Wydanie 16, 19.02.2021
To z francuskim islamo-lewactwem, uwięzioną księżniczką oraz sondą na Marsie
Skoro wróciliście już z kina i byliście popływać na basenie, to pewnie chcecie poczytać o czymś innym niż to, jak szybko rząd przywróci nam obostrzenia pandemiczne albo dlaczego uniewinniono Donalda Trumpa. Zapraszamy do nadrobienia treści o tym, co działo się na świecie, bo ten nie zwalnia. Poniżej przedstawiamy selekcję najlepszych artykułów, które wpadły w nasze ręce w ubiegłym tygodniu.
Zapraszamy również na nasze konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza.
Polska
Pomimo łagodnego przejścia pierwszej fali koronawirusa Polska zamyka rok 2020 z niemal najgorszymi statystykami nadmiarowych zgonów/mieszkańca. Drugie miejsce w UE, tuż za Bułgarią. Dane zebrane z GUSu i Eurostatu przez Klub Jagielloński1 pokazują, że w porównaniu do średniej liczby zgonów za lata 2015-2019, w 2020 roku zmarło dodatkowo 75 tysięcy ludzi. Oficjalne dane mówią o tylko 30 tysiącach zgonach spowodowanych COViDem. Skąd ta różnica? I dlaczego to suma nadmiarowych zgonów jest najlepszą miarą zniszczeń dokonanych przez pandemię? [Klub Jagielloński]
Platforma Obywatelska zmaga się z aborcją. Wywiad z Małgorzatą Kidawą-Błońską o tym, jak uciera się stanowisko największej partii opozycyjnej w sprawie przyznania kobietom prawa do podjęcia decyzji o dokonaniu ewentualnego zabiegu przerwania ciąży. Zespół roboczy proponuje dopisanie “czwartej przesłanki” umożliwiającej dokonanie aborcji – kobieta miałaby prawo do przerwania ciąży do 12 tygodnia po konsultacjach z dwoma specjalistami. Ale skrzydło konserwatywne PO odniosło się do tej propozycji z daleko posuniętą rezerwą. Koniec końców PO przyjęło stanowisko zaproponowane przez zespół. [OKO.press]
Marcin Matczak jest znanym obrońcą demokratycznego państwa prawnego. Konsekwentnie krytykuje zamach Prawa i Sprawiedliwości na polską praworządność, który trwa już szósty rok oraz popularyzuje filozofię prawa wykładami na platformie Youtube (załączamy poniżej jeden jego wykład). Teraz otrzymał od prezydenta Andrzeja Dudy nominację profesorską. Ale odmówił jej przyjęcia. Motywuje to tak: “Szczególnie teraz jestem zobowiązany pozostać wierny wartościom, które są bliskie każdemu prawnikowi: wierności Konstytucji i szacunkowi dla prawa. Pana działania w ostatnich latach były, niestety, zaprzeczeniem tych wartości. (...) Nie mogę pozwolić na to, aby uściśnięcie Pana dłoni zostało odebrane jako choćby cień akceptacji dla tych działań. To są sprawy absolutnie najważniejsze i mam nadzieję, że jako człowiek i prawnik Pan to rozumie, nawet jeśli jako polityk poszedł Pan na nieakceptowalne kompromisy”. Ponadto Matczak bierze w obronę naukowców, którym Duda od lat odmawia nominacji profesorskich. [MarcinMatczak.pl]
Pisaliśmy wcześniej o procesie, jaki prof Engelking i Grabowski mieli wytoczony za książkę o Holokauście. Sąd I instancji uznał ich za winnych, co spotkało się oburzeniem środowiska naukowego nie tylko w Polsce. Tutaj jednak chcielibyśmy przypomnieć wywiad prof. Grabowskiego, w którym mówi o tym, dlaczego zajmuje się Zagładą oraz o tym, że nadal jest to bardzo trudny temat w naszym kraju. Dyskutując o wolności naukowej nie możemy zapominać, czemu ta wolność ma służyć i jakie tematy są niewygodne dla ludzi, którzy obecnie czują się na tyle silni, żeby z nią walczyć. [Krytyka Polityczna]
Europa
Wywiad z dziennikarzem, który zrezygnował z pracy w węgierskim index w ramach protestu po zwolnieniu redaktora naczelnego. O budowaniu marki, położeniu ręki przez Fidesz na niezależności indexu oraz ogólnie o mediach na Węgrzech. [Dwutygodnik]
Premier Słowenii Janez Janša podąża za środkowoeuropejskimi trendami i atakuje wolność mediów. Janša, o którego sylwetce pisaliśmy w wydaniu 9., z Węgier czerpie nie tylko inspiracje, ale także otrzymuje pomoc zaprzyjaźnionych z Orbanem inwestorów. Dodatkowo regulacje prawne wprowadzane w kraju są argumentowane brakiem profesjonalizmu wśród dziennikarzy, a także nierównowagą w przekazie, który trzeba zbalansować. [Onet]
Plan zabezpieczenia wolności słowa na uniwersytetach – to nowy pomysł rządu brytyjskiego. Każda uczelnia, która korzysta z pieniędzy publicznych, będzie musiała się dostosować do nowych zasad. [The Guardian]
Francuskie ministerstwo uważa, że przez dominację skrajnie lewicowych poglądów w naukach miękkich naukowcy z innymi poglądami nie są dopuszczani do grantów, badań i pozycji akademickich. Głównym celem są tzw. “nauki postkolonialne i rasowe” oraz “synergia skrajnej lewicy z ekstremalnym islamem”. Podstawowy zarzut to to, że członkowie środowiska akademickiego przestali rozróżniać opinie i fakty, pracę naukową i aktywizm. Ta zapowiedź spotkała się ze zjadliwą odpowiedzią organizacji zrzeszającej uczelnie wyższe, które zarzucają ministerstwu że samo zajmuje się publicystyką a nie faktami. [Politico]
Francuskie Zgromadzenie Narodowe uchwaliło prawo wymierzone w islamski separatyzm i ekstremizm. Prawo zdecydowanie rozszerzy kompetencje państwa w obszarze działań stowarzyszeń religijnych, dzięki czemu będzie ono mogło zareagować, jeśli któraś z grup religijnych będzie nawoływać do nienawiści lub przemocy. Stowarzyszenia będą również musiały zobowiązać się do przestrzegania liberalnych wartości republikańskich, jeśli chcą otrzymywać wsparcie od państwa. [France 24]
Sąd nakazał holenderskiemu rządowi znieść godzinę policyjną. Sędzia z Hagi uznał, że wprowadzenie godziny policyjnej nie było pilną koniecznością uzasadniającą pominięcie normalnego procesu legislacyjnego. [Rzeczpospolita], [NL Times]
Szwecja nie jest członkiem NATO. Na czym swoje bezpieczeństwo opierają Szwedzi? Jak wygląda polityka bezpieczeństwa i obrony tego kraju? Podcast OSW pozwoli znaleźć Ci odpowiedzi na te pytania. [Ośrodek Studiów Wschodnich @ Youtube]
14. lutego odbyły się w Kosowie przedterminowe wybory – trzecie w przeciągu ostatnich 4 lat. Zwycięska partia Vetëvendosje (VV, Samostanowienie) Albina Kurtiego miała na sztandarach głównie walkę z korupcją i kolesiostwem, a także potrzebę wewnętrznych reform. Partia osiągnęła sukces w wyniku zmęczenia społeczeństwa starymi partiami, zmobilizowania kobiet, młodych oraz diaspory. Czy ta spora zmiana na scenie politycznej będzie w stanie rzeczywiście zmienić Kosowo? [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Rosyjska szczepionka Sputnik V została zarejestrowana w Rosji już w sierpniu 2020 roku. Sukces tak szybkiego stworzenia szczepionki miał stać się orężem politycznym Kremla. Dostawy do zaprzyjaźnionych państw, umacnianie pozycji w innych czy w końcu zarabianie miliardów na preparacie ratującym życie i gospodarkę. Jednak na drodze do sukcesu stają problemy z odpowiednią skalą produkcji – braki infrastrukturalne okazują się barierą trudną do przekroczenia. I choć w The Lancet opublikowano na początku 2021 roku badania potwierdzające wysoką skuteczność preparatu, to Rosja, tak jak Chiny, okazuje się niezdolna do rozwinięcia produkcji do odpowiedniej skali. Kto i czyim kosztem wygra światowy wyścig w covidowej dyplomacji? To się jeszcze okaże. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Bliski i Środkowy Wschód
Tureckie siły zbrojne podczas prowadzenia antykurdyjskiej operacji w północnym Iraku odnalazły w jaskini ciała 13 tureckich obywateli, porwanych w roku 2015 i 2016. Według Turcji zostali oni straceni przez PKK (Partię Pracujących Kurdystanu). PKK utrzymuje, że zginęli oni w wyniku tureckiego bombardowania - czego nie odrzucają zachodni komentatorzy. W reakcji na te wydarzenia, Erdoğan zapowiedział, że terroryści nigdzie nie mogą czuć się bezpieczni – ani w Iraku, ani w Syrii. Egzekucja uprowadzonych Turków najpewniej zostanie wykorzystana przez Turcję w naciskach na USA w sprawie ich relacji z Kurdami w północnej Syrii i dalszej ekspansji tureckich wpływów w tym kraju. [Al Monitor], [The Guardian]
W północnym Iraku miał miejsce atak rakietowy na amerykańską bazę wojskową. Zginął jeden cywil. Ataku dokonały najpewniej szyickie milicje wspierane przez Iran. Jak na atak zareaguje Joe Biden i jego administracja? [The Guardian]
W naszym piątym wydaniu informowaliśmy o zabójstwie irańskiego naukowca związanego z programem jądrowym, Mohsena Fahrizadeha. Dwa miesiące później The Jewish Chronicle odsłania kulisy operacji. Izraelski wywiad przemycił do Iranu zdalnie sterowane, ważące tonę działko. Przemycano je w częściach i zajęło to 8 miesięcy. Historia niczym z filmu. [The Jewish Chronicle]
Księżniczka Latifa, córka szejka Dubaju, wiedzie życie odbiegające od wyobrażeń o bliskowschodnich dworach. Księżniczka próbowała uciec z kraju w 2018 roku. W akcji zaplanowanej i wspomaganej przez francuskiego biznesmena oraz instruktorkę sztuk walki najwięcej przeszkodzić mieli irańscy żołnierze. Próba ucieczki została udaremniona, a księżniczka ponownie trafiła do Dubaju. Opis tej ucieczki jest niczym wyjęty z filmu. Jednak na ten moment nie ma szczęśliwego zakończenia – księżniczka za pomocą przemyconego jej telefonu nagrała i przekazała nagranie. Mówi w nim, że żyje uwięziona w willi otoczonej przez policję. [The Guardian]
Azja
W poniedziałek wznowiono protesty prodemokratyczne w Rangunie, największym mieście Mjanmy. To już dwa tygodnie od przejęcia władzy przez wojsko w wyniku zamachu stanu. Protesty trwają pomimo intensywnej obecności wojskowej, która spotęgowała obawy przed represjami. Transmisje na żywo udostępnione przez birmańskie media pokazały, że ludzie gromadzą się w różnych częściach Rangunu, ponieważ wymuszona na lokalnych dostawcach blokada internetu, została z dnia na dzień zniesiona. [Al-Dżazira]
Korea Południowa i jej potężne koncerny są mocno oparte o eksport swoich towarów. Zawirowania ostatnich kilku lat, takie jak choćby wojna handlowa USA-Chiny czy pogorszone relacje z USA czy Japonią mocno ją dotknęły. Z tego względu Korea prowadzi ekspansję w obszarze Azji Południowo-Wschodniej oraz w Indiach. Dynamicznie rosnące, chłonne i bogacące się gospodarki na południu Azji mają być przeciwwagą dla relacji handlowych z globalnymi gigantami. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Afryka
Światowa Organizacja Zdrowia zwróciła się do sześciu krajów afrykańskich o zwrócenie uwagi na możliwe infekcje wirusem Ebola. We wtorek zgłoszono nowe przypadki w Gwinei, a władze Demokratycznej Republiki Konga stwierdziły, że nowe infekcje były nawrotem poprzedniej epidemii. Gwinea ogłosiła istnienie nowego ogniska wirusa w niedzielę , podczas gdy Kongo potwierdziło w tym miesiącu cztery nowe przypadki. [Reuters]
W wyniku pandemii kwota funduszy private equity zebranych dla afrykańskich start-upów spadła w 2020 roku o blisko 30% – wbrew trendowi z ostatnich trzech lat. Jednak według najnowszego raportu rocznego Partech Africa, afrykańskie start-upy odnotowały w zeszłym roku zwiększony wzrost. Liczba rund finansowania wzrosła ze 158 do 359 w ciągu jednego roku. Ten 44-procentowy wzrost jest dowodem trwałego zainteresowania private equity start-upami, pomimo wybuchu pandemii. [The Africa Report]
Transformacja cyfrowa w krajach Afryki powoli staje się sceną geopolityczno-handlowej walki pomiędzy światowymi mocarstwami. Ponieważ wyścig o dominację nad zasobami gospodarczymi przyszłości nasila się, kraje afrykańskie będą musiały dokonywać wyborów uwzględniających ich interesy, zachowując równowagę między przystępną ceną technologii, standardami jakości i zasadami zarządzania Internetem, które odpowiednio chronią ich obywateli i gospodarkę. [The Mail & Guardian]
Ośmioro dzieci z Wybrzeża Kości Słoniowej oskarża o wykorzystanie ich do niewolniczej pracy globalne koncerny – Nestlé, Cargill, Barry Callebaut, Mars, Olam, Hershey oraz Mondelēz. To pierwszy tego typu proces, który będzie się toczył przed amerykańskim sądem. [The Guardian]
Libia od 10 lat znajduje się w kryzysie – po obaleniu pułkownika Kadafiego nie przyszedł pokój, lecz kolejne walki. Lokalne stronnictwa wspierane były w ostatnich latach przez obce państwa w często zadziwiających konfiguracjach. Obecnie pod nadzorem ONZ wybrano tymczasowe władze, które mają doprowadzić do wyborów na terenie całego kraju i formalnego zjednoczenia. I choć to pozorny sukces, to mało kto ma nadzieję, na trwałe rozwiązanie konfliktu. Może tym razem rzeczywistość zaskoczy Libijczyków w nietypowy, pozytywny sposób? [Tygodnik Powszechny]
Tak zwane obrzezanie kobiet, czyli okaleczanie żeńskich narządów płciowych, jest nadal masowo praktykowane w niektórych krajach, głównie w Afryce Północno-Wschodniej, ale nie tylko. Ostatnimi czasy Egipt podwyższył kary za przeprowadzanie takich “zabiegów”, a Sudan je zdelegalizował. Czy prawo wystarczy do porzucenia “obrzezania”? Skąd się jednak ono wzięło i czy można odnaleźć jakiś wspólny mianownik wśród grup, które je stosują? Czy i kiedy uda się tę haniebną praktykę wyeliminować? Odpowiada gościni Działu Zagranicznego dr Magdalena Pinker z Katedry Arabistyki i Islamistyki Wydziału Orientalistycznego UW.
Ameryka Łacińska
Peru zmierza do wyborów prezydenckich w kwietniu po usunięciu prezydenta Vizcarra w październiku 2020 roku (o czym możecie więcej przeczytać w wydaniu 3.). Okazało się jednak, że zanim to się stało, ówczesny prezydent oraz część polityków z nim związanych przyjęli w tajemnicy szczepionkę na Covid-19. Wywołuje to ogromne oburzenie w kraju, zwłaszcza że wyszło na jaw, iż sekretne szczepienie polityków trwało dość długo i brali w tym udział politycy z różnych ugrupowań. [CNN]
7 lutego odbyły się wybory prezydenckie w Ekwadorze, a wciąż nie jest pewne, kto przeszedł do drugiej tury. Spór dotyczy tego, który kandydat uzyskał drugie miejsce. Yaku Perez uzyskał o 0,05 punktu procentowego mniej głosów niż Guillermo Lasso i domagał się ponownego przeliczenia 6 milionów głosów. 17 lutego ciało odpowiadające za przeprowadzanie wyborów zdecydowało, że nie dojdzie do ponownego przeliczenia, a zwolennicy Pereza zapowiadają protesty. [Al-Dżazira]
Z półek sklepów w mieście Meksyk znikają powoli tampony. Nie wynika to jednak z pomysłów konserwatywnych polityków, tylko z chęci dbania o środowisko. Miasto zakazało sprzedaży jednorazowych produktów z plastiku i chociaż miało to przeciwdziałać jednorazowym kubkom czy talerzom zalegającym na śmietnikach, to jednak dotknęło także tampony z plastikowymi aplikatorami. [Reuters]
Ameryka Północna
Miasto Nowy Jork pozywa Amazon zaraz po tym, jak Amazon pozwał miasto Nowy Jork. O co chodzi? O dbanie o zdrowie pracowników hubów przesyłkowych w czasie pandemii Covid-19. Prokuratorka Letitia James zarzuca firmie, że nie przestrzega zasad bezpieczeństwa ustalonych przez miasto, a Amazon uważa, że prawo federalne ma prymat nad regulacjami miejskimi. [NPR]
W Birmingham w Alabamie odbywa się obecnie bardzo ważne głosowanie. Pracownicy magazynu Amazon decydują, czy przystąpią do związku zawodowego. Amazon bardzo stara się, żeby związek zawodowy nie powstał. Zatrudnili specjalnego konsultanta, rozsyłają smsy pracownikom, a nawet zmienili cykl świateł przy magazynie żeby utrudnić pracę związkowcom zachęcającym do głosowania. [The Intercept]
Kiedy atak zimy uderzył także w Teksas i w stanie zabrakło prądu, wielu komentatorów skupiło się na mówieniu o zawodności zielonej energii. Od polityków republikańskich, którzy publicznie propagują teorię spiskową QAnon, po dziennikarzy szanowanych periodyków jak Wall Street Journal – wszyscy oni skupiali się na zamarzniętych wiatrakach. Jak pewnie przeczuwacie, jest to błędna diagnoza – kopalne źródła energii, takie jak gaz ziemny, zawiodły dużo bardziej niż wiatraki. Chociaż najbardziej zawiedli teksańscy politycy, którzy nie przygotowali się na taką sytuację mimo wcześniejszych sygnałów ostrzegawczych. [Gizmodo]
Oceania
Australia szykuje nowe prawo wycelowane w Google i Facebook. Prawo, które ma zapewnić wynagrodzenia dla lokalnych wydawców prasy. Reakcje gigantów są diametralnie różne. Google zapowiada podpisanie umów z lokalnymi firmami, a Facebook usuwa australijskie redakcje (chociaż nie tylko, oberwało się także instytucjom publicznym) ze swojej platformy. [New York Times]
O chińskich agresywnych poczynaniach rybackich informowaliśmy już kilkukrotnie. Potężne chińskie floty coraz częściej dokonują nielegalnych połowów, które zagrażają stabilności lokalnych ekosystemów. Państwa, których los związany jest z morzem, próbują się jednak bronić – właśnie rozpocząć się ma proces kapitanów chińskich statków rybackich w Vanuatu. Oskarżeni są o nielegalne połowy oraz niszczenie dna morskiego. Grozi im do 5 lat więzienia i milionowe kary finansowe. [The Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Ignacy Morawski w swoim tekście analizuje przyczyny rosnącej nadwyżki Polski w handlu towarami. Dominująca opinia łączy wzrost nadwyżki z rosnącą konkurencyjnością przedsiębiorstw, co z kolei stoi w sprzeczności z brakiem umocnienia kursu PLN. Według autora zdecydowanie lepszym wyjaśnieniem wzrostu nadwyżki jest wzrost stopy oszczędności. Innymi słowy dochody z eksportu są oszczędzane, a nie wydawane. Jednocześnie wzrost stopy oszczędności to pochodna zmiana struktury demograficznej, w której dominują osoby starsze cechujące się wyższą stopą oszczędności, a także redukcji długu zagranicznego. Autor konkluduje, że słaby kursy PLN podtrzymuje wysoką stopę oszczędności i nie należy spodziewać się istotnego umocnienia PLN w stosunku do walut obcych. [Bankier]
Światowa Organizacja Handlu ma nową dyrektor generalną – nigeryjkę Ngozi Okonjo-Iweala. Czego możemy się spodziewać po 66-letniej absolwentce Harvardu i MIT, dwukrotnej ministrze finansów Nigerii, a także osobie, która 25 lat kariery spędziła w Banku Światowym? [World Trade Organisation], [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Nauka i Technologia
Od kilku lat na Syberii pojawiały się tajemnicze kratery. Naukowcy są już w stanie powiedzieć, co je tworzy (wybuchy nagromadzonego metanu), ale nadal nie są w stanie przewidzieć, gdzie nastąpi kolejny taki wybuch. Jasne jest też dla nich, że gromadzenie się metanu pokazuje, jakie zmiany globalne ocieplenie powoduje na Syberii. [CNN]
Wiedzą, ile razy otworzyliście maila, z jakich urządzeń to robiliście oraz gdzie wtedy przebywaliście. Oprogramowanie szpiegowskie? Otóż nie. Pojedynczy obrazek niewidoczny dla użytkownika może służyć do zdobycia tych wszystkich informacji. Szpiegowskie piksele interesują się wami, więc może i wy powinniście się nimi zainteresować. [BBC]
Dla części z Was lub dla Waszych najbliższych nadchodzące tygodnie będą oznaczały przyjęcie kolejnej dawki szczepionki przeciwko COVID-19. Z mediów możecie usłyszeć o “NOP”, bólach stawów, gorączce i innych objawach grypopochodnych. Skąd się to jednak bierze? Co się dzieje z naszym organizmem po przyjęciu drugiej dawki szczepionki? Czego można się spodziewać po przyjęciu szczepienia i jak na to reagować? Polecamy krótki artykuł z ostatniego wydania Polityki. [Polityka]
“Do Marsa doleciała trzecia już w tym roku misja. Po udanym wejściu na orbitę statków al-Amal Zjednoczonych Emiratów Arabskich i Tianwen 1 Chin, przyszedł czas na lądowanie nowego łazika NASA nazwanego Perseverance (z ang.: wytrwałość).” Kapsuła z łazikiem weszła w atmosferę Marsa o 21:37, a o 21:43 dotknął on powierzchni planety. [Urania]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Falsyfikacja wydaje się być jedną z podstaw metody naukowej. Już w latach 60 XX wieku Thomas Kuhn czy Imre Lakatos przedstawili krytykę tego podejścia, ale w popularnej świadomości falsyfikacja ciągle zdaje się być opoką nauki. Autorka tego eseju wskazuje, jak teoria mająca służyć oddzieleniu pseudonauki od nauki jest stosowana właśnie przez pseudonaukowców, takich jak denialiści klimatyczni czy naukowcy negujący szkodliwy wpływ palenia papierosów. [Aeon]
Słyszeliście kiedyś o “Bardzo bogatych godzinkach księcia de Berry”? A warto usłyszeć i je zobaczyć, bo to dzieło sztuki zawiera w sobie średniowieczny świat. [Przekrój]
Efektywny altruizm to ruch (w odróżnieniu od tradycyjnej filantropii) promujący działania charytatywne skupione nie na bliskości emocjonalnej czy geograficznej problemu, a skali spodziewanej redukcji cierpienia w świecie w oparciu o rozum i dane. Jego najbardziej znanym przedstawicielem jest Bill Gates, którego działania spotkają się jednak z niezrozumieniem i zamiast szacunku budzą często podejrzenia o niecne intencje. Skąd wziął się ten ruch? Czy dzielenie się swoimi zasobami z osobami często wręcz z innych kontynentów (bo tam pieniądze bywają “najefektywniejsze”) może przynieść szczęście? O tym mówią mini-wykłady prof. Sadlera o książce “The Most Good You Can Do” australijskiego etyka Petera Singera (pierwszy wykład poniżej). Załączamy również wywiad z Singerem sprzed paru lat z podcastu filozoficznego “Partially Examined Life”. [Gregory B. Sadler @ Youtube], [Partially Examined Life]
Tygodnik Neuropa jest prasówką, w której przy wyborze konkretnych artykułów kierujemy się wyłącznie ich merytoryczną jakością. W niektórych przypadkach nie możemy wszakże abstrahować od miejsca ich publikacji. Jednym z takich przypadków jest Klub Jagielloński - prawicowy think tank, którego były prezes został czynnym politykiem Zjednoczonej Prawicy. Zalecamy ostrożność przy czerpaniu innych informacji z tego źródła.