Wydanie 94, 19.08.2022
To z rocznicą upadku Kabulu, rocznicą podziału Indii Brytyjskich i rocznicą Bitwy Warszawskiej
Polscy konserwatyści zajęci są oburzaniem się na to jak premierka Finlandii tańczy w czasie prywatnym ale my jednak wolimy skupić się na innych tematach. Z okazji rocznicy przejęcia władzy przez Talibów w Afganistanie zebraliśmy w osobnej sekcji najciekawsze materiały na ten temat.
Kiedyś w tym miejscu pisaliśmy o stronie Patronite naszego projektu. Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj. Jednak w obecnej sytuacji chyba ważniejsza jest pomoc poszkodowanym przez rosyjską inwazję. Polski rząd przygotował stronę zawierającą listę organizacji, którym można wpłacać pieniądze na pomoc Ukrainie. Jeśli chcecie pomóc Ukrainie walczyć z najeźdźcą to możecie wziąć udział w zbiórce na polskie bezzałogowce - amunicję krążącą dla ukraińskiego wojska.
Dla czytelników newslettera: To wydanie najprawdopodobniej przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail, więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknąć numer wydania w mailu.
Polska
Mogliście już słyszeć o kontrowersjach związanych z jedynym dopuszczonym do użytku w szkołach podręczniku do przedmiotu Historia i Teraźniejszość. Jeśli chcecie poznać nasze zdanie to polecamy napisaliśmy krótki [Pomocnik Neuropejski: Podręcznik do HiT].
„Rosyjska propaganda straszy ukrainizacją Polski. Hasło upowszechniają poseł Grzegorz Braun i influencerzy skrajnej prawicy. Podobna narracja pojawia się jednocześnie w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej.” [Frontstory]
„W spółkach z udziałem państwa powstał klub milionerów związanych z PiS. Przekopaliśmy się przez raporty 19 spółek giełdowych z udziałem Skarbu Państwa. 122 ”ludzi dobrej zmiany„ zarobiło w nich aż 267 mln zł. 66 osób zostało milionerami.” Polecamy pracę dziennikarzy Wp.pl, którzy pokazują jak działacze PiS bogacą się na państwowych pieniądzach. [Wirtualna Polska]
Muzeum Bitwy Warszawskiej mimo hucznych zapowiedzi nadal nie powstało. Dlatego polecamy wam artykuł, z którego możecie się więcej dowiedzieć kto odpowiada za to zwycięstwo. Spoiler alert: nie jest to matka boska. [Hrabia Tytus]
Europa
Atak Rosji na Ukrainę – aktualny stan wydarzeń przedstawia Ośrodek Studiów Wschodnich i Konflikty.pl.
Ukrainę odwiedził zarówno premier Turcji jak i sekretarz generalny ONZ. Jednym z tematów jakie poruszyli podczas rozmowy z prezydentem Zełenskim była sytuacja w Zaporoskiej Elektrowni Atomowej, w której rosyjskie wojska zdają się eskalować napięcia. [Euractiv]
Polecamy materiał z YouTubowego kanału Planeta Abstrakcja, którego autorzy odwiedzają Mikołajów, do którego dowożą i po którym rozwożą pomoc humanitarną. Możemy podejrzeć okiem ich kamer stopień zniszczenia przyfrontowego miasta i jego infrastruktury. Na miasto niemal codziennie spadają pociski, a mieszkańcy radząc sobie muszą odstać w kolejce po wodę czy też jedzenie. Zniszczona infrastruktura może dać o sobie mocniej znać, gdy już za kilka miesięcy przyjdą sporo niższe temperatury. Kiedy czasami część z nas łapie myśl, że jesteśmy zmęczeni wojną i nie możemy o tym już słuchać i chcemy przełączyć kanał pamiętajmy, że dla setek tysięcy ludzi w przyfrontowych miastach, wojna i spadające pociski to codzienność.
Washington Post przygotował długi reportaż na temat tego jak administracja Joe Bidena dowiedziała się w październiku 2021 o planach ataku Rosji na Ukrainę. Oraz o działaniach jakie zostały podjęte w celu przygotowania NATO oraz Ukrainy na inwazję Rosji. [Washington Post]
„Litwa, Łotwa, Estonia i Ukraina domagają się europejskiego zakazu podróżowania po Europie w celach turystycznych dla obywateli Rosji. Finlandia, Dania, Szwecja i Czechy chcą dyskusji na ten temat na forum Rady Europejskiej. Czy wprowadzenie takiego zakazu jest możliwe?” [OKO.press]
Dr Maria Domańska z Ośrodka Studiów Wschodnich w rozmowie z Piotrem Pogorzelskim, prowadzącym podcast Po prostu Wschód,opowiada o najnowszych badaniach opinii publicznej w Rosji, na ile możemy im wierzyć i jak niektóre z wyników interpretować. Czy Rosjanie ufają władzy?
Mija blisko 50 lat odkąd po serii wojen Portugalia pożegnała się ze swoimi koloniami oraz rządzącą krajem prawicową dyktaturą. Stanowisko premiera piastuje ciemnoskóra osoba – jedyny taki przypadek w Europie. Jednak Portugalia daleka jest od pogodzenia się z kolonialną przeszłością i coraz większą popularność zbiera tam skrajna prawica. Reportaż z drugiego końca Europy, który próbuje nam naświetlić tę sytuację napisałą Iza Klementowska. Dostępny w formie tekstowej oraz audio. [Dział Zagraniczny]
Tydzień temu przypomnieliśmy rocznicę sfałszowanych wyborów na Białorusi. Teraz mamy dla was listy od opozycjonistów, którzy siedzą w białoruskich więzieniach. Wrzucamy je ponieważ, pamięć o tych ludziach to jedna z niewielu rzeczy jaką możemy im teraz zaoferować. [Index on Censorship]
„W dzisiejszym podcaście Łukasz Maślanka w rozmowie z Mateuszem Józwiakiem odpowiada na pytania: – Jaki pogląd na politykę zagraniczną Francji mają główne partię opozycyjne? – Dlaczego partię opozycyjne we Francji chcą współpracować z dyktaturami? – Jak głosowały główne partie opozycyjne wobec kandydatury Szwecji i Finlandii do NATO?”
„W Słowenii coraz więcej rosyjskich pieniędzy. To wyzwania dla rządu w czasie wojny w Ukrainie. Dążąc do konsolidacji społeczeństwa słoweńskiego po podziałach, które nasiliły się podczas rządów Janeza Janšy, nowy premier będzie musiał zatem stawić czoła skutkom wieloletniego oddziaływania rosyjskiej propagandy.” [Nowa Europa Wschodnia]
Talibowie przejmują Afganistan. Rok później
15 sierpnia miała miejsce rocznica upadku Kabulu. Miasto wpadło w ręce Talibów na koniec ich zwycięskiego marszu, w którym przejmowali kolejne stolice prowincji dzień po dniu, zdecydowanie szybciej niż jeszcze niedługo wcześniej się spodziewano. Gościni podcastu Dwie Lewe Ręce, Jagoda Grondecka, dziennikarka specjalizująca się regionie Afganistanu i Iranu, opowiada nie tylko o tym czym był dla Afgańczyków ten rok, jak odnoszą się do Talibów, a także o tle wojny Afganistanie oraz popularnych przekłamaniach tych tematów dotyczących.
Jeśli jeszcze wam mało wspomnień o upadku Kabulu to The New York Times ma o tym reportaż swojego afgańskiego korespondenta. Nam najciekawszy wydał się materiał wideo z tego okresu, który możecie znaleźć wrzucony na serwis Twitter przez autora. [The New York Times], [Matthieu Aikins @ Twitter]
„W tym odcinku Outriders Podcast głos oddajemy afgańskim kobietom, które opowiadają, jak wygląda ich życie 12 miesięcy po przejęciu władzy przez talibów. Rozmawiamy z ginekolożką i położną Najmussaną Shefajoo, byłą dyrektorką Afgan Films – Sahraą Karimi, która musiała opuścić Afganistan. Rozmawiamy także z naszą reporterką Fatimą Hossaini, która obecnie mieszka w Europie, oraz reporterką i dziennikarką Jagodą Grondecką, która komentuje dla nas sytuację z Kabulu.”
„Ze swojej ojczyzny, wyjeżdżali jako politycy, działacze społeczni, dziennikarze czy tłumacze. Uciekali przed Talibami, którzy w błyskawicznym tempie przejęli Afganistan. Bali się nowej władzy, że ta w zemście pozbawi ich życia. W naszym kraju przywitały ich niegościnne ośrodki dla cudzoziemców, problemy z adaptacją i brak pomocy w znalezieniu pracy czy zakwaterowania.” O losie afgańskich uchodźców w Polsce pisze [Nowa Europa Wschodnia].
Bliski i Środkowy Wschód
Rozmowy o Irańskim porozumieniu jądrowym trwają. Strona irańska odpowiedziała na przygotowaną przez UE wersję porozumienia wskazując jeszcze na 3 elementy, które chciała żeby zostały poprawione, uznając, że los porozumienia jestem rękach Amerykanów. Jeszcze nie jest pewne jak Stany Zjednoczone i Unia Europejska zareagują na nowe uwagi Iranu. Czy irańska umowa pomoże rozwiązać unijny kryzys energetyczny? Część komentatorów uważa, że na znaczną poprawę jeszcze tej zimy, może być już za późno. [Euractiv], [Al-Monitor]
Turcja i Izrael mają wznowić relacje dyplomatyczne. Relacje między państwami znalazły się w kryzysie w roku 2018 po tym gdy amerykańska administracja Donalda Trumpa przeniosła swoją ambasadę do Jerozolimy. Wskakiwał wtedy konflikt w Strefie Gazy, który został stłumiony przez Izrael. Turecki MSZ, Mevlüt Çavuşoğlu, podkreślił, że Turcja nie porzuca sprawy Palestyny. [DW]
Saudyjka skazana na 34 lata więzienia za korzystanie z Twittera (obserwowanie i retwittowanie kont nieprzychylnych władzom kraju) powiedziała sądowi, że podczas trwania jej aresztu była molestowana. Poinformowała również, że podczas jej procesu świadkowie byli nakłaniani do składania fałszywych zeznań. Twitter nie komentuje sprawy. Fakt, że w spółkę zainwestowały sudyjskie fundusze, może mieć. tym coś wspólnego. [The Guardian]
Jemen doświadczony wieloletnią wojną domową i związaną z nią katastrofą humanitarną dostaje od losu kolejny dar – powodzie. Powodzie błyskawiczne, związane z gwałtownymi opadami deszczu spowodowały śmierć co najmniej 38 osób oraz poczyniły kolejne zniszczenia materialne. O ile w Jemenie nadal obowiązuje rozejm (pierwszy od 2016 roku), o tyle ciągle mają miejsce incydenty w których regularnie giną cywile. [DW]
Azja
15 sierpnia jest rocznica wydarzenia, które wpłynęło na życie milionów ludzi na świecie. Mówimy oczywiście o podziale Indii Brytyjskich na Indie oraz Pakistan. W skutku tego podziału mogło zginąć nawet milion ludzi a kilkanaście milionów zostało przymusowo przesiedlonych. BBC ma krótki artykuł opisujący tło historyczne podziału. Al-Dżazira poza samym podziałem przedstawia także historię konfliktów jakie wybuchały regularnie między tymi dwoma nowo powstałymi państwami. [BBC], [Al-Dżazira]
Fabryki w chińskiej prowincji Syczuan zostały zamknięte na sześć dni w celu złagodzenia braków prądu w prowincji. Ma to zabezpieczyć dostawy do gospodarstw domowych w czasie największych od 60 lat upałów w Chinach. [CNN]
W wydaniu 55. pisaliśmy o zorganizowaniu WorldPride 2025 Taiwan w mieście Kaohsiung. Wydarzenie się jednak nie odbędzie, organizatorzy domagali się usunięcia z nazwy słowa „Taiwan”. Na to nie zgodziły się władze Tajwanu. [Reuters]
Afryka
Dwa tygodnie temu pisaliśmy o wyborach w Kenii oraz kandydatach, którzy w nich startowali. Po zaskakująco długim liczeniu głosów nowym prezydentem został ogłoszony William Ruto. Jest jednak bardzo prawdopodobne, że wyniki tych wyborów (tak samo jak tych z 2017 roku) zostaną podważone i Sąd Najwyższy zdecyduje o tym czy zostaną uznane. [Al-Dżazira]
Jak to się stało, że Rwanda może być pierwszym krajem, który wyeliminuje całkowicie raka szyjki macicy? The Guardian opisuje procesy, które prowadzą ten kraj ku eradykacji tej choroby. [The Guardian]
Władze Tanzanii doprowadziły szybki internet do Kilimandżaro pozwalając na natychmiastowe umieszczenie w mediach społecznościowych wiadomości o wchodzeniu na szczyt góry. Według ministra informacji, Nape Nnauye zwiększy to bezpieczeństwo turystów oraz tragarzy. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
W największym ekwadorskim mieście, Guayaquil wprowadzono stan wyjątkowy ze względu na atak bombowy przeprowadzony przez gang. Atak, w którym zginęło pięć osób, a 17 zostało rannych to kolejny etap eskalacji w wojnach gangów o dominację w przemycie narkotykami. [The Guardian]
W Brazylii zbliżają się wybory prezydenckie, które bardzo dzielą społeczeństwo a urzędujący prezydent (któremu nie idzie dobrze w sondażach) głosi, że system wyborczy jest podatny na oszustwa. W tej sytuacji organizacja Global Witness przetestowała szczelność platformy Facebook na reklamy zawierające dezinformacje dotyczące tych wyborów. Test ten nie wypadł najlepiej a więcej o tym przeczytacie w artykule serwisu [Al-Dżazira].
W Salwadorze przedłużono właśnie stan wyjątkowy. Al-Dżazira opisuje jak rząd uzasadnia to walką z przestępczością zorganizowaną chociaż często łapane są przypadkowe osoby. Skoro jesteśmy przy Salwadorze to warto wspomnieć, że tak jak pisaliśmy już wcześniej bitcoin chyba się nie przyjął jako powszechny środek płatniczy w tym kraju. Rest of World opisuje jak powstający wirtualny bank spełnia oczekiwania obywateli, których bitcoin nie mógł spełnić. [Al-Dżazira], [Rest of World]
Ameryka Północna
Liz Cheney przegrała prawybory partii republikańskiej przed zbliżającymi się wyborami uzupełniającymi w Stanach Zjednoczonych. Była ona jedną z 10 osób z tej partii, które zagłosowały za impeachmentem Donalda Trumpa. Tylko 2 z nich wygrała prawybory partyjne co często miało związek z tym, że Donald Trump udzielał poparcia ich przeciwnikom. [FiveThirtyEight]
Zatrucie Odry to obecnie temat z pierwszych stron gazet. Jeśli wam ciągle mało w podobnych tematach to mamy dla was artykuł z Yale School of the Environment o odbudowywaniu ekosystemów rzek w Stanach Zjednoczonych. [Yale Environment]
„Kanada właśnie zabroniła polowań na baribale na obszarze wielkości Krety. Chociaż zakaz dotyczy niedźwiedzi czarnych, to w rzeczywistości ma uchronić od zniknięcia jedyną na świecie ich grupę, której futro jest białe. O tym, kim są niedźwiedzie-duchy, opowiada Kamila Kielar: reporterka, autorka podcastu Drzazgi Świata.”
Prezydent Joe Biden podpisał Inflation Reduction Act, ustawe wprowadzająca reformy w sferze ochrony zdrowia, systemu podatkowego oraz walki ze zmianami klimatu. Jeśli chcecie więcej dowiedzieć się o części dotyczącej klimatu to polecamy podcast Davida Robertsa z profesorem Jesse Jenkinsem. [CNBC], [Volts @ Substack]
O walce konserwatystów ze społecznością osób trans pisaliśmy już wielokrotnie. Jednak nie tylko legislatorzy starają się tej grupie utrudnić życie. Bardzo popularne konto na kilku serwisach społecznościowych nakręca kampanię nienawiści przeciwko pracownikom szpitala, w którym wykonuje się różne terapie afirmujące płeć dla młodocianych. Skala tego jest tak duża, że zaczyna to utrudniać normalne funkcjonowanie szpitala – przeczytacie o tym więcej w [Vice News].
Oceania
Prezydent Vanuatu rozwiązał w czwartek parlament. Tego samego dnia miało odbyć się głosowanie o wotum nieufności dla obecnego premiera, Boba Loughmana. Za sytuację częściowo odpowiedzialne są próby zmiany konstytucji przez premiera, m.in wydłużenia kadencji parlamentu do pięciu z czterech lat. [Reuters]
Ekonomia i gospodarka
„Ceny produktów spożywczych różnią się w zależności od sklepu, do którego trafi konsument. Duży może więcej, negocjując ceny z pośrednikami. Mały ma większe koszty przy zakupie towaru i od metra kwadratowego powierzchni handlowej. Taniej niż w markecie nie musi być też u rolnika, który decyduje się na handel detaliczny. Kto zyskuje najwięcej?” [Obserwator Finansowy]
Turcja kontynuuje swoją niestandardową politykę monetarną. Bank centralny obniżył stopy procentowe z 14% do 13%. Stało się to przy inflacji sięgającej 80%. W efekcie turecka lira osłabia się – za jednego dolara trzeba zapłacić 18 lir. [DW]
Nauka i Technologia
Jak projektować miasta żeby były przyjazne zarówno dla ludzi jak i dla zwierząt? Badaczka nietoperzy uważa, że badając je możemy poznać odpowiedź także na to pytanie. [Nature]
Izraelski start up pracuje nad technologią pozwalającą na wytworzenie syntetycznego zarodka na podstawie pobranych komórek. Na ten moment sukcesem zakończyły się eksperymenty z komórkami myszy, ale biolog Jacob Hanna ma nadzieję, że kolejne będą komórki ludzkie. [MIT Technology Review]
Walka z pseudonauką jest trudna, zwłaszcza jeśli państwo nie stoi po stronie prawdziwej nauki. Chińskie władze wzięły sobie na celownik tych, którzy podważają skuteczność tradycyjnej chińskiej medycyny. [Rest of World]
Pseudosatelity czyli stratosferyczne drony. Autonomiczne drony mogące utrzymać się w powietrzu przez miesiące, to rozwiązania testowane obecnie przez US Army. Jakie wyzwanie stają przed tego typu konstrukcjami oraz jakie korzyści mają oferować? [Konflikty.pl]
Techniki wpływu – choć przedstawiane czasami w sensacyjnej formie są badanymi zjawiskami psychologicznymi. Na czym polegają, gdzie najczęściej powinniśmy się ich spodziewać? O tym, że warto te techniki znać, aby być na nie choć trochę bardziej odpornym opowiada prof. Tomasz Grzyb, psycholog społeczny z Uniwersytetu SWPS, współautor książki Sto technik wpływu społecznego.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Pisarz Salman Rushdie został zaatakowany w Nowym Jorku. Łączone jest to z fatwą jaka została wydana na niego w Iranie lata temu. Karolina Cieślik-Jakubiak w Krytyce Politycznej przypomina nie tylko co to dokładnie jest fatwa ale także przedstawia także sylwetkę samego pisarza, który jest dość interesującą postacią. [Krytyka Polityczna]
Wielkie cywilizacje, które znamy z kart książek do historii zazwyczaj upadały i dzisiejsi ich spadkobiercy są kompletnym cieniem swoich historycznych przodków. Czy zatem my, możemy czuć się bezpiecznie? Czy może nasz rozwój technologiczny sprawia, że w pewien sposób jesteśmy jeszcze bardziej narażeni na kłopoty, gdy coś zakłóci nam łańcuchy dostaw? Czy powinniśmy się szykować, na upadek cywilizacji, jaką znamy dzisiaj?
Jak zostać ekspertem? Spopularyzowana między innymi przez Malcolma Gladwella teza mówi o 10 tysiącach godzin treningów. Ale czy jest to wystarczające? Podczas filmu dostaniemy odpowiedzi na pytanie: czy ekspert z funduszu inwestycyjnego zaopiekuje się naszymi pieniędzmi lepiej niż koty? Kto lepiej zdiagnozuje rzadką chorobę powodującą ból w klatce piersiowej – rezydent czy lekarz z 20 letnim doświadczeniem? I dlaczego eksperci od geopolityki zazwyczaj się mylą?
„Truskawiec był jednym z turystycznych fenomenów II Rzeczpospolitej. Obok Druskiennik i Zaleszczyk należał do najpopularniejszych polskich kurortów. Do tego był jednym z tych bardziej snobistycznych. Pojawienie się w Truskawcu wskazywało na znaczną pozycję społeczną oraz zamożność.” Polecamy podróż do przeszłości okraszony sporą liczbą zdjęć. [Hrabia Tytus]
Drogi czytelniku, dziękujemy, że jesteś z nami. Uważasz, że więcej osób powinno przeczytać ten numer lub chcesz podziękować nam za tworzenie go?