do Etiopii Franza Weissa i jego żonę Jadwigę, zostały w środę przekazane Instytutowi Studiów Etiopskich Uniwersytetu w Addis Abebie.” [BBC]
„Eswatini po raz pierwszy potwierdziło, że otrzymało od Stanów Zjednoczonych ponad 5 mln dolarów za przyjęcie kilkudziesięciu osób wydalonych w ramach agresywnej kampanii masowych deportacji prowadzonej przez Waszyngton.” [The Guardian]
„Premier Chin Li Qiang rozpocznie w środę dwudniową wizytę w południowoafrykańskiej Zambii, której głównym tematem będzie modernizacja linii kolejowej z czasów zimnej wojny o wartości 1,4 mld dolarów, mająca na celu dalszą poprawę dostępu Chin do kluczowych minerałów.” [AP News]
Ameryka Łacińska
Chociaż w pierwszej turzy wyborów prezydenckich w Chile wygrała kandydatka lewicowa to faworytem drugiej tury jak kandydat skrajnej prawicy. The Guardian opisuje dlaczego tak się dzieje a na łamach Americas Quarterly możecie przeczytać o tym dlaczego należy spodziewać się, że skrajnie prawicowy kandydat po wygranej będzie wprowadzał wszystkich swoich pomysłów – chociaż wydaje się nam, że to nadmiernie optymistyczny scenariusz. [The Guardian], [Americas Quarterly]
„Brazylijski Sąd Najwyższy nakazał prewencyjne aresztowanie byłego skrajnie prawicowego prezydenta Jaira Bolsonaro. Sędzia stwierdził, że Bolsonaro zamierzał uciec na kilka dni przed rozpoczęciem odbywania kary więzienia za próbę przeprowadzenia zamachu stanu.” [Al-Dżazira]
„W piątek władze aresztowały siedmiu ochroniarzy podejrzanych o udział w zabójstwie popularnego burmistrza w środkowo-zachodniej części Meksyku, którego mieli chronić.” [AP News]
„Według prezydenta Gustavo Petro, w zeszłym tygodniu zginęło ośmiu nieletnich rekrutów rebeliantów po tym, jak rząd Kolumbii rozpoczął nową ofensywę wojskową przeciwko wpływowej grupie zbrojnej.” [Al-Dżazira]
„Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump obiecuje rozprawić się z nielegalnym handlem narkotykami z Ameryki Łacińskiej. W tym tygodniu na plaży w północno-wschodniej części Meksyku pojawiły się oddziały amerykańskie, które umieściły znaki informujące, że obszar ten jest »zajęty« przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych.” Co się właściwie stało na meksykańskiej plaży stara się wytłumaczyć [Al-Dżazira].
Ameryka Północna
„W piątek Zjednoczone Emiraty Arabskie ogłosiły, że zainwestują w Kanadzie do 50 miliardów dolarów w ramach programu obejmującego projekty z dziedziny sztucznej inteligencji, energetyki i górnictwa.” [Reuters]
„Jedenaście osób zostało rannych, w tym dwie w stanie krytycznym, gdy niedźwiedź grizzly zaatakował grupę uczniów i nauczycieli na szlaku turystycznym w Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie.” [The Guardian]
„Niecały tydzień po tym, jak prezydent Donald Trump potępił republikankę Marjorie Taylor Greene ze stanu Georgia, ogłosiła ona, że 5 stycznia zrezygnuje z mandatu w Kongresie.” Wygląda na to, że rezygnacja Greene z polityki jest póki co największym skutkiem ujawnienia maili Epsteina. [AP News]
„Dziesiątki osób, które przez lata komunikowały się z przestępcą seksualnym Jeffreyem Epsteinem, są obecnie przedmiotem śledztwa w sprawie ich relacji na podstawie e-maili, które ustawodawcy udostępnili opinii publicznej.” Kto znany był w mailach Epsteina? USA Today ma dla Was ściągawkę. [USA Today]
Jesteście ciekawi jak wyglądała skrzynka mailowa Jeffreya Epsteina? Możecie teraz to zobaczyć! Pewien internauta wykorzystał ujawnione niedawno maile i stworzył stronę, która symuluje właśnie skrzynkę pocztową zmarłego przestępcy. [JMail]
„Biały Dom interweniował w sprawie oskarżonego o handel ludźmi w celach seksualnych Andrew Tate’a podczas federalnego śledztwa.” Wygląda na to, że istnieje międzynarodówka gwałcicieli i należą do niej ci, którzy najgłośniej oskarżają o członkostwo innych. Innymi słowy historia o tym jak administracja Trumpa pomagała braciom Tate. [Pro Publica]
„Niecały rok przed wyborami uzupełniającymi urzędnicy wyborczy ze stanów i lokalnych władz obu głównych partii politycznych aktywnie przygotowują się na ewentualność ingerencji ze strony rządu federalnego kierowanego przez prezydenta Trumpa.” Artykuł NPR skupia się na tym, że nikt nie jest pewien jak ingerencje ze strony administracji Trumpa będą wyglądać. [NPR]
Burmistrz-elekt Nowego Jorku odwiedził Donalda Trumpa w Białym Domu. Po miesiącach wymieniania się obraźliwymi komentarzami ich spotkanie było zaskakująco przyjazne, co zszokowało wiele osób. [Al-Dżazira]
Oceania
„Wpływowa katolicka uczelnia w Sydney jest przedmiotem dochodzenia prowadzonego przez organ regulacyjny ds. szkolnictwa wyższego w związku z serią komentarzy dwóch wybitnych naukowców popierających politykę białej Australii i wzywających Australijczyków pochodzenia anglosaskiego i Europejczyków do stworzenia »superwiększości« w tym kraju.” Katolicka szkoła i skrajnie prawicowe poglądy? Nie wiemy jak Wy ale my nie jesteśmy zaskoczeni. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
„W sobotę prezydencja Brazylii podczas konferencji COP30 przeforsowała kompromisowe porozumienie klimatyczne, które zwiększy finansowanie dla biednych krajów borykających się z globalnym ociepleniem, ale pomija kwestię paliw kopalnych, które są jego przyczyną.” [Reuters]
„Emisje w UE w drugim kwartale 2025 r. spadły o 0,4 proc., przy jednoczesnym wzroście gospodarki o 1,3-proc. Największe spadki dotyczyły energetyki, a emisje wzrosły jedynie w gospodarstwach domowych.” [Obserwator Gospodarczy]
„Według dokumentów sądowych ujawnionych w piątek, handel ludźmi w celach seksualnych na platformach Meta był zarówno trudny do zgłoszenia, jak i powszechnie tolerowany.” Który to już raz czytamy o tym, że platformy Marka Zuckerberga tolerowały czy wręcz wspierała nielegalne działania? [Time]
Nauka i technologia
„Jeśli zamierzasz podważyć konsensus naukowy, lepiej zapoznaj się z tematem. Większość z nas zazwyczaj tego nie robi, więc racjonalną strategią jest zazwyczaj podporządkowanie się konsensusowi ekspertów. Przeciwstawianie się konsensusowi jest w porządku; często właśnie w ten sposób dokonuje się postęp. Jednak aby robić to w sposób odpowiedzialny, potrzebna jest wiedza specjalistyczna.” Alex Tabarrok opisuje badanie, które wskazuje na to, że osoby kwestionujące konsensus naukowy są właśnie tymi najgorzej poinformowanymi. [Marginal Revolution]
Czy w przyszłości insulinę będzie można podawać za pomocą kremu? Ostatnie badania wskazują, że sposób podania tej substancji do niedawna uważany za niemożliwy może być jednak w zasięgu naszych możliwości. [Science Alert]
„Chorzy na mukowiscydozę jeszcze niedawno umierali w wieku kilku, kilkunastu lat. Jedynym ratunkiem był przeszczep płuc i serca. Dziś chorobę skutecznie się leczy, ale nie są to lekarstwa dla wszystkich i niektórzy pacjenci nadal umierają. Jak doszło do przełomu?” Na temat przełomów w leczeniu mukowiscydozy OKO.press rozmawia z dr. Aleksandrem Edelmanem. [OKO.press]
Jak to jest z bezpieczeństwem leków? Czy możemy ufać nowym substancjom w nich zawartych? Jak wygląda proces dopuszczenia leków do obrotu, a także jakim kontrolą podlegają kolejne serie dopuszczonego już leku? Opowiada o tym wszystkim dr n. med. Elżbieta Bylina, dyrektorka Centrum Rozwoju Badań Klinicznych w Agencji Badań. [###]
„Sztuczny język na bazie żelu może określić ostrość szerokiej gamy potraw, od łagodnej papryki po bardziej groźną papryczkę chili z kuchni syczuańskiej. Urządzenie to, jak donoszą naukowcy w czasopiśmie ACS Sensors, może być sekretem określania poziomu ostrości potraw bez narażania ludzkich kubków smakowych.” [Nature]
Silnik samolotu pasażerskiego wydaje się być w miarę zwykłym urządzeniem. Przecież są ich na świecie dziesiątki tysięcy. Jednak panujące w nich warunki spalania paliwa wymusiły design, który jest bardzo kreatywnym kawałkiem inżynierii. Wewnątrz silnika panują temperatury, które przekraczają temperaturę topnienia materiałów, z których silnik jest wykonany. Jak to możliwe? W fascynująca podróż do wnętrza silnika samolotu zaprasza kanał Veritasium. [###]
„W swojej nowej książce Nanocosmos: Journeys in Electron Space artysta i pisarz Michael Benson przekształca naukowe obrazy w dzieła sztuki, uchwycając skomplikowane naturalne wzory, które budzą podziw i zachwyt. Dołącz do prowadzącej Kendry Pierre-Louis i odkryj, jak nauka i kreatywność przenikają się w najmniejszych skalach naszego wszechświata.” [###]
Idee, kultura, społeczeństwo
Czy pomoc rozwojowa ma sens? To jest pytanie przewodnie tego odcinka podcastu Miłosza Szymańskiego. Rozmawia on z Justyną Janiszewską z Fundacji Solidarności Międzynarodowej, która opowiada o tym co robi, dlaczego to ma sens oraz z jakimi problemami się często boryka. [###]
The Guardian ma reportaż o społeczności, które wabi kobiety w ciąży chcące urodzić jak najzdrowsze dziecko i przekonuje je do całkowitego zrezygnowania ze współczesnej medycyny w czasie ciąży i porodu. Jak możecie się domyślić kończy się to śmiercią noworodków a influencerki które kierują społecznością zarabiają na tym pieniądze. [The Guardian]
Dziesiąty już docinek historii nazistów opowiadanej przez podcast Za Rubieżą opowiada o tym jak przemoc zagościła w Niemieckiej polityce tuż po (a nawet w trakcie) pierwszej wojny światowej i jak wpływało to na rozwój nazizmu właśnie. O zmęczeniu wojną, głodzie, desperacji, pierwszym kanclerzu po upadku cesarstwa, układach z armią i m.in. Róży Luksemburg [###]
„W najnowszym odcinku nawiązuje do filmu «Norymberga», który trafi do polskich kin już 28 listopada. Z okazji premiery postanowiłem opowiedzieć tę historię tak, jak wyglądała naprawdę. Dzięki temu — zanim obejrzycie film — będziecie mogli porównać, co wydarzyło się w rzeczywistości, a co jest elementem filmowej fikcji. W 1945 roku w Norymberdze stanęli przed sądem najwyżsi funkcjonariusze III Rzeszy. Najważniejszym z nich był Hermann Göring, były szef Luftwaffe. Na czas procesu przebywał w więzieniu sąsiadującym z Pałacem Sprawiedliwości będącym pod stałą obserwacją strażników oraz amerykańskiego psychiatry Douglasa Kelley’ego. Kelley przebadał umysły wielu zatrzymanych nazistów, przeprowadził też testy psychologiczne samego Göringa. Czy były dowódca Luftwaffe był genialny, czy tylko niezwykle sprytny? Wśród lekarzy nie było co do tego zgody. W odcinku zobaczycie również, jak Göring i pozostali oskarżeni zareagowali na projekcję filmu prezentującego zbrodnie obozów koncentracyjnych. Opowiem też, kto i w jaki sposób przekazał Göringowi kapsułkę z cyjankiem... to jeden z najbardziej tajemniczych momentów procesu.” [###]