Wydanie 43, 27.08.2021
To z ekstremizmem na TikToku, pełną akceptacją szczepionki w USA i Madonną z ogórkiem
Niestety członkowie redakcji odpowiedzialni za pisanie wstępów są na urlopie, więc po prostu zapraszamy was w cotygodniową podróż dookoła świata.
Znajdziesz tutaj nie tylko informacje o wydarzeniach z różnych zakątków globu, ale również publicystykę, interesujące podcasty oraz artykuły o tematyce społecznej czy ekonomicznej.
Polecamy także Waszej uwadze nasze ostanie wydanie specjalne: Pomocnik Neuropejski: Podcasty.
Polska
Według ECDC do 26 sierpnia br. co najmniej 1 dawkę szczepionki przeciwko COVID-19 przyjęło 59% dorosłych Polaków: 63% osób 80+, 83% w wieku 70–79 lat, 71% 60-latków i 62% osób 50–59 lat. To oznacza, że duża część osób w grupach dużego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19 jest pozbawiona ochrony wynikającej ze szczepienia. Odpowiedź na pytanie dlaczego ponad 40% dorosłych Polaków się nie zaszczepiła, choć jest złożona, nie jest bynajmniej skomplikowana. [Medycyna Praktyczna]
Czasami warto spojrzeć na sytuację własnego kraju z pewnego dystansu. Nicholas Mulder, historyk z Cornell University, przybliża anglojęzycznemu czytelnikowi współczesne Polskę i Węgry i próbuje zrozumieć przyczyny odchodzenia od demokracji liberalnej w obu krajach. Poddaje krytycznej refleksji kilka głośnych hipotez, np. psychologiczne wyjaśnienie Ivana Krasteva i Stephena Holmesa, że chodzi przede wszystkim o panikę związaną z masową imigracją i obawą przed wyludnieniem. Tekst z cyklu „The Long Read” od Guardiana dostępny jest także w wersji audio. [The Guardian]
Już za kilka dni rozpocznie się nowy rok szkolny. O sytuacji polskiej szkoły po latach reform i kilkunastu miesiącach epidemii oraz obawach i nadziejach na przyszłość opowiada Artur Sierawski, nauczyciel historii i działacz oświatowy.
W kwestii sytuacji demograficznej Polski mówi się zazwyczaj dwie rzeczy: jest zła i rodzi się za mało dzieci. Jeśli chcecie się dowiedzieć czegoś więcej to w polecanym artykule znajdziecie „kilka wykresów pokazujących, dlaczego jest źle, będzie jeszcze gorzej i to szybciej niż się wydaje”. [Krzysztof Mamiński @ medium]
Europa
Pożary w Europie mogą wpłynąć na przemysł winiarski. Brexit doprowadził do braków m.in żywności na wyspach. Serbski parlamentarzysta w Kosowie został skazany za „nienawiść etniczną” na dwa lata więzienia. Niemieckie wybory coraz bliżej, SPD zyskuje w sondażach.
Przez najbliższe kilkanaście lat liczba młodych dorosłych w Wielkiej Brytanii zauważalnie wzrośnie. Nadwyżka nie jest wielka, bo wynosi maksymalnie 20-25% więcej 18-latków w porównaniu z 2020, ale zdaniem The Economist stanowi szansę dla brytyjskiej gospodarki. Wśród młodych Brytyjczyków da się zauważyć znaczącą kohortę dzieci imigrantów z Polski i innych krajów regionu przyjętych do UE w 2004 i 2007. PS: Warto zauważyć, że mimo iż polska demografia wygląda dużo gorzej od brytyjskiej, również u nas będziemy obserwowali analogiczne zjawisko. W 2003 urodziło się w Polsce 351 tys. osób, a w rekordowym dla dekady 2009 – 418 tys., czyli prawie 20% więcej. [The Economist]
Słyszeliście o Platformie Krymskiej? Jest to szczyt międzynarodowy, który Ukraina zorganizowała 23 sierpnia. Brało w nim udział aż 46 państw i różnych organizacji więc można uznać to za sukces. Oczywiście to tylko pierwszy krok w zwracaniu uwagi środowiska międzynarodowego na problem zajętego przez Rosjan Krymu ale bardzo ważny pierwszy krok. Polecamy analizę szczytu oraz tego co się tam wydarzyło od Ośrodka Studiów Wschodnich. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Można zapomnieć, że polska ma swojego komisarza w Komisji Europejskiej. Janusz Wojciechowski zajmuje się rolnictwem i od jakiegoś czasu promuje strategię „od pola do stołu”, która ma zreformować europejskie rolnictwo. Politico przedstawia obszerny artykuł, który opisuje zarówno sylwetkę Wojciechowskiego, jego plany, jak i różne powody, które (według autorów) sprawią, że nie uda mu się osiągnąć wszystkiego tego, czego chce. [Politico]
Bliski i Środkowy Wschód
Brak wody i prądu w Iraku oraz Syrii wraz ze wzrostem temperatury. W Jordanii ekolodzy protestują przeciwko planom uruchomienia kopalni miedzi w wyjątkowo cennym biologicznie rezerwacie Dana. Rząd Syryjski prowadzi rozmowy z Kurdami na temat zwiększenia dostaw ropy naftowej z terenów kontrolowanych przez Kurdów na terytoria rządowe.
Na lotnisku, przez które prowadzona jest ewakuacja Afgańczyków, którym grozić może w Afganistanie Talibów niebezpieczeństwo, dokonano zamachu bombowego. Wg informacji podawanych w chwili puszczania tygodnika do druku, zginęło 72 Afgańczyków oraz 13 amerykańskich żołnierzy. Za zamachem stać ma lokalna filia tzw. państwa islamskiego (Państwo Islamskie Prowincja Khorasan – ISKP), które jest wrogie również talibom. [Reuters]
W Waszyngtonie swoją oficjalną wizytę rozpoczyna premier Izraela. Naftali Bennett, prawicowy polityk, stojący na czele szerokiej koalicji, został premierem w czerwcu 2020 roku, po objęciu stanowiska po mającym bliskie relacje z Donaldem Trumpem Benjaminem Netanjahu. Bennett będzie chciał wprowadzić poprawę relacji USA-Izrael i upewnić się, że Izraelskie interesy zostaną zabezpieczone przy ewentualnym kolejnym porozumieniem atomowym z Iranem. [BBC]
Nowy raport Amnesty International wskazuje, że organizujący w 2022 roku Mistrzostwa Świata w Piłce Nożnej Katar, nie wyjaśnił odpowiednio przyczyn śmierci 70% imigrantów z ostatnich 10 lat, którzy pracują w tym kraju m.in. przy budowie obiektów na mistrzostwa. Większość imigrantów zarobkowych umarła według oficjalnych dokumentów z naturalnych przyczyn. Najczęstszymi wymienionymi w dokumentach przyczynami zgonów są choroby serca i problemy z układem oddechowym. W lutym tego roku The Guardian opublikował dane wskazujące, że w ostatniej dekadzie zmarło w Katarze 6,5 tysiąca imigrantów. [The Guardian]
Azja
W Japonii wydano karę śmierci na szefa Yakuzy. Protesty ponownie wybuchły w Tajlandii, bardziej brutalne niż wcześniej. W Hongkongu aresztowano organizatora upamiętnienia rocznicy masakry na placu Tiananmen.
Kontrowersyjny prezydent Filipin Rodrigo Deurte (polecamy wydanie 21.) chce kandydować w kolejnych wyborach na stanowisko wiceprezydenta. Jego krytycy widzą w tym ruchu chęć utrzymania władzy. [The Guardian]
Malediwy zmagają się z egzystencjalnym zagrożeniem – globalne ocieplenie doprowadzi najprawdopodobniej do takiego podwyższenia poziomu oceanów, że zagrozi to mieszkańcom tego wyspiarskiego państwa. Mohamed Nasheed, były prezydent tego kraju, ostrzega, że bez restrukturyzacji długu państwowego Malediwy nie będą miały środków na inwestowanie w projekty środowiskowe mogące zabezpieczyć obywateli przed skutkami zbliżającej się katastrofy klimatycznej. [CBC Radio]
W Chinach nie było i nie ma wielkiego ruchu #MeToo. Feminizm jest na cenzurowanym (w przenośni i całkiem dosłownie), a aktywistki są prześladowane online jak i poza internetem (pisaliśmy o tym w wydaniu 25). Ostatni skandal seksualny w firmie Alibaba nie będzie przyczynkiem do powstania jakiegoś wielkiego ruchu społecznego, a prawdopodobnie da kolejny pretekst komunistycznym władzom do dociskania śruby gigantom sektora nowych technologii – tym razem pod pretekstem walki z seksizmem. [Rest of World]
Poza ostatnią zapowiedzią o przejęciu większej kontroli nad gospodarką (o czym pisaliśmy w wydaniu 41.) rząd w Chinach planuje też walczyć z nierównościami społecznymi. W przemówienia prezydenta ChRL Xi Jinpinga w tym roku 65 razy padło hasło „wspólnego dobrobytu”. Dla porównania - w poprzednim roku powtórzyło się ono 30 razy. Ma on zostać osiągnięty m.in przez stworzenie podstawowych mechanizmów redystrybuujących dochody, poszerzenie klasy średniej, zwiększenie dochodu przez najmniej zarabiających, ograniczenie nadmiernych dochodów oraz zakaz nielegalnych dochodów promując w ten sposób sprawiedliwość społeczną. [Bloomberg], [The Strait Times]
Afryka
To był bardzo niespokojny tydzień w Afryce. Islamiści zabili 80 osób w ataku na północy Burkina Faso. W Nigrze doszło do starcia wojska z grupą Boko Haram, w którym zginęło 16 żołnierzy. W Tanzanii doszło do ataku na ambasadę Francji, w którym zginęło 5 osób.
Nigeria zablokowała platformę Twitter na początku czerwca. O przyczynach oraz, co dużo ciekawsze, skutkach tego zakazu przeczytacie w artykule Brookings Institution. To jednak nie koniec działań tego państwa w sektorze nowych technologii. Rest of World pisze o tym jak agencja regulacyjna wpływa coraz bardziej na działanie startupów. Obecnie władze planują obdarzyć tę agencję większymi kompetencjami. [Brookings Institution], [Rest of World]
W wydaniu 29. pisaliśmy o próbie zmiany konstytucji przez obecnie zasiadającego prezydenta Kenii. Historia ma swój ciąg dalszy i kenijski Sąd Najwyższy podtrzymał swoją wcześniejszą decyzję o odrzuceniu tych zmian. Al-Dżazira opisuje jak władza sądownicza „obroniła konstytucję” oraz przed czym dokładnie ją broniła. [Al-Dżazira]
Tydzień temu pisaliśmy o oskarżeniu Paula Rusesabagina (bohater filmu Hotel Rwanda) o terroryzm w Rwandzie. Teraz jego holenderski adwokat został deportowany z tego afrykańskiego kraju. Władze Rwandy zarzucają mu, że praktykował prawo bez odpowiednich lokalnych uprawnień oraz złamał zasady przebywania w kraju na wizie turystycznej. Otoczenie pana Rusesabagina twierdzi, że adwokat przybył do Rwandy jedynie w celu konsultacji z klientem oraz, że przedstawił cel swojej podróży na granicy. [Al-Dżazira]
Ameryka Łacińska
Pożar na platformie wiertniczej u wybrzeży Meksyku zabija 5 osób. Była boliwijska prezydentka dokonała nieudanej próby samobójczej w więzieniu. Kapibary atakują bogate osiedle w Argentynie i rozpoczynają publiczną debatę o ekologii.
Gdy w Meksyku był szczyt ostatniej fali pandemii koronawirusa, w szpitalach zaczynało brakować tlenu. Było tak źle, że wojsko zostało wysłane do ochrony transportów płynnego tlenu. Wiele szpitali zamontowało dodatkowe instalacje tlenowe, dzięki którym mieli pewność, że nawet przy opóźnieniach w dostawach tlenu pacjentom go nie zabraknie. Teraz firmy dostarczające butle z tlenem domagają się odszkodowań za to, że szpitale zamawiają od nich mniej tlenu. [The Guardian]
„Afghan Dreamers” to grupa afgańskich kobiet i dziewczynek, które zajmują się robotyką. W marcu było o nich głośno kiedy brały udział w pracach nad budową taniego respiratora. Teraz po upadku Kabulu i przejęciu władzy w Afganistanie przez Talibów były one w grupie osób, które chciały opuścić kraj. Udało im się to i zostały właśnie przywitane w Meksyku. [Al-Dżazira]
Tydzień temu już pisaliśmy o trzęsieniu ziemi na Haiti, więc pojawiły się pierwsze podsumowania zniszczeń i ofiar. Według UNICEF około 1,2 miliona ludzi, w tym 540 000 dzieci, zostało dotkniętych tą katastrofą. Huragan Grace, który uderzył w ten sam region w poniedziałek zakłóca dostęp do wody, schronienia i innych podstawowych usług. Powodzie i lawiny błotne prawdopodobnie pogorszą sytuację słabszych rodzin i jeszcze bardziej skomplikują reakcję humanitarną. Chociaż deklaracje gangów, że nie będą przeszkadzały w niesieniu pomocy, są pozytywnym sygnałem. [CNN], [CBS News]
Ameryka Północna
Zmiana klimatu i susza w Kalifornii to zagrożenie dla dostaw migdałów na świecie gdyż ten stan odpowiada za 80% produkcji. Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych nakazał przywrócenie jednej z polityk administracji Trumpa wobec migrantów. Mimo stanowego zakazu noszenia masek w szkołach, połowę uczniów z Florydy obowiązują takie lokalne wymagania.
Tropikalny sztorm Henri nawiedził północny wschód USA. Kiedy wylądował w niedzielę na wybrzeżu Rhode Island wiatr wiał z prędkością około 100 km/h odcinając zasilanie w ponad 140 000 domów i powodując potopy, które zamknęły mosty i zatopiły drogi. [Associated Press]
Archidiecezja Filadelfijska zdecydowała, że nie będzie udzielać wsparcia w zdobywaniu wyłączeń z powodów etycznych i religijnych od obowiązkowych szczepień na koronawirusa. Nie jest to jedyna diecezja w USA, która się na to zdecydowała, a ta z El Paso w Teksasie wymaga od swoich pracowników świadectwa szczepienia. [The New York Times]
W wydaniu 41. pisaliśmy o tym jak plan infrastrukturalny Bidena przeszedł przez Senat. Teraz znowu piszemy o planie infrastrukturalnym, ale innym: ten opiewa na 3,5 miliarda dolarów i dopiero przeszedł przez Izbę Reprezentantów. Z artykułu WSJ dowiecie się szczegółów związanych z wewnętrznymi sporami w Partii Demokratycznej związanymi z tym planem. [The Wall Street Journal]
Oceania
„W stanie Wiktoria jedna trzecia osób opuszczających zakłady karne wpada w bezdomność, podczas gdy jedna czwarta z nich była w kryzysie bezdomności w miesiącu poprzedzającym pójście do więzienia.” Al-Dżazira ma reportaż poruszający problem na styku australijskiego więziennictwa i bezdomności. [Al-Dżazira]
W kontekście opanowania Afganistanu przez Talibów wiele się teraz mówi o przyjmowaniu migrantów i uchodźców. W Australii największa publiczna debata na ten temat odbyła się równo 20 lat temu. Chodzi o 400 osób ubiegających się o status uchodźcy, którzy zostali uratowani na otwartym morzu przez norweski statek i zabrani do Australii, która nie chciała ich przyjąć. Jak dokładnie zakończyła się ta sprawa dowiecie się z artykułu. [ABC Radio]
Ekonomia i gospodarka
Wielokrotnie w Tygodniku pojawiały się materiały na temat łańcuchów dostaw, niedoborów oraz swego rodzaju „wyścigu zbrojeń” dotyczącego mikroczipów. Kluczowe dla produkcji najbardziej zaawansowanych czipów maszyny są warte 150 milionów dolarów za sztukę. Wytwarza je holenderska firma ASML. Maszyn rocznie powstaje tylko 50, przyczynami są: trudna koordynacja ponad 1000 dostawców, brak standardu maszyn oraz długi czas produkcji niektórych elementów. Oprócz zalinkowanego materiału na YouTubie kanał Asianometry poświęcił temu tematowi więcej filmów. [The New York Times], [Asianometry @ Youtube]
Po przeglądzie 60 badań na temat „pracy marzeń” 80000hours wyróżniło sześć kluczowych składników takiej pracy. Nie ma wśród nich dochodu ani nie są takie proste jak „podążaj za swoją pasją”. Artykuł nie jest nowy, ale uważamy, że wciąż aktualny i warto się z nim zapoznać. [80000hours]
Next Generation EU, nadzwyczajny fundusz, który stworzyła Unia Europejska w celu pobudzenia oraz odbudowy gospodarki po pandemii koronawirusa to 750 mld euro obligacji wyemitowanych przez UE. Najczęściej mówi się o tym co za te pieniądze powstanie w ramach Krajowych Planów Odbudowy, a kwestię spłaty pozostawia się na później. Bo ich wykup zakończy się z wraz z końcem 2058 roku. Jeśli już teraz chcecie wiedzieć więcej na temat sposobu spłacenia koronaobligacji to polecamy artykuł w [Obserwatorze Finansowym].
W dziale Azja możecie znaleźć informację na temat zwiększenia nacisku przez władze Chińskiej Republiki Ludowej na „wspólny dobrobyt”. Jego częścią ma być jeśli nie zmniejszenie, to chociaż ustabilizowanie cen ziemi oraz nieruchomości. Udało się to częściowo przez wstrzymanie sprzedaży ziemi pod budowę przez niektóre chińskie miasta, co może skutkować znacznym ograniczeniem wpływów samorządów chińskich. W zeszłym roku sprzedaż ziemi była źródłem 1,3 biliona dolarów dochodu. Matthew Brooker z Bloomberga uważa, że ewentualny podatek od nieruchomości, który zaczął się częściej pojawiać w debacie, jest niebezpieczny dla chińskiego modelu gospodarki i przez to niezbyt prawdopodobny. Z kolei na kanale Economics Explained znajdziecie wytłumaczenie wysokich cen nieruchomości w największych chińskich miastach. [Bloomberg]
Nauka i Technologia
Według raportu Międzynarodowej Agencji Energetycznej stosowanie nieemisyjnych technologii na skalę konieczną do ograniczenia globalnego ocieplenia do 2°C spowoduje zwiększenie zapotrzebowania na materiały konieczne do magazynowania energii trzydziestokrotnie w 2040 roku. By sprostać rosnącemu wykorzystaniu metali ziem rzadkich firma KoBold wykorzystuje sztuczną inteligencję, która ma nawet dwudziestokrotnie przyśpieszyć proces odkrywania nowych złóż. Mogą to być zbyt optymistyczne założenia, ale eksperci wskazują inny ważny aspekt działalności firmy. Wraz z nią pojawiło się zainteresowanie inwestorów z Doliny Krzemowej. [Technology Review]
Serwis „Nauka o klimacie” udostępnił polskojęzyczne streszczenie pierwszej części najnowszego wielkiego raportu IPCC o klimacie. Warto się z nim zapoznać, bo szóste już wydanie raportu jest dla dyskusji o klimacie wielkiej rangi wydarzeniem. Dokument (cały czas mowa o pierwszej części) liczy prawie 4000 stron i jest efektem ośmiu lat pracy setek badaczy w oparciu o kilkanaście tysięcy recenzowanych prac naukowych. Będzie on w najbliższych latach najpoważniejszym punktem odniesienia w temacie kryzysu klimatycznego dla popularyzatorów nauki, publicystów, aktywistów klimatycznych i – oby w jak największym stopniu – decydentów. [Nauka o klimacie]
Michael Williams, 65-latek z Chicago, spędził prawie rok w areszcie w charakterze oskarżonego o morderstwo młodego mężczyzny, któremu zaoferował podwózkę. Zdaniem Williamsa śmiertelny strzał padł z drugiego, niezidentyfikowanego samochodu – minął go i trafił w pasażera. Williams zawiózł pokrzywdzonego do szpitala, gdzie ten zmarł. Zarzuty prokuratury były oparte o analizy AI dźwięków z rozmieszczonych w mieście mikrofonów w ramach własnościowego, zamkniętego systemu firmy ShotSpotter. Mikrofony zanotować miały odgłos zinterpretowany następnie jako wystrzał w miejscu i czasie, gdzie Williams został zarejestrowany przez kamery na skrzyżowaniu. Argumenty prokuratury nie wytrzymały krytycyzmu obrony. W toku sprawy i w ramach śledztwa dziennikarskiego Associated Press okazało się, że reklamowana jako niezawodna technologia firmy często popełnia ewidentne błędy klasyfikacyjne, a pracownicy ręcznie wpływają na wyniki. Sprawa rodzi pytania o rosnącą rolę sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego w życiu społecznym. [AP News]
Federalna Agencja Żywności i Leków (FDA) dopuściła bezwarunkowo do użycia w grupie osób powyżej 16. roku życia szczepionkę na COVID-19 Pfizer/BioNTech. To pierwsza szczepionka, którą w USA dopuszczono do użycia w trybie regularnym, a nie awaryjnym. CDC tłumaczy za to czym dokładnie są szczepionki mRNA gdyby ktoś jeszcze nie wiedział. [FDA], [CDC]
TikTok jak każda platforma społecznościowa ma problem z treściami ekstremistycznymi. Politico pisze o raporcie analizującym takie treści zebrane w czerwcu i analizującym działanie serwisu. Według badaczy reakcja moderacji jest nieadekwatna a model działania serwisu może ułatwiać radykalizowanie nowych osób. [Politico]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Według badania wykonanego w Niemczech ekstremalne zjawiska pogodowe nie zmienią podejścia populacji do zmian klimatu oraz działań mających na celu walkę z kryzysem klimatycznym. Autorzy w oparciu o inne badanie radzą, aby w celu zwiększenia poparcia dla polityki powstrzymującej katastrofę klimatyczną kłaść nacisk na pozytywne aspekty polityki klimatycznej. [Anthropocene Magazine]
Wiele młodych osób zmaga się z samotnością. Artykuł Psyche nie tylko tłumaczy jakie są najczęstsze przyczyny tego stanu, ale również oferuje poradnik, który może pomóc osobom zmagającym się z tym problemem. Zdajemy sobie sprawę, że w poważnych przypadkach taki poradnik to może być za mało, ale uważamy, że warto się nim podzielić (nawet jeśli w sposób typowo amerykański skupia się nadmiernie na metodach z terapii poznawczo behawioralnej). [Psyche]
„Sztuka powszechnie nieznana i… Madonna z ogórkiem? W twórczości XV w. malarza włoskiego Carla Crivellego wielokrotnie powracał enigmatyczny atrybut w postaci ogórka – głównie w przedstawieniach Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W sztuce średniowiecznej i renesansowej najczęściej «owocowymi» atrybutami Madonny i Dzieciątka bywało jabłko (aluzja do grzechu pierworodnego), gruszka (symbolizująca słodycz miłości), lub winogrona (odnoszące się do eucharystycznego wina). Tymczasem znaczenie ogórka pozostaje niejasne, a badacze proponują bardzo różne jego interpretacje: od symbolu grzechu i odkupienia, poprzez osobisty znak artysty, aż do odniesień seksualnych związanych z tajemnicą Wcielenia.” [Tygodnik Powszechny]
Wielu z was spotkało się zapewne w internetowych dyskusjach z pojęciem efektu Dunninga-Krugera. Owa zależność, oparta o badanie z 1999 roku, oznaczać miała, że ludzie słabo zorientowani w danej dziedzinie w istocie mają znacznie większe mniemanie o swych kompetencjach, niż ci faktycznie zaznajomieni z określonym zagadnieniem. Intuicyjnie słuszne. Ale rzeczywistość prawdopodobnie jest jeszcze prostsza: w istocie wyjaśnieniem okazuje się być uprzedzenie, które każdemu z nas sugeruje, że jesteśmy w czymś ponadprzeciętni. Uprzedzenie owo w podobnym stopniu dotyczy wszystkich, nie tylko tych najsłabszych w danej dziedzinie. Być może to koniec popularnego argumentu w internetowych kłótniach. [Psychology Today]