Wydanie 40, 06.08.2021
To z mlecznym wegańskim serem, splądrowaniem Palermo oraz zapomnianą historią aut elektrycznych.
Gdy nadchodzi zimny, deszczowy, letni weekend, my nie zawodzimy. Nie tylko zapraszamy w podróż dookoła świata, przez kolejne kontynenty i tematy, ale również na nasze ostanie wydanie specjalne: Pomocnik Neuropejski: Podcasty.
Przed niektórymi sekcjami znajdziecie krótki wstęp opisujący zdarzenia, które uznaliśmy za dostatecznie ważne żeby o nich wspomnieć ale nie na tyle żeby bardziej szczegółowy opis stworzyć. W wersji webowej tego wydania znajdziecie linki do artykułów o opisywanych wydarzeniach.
Polska
W sobotę 7 sierpnia przez Katowice ma przejść duża manifestacja ruchów antyszczepionkowych, o której – mamy obawę – wiele usłyszymy. Jaka jest geneza i anatomia ruchów antyszczepionkowych i antylockdownowych w Polsce i dlaczego coraz częściej posuwają się do czynnej agresji? Wyjaśnia Anna Mierzyńska, analityczka mediów społecznościowych.
Pozostajemy przy tematyce ruchów antyszczepionkowych. Michał Fedorowicz z Instytutu Badania Internetu i Mediów Społecznościowych w rozmowie z Joanną Miziołek podaje informacje o sposobach ich funkcjonowania w internecie, które dobrze uzupełniają poprzedni podcast. Jego zdaniem z tygodnia na tydzień ruchy antyszczepionkowe zdecydowanie nabierają rozpędu i mamy do czynienia z efektem kuli śnieżnej i totalną dominacją narracji „anty”. Pokazuje też obecny rozkład zainteresowania w mediach społecznościowych w tematach politycznych z perspektywy miesiąca od powrotu Donalda Tuska na czoło PO. Opozycja jest obecnie zdecydowanie silniejsza w social mediach niż Zjednoczona Prawica, która od dłuższego czasu (wedle gościa – od końca premierowania Szydło) jest na tym froncie w wyraźnym odwrocie.
Dyskusje o powstaniu warszawskim z reguły koncentrują się wokół tematu „bić się czy nie bić?”. Tymczasem całkowita rezygnacja z walki nie jest jedynym scenariuszem alternatywnym do historycznych wydarzeń z sierpnia 1944 roku, jaki warto rozważyć. Autor tego artykułu opisuje przebieg powstania na warszawskiej Pradze i w tym kontekście stawia pytanie: czy po niepowodzeniu pierwszych szturmów istniało dla Warszawy i Armii Krajowej inne wyjście niż samobójcza walka do końca? [Tytus]
Wiele jest ostatnio w dyskusji publicznej opinii o Polskim Ładzie, ale w większości uważamy je za dość płytkie i zachęcające do oburzenia. Dlatego warty uwagi i polecania uznaliśmy ten tekst finansisty Mikołaja Raczyńskiego, który dostrzega trzy źródła potencjalnej merytorycznej krytyki planu Prawa i Sprawiedliwości. Są to forma proponowanej legislacji, czas wprowadzania zmian podatków oraz wpływ na budżet jednostek samorządu terytorialnego. Na zachętę jedno zdanie na temat skutków Polskiego Ładu: „Nie zapaść gospodarcza przez podwyżki podatków, tylko przegrzanie gospodarki przez obniżki podatków”. [Follow The Economy @ Substack]
Europa
Zarówno we Włoszech jak i w Grecji szaleją pożary. Rumunia liczy na pomoc Kościoła w walce z czwartą falą koronawirusa. Polscy nauczyciele uczą w niemieckich szkołach. Francja stawia radary mające namierzać głośne motocykle i wystawiać mandaty.
„Splądrowanie Palermo” - tak nazywa się boom budowlany jaki miał miejsce w latach 60 i 70 zeszłego stulecia. Nazwa może wydawać się dziwna, bo kojarzy się z niszczeniem, a nie budowaniem. Artykuł The Guardian opisuje i tłumaczy skąd się wzięła oraz opisuje jak włoska mafia bogaciła się na tym procederze. Niestety, tego typu projekty budowlane nie ograniczały się do samego Palermo, a występowały w wielu miejscach na południu Włoch. [The Guardian]
Właśnie kończą się letnie igrzyska olimpijskie w Tokio. Rosja nie bierze udziału w tych zawodach, ale obserwując zmagania można mieć inne wrażenie – w końcu rosyjscy sportowcy w biało niebiesko czerwonych strojach zdobywają medale. The Economist przypomina aferę dopingową, która doprowadziła do wykluczenia Rosji z olimpiady i tłumaczy w jaki sposób rosyjscy sportowcy biorą w niej udział. Zadaje też pytanie czy w ramach walki z dopingiem kara dla Rosji była wystarczająca. [The Economist]
Całe Niemcy zostały podbite przez energetykę gazową… Całe? Nie! Jedna, jedyna osada, zamieszkała przez nieugiętych Niemców, wciąż stawia opór najeźdźcom i uprzykrza życie emisjom CO2... W ten żartobliwy sposób można zacząć historię Sprakebüll, niemieckiej wioski która w całości przeszła już transformację energetyczną, a jej mieszkańcy uważają, że była ona warta każdego eurocenta. [DW]
Pewnie słyszeliście o Kryscinie Cimanouskiej, zbiegłej do Polski białoruskiej lekkoatletce. Nie jest ona jedyną olimpijką, która zdecydowała się nie wracać do ojczyzny. Siedmioboistka Yana Maksimava i jej mąż, srebrny medalista z olimpiady w Pekinie, Andrey Krauchanka postanowili wraz z dziećmi zostać w Berlinie. [Radio Free Europe]
Unia Europejska wywiera presję na Iraku, aby ten ograniczył loty do Mińska i powstrzymał napływ imigrantów. Litwa wprost zarzuca Białorusi, że wspomaga nielegalny przepływ imigrantów w ramach zemsty za pomoc Litwy dla białoruskich opozycjonistów. [Politico]
Bliski i Środkowy Wschód
56 rannych w protestach w rocznicę wybuchu w porcie w Bejrucie. Wzrasta napięcie między Iranem i Izraelem. Porwanie tankowca w Zatoce Perskiej kolejny raz jest wiązane z Iranem.
Dawniej zastanawiano się w Polsce czy Żydzi zatruli studnie i zabili dzieci na macę? Obecnie w Turcji środowiska rządowe zastanawiają się w mediach czy to przypadkiem nie Kurdowie są odpowiedzialni za wszystkie szalejące w kraju pożary. Szukanie kozła ofiarnego jest w interesie rządu, który jest coraz bardziej krytykowany za to jak nie radzi sobie z pożarami. Jego bezradność pokazuje chociażby to, że prokuratorzy wszczynają śledztwo w sprawie twitów o tym, że Turcja potrzebuje zagranicznej pomocy w walce z pożarami. [The Guardian], [Al-Monitor]
11 września Afganistan opuścić mają wszystkie amerykańskie wojska. Talibowie prowadzą ofensywę, która zagraża nie tylko oddalonym od centrów administracyjnych prowincjom, ale także coraz większym ośrodkom miejskim. Światowe media obiegają mapy przedstawiające postępy ich ofensywy, pokazujące terytoria przez nich kontrolowane oraz te, o które toczą się walki. O sile Talibów i ich słabościach, a także o pokryciu map z rzeczywistością opowiada w Raporcie Rosiaka Jagoda Grondecka – Iranistka, publicystka i komentatorka ds. bliskowschodnich.
Amerykanie opuszczają Afganistan po 20 latach. Przez ten czas urosnąć zdążyło całe pokolenie - pokolenie 2001. Paweł Pieniążek porozmawiał z kilkoma przedstawicielami tej generacji. Co myślą o Amerykanach? Jak wygląda ich życie? Jak widzą swoje życie po wyjściu wojsk zachodnich z ich kraju? Odpowiadają sami zainteresowani. [Tygodnik Powszechny]
Poza wyjściem z Afganistanu, Amerykanie ogłosili, razem z irackim premierem, że jeszcze w tym roku dobiegnie końca „misja bojowa” wojsk USA w Iraku. Część komentujących wieszczy tworzenie się próżni na Bliskim Wschodzie, w którą wejdą bez trudu, rywalizujące z Amerykanami, Chiny. Jednak takie tezy zdają się nie mieć solidnej podstawy. O naturze chińskiej obecności w regionie i ich polityce wobec Bliskiego Wschodu opowiada Tomasz Rydelek. [Puls Lewantu]
Ebrahim Raisi, nowy prezydent Iranu, został zaprzysiężony. W swoim przemówieniu zapewniał o wsparciu regionalnych sojuszników, o dalszej służbie sprawiedliwości, poświęceniu dla służby ludziom i propagowaniu islamu, a także, że doprowadzi do zniesienia zachodnich sankcji ciążących na Iranie. [DW]
Azja
Wirtualni influencerzy są aktywni zarówno w Chinach jak i Japonii. W Japonii wzrasta liczba zakażeń koronawirusem. Używanie serwisu Facebook jest niebezpieczne dla mniejszości religijnej w Pakistanie.
Właśnie trwa wielkie polityczne tournée amerykańskich polityków po Azji. Sekretarz stanu Antony Blinken miał dobrze przyjętą wizytę w Indiach. Sekretarz obrony Lloyd Austin odwiedził Wietnam, gdzie zabiegał o poszerzenie współpracy między obydwoma państwami. Teraz Kamala Harris odwiedzi Singapur i Wietnam, żeby zwalczać rosnące wpływy Chin w południowo-wschodniej Azji. [AP News]
ASEAN wysłało swojego specjalnego przedstawiciela do Mjanmy w celu dostarczenia pomocy humanitarnej oraz wynegocjowania zawieszenia broni między juntą wojskową a protestującymi. Jeśli nie wiecie czym jest ASEAN to spieszymy wyjaśnić, że jest to Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej, założone w 1967 roku. Stany Zjednoczone domagały się. żeby organizacja ta aktywniej brała udział w zażegnaniu konfliktu w Mjanmie i w końcu się na to zdecydowała. [Reuters]
Chiny budują nowy silos rakietowy, z którego będą mogły wystrzelić rakiety, które dosięgną większość terytorium Stanów Zjednoczonych. Jak możecie się domyślić, „Wujek Sam” jest zaniepokojony. The Economist wytłumaczy wam zawiłości polityki rakietowej jak i różne aspekty technologiczne, które są ważne w dyskusji o amerykańsko-chińskich stosunkach rakietowych. [The Economist]
Międzynarodowe firmy finansowe takie jak Prudential, Citi, HSBC i BlackRock Real Assets planują zawiązać partnerstwo w celu wykupu azjatyckich kopalni węglowych i zamknięcia ich. Długofalowy plan ma mieć za cel obniżenie emisji CO2 do atmosfery, i według Reuters są już prowadzone rozmowy z różnymi rządami azjatyckimi. Jeśli interesują was szczegóły tego planu - polecamy artykuł. [Reuters]
Afryka
RPA przyspiesza szczepienia przeciwko koronawirusowi i sprowadza szczepionki z USA. Konflikt w Etiopskim Tigraju rozlewa się na sąsiednią prowincję. W Nigerii poza epidemią koronawirusa jest obecnie wybuch przypadków cholery.
Lagos w Nigerii (kraju, który do 2050r. ma wyprzedzić ludnościowo USA) jest coraz częściej wskazywane przez kapitał krajowy i zagraniczny jako wschodzący startupowy hub Afryki. Wywodzi się stamtąd największy „jednorożec” (obiecująca firma technologiczna o wysokiej kapitalizacji) na kontynencie. Artykuł o nadziejach i problemach sektora nowych technologii w kraju, gdzie gwałtowny przyrost populacji jest szybszy niż wzrost gospodarczy, a stabilne dostawy prądu, nie mówiąc już o jakości łączy internetowych i administracji, pozostają w strefie marzeń. [The Economist]
Nigeria – bogaty kraj biednych ludzi. 200 milionów ludności. Jedno z państw noszące w sobie konsekwencje wytyczania granic państw afrykańskich przez kolonialne imperia. Od czasu uzyskania niepodległości istniejące w społeczeństwie podziały nie pomagały w utrzymaniu wewnętrznego spokoju w tym kraju. Wojna domowa i kolejne dyktatury ciężko doświadczyły mieszkańców Nigerii wyznających różne religie w różnych ich odmianach. Co właściwie dzisiaj łączy Nigeryjczyków? Odpowiada Wojciech Jagielski. [Tygodnik Powszechny]
Pisaliśmy o dobrych, jak i złych rzeczach dziejących się w Sudanie. Teraz mamy kolejną dobrą wiadomość: kraj ten przygotowuje się do przyjęcia Statutu Rzymskiego, na podstawie którego działa Międzynarodowy Trybunał Karny w Hadze. Zanim ktokolwiek z Sudanu będzie tam osądzony minie pewnie sporo czasu, ale pokazuje to, że obecne władze dążą do bycia aktywnym graczem na arenie międzynarodowej. [AP News]
Ameryka Łacińska
W Meksyku odbyło się referendum antykorupcyjne, które nie spotkało się z zainteresowaniem wyborców. Meksyk pozywa amerykańskiego producenta broni palnej za współudział w przemycie broni. Na Haiti sytuacja polityczna nadal jest niestabilna, co utrudnia walkę z epidemią koronawirusa. Żona zamordowanego prezydenta Haiti opowiedziała CNN jak wyglądało zabójstwo jej męża, z którego sama ledwo uszła z życiem. W czasie wzmożonych protestów w Ameryce Południowej telefony komórkowe są często wykorzystywane przeciwko aktywistom.
Dla niektórych może to być zaskoczeniem, ale obecnie Kubą nie rządzi osoba o nazwisku Castro. Miguel Díaz-Canel jest prezydentem Kuby od 2018 roku, a w 2021 r. został wybrany żeby zastąpić Raula Castro na czele Komunistycznej Partii Kuby. Z artykułu BBC dowiecie się jak wyglądała jego kariera polityczna, która doprowadziła go na szczyt władzy. Chociaż jego przeszłość może sugerować, że jest otwarty na zmiany, to jego działania przeciwko ostatnim protestom były bardzo zdecydowane i brutalne. [BBC]
To, że w Nikaragui aresztuje się teraz opozycjonistów, to niestety standard. Tydzień temu donosiliśmy o tym, że mimo tych przeciwności opozycja wystawiła kandydatów na listopadowe wybory prezydenckie. To było tydzień temu, teraz kandydatka na wiceprezydentkę Berenice Quezada została aresztowana pod zarzutami terroryzmu. Jednocześnie Unia Europejska nałożyła sankcje finansowe na kilku czołowych polityków z Nikaragui, w tym na wiceprezydentkę Rosario Murillo – prywatnie żonę prezydenta Ortegi. [The Guardian]
Jair Bolsonaro w sondażach przed kolejnymi wyborami prezydenckimi zajmuje drugie miejsce. Bardzo możliwe, że właśnie z tego powodu publicznie ogłosił, że brazylijski system wyborczy jest bardzo podatny na oszustwa. Zaproponował też zmianę systemu wyborczego i wezwał swoich sympatyków do protestów mających wyrazić poparcie dla zmiany. Nie spodobało się to brazylijskiemu sądowi najwyższemu, który uznał, że prezydent nie przedstawił żadnych dowodów na potwierdzenie swoich zarzutów. W związku z tym zostało rozpoczęte śledztwo czy prezydent nie dopuścił się nadużycia władzy. [DW]
Ameryka Północna
W Nowym Jorku startuje firma typu Uber – tylko z elektrycznymi teslami posiadanymi przez firmę i kierowcami zatrudnionymi na etacie. Hrabstwo w stanie Waszyngton będące centrum przemysłu paliw kopalnych zakazuje budowy nowych budynków o takim przeznaczeniu. Długi reportaż The New Yorker o wielkich pieniądzach jakie kryją się za kłamstwami Donalda Trumpa o oszustwach wyborczych.
Prokuratorka generalna stanu Nowy Jork ogłosiła we wtorek, że gubernator Andrew Cuomo dopuścił się molestowania seksualnego wobec kilku kobiet będących jego podwładnymi. Szczegóły śledztwa prokuratury można znaleźć w 165-stronicowym raporcie, jaki został równocześnie wypuszczony. Artykuł The New York Times zwraca uwagę jak wygląda sytuacja gubernatora po wypuszczeniu tego raportu. Pełne potępienie ze strony partii demokratycznej jak i potencjalne śledztwo kryminalne grożące gubernatorowi to tylko niektóre ciekawe zwroty w tej historii. [The New York Times]
The American Prospect przedstawia długi reportaż o sytuacji miasta Lake Charles w Luizjanie. Chociaż głównym tematem jest to jak katastrofa klimatyczna wpływa na miasto, to dowiecie się z niego także o lokalnym pejzażu polityczno-biznesowym oraz napięciach rasowych. [The American Prospect]
Wariant Delta koronawirusa szaleje w południowych stanach Stanów Zjednoczonych. Najbardziej dotknięty jest stan Floryda z rekordową liczbą zakażeń i zgonów. Jednak w przeciwieństwie do innych stanów gdzie przywraca się obowiązkowe noszenie masek, tam zostało to zakazane. A jeśli jakaś lokalna władza chce wprowadzić lokalny obowiązek noszenia masek, to gubernator Ron DeSantis szybko grozi im odcięciem od stanowych funduszy. [Reuters]
Oceania
Premierka Nowej Zelandii przeprasza za rasizm. Emisje w Australii spadają pomimo polityki rządu. Fabryka baterii Tesli w Wiktorii paliła się 3 dni. Sieć energetyczna Maui jest w 100% oparta na odnawialnych źródłach energii.
Wielka Rafa Koralowa jest zagrożona według UNESCO. Jednak Komitet Światowego Dziedzictwa, który decyduje o umieszczeniu na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, nie umieści jej na liście obiektów, które są zagrożone zniszczeniem. Jeśli jeszcze nie domyśliliście się o co chodzi to już wam mówimy: chodzi o politykę. The Guardian opisuje szczegółowo zakulisowe rozgrywki, które doprowadziły do tej sytuacji. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Turcja już od 4 lat rejestruje dwucyfrowe odczyty inflacji w ujęciu rocznym. W ostatnich miesiącach sytuacja ulega pogorszeniu. Autorytarne rządy Erdogana i brak niezależności banku centralnego nałożyły się na ogólnoświatowe trendy i mimo referencyjnych stóp procentowych bliskich 20%, spirala inflacji nakręca się. 83% Turków wierzy, że inflacja jest jeszcze wyższa niż notowane obecnie oficjalnie 17%. Według niezależnych analityków rzeczywista inflacja, wykluczająca elementy koszyka inflacyjnego, których ceny są kontrolowane przez rząd, może wynosić nawet 40% rok do roku. Mimo to Erdogan wywiera naciski na bank centralny, aby obniżył stopy, a przynajmniej ich nie podnosił. Równolegle państwowy urząd statystyczny ściga niezależnych statystyków. [The Economist]
Jednym z argumentów przeciw samochodom elektrycznym, z którym się spotkaliśmy jest to, że ich ślad węglowy nie jest niższy od śladu samochodów spalinowych ze względu na wyższą emisję podczas produkcji. Nowe badanie rozprawia się z tym argumentem szacując, że ślad EV jest mniejszy o 60-68% od śladu samochodów spalinowych. Badanie przewiduje również, że w 2030 ta różnica będzie jeszcze większa przez zwiększenie czystych źródeł energii w miksie energetycznym. [Ars Technica]
Źródło: ArsTechnica Wraz pandemią przyszły pytania czy po jej zakończeniu czeka nas zwyczajny powrót do normalności czy może jednak podejmiemy próby zmian w naszych społeczeństwach, by rozwiązać problemy, z którymi borykaliśmy się już wcześniej. Ekonomistka Mariana Mazzucato razem z przewodniczącą rady dzielnicy Camden na podstawie sukcesu jakie przyniosły wspólne działania mieszkańców tej dzielnicy podczas pandemii argumentują za zwiększeniem roli samorządów, przekazaniem im większych środków oraz możliwości. Ale także zwracają uwagę na ważną rolę demokracji, konsultacji społecznych oraz paneli obywatelskich. [Krytyka Polityczna]
Francuski Urząd ds. Konkurencji ukarał Google w dwóch sprawach na łączną sumę 720 mln euro. Taka suma może wydawać się nam spora, można za nią w końcu odbudować Pałac Saski albo finansować media publiczne przez rok, ale dla giganta jakim jest Alphabet, właściciel Google, jest to niewielka kwota. O wiele bardziej istotne jest to, że oprócz zapłaty zasądzonej kary koncern zgodził się podporządkować wytycznym urzędu i zmienić sposób w jaki działa. I te zmiany nie będą dotyczyć wyłącznie Francji, ale całego świata. [Wired]
Nauka i Technologia
25 lipca 2000 roku pod Paryżem rozbił się zaraz po starcie samolot Concorde. Polecamy film o historii ponaddźwiękowych transatlantyckich lotów pasażerskich, które zakończyły się trzy lata po tym wypadku, i o szansach na wznowienie tego rodzaju ekskluzywnych połączeń lotniczych w świecie wrażliwym ekologicznie. Materiał dostępny do 28 sierpnia. [Arte]
Oprogramowanie do rozpoznawania twarzy pokazuje, że brązowi medaliści olimpijscy są bardziej zadowoleni ze swojego wyniku, niż srebrni. Dlaczego tak się dzieje? Najprawdopodobniej ze względu na różnice w tym, z kim się porównują wyróżnieni. Srebrni medaliści patrzą z zazdrością na złotych, a brązowi porównują się z osobą lub zespołem zaraz za podium. Podobne efekty występują najprawdopodobniej również w innych obszarach życia – nasze samozadowolenie zależy od tego, z kim się porównujemy. [University of Minnesota]
Start-up Nobell Foods znalazł sposób na pozyskiwanie kazeiny, białka z mleka, bez dojenia krów. Zmodyfikowana soja zmienia się w fabryki białka, które firma następnie wykorzystuje do wytworzenia serów; przede wszystkim popularnych w Ameryce serów krótko dojrzewających, mozzarelli oraz serów używanych w burgerach. [Fast Company]
Igrzyska Olimpijskie to dobra okazja do przeczytania o tym jak Homo sapiens nabył umiejętności, które są konieczne dla atletów na stadionach olimpijskich. Archeolog Anna Godfield przywołuje pięć z nich i objaśnia jak Homo Sapiens je nabył i jak dawno temu. [The Wire]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Amerykanie, których jest (wliczając niemowlęta i starców) nieco ponad 330 milionów, w minionym roku dokonali 7 miliardów pobrań aplikacji mających wspomagać produktywność. Samych produktów tego rodzaju są tysiące i użytkownicy migrują od jednych do drugich w poszukiwaniu Świętego Graala, który najpewniej nie istnieje, bo problemu nie da się rozwiązać za pomocą najwymyślniejszej nawet listy „do zrobienia”. Artykuł o psychologii planowania czasu, w tym efekcie Zeigarnik, któremu zdają się zaradzić listy „TODO” i problemach, które w zamian rodzą. Oraz o prokrastynacji jako mierzeniu się z naszą śmiertelnością. [Wired]
Czy oglądając igrzyska olimpijskie zastanawiacie się jak potem te obiekty kończą? Chicago Tribune przygotowało galerię zdjęć zniszczony obiektów olimpijskich. Są zdjęcia zarówno z obiektów wybudowanych na igrzyska w Rio de Janeiro w 2016 jak i zbudowanych na igrzyska w Berlinie w 1936. [Chicago Tribune]
Źródło: Chicago Tribune Kojarzycie jak film Zeitgeist twierdził, że Jezus to Mitra? Mamy dla was coś zdecydowanie bardziej opartego na nauce. Autor bloga nie/biblijny, hebraista z wykształcenia, analizuje starotestamentową opowieść o narodzinach Mojżesza. Okazuje się, że przedstawiony motyw był całkiem popularny w literaturze starożytnego Bliskiego Wschodu. [Nie/biblijny]
Na koniec mamy dla was długi tekst z serii „The Long Reads” serwisu The Guardian. Tym razem będzie o historii aut elektrycznych. Chociaż dopiero teraz auta te zapełniają nasze ulice to ich historia sięga aż 100 lat wstecz. Autor tego tekstu stara się pokazać nam jakie lekcje o transporcie powinniśmy wyciągnąć z tej zapomnianej historii. [The Guardian]
