Wydanie 14, 05.02.2021
To z zamachem stanu, kolizjami z płetwalami błękitnymi oraz mięczakami w warszawskich wodociągach
Nie milkną echa po wyroku aborcyjnym Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej. Jeżeli ominęły Was informacje ze świata, bo byliście na strajku, spieszymy z pomocą. W tym tygodniu przedstawiamy nieszczęśliwy los płetwali błękitnych, zwycięstwo farmerów z delty Nigru nad koncernem Shell oraz twórczość pewnego księdza-ateisty z XVII wieku.
Serdecznie dziękujemy wszystkim, którzy wypełnili naszą ankietę. Wasze opinie są bezcenne!
Polska
Prawo to nie są słowa w ustawie, tylko ludzkie życia. Publikacja wyroku aborcyjnego Trybunału Konstytucyjnego Julii Przyłębskiej zbiera ponure żniwo. Kobiety mające zaplanowany zabieg usunięcia ciąży z powodu ciężkiego uszkodzenia płodu, który umrze po porodzie, już przechodzą załamania nerwowe. A to dopiero początek. [OKO.press]
"Politycy PiS mogli ulec złudzeniu, że rośnie młode, konserwatywne pokolenie, które uwierzyło, że największym szczęściem jest zginąć za ojczyznę czy cierpieć za przekonania i wiarę. Jeśli ktoś miał taką iluzję, to nie ma już dla niej podstaw. Nie dziwię się, że młodzi ludzie zareagowali mniej więcej tak: odwalcie się, to jest wasz sen, nie chcemy w nim żyć" – mówi kojarzony z prawicą autor pojęcia "IV RP" politolog prof. Rafał Matyja. [Onet]
Społeczno-polityczne pismo Res Publica Nowa przygotowało cztery scenariusze dla Polski w 2021 roku. Autorzy skoncentrowali się na pięciu kategoriach: polityce, służbie zdrowia, gospodarce, rządach prawa i sytuacji mediów oraz sytuacji międzynarodowej. Kontynuacja, Powolna dezintegracja, Autorytaryzm geopolityczny oraz Nowa demokracja. O tym, który z tych scenariuszy będzie najbliższy rzeczywistości, przekonamy się jeszcze w tym roku. [Res Publica Nowa]
Czy Jacek Kurski przejmie schedę po Jarosławie Kaczyńskim? O tym, że to realna możliwość i dlaczego prawica powinna się tego obawiać, pisze prezes Klubu Jagiellońskiego1. "Globalne trendy zdają się sprzyjać takim jak on. Jeśli ktoś mógłby, gdy nadejdzie zmierzch ery Kaczyńskiego, budować coś na kształt polskiego odpowiednika trumpizmu – to jest to Kurski. Dla przedstawicieli (...) »miękkiej prawicy«, a do przynależności do niej się poczuwam, to nie jest dobra informacja". Kolejny obrazek z konfliktu między prawicą tradycjonalistyczną a populistyczną. [Klub Jagielloński]
Ministerstwo Spraw Zagranicznych zwalnia pracownika za "ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych – członka korpusu służby, poprzez zamieszczenie na portalu Facebook treści o charakterze szkalującym, a ponadto obrażającym osoby publiczne, w tym urzędującego Ministra Spraw Zagranicznych". Co kryje się pod tą formułką? Udostępnienie na Facebooku artykułu OKO.press pt. „Polska podpisuje antyaborcyjną deklarację »w obronie praw kobiet«. Z Arabią Saudyjską, Ugandą i Dżibuti”. Umowa o pracę została rozwiązana bez wypowiedzenia. Zwolniony pracownik będzie dochodził swoich praw przed sądem. [OKO.press]
Europa
Portugalski parlament przegłosował ustawę legalizującą eutanazję. Podpis prezydenta pozostaje jednak na ten moment niewiadomą. Eutanazji będzie się mogła poddać osoba dorosła po wcześniejszej konsultacji lekarskiej. Konieczne będzie potwierdzenie, że cierpi ona w sposób chroniczny lub jest nieuleczalnie chora. [Onet]
Epidemia koronawirusa przyspieszyła obserwowane już przed pandemią osłabienie migracji netto z krajów "nowej UE" na Zachód. W 2020 r. nastąpiła wręcz duża fala (czasowych?) powrotów. Szacuje się, że ok. 1,3 mln Rumunów i 500 tys. Bułgarów wróciło w zeszłym roku do kraju. Ciekawy artykuł The Economist analizujący te zjawiska w szerszym kontekście, np. upowszechnienia się możliwości pracy zdalnej i zmniejszenia luki płacowej między wschodem i zachodem Europy. [The Economist]
Mowa Aleksieja Nawalnego przed sądem, który skazał go na łagier – w tłumaczeniu Sławomira Sierakowskiego. Wspaniały akt sprzeciwu pojedynczego człowieka wobec bezdusznej autokracji. [Sławomir Sierakowski @ Facebook]
TSUE orzekł, że Węgry systematycznie przekraczały normy prawne emisji zanieczyszczeń powietrza cząsteczkami PM10 oraz nie podjęły żadnych zdecydowanych działań, aby takową emisję ograniczyć. [Reuters], [Wyrok TSUE]
Ukraina zamyka główne prorosyjskie kanały telewizyjne. Prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski podpisał decyzję nakładającą sankcje na deputowanego Tarasa Kozaka i jego przedsiębiorstwa medialne skutkujące m.in. odcięciem sygnału naziemnego jego telewizjom. Kanały informacyjne 112, ZiK i NewsOne należą do najpopularniejszych w kraju, z udziałem w segmencie informacyjnym sięgającym 45%. Decyzja Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony została podjęta na podstawie prawa o przeciwdziałaniu rosyjskiej propagandzie stworzonego jeszcze za poprzedniego prezydenta, Petra Poroszenki. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Bliski i Środkowy Wschód
W wyniku protestów przeciwko politycznemu obsadzeniu stanowiska rektora prestiżowego Uniwersytetu Boğaziçi zostało zatrzymanych 159 osób. Więcej o tym, dlaczego Erdogan musi zdobyć Uniwersytet Boğaziçi w linku drugim. Jako ciekawostka: jeden ze studentów został zatrzymany podczas korzystania z aplikacji Clubhouse, o której więcej w dziale Nauka i Technologia. [Reuters], [Al-Monitor]
Równolegle do zatrzymań protestujących zatrzymano dwóch studentów, a dwóch innych poddano aresztowi domowemu za umieszczenie na wystawie w Uniwersytecie Boğaziçi zdjęcia Kaaby z flagami środowiska LGBT+. Powodem zatrzymania ma być obraza uczuć religijnych. Szef Dyrektoriatu Spraw Religijnych (Diyanet) nazwał to zdjęcie atakiem na "islamskie wartości" oraz Kaabę. Ali Erbaş stwierdził też, że "homoseksualizm powoduje choroby". [Duvar English]
Podczas prezydentury Donalda Trumpa Turcja niejednokrotnie stawała przeciw interesom USA i jego NATO-wskich sojuszników – Kolizyjny kurs w Syrii, rozbieżne interesy w Libii, zbliżenie z Rosją i zakup systemów S-400, czy narastające napięcia wokół wschodniej części Morza Śródziemnego. Co szykuje się po zmianie warty w Białym Domu? Skład osobowy nowego gabinetu, w szczególności nominacja Brett McGurk na koordynatora spraw bliskowschodnich, wskazuje raczej na zaostrzenie kursu wobec Ankary. Turcja ze względu na położenie i regionalne możliwości pozostaje strategicznie ważnym partnerem. Czego możemy się spodziewać w najbliższych miesiącach? Tekst od Pulsu Lewantu. [Puls Lewantu @ Facebook]
Ubiegły rok nie był łatwy dla całego świata, a szczególnie dla Libanu. Trudne czasy dla tego państwa jednak szybko się nie skończą. Obecnie Liban targany jest kolejną falą gwałtownych protestów. Korupcja, nieudolność władz, kryzys finansowy i to wszystko potęgowane przez COVID. W skutek protestów setki osób zostały ranne, jedna osoba zmarła. Po jej pogrzebie zdaje się, że protesty rozogniaja się na nowo. [DW]
Donald Trump na finiszu swojej kadencji ogłosił plan wycofania wojsk z Afganistanu. Naciskał na rząd w Kabulu, aby ten dokonywał ustępstw wobec Talibów – m.in. zwalniając wielu więźniów skazanych za terroryzm. O ile afgański rząd wypełniał swoje zobowiązania, to nie można tego zupełnie powiedzieć o Talibach. W Afganistanie nie ustają ataki na siły rządowe, a raporty wywiadowcze donoszą o współpracy Talibanu z Al-Kaidą. W efekcie wycofanie armii USA zostaje opóźnione. Dokąd zmierza Afganistan? [Al Dżazira]
Azja
Chcielibyście się dowiedzieć czegoś więcej na temat Tajwanu? Polecamy post na substacku Noah Smitha, felietonisty Bloomberg Opinion. Taiwan jest jednym z krajów najlepiej radzących sobie z pandemią COVID-19, piastuje wysokie miejsca w rankingach dotyczących demokracji oraz praw mniejszości seksualnych. Mieszkańcy tej ważnej geopolitycznie wyspy nie uważają się już za Chińczyków. Stworzyli natomiast własną, unikalną cywilizację. [Noah Smith @ Substack]
W poniedziałek, 1 lutego, doszło do zamachu stanu w Mjanmie (Birmie). Wojsko przejęło pełnię władzy, którą wcześniej stopniowo zdawało się oddawać. Kontrowersyjna noblistka Aung San Suu Kyi, stojąca de facto na czele rządu została aresztowana. Dlaczego generałowie postanowili przerwać proces oddawania władzy, na który sami przystali? Co było pretekstem do zamachu i czy jest on wiarygodny? Wreszcie, co na to regionalne i światowe mocarstwa? Opowiada o tym doktor Michał Lubina z Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu UJ. [Dariusz Rosiak @ Youtube]
Afryka
Wynik wyborów prezydenckich w Ugandzie został podważony. Zespół prawników lidera ugandyjskiej opozycji Bobiego Wine’a złożył pozew do Sądu Najwyższego, prosząc o uznanie reelekcji prezydenta Yoweri Museveniego za nieważną w wyniku fałszerstwa wyborczego. O niezwykłych okolicznościach wyborów, potężnej fali przemocy i ograniczaniu dostępu do mediów społecznościowych pisaliśmy w poprzednich numerach. [DW]
Rok 2020 był znaczący dla Afryki pod wieloma względami. Był to nie tylko rok drastycznej zmiany w zakresie norm społecznych, ale także odrodzena afrykańskiego radykalizmu. Pandemia COVID-19 zarówno wzmocniła skrajną korupcję, która od dawna miała miejsce na kontynencie, jak i zmusiła zmarginalizowane społeczności do zmobilizowania się przeciwko niesprawiedliwości. [Al Dżazira]
Farmerzy z delty Nigru zwyciężyli w sądzie apelacyjnym w Hadze z koncernem naftowym Shell. Koncern naftowy został uznany winnym za wycieki ropy w 2006 i 2007 r. Zgodnie z wyrokiem sądu musi on wypłacić odszkodowania rolnikom oraz zacząć oczyszczanie zanieczyszczonej wody w ciągu najbliższych tygodni. W drugim artykule więcej na temat historii zanieczyszczeń w Nigerii. [NY Times], [Bloomberg]
Epidemia otyłości szerzy się w Afryce. W bogatszej od większości kontynentu RPA 40% kobiet i 15% mężczyzn jest otyłych, a nadwaga dotyczy około połowy populacji. Inne kraje afrykańskie szybko podążają tą ścieżką. Niskiej jakości wysoko przetworzona żywność, która jest tańsza od pełnowartościowych produktów, zalewa kontynent i zapowiada epidemię chorób cywilizacyjnych takich jak cukrzyca. Nie oznacza to jednak, że głód został wyeliminowany – ok. 25% afrykańskich dzieci wciąż jest niedożywionych, a głód współwystępuje z nadwagą często w obrębie jednej wioski czy nawet rodziny. [The Economist]
Ameryka Łacińska
Wszyscy (wliczając nas w Wydaniu 7.) mówili o tym, jak Argentyna zalegalizowała aborcję, ale sytuacja w Ameryce Łacińskiej, jeśli chodzi o prawa reprodukcyjne, nie jest dobra. Honduras już teraz ma jedne z ostrzejszych praw antyaborcyjnych i kobiety regularnie są prześladowane z tego powodu. Teraz parlamentarzyści chcą jeszcze umocnić to prawo, żeby utrudnić ewentualną zmianę w przyszłości. [BBC]
Daniel Ortega, dyktator rządzący Nikaraguą zapowiedział utworzenie Narodowej Agencji ds. Przestrzeni Kosmicznej, Księżyca i innych Ciał Niebieskich. Nie ma jednak co się śmiać, i to nie dlatego, że Nikaragua zaraz udowodni nam swoje zdolności w podboju kosmosu. Problemem jest fakt, że Ortega i jemu podobni używają zapowiedzi wielkich programów infrastrukturalnych do przykrywania opresji stosowanych wobec własnego narodu. Nie jest to pierwsza tego typu zapowiedź władcy Nikaragui. Ta obecna, najpewniej tak jak poprzednie, nigdy się nie zmaterializuje. [Miami Herald]
Płetwale Błękitne to największe stworzenia na Ziemi. W wyniku ludzkiej działalności te majestatyczne olbrzymy trafiły na listę gatunków zagrożonych. Choć rybacy z Patagonii na nie nie polują, to według naukowców, w związku z coraz intensywniejszą gospodarką połowową w regionie, ryzyko śmiertelnych dla płetwali kolizji i wypadków rośnie. [The Guardian]
Ameryka Północna
W swoim trzydziestoletnim planie rozbudowy US Navy uwzględniła budowę bezzałogowych pojazdów nawodnych. Do 2026 r. Marynarka Stanów Zjednoczonych ma dysponować dwunastoma dużymi (LUSV) oraz większą liczbą średnich (MUSV) i małych (SUSV) bezzałogowych pojazdów nawodnych. Polecamy też artykuł o wykładzie generała Johna Murraya, dowódcy Army Futures Command na temat przewagi, jaką będzie miała armia korzystająca z dronów oraz sztucznej inteligencji nad armią złożoną wyłącznie z ludzi. [The National Interest], [Forbes]
Gdy mówi się o skrajnej prawicy lub o białych supremacjonistach w USA, to na myśli ma się najczęściej białych Amerykanów z WASP. Ostatnie lata jednak przyniosły zmiany w tym środowisku, czego najlepszym dowodem jest przywódca Proud Boys, Enrique Tarrio, którego rodzina pochodzi z Kuby. [Vanity Fair]
Skrajnie prawicowa grupa Proud Boys (ang. Dumni Chłopcy) została uznana przez władze Kanady za organizację terrorystyczną. Proud Boys są jednym z głównych prowodyrów ataku na Kapitol, który miał miejsce w styczniu tego roku. [The Guardian]
Oceania
"Nacjonalizm nie jest drogą na przód – mamy nadzieję tworzyć wielostronne relacje handlowe i dyplomatyczne na całym świecie i odegrać naszą część" powiedział Damien O'Connor – minister handlu i rolnictwa Nowej Zelandii w ramach wywiadu dotyczącego Forum Ekonomicznego w Davos. [CNBC]
W grudniu przez Fidżi przeszedł potężny cyklon Yasa, który zniszczył dziesiątki domostw na archipelagu. Pisaliśmy o nim w naszym dziewiątym wydaniu. Ledwo kraj zdołał wrócić do normalności, a już nadciąga nad niego kolejny cyklon – Ana. Silny wiatr oraz silne opady powodujące powodzie już przyniosły pierwsze ofiary – w momencie pisania tej notki jedna osoba utonęła, a 5 kolejnych jest zaginionych. [The Sydney Morning Herald]
Wymykający się spod kontroli pożar buszu w północno-wschodnim Perth zniszczył ponad 70 domów. Uznaje się, że mieszkający na północ od pożaru są w bezpośrednim niebezpieczeństwie. Ogromny płomień o obwodzie 126 km przesuwa się w kierunku północno-zachodnim wzdłuż miejskiej równiny nadmorskiej. W poniedziałek wieczorem zniszczeniu uległo 71 domów w pobliżu położonego na wzgórzach miasta Wooroloo. [7 News]
Ekonomia i gospodarka
Wywiad z prof. Markiem Belką w Business Insider. Profesor zwraca uwagę, że silne uprzemysłowienie pozwoliło Polsce na relatywnie lepsze wyniki gospodarcze podczas pandemii. Ponadto wskazuje na niską stopę inwestycji oraz zapaść demograficzną, jako dwa czynniki które będą ograniczać możliwości rozwoju polskiej gospodarki. Były Prezes NBP skrytykował także manipulowanie kursem waluty przez NBP. Dalsze osłabianie waluty będzie prowadzić do wzrostu cen dóbr importowanych i może napędzać inflację. [Business Insider]
Ekonomiści z CASE we współpracy z mBankiem tworzą cykliczne analizy ekonomiczne. W najnowszym wydaniu przeanalizowano zależności pomiędzy wiekiem emerytalnym, a rynkiem pracy i gospodarką. Według przedstawionych danych aż 23 kraje europejskie podniosą wiek emerytalny do 2050 r. W efekcie tego, w połowie krajów UE ustawowy wiek emerytalny będzie wyższy niż 65 lat. Z kolei w dziewięciu krajach wiek emerytalny zmienia się wraz ze średnią długością życia, co implikuje że ustawowy wiek emerytalny w niektórych krajach przekroczy 70 lat. Jednocześnie obniżenie wieku emerytalnego w Polsce doprowadziło już do obniżenia zasobu pracy o 1 mln osób, a za 20 lat ubytek ten przekroczy łącznie 2 mln osób. Jeżeli nic nie ulegnie zmianie, to w 2050 r. kobiety w Polsce będą przechodziły na emeryturę najwcześniej ze wszystkich krajów w Unii Europejskiej. [Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych]
Zeszyt mBank-CASE Nr 167, str 12 Komisja Europejska we współpracy z OECD publikują coroczny raport na temat systemu opieki zdrowotnej w poszczególnych krajach w Europie. Najnowsze wydanie zawiera rozdział poświęcony odporności poszczególnych systemów na pandemię COVID19. Z raportu dowiemy się m.in., że Polacy w wieku 65 lat i powyżej cechują się najwyższym odsetkiem w Europie pod względem występowania przynajmniej dwóch chorób przewlekłych. [OECD]
Nauka i Technologia
Wyniki globalnego badania z użyciem danych satelitarnych wskazują, że tempo topnienia lodowców jest zgodne z najgorszym scenariuszem. Temperatura na biegunach rośnie ponad dwukrotnie szybciej niż w pozostałej części planety, a rosnący poziom wód zagraża terenom nadmorskim. Analiza obejmowała lata 1994 -2017. [The Guardian]
Jak mięczaki pomagają utrzymać czystość wody w Warszawie? Krótki artykuł o wykorzystywaniu małży, które zamykają swoje muszle w przypadku kontaktu z zanieczyszczoną wodą, do monitorowania jakości wody pitnej w 50 wodociągach w Polsce (i jednym w Rosji). [The Economist]
Business Insider opublikował tekst prezentujący wyniki badań dotyczących okresu trwania odporności po przechorowaniu COVID19. Według badaczy uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić, iż limfocyty T i B odpowiedzialne za reakcję układu immunologicznego będą obecne w organizmach zdecydowanie dłużej niż okres badań wynoszący 8 miesięcy. Wyniki badań sugerują, że ozdrowieńcy mogą cieszyć się odpornością dłużej, niż wcześniej sądzono. [Business Insider]
Clubhouse to nowa, szybko zdobywająca użytkowników (pomimo, że jest dostępna tylko na zaproszenie i tylko na urządzenia Apple’a) aplikacja SM do rozmów wideo. Ten format pozwala na większe zaangażowanie w odbierane treści niż czytanie tekstu w opublikowanym poście czy tweecie. Bardzo możliwe, że po otworzeniu się na Androida oraz szerszą publikę Clubhouse stanie się zagrożeniem dla obecnych gigantów SM. [Bloomberg]
Polityczne utarczki wokół szczepionki, szczególnie w Unii Europejskiej, nie ustają. W poprzednich wydaniach wskazaliśmy, że szczepionka powstała już 13 stycznia 2020 r. Teraz zwracamy uwagę na łańcuchy dostaw niezbędne do wyprodukowania milionów dawek. [Science Mag], [Jonas Neubert]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Tekst rozróżniający Chrześcijański Nacjonalizm oraz Chrześcijański Patriotyzm. Pisany z myślą o USA, ale sądzimy, że po ponad 30 latach kulturowej oraz politycznej kolonizacji Polski pewne cechy naszego społeczeństwa są podobne. Zwłaszcza biorąc pod uwagę ciągle żywe przeświadczenie o tym, że “Polska Chrystusem Narodów”. [The Dispatch @ Substack]
W dziale "Europa" piszemy o poparciu dla prawa do czynnej eutanazji ze strony portugalskiego parlamentu. Portugalia prawdopodobnie będzie dopiero siódmym krajem na świecie z taką legislacją. Dużo więcej państw zalegalizowało za to eutanazję bierną i wspomagane samobójstwo. Czy jednak pozbawienie życia i pozwolenie na śmierć różnią się moralnie? Argumenty za i przeciw takiemu poglądowi przeciwstawia dr hab. Adrian Kuźniar z UW, autor kanału "Bakcyl filozofii" na youtube. O związkach eutanazji z polityką rozmawiali zaś ostatnio dr Paweł Boguszewski i Jakub Majmurek w podcaście "Skądinąd". [Bakcyl filozofi @ Youtube], [Skądinąd @ Youtube]
Jeden z pierwszych nowożytnych ateistów był katolickim księdzem. Łukasz Wybrańczyk analizuje twórczość Jeana Mesliera, który żył w XVII-wiecznej Francji. W czasie swojej posługi kapłańskiej w małej wsi spisał obszerny traktat dowodzący nieistnienia Boga. Jean Meslier posługuje się różnorodnymi argumentami, które także i dzisiaj są używane przez krytyków wiary. Na szczęście nikt nigdy nie odkrył, czym zajmował się w czasie wolnym od odprawiania mszy. Dzieło Jeana Mesliera zostało upublicznione dopiero po jego śmierci. [Śmiem Wątpić @ Youtube]
Tygodnik Neuropa jest prasówką, w której przy wyborze konkretnych artykułów kierujemy się wyłącznie ich merytoryczną jakością. W niektórych przypadkach nie możemy wszakże abstrahować od miejsca ich publikacji. Jednym z takich przypadków jest Klub Jagielloński - prawicowy think tank, którego były prezes został czynnym politykiem Zjednoczonej Prawicy. Zalecamy ostrożność przy czerpaniu innych informacji z tego źródła.