Wydanie 265, 29.11.2025
To z awanturą o wyrok TSUE, pożarem w Hongkongu oraz Andrzejkami
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„— Podejrzani o szpiegostwo przeciwko Polsce na rzecz obcego wywiadu podczas przesłuchania przyznali się do większości czynów — poinformował rzecznik Prokuratury Krajowej Przemysław Nowak, odnosząc się do sprawy pięciorga osób zatrzymanych przez ABW. Prokurator wyjaśnił, że przestępstwa miały miejsce w 2024 r. Służby poinformowały wcześniej, że trzy osoby trafiły do tymczasowego aresztu.” [Onet]
Małżeństwa jednopłciowe w Polsce. Prawica w histerii, rząd chce wykonać wyrok TSUE [Doniesienia z putinowskiej Polski], [###]
Na łamach OKO.press możecie też przeczytać wywiad na ten temat przeprowadzony z Prof. Łętowską. [OKO.press]
„Fundacja Magdaleny Ogórek buduje na Dolnym Śląsku Muzeum Sztuki Zagrabionej, która ma ukazywać dzieła skradzione przez nazistów trakcie II wojny światowej. Obiekt jest bliski otwarcia, tymczasem trwa prokuratorskie śledztwo ws. dotacji, które uzyskano na jego stworzenie – podaje TVN 24.” [Money]
„Według danych NFZ w części sal porodowych w Polsce krocza nacina się nawet u 99,6 proc. pacjentek. A to nie jest zgodne z żadnymi standardami opieki okołoporodowej. Zapytałam wszystkie szpitale z czołówki rankingu o to, czy i dlaczego masowo stosują tę procedurę. Oto odpowiedzi, które przeczą danym NFZ” [OKO.press]
„Przy drodze leżały zwłoki, obok odcięte racice i skóra. Tak myśliwi walczą z ASF” Może i myśliwi nie są w stanie walczyć z afrykańskim pomorem świń (ASF) ale za to państwo płaci im za prawie miliony złotych. [OKO.press]
„Repolonizacja części Polaków to będzie jedno z najtrudniejszych zadań, które będzie trzeba wykonać – zagroził poseł PiS Przemysław Czarnek. Słowa kierował zwłaszcza do części mieszkańców i radnych Wrocławia” [OKO.press]
Dr Natalia Pitala krytycznie analizuje raport o polskim trotylu w Gazie i reakcję propalestyńskich aktywistów
Jeśli ten raport szokuje, to nie ładunkiem informacyjnym, ale połączeniem znanych już faktów w narrację, która prowadzi do oskarżenia Polski o współudział w zbrodni ludobójstwa.
„W dzisiejszym odcinku Andrzej Bobiński i Wojciech Szacki zastanawiają się, co przyczyniło się do ostatnich sondażowych wzrostów Koalicji Obywatelskiej, dlaczego zmieniają się nastroje obywateli i czy rządzący mogą mieć nadzieję na wygraną w wyborach w 2027 r.” [###]
„Drużyna Brauna składa się raczej z byłych pisowców niż byłych mentzenistów czy narodowców. To arcykatolicka prawica »starej daty«, która na pierwszym miejscu stawia restrykcyjnie pojmowaną religię i ultratradycjonalizm, a nie libertariański wolny rynek czy ideologię narodową.” [Krytyka Polityczna]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Rosjanie oskrzydlają Hulajpole. 1371. dzień wojny
„Największy od lat skandal korupcyjny na Ukrainie – tzw. Operacja Midas – uderza w najbliższe otoczenie prezydenta Zełenskiego. W centrum uwagi znalazł się Andrij Jermak, szef jego kancelarii i jedna z najbardziej wpływowych postaci ukraińskiej polityki. Czy to początek końca jego potęgi? A może tylko kolejna odsłona walk frakcyjnych? W rozmowie z Tadeuszem Iwańskim i Marcinem Jędrysiakiem analizujemy konsekwencje skandalu dla ukraińskiego państwa i jak wygląda sytuacja wewnętrzna w czasie prowadzenia rozmów pokojowych” [###]
„Obserwujemy kolejną aktywizację wokół tematu pokoju na Ukrainie. W ostatnich dniach wyciekł plan pokojowy, który ma być propozycją administracji USA. O co chodzi w tych negocjacjach? Czy wojna Ukraina-Rosja rzeczywiście może się zakończyć? Jak dziś wygladają rozmowy Rosja-Ukraina? Na te i inne pytania odpowiadają eksperci OSW” [###]
„Według trzech źródeł zaznajomionych z tą sprawą, opublikowany w zeszłym tygodniu 28-punktowy plan pokojowy popierany przez Stany Zjednoczone, mający na celu zakończenie wojny na Ukrainie, został opracowany na podstawie dokumentu przygotowanego przez Rosję i przedłożonego administracji Trumpa w październiku.” [Reuters]
„Jeśli Rosja wygra. Scenariusz” – to tytuł książki, który opisuje jeden ze scenariuszy rozstrzygnięcia wojny w Ukrainie. Rozważania nad scenariuszem oraz wynikające z niego konsekwencje przedstawia Miłosz Szymański z podkastu Za Rubieżą. Książka nie ma na celu straszyć ale zarysować pewien scenariusz, aby uświadamiać czytelnika (pewnie dużo bardziej Zachodniego niż tego z Europy Środkowo-Wschodniej) odnośnie konsekwencji jakie może za sobą nieść taki rozwój wydarzeń, a także jakie wydarzenia przybliżą jego realizację. [###]
„Wraz ze wzrostem liczby ofiar wzrasta liczba rekrutów. Trzy kobiety opowiadają, dlaczego zgłosiły się do służby na brutalnym polu walki.” The Guardian ma ciekawy wywiad z trzema ukraińskimi pilotkami dronów. [The Guardian]
Europa
„Parlament Europejski osiągnął porozumienie w sprawie Europejskiego Programu Przemysłu Obronnego (EDIP), który ma zapewnić autonomię obronną UE w obliczu rosnącego zagrożenia ze strony Rosji i niepewnej postawy Stanów Zjednoczonych. Posłowie podkreślali, że bezpieczeństwo kontynentu nie może zależeć od zewnętrznych partnerów.” [Euractiv]
„Ministrowie kultury państw Unii Europejskiej chcą przyjąć w piątek w Brukseli konkluzje dotyczące dostępu do wiarygodnych informacji w ramach Europejskiej Tarczy Demokracji. Jednym z jej elementów ma być walka z dezinformacją w mediach publicznych. Weto zapowiedziały Węgry.” [Wirtualne Media]
„Parlament Europejski poprzez zmianę prawa w kwestii głosowania chce dać przykład parlamentom krajowym. Ma to zapobiec takim absurdalnym sytuacjom, jak ta, do której doszło piętnaście lat temu we Włoszech.” Polecamy tekst chociażby dla samego fragmentu z włoską historią. [Euractiv]
„Komisarz UE ds. mieszkalnictwa powiedział Euronews, że Komisja Europejska zajmie się kryzysem mieszkaniowym, biorąc pod uwagę inwestycje, politykę energetyczną, społeczną i rynku wewnętrznego, a także zasady pomocy państwa.” [Euronews]
Serbskim rafineriom, w wyniku amerykańskich sankcji na Gazprom, skończyła się ropa. Na ten moment pozostają w trybie pracy „na wolnych obrotach” – instalacje pozostają nagrzane ale nie przepracowują ropy. Ministra energii Dubravka Đedovićmówi, że liczy na szybki powrót rafinerii do pracy w wyniku czasowego zwolnienia sankcji na serbskiego monopolistę naftowego, firmę NIS, w której ponad 50% posiadają Rosjanie. [Reuters]
Tydzień temu mieliśmy dla Was wywiad w OKO.press o potencjalnym końcu Orbána. Chociaż uwierzymy w to dopiero jak zobaczymy na własne oczy to miło o tym czytać więc mamy dla Was kolejny tekst. Tym razem VSquare ma tekst węgierskich analityków, którzy przedstawiają wszystkie czynniki jakie działają na korzyść premiera Węgier i jego rządu. [VSquare]
„Premier Węgier Viktor Orban rozmawiał na Kremlu z rosyjskim przywódcą Władimirem Putinem o dostawach surowców energetycznych i ewentualnym zorganizowaniu w Budapeszcie szczytu przywódców Rosji i USA – podały media. Orban podkreślił, że rosyjska energia nadal będzie kluczowym źródłem dla Węgier.” [TVN24]
„Jeszcze do niedawna na pytanie o zawieszenie Węgier w prawach członka UE europosłowie KO odpowiadali: a po co? Choć głosowali za domagającymi się tego raportami PE, argumentowali, że to »opcja atomowa«, a współpraca z Budapesztem jakoś się układa, weta Orbána udaje się jakoś obejść. Dziś koalicja jest gotowa przyjąć bardziej pryncypialne stanowisko.” Byłoby miło gdyby UE zajęła się bardziej stanowczo tym jak Węgry sabotują wspólnotę ale, niestety, europejskie młyny mielą powoli. [OKO.press]
„Prezydent Emmanuel Macron ogłosił w czwartek nowy program mający na celu wzmocnienie francuskich sił zbrojnych poprzez szkolenie tysięcy ochotników w wieku 18 i 19 lat, które rozpocznie się w przyszłym roku. Jest to część szerszej odpowiedzi na obawy związane z zagrożeniem ze strony Rosji dla krajów europejskich wykraczającym poza wojnę na Ukrainie.” [AP News]
„23 listopada w przedterminowych wyborach prezydenckich w Republice Serbskiej (RS; część składowa Bośni i Hercegowiny – BiH) zwyciężył Siniša Karan. Według wstępnych wyników podanych przez Centralną Komisję Wyborczą wywodzący się ze Związku Niezależnych Socjaldemokratów (SNSD) polityk zdobył 50,3% głosów. Branko Blanuša – jego główny rywal, kandydat wystawiony przez Serbską Partię Demokratyczną (SDS) i wspierany przez ugrupowania opozycyjne – uzyskał 48,36% poparcia. Frekwencja wyniosła blisko 35% i była o 18 p.p. niższa niż podczas głosowania w 2022 r. Karan będzie sprawował funkcję prezydenta RS do czasu wyborów powszechnych w październiku 2026 r. Przedterminowe wybory odbyły się wskutek usunięcia Milorada Dodika z urzędu po uprawomocnieniu się wyroku Sądu BiH.” Zwycięzki Siniša Karan jest kandydatem właśnie Dodika. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„W politologii prześladowania prodemokratycznych aktywistów na emigracji przez państwo autorytarne określa się mianem represji transgranicznych. Czeczeńscy mężczyźni, wspierani przez putinowskiego wasala Kadyrowa, systematycznie próbują zniszczyć życie kobietom, które uciekają przed przemocą domową. Porwania i »zabójstwa honorowe« od lat są rosyjską rzeczywistością. Dziś przemoc rozlewa się poza granice Rosji.” [Krytyka Polityczna]
Bliski i Środkowy Wschód
Podczas rajdu na Zachodnim Brzegu izraelscy żołnierze zostali nagrani jak dokonali de facto egzekucji dwóch Palestyńczyków, który w pełni współpracowali z żołnierzami, nie byli uzbrojeni i wykonywali polecenia. Izraelska armia zapowiedziała wszczęcie postępowania wyjaśniającego. Izraelski minister bezpieczeństwa wewnętrznego Itamar Ben-Gwir skomentował zajście słowami „terroryści muszą umrzeć”. [The Guardian]
Siły izraelskie dokonały rajdu na syryjską wioskę i otworzyły ogień do mieszkańców. Jak poinformowała strona syryjska. zginęło co najmniej 13 osób. Strona izraelska informuje, że był to wyprzedzający atak na terrorystów. [AP News]
„Liczba Palestyńczyków umierających w izraelskich aresztach wzrosła do prawie 100 osób od początku wojny w Strefie Gazy. Jak wynika z raportu z raportu organizacji organizacji Lekarze na rzecz Praw Człowieka – Izrael systematyczna przemoc i odmowa opieki medycznej w więzieniach i aresztach przyczyniły się do wielu zbadanych przez nią zgonów.” [AP News]
„Wybory parlamentarne zaplanowane na październik 2026 r. będą dla izraelskich sił politycznych pierwszą od wybuchu wojny w Strefie Gazy okazją do odnowienia mandatu społecznego. Sondaże wskazują, że koalicja Benjamina Netanjahu utraci większość, co może skłaniać rząd m.in. do jeszcze większej instrumentalizacji polityki zewnętrznej na potrzeby walki wyborczej. Szanse opozycji zależą od stopnia jej konsolidacji i skuteczności przekazu nowych partii. Prawdopodobne jest nasilenie zewnętrznych wpływów podczas kampanii wyborczej, zwłaszcza ze strony USA.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Papież Leon odbywa pielgrzymkę do Turcji i Libanu. Na brzegu jeziora İznik, miejscu w którym odbywał się sobór nicejski i w 325 roku zostało tam przyjęte nicejskie wyznanie wiary wezwał do jedności chrześcijan. W Stambule wszedł do niebieskiego meczetu bez butów, jednak nie modlił się w jego wnętrzu. W niedzielę jedzie do Libanu, który mierzy się z wieloletnim kryzysem gospodarczym i politycznym. [France 24], [NPR]
„Od przejęcia władzy w Syrii przez Ahmada asz-Szarę minęło już jedenaście miesięcy. Pierwszy rok nowej władzy przyniósł pewne sukcesy. Jedną z największych porażek nowej władzy jest z kolei niezdolność do zatrzymania fali przemocy. Ta po raz kolejny została skierowana przeciwko Alawitom, którzy domagają się działań od nowej władzy.” [Konflikty]
Kryzys wodny wokół irańskiej stolicy pogłębia się. CSIS prezentuje zdjęcia satelitarne, które pomagają zrozumieć skalę problemu. To jednak nie jest jedyny problem Teheranu – zanieczyszczenie powietrza osiąga obecnie poziomy, przy których lokalne władze zalecają ograniczenie aktywności i czasu przebywania na „świeżym” powietrzu. [Center for Strategic and International Studies], [Radio Liberty]
„Iran wprowadzi nowy próg cenowy benzyny, podnosząc koszt paliwa zakupionego poza miesięcznym limitem do 50 000 riali (około 4 centów na irańskim rynku walutowym) za litr. W ramach zmienionej struktury kierowcy nadal będą otrzymywać 60 litrów miesięcznie po dofinansowaniu w wysokości 15 000 riali. Drugi próg, 100 litrów, będzie nadal dostępny za 30 000 riali za litr. Część ekonomistów podkreśla, że są to kwoty niższe niż sam koszt paliwa wynoszący w okolicy 100-150 tysięcy riali. [AP News], [DW]
Azja
„Obecnie wiadomo, że co najmniej 128 osób zginęło w wyniku katastrofalnego pożaru, który strawił wiele wieżowców w Hongkongu.” Z artykułu BBC dowiecie się co się stało i jakie są prawdopodobne przyczyny tego pożaru. CNN ma dłuższy materiał gdzie z pomocą zdjęć i infografik opisuje wybuch pożaru or jego błyskawiczne rozprzestrzenianie się po kompleksie budynków. [BBC], [CNN]
Pisaliśmy (chyba nawet więcej niż raz) o działaniach służb przeciwko oszustom internetowym, którzy przetrzymywali ludzi zmuszanych do niewolniczej pracy w swoich kompleksach na pograniczu Tajlandii i Mjanmy. WIRED teraz donosi, że jedno z ostatnich działań birmańskiej junty wojskowej (przypominamy, że w kraju panuje wojna domowa) zdaje się być jedynie działaniem propagandowym a nie prawdziwą walką z oszustami wykorzystującymi pracę niewolniczą. [WIRED]
„W czwartek państwowe media poinformowały, że junta w Mjanmie ułaskawi lub wycofa zarzuty wobec łącznie 8665 osób, umożliwiając im udział w zbliżających się wyborach, które kraje zachodnie i organizacje praw człowieka uznały za fikcyjne.” [Reuters]
„Liczba ofiar śmiertelnych niszczycielskich powodzi i osunięć ziemi w Azji Południowo-Wschodniej wzrosła w sobotę do ponad 460 osób, podczas gdy w Indonezji, Tajlandii i Malezji trwały prace porządkowe oraz akcje poszukiwawcze i ratownicze.” Przeczytacie o tym w artykule The Guardian ale warto też dodać, że w ciągu ostatniego tygodnia były także powodzie w Wietnamie gdzie w ich wyniku straciło życie prawie 100 osób. [The Guardian], [BBC]
Afryka
„»Ludobójstwo chrześcijan« w Nigerii stało się jednym z kluczowych tematów debaty publicznej wśród amerykańskich konserwatystów. Choć jest on oparty na uproszczeniach i nadinterpretacjach, determinuje politykę USA względem tego kraju. Możliwe, że dążenie Donalda Trumpa do podjęcia zdecydowanych działań doprowadzi do sankcji i ataków z powietrza przeciw grupom ekstremistycznym w Nigerii. Władze nigeryjskie próbują odwieść USA od podejścia konfrontacyjnego i skłonić do współdziałania w zwalczaniu zagrożeń bezpieczeństwa, co jest też spójne z podejściem UE.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
W Gwinei Bissau doszło do zamachu wojskowego i prezydent został odsunięty od władzy. AP News ma artykuł, z którego dowiecie się najważniejszych informacji o tym zdarzeniu. Co ciekawe są głosy różnych polityków z tego regionu, że przewrót jest ustawiony i de facto fałszywy. Chociaż ciągle nie ma na to dowodów to jest to ciekawy wątek, o którym pisze BBC. [AP News], [BBC]
„Gwinea Bissau dołączyła do rosnącej listy krajów afrykańskich, w których od 2020 r. władzę przejęli wojskowi.” Jeśli macie uczucie deja vu gdy piszemy o przewrocie w afrykańskim państwie to trudno Wam się dziwić. AP News ma zestawienie wszystkich zamachów stanu, które zostały dokonane od roku 2020. [AP News]
„Nieznani sprawcy porwali 215 uczniów i 12 nauczycieli z katolickiej szkoły w środkowej Nigerii. To już drugie masowe porwanie w tym kraju w ciągu tygodnia.” [The Guardian]
Tydzień temu pisaliśmy o sporach pomiędzy RPA a Stanami Zjednoczonymi związanymi z uroczystym przekazaniem szczytu G20 kolejnemu organizatorowi. Teraz Trump mówi, że afrykańskie państwo nie zostanie zaproszone na szczyt G20 w roku 2026. [Reuters]
„Według badań opublikowanych w czwartek, liczba zagrożonych wyginięciem afrykańskich słoni leśnych jest o tysiące większa niż wcześniej sądzono, dzięki nowej metodzie liczenia opartej na DNA wyekstrahowanym z ich odchodów.” [Reuters]
„Córka byłego prezydenta Republiki Południowej Afryki Jacoba Zumy zrezygnowała z mandatu poselskiego w związku z zarzutami, że podstępem nakłoniła 17 mężczyzn do walki po stronie Rosji jako najemnicy na Ukrainie.” [BBC]
Ameryka Łacińska
„W niedzielę w Hondurasie odbędą się wybory parlamentarne, którym towarzyszą zarzuty dotyczące oszustw wyborczych oraz interwencja Stanów Zjednoczonych.” O trudnej sytuacji w spolaryzowanym kraju możecie przeczytać zarówno w tekście CNN jak i Americas Quarterly. [CNN], [Americas Quarterly]
„Wytrwałość archeologa z Florydy, trwająca dziesiątki lat, pomogła rozwiązać jedną z najbardziej zagadkowych tajemnic geograficznych Peru: pochodzenie i przeznaczenie tak zwanego Pasma Dziur w górzystej dolinie Pisco.” [The Guardian]
C. Stanish/University of Sydney/Cover Images Jair Bolsonaro zaczął odbywać wyrok 27 lat więzienia za plan dokonania przewrotu wojskowego po przegranych wyborach. Poza nim wyroki odsiadują także jego współpracownicy (przynajmniej ci, którym nie udało się uciec z kraju). Mimo wezwań, żeby opinia publiczna „obroniła największego brazylijskiego polityka” nie ma śladów protestów na ulicach. [The Guardian]
Wygląda jakby Stany Zjednoczone szykowały się do ataku na Wenezuelę. Ciągle nie wiemy czy on nastąpi ale The Guardian ma ciekawy materiał, który podsumowuje w jaki sposób operacje wojskowe (należałoby powiedzieć zbrodnie wojenne) na karaibskich wodach oraz wzmacnianie obecności wojskowej w tym regionie służy do wywierania coraz większego nacisku na władze Wenezueli. [The Guardian]
„Prezydent Peru José Jerí powiedział w piątek, że jego rząd ogłosi stan wyjątkowy wzdłuż południowej granicy kraju i wysyła więcej sił zbrojnych do tego obszaru, bo sporo migrantów z Wenezueli rusza na północ z Chile, gdzie podczas napiętej kampanii prezydenckiej wzrosły nastroje antyimigranckie.” [AP News]
„Sąd Najwyższy Peru skazał byłego prezydenta Pedro Castillo na 11,5 roku więzienia za spiskowanie w celu wywołania buntu w 2022 roku, kiedy to próbował rozwiązać Kongres, podczas gdy ustawodawcy przygotowywali się do postawienia go w stan oskarżenia.” [AP News]
Ameryka Północna
„Widoczna demonstracja białych nacjonalistów na ruchliwym wiadukcie w pobliżu centrum Londynu w Ontario w niedzielne popołudnie budzi niepokój świadków i ekspertów śledzących zachowania ekstremistów.” Skrajna prawica panoszy się coraz bardziej. Jeśli nie kojarzycie terminu „remigracja” to polecamy stronę na Wikipedii. [CBC]
W stolicy Stanów Zjednoczonych doszło do strzelaniny, dzień jak co dzień wydawałoby się. Jednak w związku z tym, że strzelającym był migrant a ofiarami dwójka członków Gwardii Narodowej to administracja Trumpa i sam prezydent wykorzystali okazję do drastycznego zaostrzenia zarówno retoryki jak i polityki migracyjnej. Strzelec był Afgańczykiem, który współpracował w Afganistanie z amerykańskimi służbami, Trump w jednej ze swoich wypowiedzi miał pretensje do Bidena, że sprowadził do kraju Afgańczyków, którzy współpracowali z amerykanami. [The Guardian], [NPR]
„Historyczna sprawa karna w stanie Georgia przeciwko prezydentowi Trumpowi i kilkunastu jego sojusznikom, którzy próbowali unieważnić wyniki wyborów w 2020 roku, oficjalnie dobiegła końca.” Przypominamy, że chodzi o telefon Trumpa, który w rozmowie telefonicznej pytał się stanowego polityka czy nie znajdzie mu takiej liczby głosów, która dałaby mu zwycięstwo w tym stanie. [NPR]
Republikanie odkryli nowego wroga, są to systemy bezpieczeństwa w autach. Według nich pozbycie się ich to jedyny sposób żeby auta były tańsze. [Futurism]
„Trzyosobowa załoga amerykańsko-rosyjska rozpoczęła misję na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej po tym, jak w czwartek została tam wysłana rosyjskim statkiem kosmicznym.” [AP News]
„Gubernator Teksasu Greg Abbott, od dawna obrońca praw stanowych, popiera dążenia Trumpa do rozszerzenia uprawnień prezydenta. Obrona suwerenności Teksasu odgrywa kluczową rolę w tożsamości politycznej Abbotta. Pomógł jednak Trumpowi w osłabieniu uprawnień stanów w zakresie wyborów, działań policji i rozmieszczenia Gwardii Narodowej.” [ProPublica]
„Z analizy trzech ekonomistów wynika, że cła Donalda Trumpa szybko i wyraźnie podbiły ceny w USA. W sklepach detalicznych od marca do początku października na skutek polityki gospodarczej prezydenta Stanów Zjednoczonych importowane towary podrożały o 6 proc., a dobra krajowe o 4,27 proc.” [Obserwator Gospodarczy]
Oceania
„Według najnowszego rocznego raportu Centrum Doskonałości Badawczej ds. Kontroli Raka Szyjki Macicy (C4) przy NHMRC, które śledzi kluczowe wskaźniki dotyczące raka szyjki macicy w całej Australii, kraj ten jest na dobrej drodze do wyeliminowania tej choroby, ale przyszłe postępy mogą zostać zniweczone przez spadek wskaźników szczepień przeciwko HPV i badań przesiewowych szyjki macicy.” [Oncology News]
„Ostatnie badania wykazały, że mniej niż jedna trzecia mieszkańców Australii uważa, że »można ufać osobom sprawującym władzę«.” Chociaż postrzega się Australię jako państwo dość odporne na erozję norm demokratycznych to nie jest tak, że nic nie może im zagrozić. O tym jak można je zabezpieczyć pisze [The Diplomat].
Nowa Zelandia ma plan eradykacji zdziczałych kotów żyjących na jej wyspach. Szacuje się, że jest ich około 2,5 miliona i co potwierdzone, mają destrukcyjny wpływ na lokalną, endemiczną faunę. O ile w niektórych regionach koty były już przedmiotem chwytania i zabijania, obecny program ma wejść na nowy poziom skoordynowania i skuteczności. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Chociaż tydzień temu wspominaliśmy zarówno o szczycie klimatycznym COP30 jak i szczycie G20 to może macie ochotę podsumowania tych wydarzeń w wersji audio? Polski Instytut Spraw Międzynarodowych poświęcił tym wydarzeniom ponad połowę ostatniego odcinka Depeszy PISM. [###]
Jak się broni OpenAI w sądzie przed zarzutem, że ich Chat GPT namawiał nastoletniego użytkownika do samobójstwa, które w końcu popełnił? Otóż twierdzą, że nie są za nic odpowiedzialni ponieważ nastolatek złamał regułami rozmawiając z czatbotem o samobójstwie. [The Guardian]
„Morze Bałtyckie staje się jednym z najciekawszych obszarów w Europie dla rozwoju technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS – Carbon Capture and Storage). Choć jeszcze kilka lat temu ten pomysł budził sporo kontrowersji, dziś coraz więcej państw regionu uznaje go za konieczny element transformacji energetycznej. Szwecja, Dania i Polska już planują wykorzystanie podmorskich wyczerpanych złóż geologicznych do bezpiecznego magazynowania CO₂.” [Obserwator Gospodarczy]
Nauka i technologia
„W niektórych krajach coraz więcej dzieci i dorosłych otrzymuje diagnozę ADHD. Nauka pomaga zrozumieć, dlaczego tak się dzieje i jak najlepiej zapewnić wsparcie.” Nature ma dłuższy tekst, który zwraca uwagę na problemy z dotychczasową diagnozą ADHD, jak diagnozowanie wygląda w różnych państwach oraz stara się odpowiedzieć na pytanie czy wzrost liczby diagnoz jest problemem. [Nature]
Dlaczego w jednym rezerwacie w Tajlandii tygrysy zwiększają swoją liczebność a w innym ich populacja pozostaje prawie niezmieniona? Żeby to zbadać naukowcy postanowili wykorzystać obroże transmitujące sygnał GPS. Co im to da, czego już się dowiedzieli oraz jak dokładnie zakłada się obrożę dzikiemu tygrysowi dowiecie się z tekstu [CNN].
„Obecnie naukowcy rozumieją, że gorączka jest częścią reakcji układu odpornościowego na patogeny, wspólną dla wielu gatunków zwierząt. Chociaż gromadzi się coraz więcej dowodów na to, że gorączka może pomóc w zwalczaniu infekcji, dokładny mechanizm tego działania pozostaje tajemnicą.” NPR opisuje badanie, które postanowiło sprawdzić czy podwyższona temperatura ma wpływ na ptasią grypę. [NPR]
Teleskop w Chile uchwycił oszałamiające nowe zdjęcie kosmicznego motyla (chodzi o mgławicę o tej nazwie). [AP News]
(NSF NOIRLab via AP) Podczas operacji medycznych konieczne bywa wiercenie w ludzkich kościach czy też przewiercenie się przez kości czaszki. Wiertła, jak wiemy z doświadczenia remontowego, wiertarki to potężne narzędzia. Jednak nasze ciało jest pełne ciasno upakowanych delikatnych tkanek, których nie chcemy uszkodzić. Prezentujemy materiał o świetnym innowacyjnym wiertle chirurgicznym, które przechodzi przez kości równie szybko jak standardowe rozwiązania, jednak nie uszkadza tkanek miękkich. [###]
O tym, że niektórzy naukowcy używają czatbotów typu Chat GPT do generowania prac naukowych pewnie słyszeliście. Ale masowe wykorzystywanie czatbotów do pisania recenzji prac naukowych to jednak coś relatywnie nowego. Żeby było zabawniej to Nature opisuje właśnie takie recenzje do prac złożonych na konferencję dotyczącą sztucznej inteligencji. [Nature]
Idee, kultura, społeczeństwo
Australia szykuje się do wprowadzenia w życie zakazu korzystania z mediów społecznościowych dla osób poniżej 16 roku życia już od 10 grudnia, mimo potencjalnego sporu przed sądem najwyższym. AP News pisze o tym więcej zwracając uwagę, że Malezja planuje wprowadzić podobne rozwiązanie w życie od przyszłego roku. Euractiv za to opisuje przyjęty Europarlamencie raport, który namawia do zwiększenia ochrony w internecie dla nastolatków – także za pomocą podobnych rozwiązań jakie wprowadza Australia. [AP News], [Euractiv]
Jak to w tym zaborze pruskim, a szczególnie w Poznaniu bywało? Od legalizmu pruskiego, przez wdrażanie kulturkampf na Ostflucht i na rosnącej roli Polaków w Poznaniu i okolicy, kończąc. O rozwoju, ograniczaniu i modernizacji miasta, które w 1793 liczyło jedynie 12 tysięcy ludzi, a w 1918 około 150 tysięcy. O mieście, które dla odwiedzających je Polaków wyglądało niemiecko, a dla Niemców polsko. Opowiada o tym prof. Przemysław Matusik, dziekan Wydziału Historii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. [###]
„Dziś andrzejki. W związku z tym chcemy porozmawiać o przyszłości i o tym czym różni się poważne przewidywanie przyszłości od wróżbiarstwa. Czy wszelkie próby przewidywania są z góry skazane na porażkę? Czy wszystkie są niepoważne i niewarte uwagi? Jak formułowane są profesjonalne prognozy? Na te i inne pytania odpowiada Karol Wasilewski, kierownik Zespołu Turcji, Kaukazu i Azji Centralnej.” [###]
„Lęk przed matematyką to uczucie napięcia i niepokoju, które może poważnie utrudniać radzenie sobie z liczbami w szkole i codziennym życiu. Mateusz Hohol podkreśla, że zjawisko to może mieć różne nasilenie — od lekkiej obawy po silny strach — i choć nie figuruje w klasyfikacjach zaburzeń psychicznych, bywa zbliżone do fobii. Badania pokazują, że osobom doświadczającym silnego lęku przed matematyką towarzyszą wyraźne reakcje stresowe oraz trudności z funkcjami wykonawczymi potrzebnymi do rozwiązywania zadań. W skali populacyjnej osoby z wysokim poziomem tego lęku rzeczywiście osiągają słabsze wyniki z matematyki. Jednocześnie lęk ten nie oznacza braku zdolności — wiele osób ma potencjał, który blokuje właśnie stres. W swoim wykładzie Mateusz Hohol omawia, skąd bierze się lęk przed matematyką i jak można sobie z nim radzić.” [###]
„Między Bogiem a Hitlerem. Blisko tysiąc kapelanów wojskowych w służbie nazizmu. Ich słowa i ich czyny wobec zbrodni dokonanych przez niemieckie wojsko w czasie II wojny światowej mają wyjątkowe znaczenie dla zrozumienia skomplikowanego uwikłania chrześcijaństwa w nazistowską ideologią i jej ludobójczy charakter.” [OKO.press]
„ Spory graniczne między dwoma komunistycznymi mocarstwami doprowadziły je na skraj otwartego konfliktu. Moskwa przez lata lekceważyła Pekin. Mao nie zamierzał dłużej tego tolerować i systematycznie odsuwał się od ZSRR, coraz wyraźniej akcentując niezależność Chin. Punktem zapalnym stała się wyspa na rzece Ussuri. To tam padły pierwsze strzały. Starcia później przeniosły się również w rejon Sinciangu. W Moskwie rozważano nawet prewencyjne uderzenie nuklearne na Chiny. Ostatecznie nic takiego nie nastąpiło, a obie strony doszły do porozumienia — choć dla żadnej z nich nie było ono satysfakcjonujące. Dlatego relacje chińsko-sowieckie jeszcze przez lata pozostawały napięte.” [###]