Wydanie 38, 23.07.2021
To z awanturą o lody w Izraelu, chińskimi porwaniami i włochatą Marią Magdaleną
Nowy Rzecznik Praw Obywatelskich został wreszcie wybrany, ale na świecie dzieją się także inne rzeczy. Zapraszamy więc do wakacyjnej podróży dookoła świata z Tygodnikiem Neuropa.
Przed niektórymi sekcjami znajdziecie krótki wstęp opisujący zdarzenia, które uznaliśmy za dostatecznie ważne żeby o nich wspomnieć ale nie na tyle żeby bardziej szczegółowy opis stworzyć. W wersji webowej tego wydania znajdziecie linki do artykułów o opisywanych wydarzeniach.
Polska
Mimo niepokojąco częstych dyskusji o Polexicie Polacy wydają się być przywiązani do Unii Europejskiej – aż 90% badanych wyraża aprobatę dla naszego członkostwa. [Euractiv]
Źródło: Euractiv Największym sukcesem Zjednoczonej Prawicy ma być uczynienie Polski krajem bardziej sprawiedliwym społecznie, jednak po pandemicznym roku 2020 współczynnik Giniego wzrósł. Według eksperta ds. nierówności Michała Brzezińskiego, nie można już mówić, że w latach 2015-2020 nierówności istotnie spadły. Polskie państwo opiekuńcze jest dziurawe, a jednym z dowodów na to jest analiza profesora Ryszarda Szarfenberga dla forumIdei Fundacji Batorego, poświęcona zasiłkom dla ubogich bezrobotnych. [Fundacja Batory]
Europa
Czystka w brytyjskiej Partii Pracy. Zmiana prawa aborcyjnego w Irlandii Północnej. Węgierski rząd proponuje referendum w sprawie prawa anty-LGBTQ udając, że chodzi o „ochronę dzieci”. Macron wprowadza radykalne ograniczenia covidowe we Francji żeby skłonić ludzi do szczepień.
10 lat temu Anders Breivik dokonał zamachu terrorystycznego na wyspie Utøya. Zabił tam 69 osób, a ranił ponad 100. Artykuł Euractiv przypomina podstawowe informacje o zamachu oraz argumentuje, że Norwegia nie wyciągnęła lekcji z tego zamachu i nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać prawicowym ekstremistom. [Euractiv]
Możecie kojarzyć Pegasusa jako aplikację szpiegowską, którą miały używać polskie służby. Teraz cały świat pisze o oprogramowaniu izraelskiej firmy NSO w związku z wyciekiem listy osób szpiegowanych za jej pomocą. Pierwszy artykuł z The Guardian przedstawia działanie tego programu oraz zarysowuje sytuację dziennikarzy i aktywistów szpiegowanych za jego pomocą. Pod drugim linkiem znajdziecie cykl artykułów The Guardian na tematy związane z Pegasusem. [The Guardian], [The Guardian]
Temat Pegasusa poruszył polityków na całym świecie, od Meksyku po Indie. Jednak chcemy zwrócić szczególną uwagę na to, jak Viktor Orbán używał tego oprogramowania do szpiegowania niezależnych dziennikarzy oraz właścicieli niezależnych mediów. [The Guardian]
W powodzi w Niemczech oraz Belgii zginęło co najmniej 196 osób, ale prawdopodobnie nie jest to ostateczna liczba ofiar. W Niemczech rozpoczęła się debata na temat systemu ostrzegania, który nie zadziałał, w związku z czym nie udało się ewakuować zagrożonych powodzią miejscowości. [DW]
Nie czekając na wynik wrześniowych wyborów w Niemczech, Stany Zjednoczone doszły do porozumienia z rządem w Berlinie i zrezygnowały z sankcji związanych z budową gazociągu Nord Stream 2. Porozumienie to przewiduje rekompensaty dla Ukrainy, jeśli Rosja postanowi wykorzystać nowy gazociąg do gier politycznych. Jednak rząd w Kijowie nie jest zadowolony i domaga się konsultacji z Brukselą i Berlinem mówiąc, że to co zostało zawarte w amerykańsko-niemieckim porozumieniu, jest daleko niesatysfakcjonujące. [Politico]
Wypracowanie porozumienia między UE a Wielką Brytanią w sprawie Irlandii Północnej zajęło długi czas, lecz premier Boris Johnson stwierdził, że mu ono nie odpowiada. Ursula von der Leyen nie jest jednak skłonna do zmian. Artykuł Politico pomoże Wam przypomnieć, o co chodzi z tym fragmentem epopei Brexitowej. [Politico]
Arsen Awakow, minister spraw wewnętrznych Ukrainy w 4 kolejnych rządach przez 7 lat, odchodzi ze stanowiska. Niezatapialny, wydawało się, minister, który od 2014 roku kierował resortem siłowym, przeprowadzał kolejne reformy w czasie kryzysu i wojny, a także potrafił kontrolować organizacje ochotnicze. Jak widać, był całkiem sprawnym graczem politycznym, ze sporymi wpływami w podległych mu strukturach. Teraz odchodzi ze stanowiska, ale nie jest wykluczone, że swoją wiedzę i zdolności wykorzysta w kolejnym rozdziale swojej politycznej kariery. [Nowa Europa Wschodnia]
Bliski i Środkowy Wschód
Jakim newsem żyje obecnie Izrael? Czy tym, że oprogramowanie szpiegowskie sprzedawane przez izraelską firmę służyło do szpiegowania dziennikarzy, aktywistów i dysydentów na całym świecie? Czy może tym, że firma Ben&Jerry’s zaprzestanie sprzedaży swoich lodów na terenie osiedli izraelskich w okupowanym Zachodnim Brzegu? Artykuł The Guardian wytłumaczy wam, dlaczego izraelscy obywatele i politycy przywiązują tak wielką wagę do, zdawałoby się, nieistotnego bojkotu. [The Guardian]
Problemy z gospodarką oraz rosnącą inflacją to nie jedyne czynniki, które osłabiają pozycję prezydenta Erdogana. W poprzednim miesiącu Turcja była zszokowana olbrzymią ilością (możliwe, że bijącą światowy rekord) śluzu morskiego, jaki pojawił się w Morzu Marmara. Według badania opinii publicznej 76% społeczeństwa było zmartwionych tą sytuacją. Rośnie też liczba osób uważających, że Turcja powinna robić więcej w sprawie walki ze zmianami klimatycznymi, obecnie odsetek ten wynosi 83%. Rząd w Ankarze nie przystąpił do porozumienia paryskiego powołując się na powody ekonomiczne i wskazując, że Turcja powinna być wyjęta spod limitu emisji CO2 jako gospodarka rozwijająca się. [Middle East Eye]
Minęło już 5 lat od nieudanej próby przeprowadzenia zamachu wojskowego w Turcji. Przewrót był inspirowany, według słów Erdoğana, przez Fethullaha Gulena – jego wielkiego adwersarza, mieszkającego w USA. Po ogłoszeniu zwycięstwa, rozpoczęto szeroko zakrojone czystki, których echa powracają w kolejnych falach aresztowań i zwolnień. Dodatkowo Turcja zaczęła być rządzona coraz bardziej jednoosobowo, a Erdoğan osiągał kolejne cele – od zmiany konstytucji umacniającej system prezydencki zaczynając. Jednak czy projekt Nowej Turcji Erdoğana został zrealizowany? I czy władza Erdoğana w Turcji została wystarczająco zabezpieczona? [Al-Monitor]
Wydaje się, że ostatnie spotkanie między Erdoğanem a Bidenem nie przyniosło przełomowych korzyści dla tego pierwszego. Departament Stanu konsekwentnie mówi o utrzymaniu sankcji za zakup rosyjskich systemów przeciwlotniczych S-400, a także będzie kontynuował wspieranie operujących w Syrii kurdyjskich Powszechnych Jednostek Ochrony (kurd. Yekîneyên Parastina Gel – YPG). Ponadto w przypadku zakupu kolejnego sprzętu wojskowego z Rosji, zostaną nałożone kolejne sankcje. [Al-Monitor]
Po Tureckiej inwazji z 1974 roku Cypr pozostaje podzielonym krajem. Mimo kilku podejść do zjednoczenia wyspy i pogodzenia zwaśnionych społeczności ją zamieszkujących (cypryjskich Turków oraz cypryjskich Greków, choć te terminy są pewnym uproszczeniem), do tej pory nie osiągnięto przełomu. Od niedawna jednak wydaje się, że Turcja sprawująca patronat nad Cyprem Północnym (zamieszkałym przez Turków) zmienia swoje podejście w kontekście przyszłości wyspy. Przez lata mówiono o zjednoczeniu. Nawet sam Erdoğan w roku 2004 wspierał plan zjednoczenia Kofiego Annana. Dzisiaj zmienia retorykę i stawia na niepodległość i uznanie międzynarodowe Cypru Północnego. Wzmaga to jego konflikt z Grecją, ale podnosi poparcie wśród nacjonalistycznie nastawionego elektoratu. Czy Erdoğan wszedł na drogę, z której już żaden turecki polityk nie będzie chciał zawrócić? [Al-Monitor], [Euractiv]
Azja
Prowincję Henan w centralnych Chinach nawiedziły obfite deszcze. W ciągu 4 dni zanotowano równowartość rocznych opadów. Do tej pory stwierdzono 33 ofiary śmiertelne, setki tysięcy zostało bez dachu nad głową. Władze prowincji mówią o stratach materialnych o wartości 190 milionów dolarów. [CNN]
Aparat represji chińskiego rządu nie ogranicza się tylko do terytorium zarządzanego przez rząd w Pekinie. Wysyła on zespoły tajnych agentów, które sprowadzają z powrotem do Chin osoby oskarżone (słusznie bądź nie) o przestępstwa finansowe. W ramach operacji „Fox Hunt” i „Sky Net” złapano 8000 uciekinierów, w tym informatorów oraz dysydentów. [ProPublica]
Indyjski stan Uttar Pradesh postanowił wprowadzić zmiany legislacyjne mające pomóc w zmniejszeniu przyrostu populacji. Jednak oprócz typowych elementów takich jak edukacja seksualna czy ulgi podatkowe, w tej propozycji znalazło się także wykluczenie rodziców więcej niż 2 dzieci z większości lokalnych programów pomocowych czy uniemożliwienie im pracy na państwowych stanowiskach. Krytycy twierdzą, że nie ma podstaw, aby przesądzać o skuteczności takich działań, a sam projekt jest elementem gry wyborczej. [Al-Dżazira]
Afryka
Udaremniono zamach na prezydenta Madagaskaru. Plaga zamachów w Afryce – tymczasowy prezydent Mali ma się dobrze po byciu dźgniętym nożem. Z weselszych newsów, 100 porwanych nigeryjczyków zostało w końcu wyzwolonych.
Ponad milion osób na Madagaskarze jest narażonych na niedostatek żywności wskutek suszy, która dotknęła południową część wyspy. Głód w Afryce Subsaharyjskiej nie jest niczym nowym, ale najczęściej kraje, które dotyka „katastrofa głodowo-humanitarna”, są też w trakcie wojny. W przypadku Madagaskaru jedynym powodem jest kryzys klimatyczny. [Time]
Rząd RPA w 2017 r. zadeklarował, że wprowadzi zmiany konstytucyjne mające na celu zniesienie nierówności w posiadaniu ziemi, które wynikają z rasistowskiej przeszłości kraju. Teraz planowane poprawki stają pod znakiem zapytania, ponieważ rządząca partia nie ma dość głosów, żeby mogła sama je przegłosować, a dla pozostałych partii są one za mało ważne lub zbyt daleko idące. [Bloomberg], [Daily Maverick]
Po blisko 20 latach Izrael uzyskał w końcu status członka obserwatora w Unii Afrykańskiej. Jest to zwieńczenie starań Izraela, który od kilku lat starał się poprawiać swoje stosunki dyplomatyczne z krajami afrykańskimi. [The Times of Israel]
Ameryka Łacińska
Youtube usuwa filmiki prezydenta Bolsonaro za szerzenie teorii spiskowych o pandemii. Zarówno w Meksyku jak i Ekwadorze powszechne prawo kobiet do aborcji wydaje się być coraz bliższe. Argentyna wprowadziła dowody osobiste przeznaczone dla osób niebinarnych.
Brazylia jest największym producentem soi. Stało się to kosztem milionów akrów lasów oraz łąk, które trzeba było wyciąć pod pola uprawne. Ale efektem wylesienia jest też cieplejsza i mniej wilgotna pogoda, która ma negatywny wpływ na plony. Według dokonanych badań wycięcie lasu deszczowego zmniejsza poziom opadów deszczu. Rolnicy nadal zbierają wysokie żniwa, ale jest to zasługa lepszej technologii oraz metod rolniczych, które nawet bez wylesiania skutkowałyby zwiększeniem plonów. [NPR]
Po kilku tygodniach oczekiwania na oficjalne rozstrzygnięcie wyborów w końcu wiemy, że Pedro Castillo będzie nowym prezydentem Peru. Nasi czytelnicy mogą pamiętać, że w czasie kampanii wyborczej prezentował on wiele lewicowych pomysłów. Z niektórych się wycofał, a implementacja innych jest na tyle niejasna, że komentatorzy nadal uważają go za enigmę. Po ogłoszeniu oficjalnych wyborów Castillo ogłosił, że chce stworzyć rząd pluralistyczny z udziałem ekspertów co można interpretować jako chęć załagodzenia sytuacji na skonfliktowanej scenie politycznej. [Al-Dżazira]
O wyborach prezydenckich w Ekwadorze mogliście przeczytać we wcześniejszych wydaniach Tygodnika. Niemałą sensację wywołał kandydat reprezentujący ludność rdzenną, któremu do drugiej tury zabrakło jedynie 32 tysięcy głosów, aby nieomal wyeliminować obecnego prezydenta z wyborów. Jest to sensacyjne wydarzenie jeszcze z innego powodu – oddano na niego ponad 19% głosów, podczas gdy ludność rdzenna stanowi jedynie 7% ludności tego kraju. Co więcej, partia reprezentującą rdzennych mieszkańców osiągnęła drugie miejsce w wyborach do parlamentu. Skąd się bierze siła tych kandydatów i partii? Co mówi nam to o Ekwadorze? Na te i wiele więcej pytań opowiada dr Karolina Grzech: językoznawczyni z Uniwersytetu w Walencji.
Tydzień temu pisaliśmy o sporach frakcji politycznych na Haiti po zabójstwie prezydenta. Teraz możemy zobaczyć efekt tych sporów. Pełniący funkcję premiera Claude Joseph podał się do dymisji a zastąpi go na tym stanowisku jego rywal, Ariel Henry. [CNN]
Ameryka Północna
Stan Kalifornia wytoczył proces firmie Activision – twórcy takich gier jak Diablo czy World of Warcraft. Chodzi o systemowe dyskryminowanie kobiet, które doprowadziło do odejścia wielu pracownic z firmy. Możliwe też, że molestowanie seksualne jednej z nich mogło się przyczynić do jej samobójstwa. Firma oczywiście wszystkiemu zaprzecza. [The Washington Post]
Houston w stanie Teksas posiada dużą infrastrukturę przeciwpowodziową zbudowaną z myślą o huraganach znad Morza Karaibskiego.Ale nawet ona okazuje się czasem niewystarczająca, a zmiany klimatu tylko wzmacniają siły natury. O tym, jak wygląda dokładnie pięć linii obrony przed powodzią, dowiecie się z artykułu w [Houston Chronicle].
Oceania
32 lata temu na wyspie Bougainville rozpoczęła się trwająca ponad dekadę wojna domowa, której skutkiem było 20 tysięcy ofiar śmiertelnych. Bezpośrednim powodem wybuchy konfliktu był sabotaż kopalni miedzi i złota Panguna przez mieszkańców wyspy niezadowolonych z podziałów zysków z kopalni oraz wpływu jaki ona ma na ich społeczność. W ramach próby wznowienia eksploatacji jednej z największych kopalni na świecie, odpowiedzialnej za 45% eksportu Papui i Nowej Gwinei, rząd wysłał wojsko. Od tamtego momentu w kopalni nie jest prowadzone wydobycie, a teraz ówczesny właściciel, koncern Rio Tinto, zamierza sfinansować niezależne badania na temat wpływu wydobycia na środowisko i prawa człowieka. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Carbontech to sektor gospodarki, który wyłapuje, transportuje oraz konwertuje różne formy odpadów węglowych w szeroką gamę produktów użytkowych w sposób korzystny dla klimatu. Według think-tanku Carbon180 rynek na produkty carbontech może osiągnąć wartość nawet 6 bilionów dolarów. Obecnie dostępne są np. wykładziny od firmy Interface, których metr kwadratowy ma obecnie 300g negatywnych emisji CO2. Zaliczane do carbontech jest również wykorzystanie drewna w konstrukcji wieżowców, w wydaniu 11. mogliście przeczytać o takiej budowli w Japonii. [The New York Times]
W wydaniu 36. podaliśmy informację na temat sukcesu eksperymentów z czterodniowym tygodniem pracy na Islandii. Wbrew temu co podawały media, eksperymenty nie dotyczyły czterodniowego tygodnia pracy, który jest wzmiankowany w raporcie końcowym tylko dwukrotnie, a zmniejszenia liczby godzin pracy w ciągu jednego tygodnia przy zachowaniu tego samego wynagrodzenia. Większość zakładów pracy w eksperymencie zmniejszyło pełny etat o 1 do 3 godzin. [The Conversation]
Nauka i Technologia
Słowacka projektantka Lenka Petráková przygotowała projekt samowystarczalnej platformy morskiej Ósmy Kontynent, której celem jest czyszczenie oceanów z plastiku. Oprócz zbierania oraz recyklingu plastiku na pokładzie znajdą się szklarnie oraz kwatery dla naukowców. Całość ma być samowystarczalna, a woda pitna będzie otrzymywana poprzez proces odsalania wody morskiej. Projekt otrzymał nagrodę 2020 Grand Prix ufundowaną przez Fundację Jacques Rougerie. [Euronews]
Program Langlandsa to zestaw połączonych ze sobą hipotez wiążących dalekosiężnie teorię liczb z geometrią. Jeśli udałoby się udowodnić tezę Roberta Langlandsa łączącą każdą grupę Galois z obiektem nazywanym formą automorficzną, dałoby to matematykom potężne narzędzie do zrozumienia zachowania wielomianów wysokich stopni. Możliwe nawet, że doprowadziłoby do rozwiązania trzech problemów milenijnych. Krok ku temu poczynili matematycy Laurent Fargues i Peter Scholze, którzy, opisując nowy geometryczny kształt, otworzyli nieoczekiwany tunel między geometrią a teorią liczb. [Quanta Magazine]
Ostatnimi czasy dużo miejsca w mediach poświęcono kosmicznemu wyścigowi miliarderów. Richard Bronson i Jeff Bezos na pokładach pojazdów opracowanych przez firmy do nich należące wznieśli się na krótki czas w przestrzeń kosmiczną uprawiając tzw. turystykę kosmiczną. W związku z tym Waszej uwadze może umknąć start rosyjskiej rakiety Proton-M z modułem „Nauka”, który dołączy do Międzynarodowej Stacji Kosmicznej. Największy do tej pory moduł MSK dołączy do stacji po 14 latach opóźnienia. [Space.com]
Ostatnie tygodni przyniosły doniesienia o wyjątkowo dotkliwych katastrofach naturalnych, do których przyczyniła się wywołana przez człowieka zmiana klimatu. Polecamy z tej okazji rozmowę z profesorem Szymonem Malinowskim, fizykiem atmosfery oraz współzałożycielem portalu naukaoklimacie.pl. Instytut Obywatelski to think-tank powiązany z Platformą Obywatelską.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Rocznie na świecie umiera około 5,4 mln dzieci przed piątym rokiem życia, co ustawia światowy współczynnik umieralności dzieci 3,84%. Jednak w XIX wieku był on o rząd wielkości większy. Ta radykalna zmiana na lepsze daje nam nadzieję, że w przyszłości sytuacja jeszcze bardziej się poprawi. [Our World in Data]
„Dlaczego niektóre późnośredniowieczne przedstawienia ukazują Marię Magdalenę jako porośniętą włosami na całym ciele? Czy w średniowieczu preferowano blondynki? Jakie było znaczenie rozpuszczonych włosów? Oraz czy kobiety wówczas się depilowały? Opowiada Magdalena Łanuszka.” [Tygodnik Powszechny]
Relief św. Marii Magdaleny unoszonej przez anioły, Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, ok. 1400, Fot. J. Raczkowski, M. Jakubek-Raczkowska
