Wydanie 268, 20.12.2025
To z pieniędzmi dla Ukrainy, zamachem w Australii oraz tabletkami na odchudzanie
Przypominamy, że najbliższa niedziela jest handlowa. Oraz w związku ze zbliżającymi się świętami życzymy żeby minęły Wam miło.
Jeśli podoba się Wam nasza praca, to tutaj znajdziecie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową – wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
„Trybunał Sprawiedliwości UE 18 grudnia orzekł, że polski Trybunał Konstytucyjny nie jest niezależnym sądem w rozumieniu prawa Unii Europejskiej. Skargę przeciwko Polsce w 2023 roku wniosła Komisja Europejska. TSUE w pełni przychylił się do jej zarzutów. ” [OKO.press]
„Po kilku godzinach burzliwej dyskusji w Sejmie, posłanki i posłowie głosowali nad odrzuceniem weta prezydenta. Nie udało się – nad dobrem zwierząt wygrał interes polityczny” [OKO.press]
„Misjonarze na posłudze w sortowni. Maciej Lisowski, asystent społeczny wiceministra rolnictwa w rządzie PiS, założył ”Zakon Najświętszej Maryi Panny„, by nielegalnie zatrudniać cudzoziemców. »Pomyślałem sobie: a może to tak w Polsce funkcjonuje, to katolicki kraj« – mówi Mateo z Kolumbii”. Szczerze mówiąc to Mateo się bardzo nie myli. [OKO.press]
„Były szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów Michał Dworczyk usłyszał w piątek zarzuty. Prokuratura Okręgowa w Warszawie stwierdziła, że polityk PiS utrudniał śledztwo dotyczące tzw. afery mailowej. – Nie przyznałem się do winy, bo zarzuty są kuriozalne, odmówiłem składania zeznań do czasu zapoznania się z aktami – powiedział po przesłuchaniu polityk.” [Interia]
„Kierowane przez Cenckiewicza BBN opublikowało dokument, który nazywa »przywróconym« raportem komisji Cenckiewicza z 2023 roku o kontaktach między polskimi a rosyjskimi służbami. Jednak to wcale nie jest kopia tego raportu, lecz jego zmieniona wersja. Czy doszło do złamania prawa?” [OKO.press]
Na marginesie warto dodać, że Wyborcza wypuściła artykuł „ujawniający” kulisy odebrania w połowie zeszłego roku Sławomirowi Cenckiewiczowi poświadczenia bezpieczeństwa i dostępu do dokumentów niejawnych. Sprawa sama w sobie według nas mało interesująca ale Press opisuje nękanie jakie z powodu tego tekstu dotknęło dziennikarza, który to opisał. Co ciekawe Cenckiewiczowi nie przeszkadzają groźby śmierci skierowane do dziennikarza w ramach zemsty za szkalowanie jego dobrego imienia. [Wirtualne Media]
„Wołodymyr Zełenski rozmawiał z Donaldem Tuskiem tuż po szczycie Unii, na którym – także dzięki Polsce – zapadła decyzja o udzieleniu Ukrainie 90 mld euro pożyczki reparacyjnej. Zaskakująco dobrze poszło również spotkanie Zełenskiego z Karolem Nawrockim ” Tekst TVN24 wspomina o tym, że Zełenski otrzymał prezent z pałacu prezydenckiego – publikację IPN o Zbrodni Wołyńskiej. Mamy nadzieję, że po angielsku jeśli nie ukraińsku bo wręczenie mu polskiej wersji byłoby dość żałosnym zagraniem PRowym. [OKO.press], [TVN24]
Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił Europejski Nakaz Aresztowania za Marcinem Romanowskim, który ukrywa się na Węgrzech. Jak pierwszy raz o tym usłyszeliśmy to pomyśleliśmy, że prokuratura czegoś nie dopilnowała ale im więcej czytamy o uzasadnieniu sędziego, który podjął takę decyzję oraz o jego wcześniejszych decyzjach to łapiemy się za głowę.
W 2020 roku odmówił wydania pary z Niderlandów, która uciekła do Polski z dzieckiem. (...) Straszył „przerażającą eutanazją” i „patologiczną polityką narkotykową”. Czy była to retorsja wobec Królestwa Niderlandów, które za władzy PiS broniło praworządności w Polsce, czy też kierował się konserwatywnym poglądem?
Kilka lat temu zgodził się też na wydanie do Chin członka zwalczanego przez tamtejsze władze duchowej organizacji Falung Gong. To jednak udało się zablokować prokuraturze.
Co ciekawe ten sam Sędzia zdecydował o tym, że nie wydamy niemcom Ukraińca podejrzewanego o wysadzenie gazociągu Nordstream. Polecamy tekst OKO.press, który nie tylko przybliża postać sędziego Łubowskiego ale także pokazuje problematyczność jego ostatniej decyzji. [OKO.press]
„Aż 96 proc. Puszczy Białowieskiej ma zostać wyłączone z wycinek i polowań – wynika z planu, który resort klimatu przesłał do UNESCO. To jedno z najważniejszych wydarzeń w historii ochrony tego miejsca, które od lat jest areną sporów o wycinki i zakres ingerencji człowieka – oceniają eksperci.” [Interia]
W polskim sejmie nie brakuje posłów przeciętnych czy nawet słabych. Jest jednak postać, która zdaje się znacznie wyprzedzać konkurencję w tej kategorii. Mowa o Konradzie Berkowiczu, człowieku, który... a z resztą, sami zobaczcie zgrabne podsumowanie jego twórczości. [###]
„Nieodebrane telefony, niefortunne wywiady, nieobecności, których mogło nie być... W partii Jarosława Kaczyńskiego znów wrze. O co tak naprawdę chodzi w tej awanturze? Jakie są stawki? Gdzie leżą rzeczywiste podziały? Na czym polega prawdziwy kłopot PiS-u? Bo to nie jeden czy drugi tweet Jacka Kurskiego albo rozmowa Mateusza Morawieckiego są tym kłopotem. ” [###]
Wojna w Ukrainie
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich: Armia ukraińska kontratakuje pod Kupiańskiem. 1392. dzień wojny.
„Gorzki kompromis w sprawie unijnej pomocy finansowej dla Ukrainy. W trakcie szczytu w dniach 18–19 grudnia Rada Europejska (RE) nie zgodziła się na udzielenie Ukrainie tzw. pożyczki reparacyjnej z wykorzystaniem rosyjskich aktywów. Postanowiono jednak zapewnić Kijowowi nieoprocentowany kredyt w wysokości 90 mld euro w oparciu o wspólne zadłużenie zaciągnięte przez UE na rynkach i zabezpieczone jej budżetem. ” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Według Waszyngtonu „90% kwestii spornych między Kijowem i Moskwą zostało rozwiązanych, kanclerz Niemiec mówi o realnej szansie na zawieszenie broni, a 11 przywódców Unii Europejskiej w Berlinie z zadowoleniem przyjęło ”znaczny postęp„ i ”odchodzenie od zbieżności„ między Brukselą, Waszyngtonem i Kijowem. Czy ten optymizm jest tylko iluzją? O tym, na jakim etapie negocjacji pokojowych jesteśmy wyjaśniają eksperci OSW Justyna Gotkowska i Witold Rodkiewicz. [###]
Podpisany przez prezydenta Wołodymyra Zełenskiego 10 grudnia budżet na przyszły rok przewiduje wpływy w wysokości 2,9 bln hrywien (ok. 68,7 mld dolarów) i wydatki na poziomie 4,8 bln hrywien (ok. 113,8 mld dolarów). ponad 55% budżetu i 27% PKB to wydatki obronne. Komentatorzy opisują zaś budżet jako nierealistyczny, który niewystarczająco szacuje potrzebne wydatki państwa. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Mężczyźni walczą na froncie więc kobiety muszą zająć się pracami do tej pory uważanymi za męskie. Brzmi jak jeden z głównych powodów uzyskania równouprawnienia przez kobiety w XX wieku ale opisuje to także to co dzieje się obecnie w Ukrainie. Portal Rubryka opisuje inicjatywę mającą za cel dokształcić kobiety i dziewczyny w zawodach związanych z budownictwem ponieważ brakuje obecnie specjalistów a zapotrzebowanie na nich jest ogromne. [Rubryka]
„Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy pracuje nad stworzeniem mechanizmu umożliwiającego obywatelom Ukrainy mieszkającym za granicą głosowanie w najbliższych wyborach w tym kraju – poinformował 20 grudnia prezydent Wołodymyr Zełenski.” [Kyiv Independent]
„17 grudnia br. na posiedzeniu rozszerzonego kolegium Ministerstwa Obrony Rosji prezydent Władimir Putin i minister obrony Andriej Biełousow podkreślili, że głównym źródłem zagrożeń dla Rosji jest NATO, i wskazali priorytety rozwoju sił zbrojnych na rok następny.” Analiza autorstwa Anny Marii Dyner. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Ukraina i Portugalia nawiązały współpracę w zakresie produkcji dronów morskich, ogłosił 20 grudnia prezydent Wołodymyr Zełenski wraz z premierem Portugalii Luisem Montenegro, który przybył na Ukrainę z pierwszą oficjalną wizytą.” [Kyiv Independent]
„Ukraina po raz pierwszy zaatakowała rosyjski tankowiec należący do floty cieni na Morzu Śródziemnym za pomocą dronów powietrznych, poinformował w piątek przedstawiciel władz, co odzwierciedla rosnącą intensywność ataków Kijowa na rosyjski transport ropy naftowej.” [Reuters]
Europa
„Parlament Europejski poparł inicjatywę obywatelską »Mój głos, mój wybór« i zagłosował za rezolucją w sprawie ustanowienia funduszu solidarnościowego, który wspierałby przeprowadzanie bezpiecznej aborcji.” [TVN24]
„Komisarz ds. klimatu Hoekstra bronił odrzucenia przełomowej propozycji wprowadzenia zakazu stosowania samochodów z silnikami spalinowymi, nazywając ją »inteligentnym, mądrym kompromisem dla klimatu i konkurencyjności«. Tymczasem krytycy twierdzą, że Bruksela wycofuje się ze swojej zielonej agendy.” [Euronews]
„Komisja Europejska ogłosiła, że opóźni podpisanie umowy handlowej z Mercosurem do nowego roku, po tym jak Meloni poprosiła o więcej czasu. Nie ustalono jeszcze daty. Zwolennicy umowy mają nadzieję, że nie zostanie ona ponownie zablokowana.” [Euronews], [OKO.press]
Przed podpisaniem umowy Mercosur (do czego jak piszemy wyżej, nie doszło ostatecznie) odbyły się protesty rolników o czym pisze Al-Dżazira. Nie przeszkodziło to pojawieniu się kilku fejk newsów związanych z protestami o czym donosi Euractiv. [Al-Dżazira], [Euractiv]
„Hiszpańska centroprawica wywołała falę przedterminowych wyborów regionalnych, przyspieszając harmonogram wyborczy w kraju i testując grunt przed wyborami powszechnymi w 2027 r.” [Euractiv]
Dlaczego w litewskim parlamencie przegłosowano poprawkę, która sprawia że usunięcie dyrektora litewskich mediów publicznych będzie zależało od kota? Czy to powód do śmiechu czy może symptom czegoś poważnego? Atlas Świata w tekście z początku grudnia opisują ryzyko organizacji litewskich mediów (jeśli nie pamiętacie kto jest kim w nowym rządzie to polecamy ściągawkę OSW) a Made in Vilnius opisuje proces opóźniania ustawy medialnej za pomocą „śmiesznych” poprawek. [Atlas Świata], [Made in Vilnius]
Nowy rząd Andreja Babiša w Czechach został mianowany przez prezydenta. OSW ma tekst, który opisuje zarówno obecną sytuację wewnątrz rządu jak i opozycji jak i podsumowuje pozycje jakie ten rząd będzie zajmował na arenie międzynarodowej. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Słowacki Sąd Konstytucyjny zawiesił kontrowersyjną ustawę znoszącą urząd ds. ochrony sygnalistów. W ostatnich dniach wywołała ona masowe protesty.” [Euractiv]
„Masowe protesty w Bułgarii doprowadziły do dymisji rządu Rosena Żelazkowa. Ponad 100 tysięcy demonstrantów wyszło na ulice Sofii i innych miast, sprzeciwiając się systemowej korupcji, oligarchizacji państwa i kontrowersyjnemu projektowi budżetu.W tym odcinku opowiemy co się dzieje w Bułgarii, o możliwych scenariuszach przedterminowych wyborów.Czy Bułgaria stoi przed kolejną falą politycznej niestabilności? Kto może wygrać na upadku rządu — liberałowie, nacjonaliści, a może nowa siła związana z prezydentem Rumenem Radewem? O tym opowie Jan Nowinowski- ekspert OSW.” [###]
W Belgradzie miała powstać Trump Tower. Inwestycja prowadzona przez rodzinę Trumpów miała stanąć na miejscu dawnej siedziby ministerstwa obrony narodowej, które zostało zbombardowane w 1999 roku przez samoloty USA. Jednak w wyniku procesu sądowego procedura została wstrzymana przez sąd , który bada sprawę przekroczenia uprawnień przez ministra, który przyspieszał inwestycję usuwając wszelakie administracyjne trudności. Serbski prezydent Aleksandar Vučić mówi o utracie wyjątkowej inwestycji, oraz że stoją za tym siły, które chcą zaszkodzić Serbii. Przypominamy tutaj, że główna serbska rafineria nie pracuje, ze względu na spowodowany sankcjami amerykańskimi brak dostaw ropy. Większościowym udziałowcem głównej serbskiej spółki naftowej są rosyjskie spółki, a sprawa przejęcia bądź sprzedaży odpowiedniego pakietu akcji nie została jeszcze sfinalizowana. [The Guardian]
Mołdawia toczy walkę z rosyjskimi wpływami i usiłuje stopniowo budować państwo i jego siłę. Jednym z kluczowych elementów państwa są jego służby i ich profesjonalizm. O tym jak Polska, poprzez Fundację Solidarności Międzynarodowej, opowiada w podkaście Za Rubieżą jego gość, Paweł Rutkowski. [###]
„Po rozmowach z Alaksandrem Łukaszenką w Mińsku w dniach 12–13 grudnia specjalny przedstawiciel prezydenta USA ds. Białorusi John Coale ogłosił zniesienie wprowadzonego jeszcze w 2021 r. embarga na białoruskie nawozy potasowe. Z kolei białoruski dyktator ułaskawił 123 osoby: w większości Białorusinów, w tym wielu więźniów politycznych i działaczy opozycji. ” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Bliski i Środkowy Wschód
„Rozprzestrzenianie się głodu w Strefie Gazy zostało powstrzymane, ale sytuacja pozostaje krytyczna, ponieważ całe terytorium palestyńskie nadal boryka się z głodem – poinformował w piątek światowy autorytet w dziedzinie kryzysów żywnościowych.” [AP News]
O atakach osadników izraelskich na Zachodnim Brzegu pisaliśmy już wielokrotnie. Amerykański serwis PBS News przygotował krótki materiał wideo o tym. [###]
„Aż 20 000 sił wspieranych przez Arabię Saudyjską gromadzi się na granicy Jemenu, podczas gdy separatystyczna Południowa Rada Przejściowa znajduje się pod presją wycofania się z ogromnych zdobyczy terytorialnych, jakie osiągnęła w ostatnim miesiącu w rozległej, bogatej w ropę prowincji Hadramaut we wschodnim Jemenie.” [The Guardian]
„W 2025 r. w turecko-kurdyjskim procesie pokojowym doszło do kilku przełomowych wydarzeń, ze złożeniem broni przez Partię Pracujących Kurdystanu (PKK), samorozwiązaniem organizacji i wycofaniem jej bojowników na terytorium północnego Iraku na czele. Mimo to negocjacje utknęły w martwym punkcie, a wypracowanie porozumienia wymagałoby od obu stron daleko idących ustępstw.” [Ośrodek Studiów Wschodnich]
„Zgodnie z porozumieniem o zawieszeniu broni między Izraelem a Libanem libańska grupa bojowników Hezbollah musi zostać rozbrojona do 31 grudnia. W miarę zbliżania się terminu narastają napięcia oraz obawy przed wojną domową lub kolejnymi atakami Izraela.” [DW]
Stany Zjednoczone rozpoczęły w piątek naloty na ponad 70 celów tak zwanego państwa islamskiego w Syrii, w odwecie za atak, w którym zginęło dwóch amerykańskich żołnierzy i tłumacz w Palmyrze. Syryjska telewizja państwowa poinformowała, że naloty uderzyły w cele na obszarach wiejskich prowincji Dajr az-Zaur i ar-Rakka, a także w rejonie Dżabal al-Amour w pobliżu Palmyry. Poinformowano, że celem nalotów były „składy broni i kwatery główne wykorzystywane przez tzw państwo islamskie jako punkty startowe operacji w regionie”. [DW], [Konflikty]
„Uczy się rosyjskiego i ponownie szlifuje swoją wiedzę okulistyczną” – mówi o Baszarze przyjaciel rodziny Assadów, który utrzymuje z nimi kontakt. Rok po obaleniu jego reżimu w Syrii, rodzina Assadów wiedzie odosobnione, spokojne i luksusowe życie w Moskwie i Zjednoczonych Emiratach Arabskich. Przyjaciel rodziny, źródła w Rosji i Syrii, a także ujawnione dane, pomogły uzyskać rzadki wgląd w obecne życie rodziny, która niegdyś rządziła Syrią żelazną ręką. [The Guardian]
Kryzys wodny w Iraku to nie tylko zagrożenie dla środowiska naturalnego czy rolnictwa. Wysychający i coraz mocniej zanieczyszczony Tygrys to również zagrożenie dla małych społeczności wyznających starożytne religie, mieszkających na jego brzegu. Społeczności te, jak na przykład mandejczycy, zostały mocno poturbowane historią najnowsza Iraku. Wojny, inwazje, a na koniec tzw państwo islamskie sprawiły, że rozjechali się po świecie. Jednak to właśnie brzeg Tygrysu jest kolebka ich religii i społeczności. [The Guardian]
Od czasu wojny 12-dniowej między Iranem, a Izraelem, Iran dokonał egzekucji 11 już osób skazanych za szpiegostwo. Ostatnią skazana osobą jest 27-latek, który miał wykonywać zdjęcia na zlecenie izraelskiego wywiadu. [AP News]
Iran wprowadził nowe ustawodawstwo, które obniża wartość posagu, który pan młody i jego rodzina wnoszą do małżeństwa. Posag, który jest negocjowany przed ślubem i prawnie traktowany jako dług, może być egzekwowany przez żonę w dowolnym momencie trwania małżeństwa lub w trakcie rozwodu. Nowa, łagodniejsza polityka drastycznie obniża próg kwoty, jaką mężczyzna musi zapłacić żonie w przypadku rozwodu, aby uniknąć kary więzienia – ze 110 złotych monet do zaledwie 14. Każda moneta waży około 8 gramów złota. [DW]
Azja
W Bangladeszu znowu ludzie wyszli na ulicę. Wszystko z powodu zamordowania jednego z przywódców zeszłorocznych protestów studenckich, które doprowadziły do obalenia rząd Sheikh Hasiny, która ukrywa się w Indiach. Co ciekawe obecne władze twierdzą, że niektórzy z organizatorów zamachu mogli zbiec do Indii. [Al-Dżazira], [AP News]
„Wizyta prezydenta Rosji Władimira Putina w Indiach 4–5 grudnia br. wzmocniła partnerstwo rosyjsko-indyjskie, ale nie odwróci długofalowego trendu oddalania się Indii od Rosji. Nie zatrzyma go także atrakcyjna rosyjska oferta zbrojeniowa i energetyczna ani agresywna polityka Donalda Trumpa wobec Indii. Wizyta wzmocniła prestiż Rosji, ale nie przyniosła wymiernych korzyści.” [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
„Były premier Pakistanu Imran Khan i jego żona Bushra Bibi zostali skazani na 17 lat więzienia po tym, jak pakistański sąd uznał ich winnymi nielegalnego zatrzymania i sprzedaży cennych prezentów państwowych.” Możecie się domyślić, że zwolenników Khana ten wyrok nie przekonał. [Al-Dżazira]
„Co najmniej cztery osoby zginęły w rzadkim przypadku ataku nożownika w centrum Tajpej, po tym jak napastnik użył granatów dymnych, aby wywołać chaos, a następnie rozpoczął brutalny atak w stolicy Tajwanu. Kilka osób zostało również rannych” [The Guardian]
„W czwartek Trybunał Konstytucyjny Korei Południowej formalnie usunął ze stanowiska szefa policji, który został poddany procedurze impeachmentu za wysłanie setek funkcjonariuszy w celu wsparcia krótkotrwałego wprowadzenia stanu wojennego przez usuniętego ze stanowiska byłego prezydenta Yoon Suk Yeola w grudniu 2024 r.” [AP News]
„Chińskie organy państwowe wskazują na inteligentne samochody jako fundamentalne zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa. Akcentują przy tym ryzyko wycieku tajemnic państwowych, zbierania danych o infrastrukturze krytycznej i instalacjach wojskowych oraz transferu za granicę wrażliwych informacji o funkcjonowaniu gospodarki i społeczeństwa, a takich aut coraz więcej na polskich drogach.” OSW przygotowało raport o niebezpieczeństwach związanych z inteligentnymi samochodami na drogach. Może go przeczytać lub posłuchać omówienia w formie audio. [Ośrodek Studiów Wschodnich], [###]
Afryka
„Ofensywa Sił Szybkiego Wsparcia na południu Sudanu przyniosła im sukces. Bojownicy zdobyli największe pola roponośne w kraju. Zmiana układu politycznego w regionie zagraża nie tylko Chartumowi, ale również eksportowi surowców wydobywanych w Sudanie Południowym. Tymczasem ostatecznym celem rebeliantów jest konsolidacja południa, skierowanie sił w stronę Al-Ubajjid i ponowna próba zajęcia Chartumu.” [Konflikty]
„Ponad 1000 cywilów zginęło podczas trzydniowego ataku przeprowadzonego na początku tego roku przez paramilitarne siły Sił Szybkiego Wsparcia na największy obóz dla uchodźców w zachodnim Sudanie – poinformowało Biuro Praw Człowieka ONZ w opublikowanym w czwartek raporcie.” [AP News]
„Gdy statki z tonami kokainy dobijają do brzegów jednego z najbiedniejszych krajów świata, kłopoty są w zasadzie pewne. Przez lata do Gwinei Bissau przylgnęła łatka jedynego w Afryce narkopaństwa. Pomimo istniejącej na papierze demokracji, najpopularniejszym sposobem zmiany władzy jest tutaj wojskowy zamach stanu, a ostatni wydarzył się dopiero co, pod koniec listopada.” Polecamy odcinek podcastu Wojciecha Jagielskiego i Krzysztofa Story o Gwinei Bissau. Chociaż pisaliśmy o tym państwie w ostatnich dwu wydaniach Tygodnika to warto to posłuchać gdyż można się dużo dowiedzieć o historii tego państwa jak i regionu. [###]
„Władze imigracyjne Republiki Południowej Afryki przeprowadziły nalot na centrum obsługi uchodźców ze Stanów Zjednoczonych w Johannesburgu. Siedmiu Kenijczyków pracujących tam nielegalnie zostało aresztowanych i otrzymało nakazy deportacji, poinformowało w środę Ministerstwo Spraw Wewnętrznych RPA. Stany Zjednoczone uznały tę akcję za »nie do przyjęcia«.” Reakcja Stanów Zjednoczonych wydaje się wyjątkowo komiczna biorąc pod uwagę co ich służby migracyjne robią z ludźmi. [AP News]
„Grupa rebeliantów [M23 – przyp. Red.], która w zeszłym tygodniu zajęła miasto Uvira w Demokratycznej Republice Konga, twierdzi, że rozpoczęła wycofywanie się i obiecuje zakończyć wycofywanie się w czwartek, pod presją Stanów Zjednoczonych.” [BBC]
O Etiopii pewnie wiecie już trochę – ponieważ z powodu niedawnej wojny domowej regularnie lądowała na łamach Tygodnika, ale czy wiecie cokolwiek o Eswatini? Miłosz Szymański w swoim pobocznym cyklu „Inni mają gorzej” opisuje krótko gospodarki tych dwu państw. [###],[###]
Na koniec polecamy Wam artykuł BBC o festiwalu sztuki ulicznej. Duża ilość zdjęć pozwala lepiej docenić temat tekstu. [BBC]
Ameryka Łacińska
„Prezydent Brazylii Luiz Inácio Lula da Silva obiecał zawetować uchwaloną przez kongres ustawę skracającą wyrok więzienia dla Jaira Bolsonaro, byłego prezydenta skazanego na ponad 27 lat więzienia za kierowanie próbą zamachu stanu mającą na celu unieważnienie wyborów w 2022 roku.” Piszemy dużo o Brazylii ale można zapomnieć, że Lula ma wrogi wobec siebie parlament. [The Guardian]
Drugą turę wyborów prezydenckich w Chile wygrał José Antonio Kast. Oznacza to pierwszego od obalenia dyktatury Pinocheta skrajnie prawicowego prezydenta. W celu zapewnienia większości parlamentarnej Kast jest zmuszony wejść w porozumienie z ugrupowaniami z umiarkowanej prawicy oraz centrum. [AP News], [Americas Quaterly]
„Kolumbijska grupa partyzancka ELN zaatakowała bazę wojskową w pobliżu Wenezueli za pomocą dronów i materiałów wybuchowych, zabijając siedmiu żołnierzy i raniąc 30.” [The Guardian]
Ameryka Północna
Czy spadek populacji Kanady ma związek ze zmianą podejścia opinii publicznej i administracji państwowej do migracji? Tekst Guardiana (umieszczony trochę na wyrost w dziale analiz) na to wskazuje. [The Guardian]
„Kanada i Stany Zjednoczone rozpoczną w połowie stycznia formalne rozmowy w sprawie przeglądu umowy o wolnym handlu, poinformowało biuro kanadyjskiego premiera Marka Carney’a.” [AP News]
„Republikańska Izba Reprezentantów i Senat zawiesiły w czwartek obrady do nowego roku, nie osiągając porozumienia w sprawie wygasających dotacji na opiekę zdrowotną w ramach ustawy Affordable Care Act, co oznacza, że w przyszłym miesiącu składki ubezpieczeniowe dla około 22 milionów Amerykanów wzrosną.” [NBC News]
W Stanach Zjednoczonych doszło do kolejnej strzelaniny w instytucji edukacyjnej – tym razem na Uniwersytecie Browna. Dzień jak co dzień można powiedzieć w tym kraju. Jednak w związku z tym, że wcześniej sprawca zamordował profesora fizyki w jego domu pozostaje ciągle wiele pytań co do motywów jakie nim kierowały. [CNN]
Gdybyśmy dostawali złotówkę za każdy przypadek kiedy Dyrektor FBI chwali się w mediach społecznościowych, że zatrzymano sprawcę głośnego przestępstwa żeby okazało się zaraz potem, że to nie był sprawca to mielibyśmy już co najmniej dwa złote. Co może nie jest dużo ale niesamowite, że taka sytuacja wystąpiła więcej niż raz. [CNN]
„W środę Senat Stanów Zjednoczonych przegłosował zdecydowaną większością głosów roczny budżet obronny, zatwierdzając wydatki wojskowe w wysokości 901 mld dolarów, a jednocześnie naciskając na sekretarza obrony Pete’a Hegsetha, aby przekazał nagrania wideo z ataków wojskowych na łodzie podejrzane o przemyt narkotyków na wodach międzynarodowych w pobliżu Wenezueli.” [Al-Dżazira]
„W piątek Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych opublikował pierwszą z nieznanej liczby serii dokumentów związanych z niesławnym przestępcą seksualnym Jeffreyem Epsteinem. Prawie 4000 plików zawiera mieszankę zdjęć, odręcznych notatek i innych materiałów. Nie zawierają one jednak żadnych jasnych informacji na temat innych osób, które mogą być zamieszane w przestępczą działalność Epsteina.”
Cyrków wokół dokumentów związanych z Epsteinem ciąg dalszy. Warte wspomnienia jest, że jedno ze zdjęć na którym jest m.in Bill Clinton zostało zrobione w czasie publicznego przyjęcia w Waszyngtonie. Dlaczego więc znajduje się wśród udostępnionych zdjęć jakby było zrobione przez (lub dla) Jeffreya Epsteina? Czy jest więcej zdjęć, które zostały dodane to tego zestawu? [WIRED]
Jak dobrze wiecie obecna administracja Stanów Zjednoczonych nienawidzi społeczności osób transpłciowych i nie daje o tym zapomnieć. Pojawił się pomysł żeby obcinać federalne fundusze dla szpitali gdzie odbywają się zabiegi afirmujące płeć dla nieletnich osób transpłciowych (wykonywanie takich zabiegów dla nieletnich, którzy nie są transpłciowi jakoś zdaje się im nie przeszkadzać chociaż związane jest to z takimi samymi ryzykami). Dodatkowo obecna administracja podpisała portret swojej byłej pracowniczki imieniem, które nosiła sprzed korekty płci. [NPR #1], [NPR #2]
W Hollywood zamordowano znanego reżysera filmowego razem z żoną, sprawcą okazał się być ich syn. Trump zamiast nie komentować lub wyrazić sztampowe wyrazy współczucia to zaczął pisać o sobie oraz tym, że może reżyser na to zasłużył bo był głośnym krytykiem Trumpa. Nawet wielu republikanom się to nie spodobało. [USA Today]
Wiedzieliście, że Donald Trump jest tak wielkim fanem Igrzysk Śmierci, że postanowił je zorganizować w Stanach Zjednoczonych w przyszłym roku? Na razie używa innej nazwy i nie mówi nic o tym, że zawodnicy mogą zginać ale do przyszłego roku jeszcze dużo czasu. [Euronews]
Oceania
„W niedzielę rozpoczęła się pierwsza noc Chanuki i aby to uczcić, ponad 1000 osób zebrało się na plaży Bondi w Sydney, gdzie niektórzy tańczyli i grali na bębnach. Inni pływali w oceanie.” To początek materiału CNN o największym ataku terrorystycznym w Australii na przestrzeni ostatnich lat. 15 osób zostało zastrzelonych a zamachowców udało się powstrzymać także dzięki odwadze przechodnia. [CNN]
„W odpowiedzi na atak terrorystyczny na plaży Bondi rząd federalny uruchomi nowy program skupu broni palnej, który według Anthony’ego Albanese’a będzie największą akcją zbierania broni od czasu masakry w Port Arthur prawie trzydzieści lat temu.” [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
„Od kilkunastu tygodni możemy w różnych miejscach przeczytać, że bezrobocie młodych rośnie w rekordowym tempie. Jest to w niewielkim stopniu prawda. Rzeczywiście w ostatnich miesiącach nieco drgnęło, ba – rosło wręcz najszybciej w Europie. Tyle możemy się dowiedzieć z alarmujących nagłówków powołujących się na Eurostat.” O bezrobociu młodych i szukaniu taniej sensacji przez media mówi Ekonomia i cała reszta. [###]
„Policzyliśmy ile przeciętne gospodarstwo domowe zapłaci za energię elektryczną w 2026 roku zgodnie z zatwierdzonymi przez prezes URE taryfami. Wiemy też, że część odbiorców zobaczy na swoich łącznych rachunkach realną obniżkę.” [Wysokie Napiecie]
Urząd Regulacji Energetyki przeprowadził pierwszą aukcję mocy dla offshore. Zakontraktowano 3,4 GW. Zwycięzcy to Orlen, PGE oraz Polenergia z Equinorem. O tym ile co to właściwie oznacza, kiedy popłynie prąd z tej edycji morskich wiatraków, a także ile będzie to nas kosztowało przeczytacie w artykule. [Wysokie Napiecie]
Nauka i technologia
„W tym roku mija 51 lat od uruchomienia reaktora badawczego Maria w Narodowym Centrum Badań Jądrowych w Świerku. Jedyny tego typu obiekt w Polsce od ponad pół wieku wspiera badania naukowe, produkcję leków w medycynie nuklearnej oraz kształcenie specjalistów w dziedzinie energetyki jądrowej. Jubileusz to okazja, aby przyjrzeć się znaczeniu tego miejsca dla nauki, medycyny i strategicznej gospodarki kraju. ” [Polskie Radio]
„Być może słyszeliście o Ozempic’u i innych lekach GLP-1. Są one dostępne wszędzie. Zazwyczaj wymagają cotygodniowych zastrzyków, których cena może przekraczać tysiąc dolarów miesięcznie. (...) Dlatego nowa forma leku w postaci tabletek budzi tak duże zainteresowanie.” [###]
„Jak pokazała tego lata grupa naukowców z Uniwersytetu Waszyngtońskiego pod kierownictwem informatyków Hili Gonen i Noaha A. Smitha w artykule poświęconym zjawisku, które nazwali »wyciekiem semantycznym«, jeśli powiesz modelowi LLM, że ktoś lubi kolor żółty, a następnie zapytasz go, czym ta osoba się zajmuje, istnieje większe prawdopodobieństwo niż przypadkowe, że odpowie, że pracuje jako »kierowca autobusu szkolnego«” [Marcus on AI]
Stany Zjednoczone chcą odejść od obowiązkowego szczepienia noworodków przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B ale jednocześnie chcą ufundować badanie w Gwinei-Bissau nad szczepionką przeciwko tej chorobie. Może ta administracja nie jest taka antyszczepionkowa jak się wszystkim wydaje? The Guardian ma dłuższy tekst, który szczegółowo opisuje dlaczego antyszczepionkowcom może zależeć na takim badaniu i co jest z nim nie tak w formie, w której zostało zaproponowane. [The Guardian]
„Prawie jedna na dziesięć osób powyżej 70 roku życia cierpi na demencję spowodowaną chorobą Alzheimera – wynika z pierwszego tego rodzaju badania, w którym połączono markery krwi i oceny kliniczne w celu zbadania tej choroby w Norwegii.” O spodziewanych wynikach badań jak i tych, które zaskoczyły badaczy pisze [Nature].
„Stan przedcukrzycowy jest powszechny w Stanach Zjednoczonych — dotyka około 1 na 3 osoby. Wiele osób może nie wiedzieć, że go ma. Jednak w zeszłym roku FDA zatwierdziła pierwszy dostępny bez recepty sensor do ciągłego monitoringu glikemii. Od tego czasu więcej osób bez cukrzycy zaczęło sprawdzać poziom glukozy we krwi. Diabetolog i profesor medycyny na Uniwersytecie Kalifornijskim w San Francisco, dr Sarah Kim, dzieli się z prowadzącą Emily Kwong wiedzą naukową na ten temat.” [###]
„Astronomowie odkryli coś, co wydaje się być jedną z najdziwniejszych znanych planet we wszechświecie. Krąży ona wokół szybko wirującej gwiazdy neutronowej zwanej pulsarem – samo to jest już niezwykłe, ale nie jest to najdziwniejsza cecha egzoplanety PSR J2322-2650b.” Chodzi o to, że wygląda ona jak cytryna. [New Scientist]
Jakie sa granice poznania, jak powstawała kosmologia i dlaczego brak wytłumaczenia danego zjawiska bywa dobry – w Radiu Naukowym opowiada o tym ks. prof. Michał Heller. [###]
Idee, kultura, społeczeństwo
„Średniowieczni mnisi z Cluny byli znani ze swojej pobożności, ale opanowali również sztukę rzucania druzgocących literackich obelg. Gdy ich wyzywano, odpowiadali nie bronią, ale zjadliwym łacińskim wierszem, wystarczająco ostrym, by uciszyć każdego krytyka.” Jak obrażali średniowieczni mnisi? [Medievalists.net]
Znak drogowy STOP wygląda niemalże tak samo zarówno w Europie jak i Stanach Zjednoczonych. Jednak pozostałe znaki mocno się różnią. Od Europy odstaje Irlandia, ale nie dlatego, że nie prowadziła standaryzacji, ale dlatego, że nie podążyła za nią reszta Europy. O kolejnych konwencjach, o dyskusjach o znakach drogowych, o tym jak blisko (bądź daleko) byliśmy od wdrożenia wspólnego oznakowania dróg po obu stronach Atlantyku, a może i na całym świecie, a także o tym jak wyglądał znak STOP w USA przed ostatnią próba ustandaryzowania czegokolwiek. O tym jak trudno jest dojść do porozumienia, ale czasami udaje się je osiągnąć w sprawach najważniejszych. [###]
Jaka naprawdę była przedwojenna szkoła? Niewiele jest równie upartych, utrwalonych mitów na temat II Rzeczpospolitej, co ten dotyczący ówczesnej edukacji. Pokutuje pogląd, że może i przedwojenna Polska była krajem biednym, wyniszczonym zaborami i wojną, a do tego zmagającym się z serią głębokich kryzysów gospodarczych… ale jednak jakimś cudem dysponującym świetnym, po prostu świetnym, systemem szkolnictwa. Tyle, że ten obraz to bzdura. [###]