Wydanie 46, 17.09.2021
To z wyborami w Rosji, amerykańskimi szczepionkami w Iranie i rozstrzelaniem cesarza Maksymiliana
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny. I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny… W celu wyrwania się z jesiennego marazmu polecamy wybrać się z nami w podróż dookoła świata.
Zapraszamy również na nasze konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza. Linki do naszych kont na social mediach znajdziecie w zakładce o nas.
Polska
Tygodnik Powszechny udostępnił na swojej stronie darmowy dodatek «Przemoc w rodzinie». By zainteresować Was tym numerem, opisujemy jeden z tekstów – «Krzywdy polskiego faceta».
„Facet-ofiara, facet, który nie potrafi się bronić, facet słabszy i udręczony przez kobietę jest w oczach polskiego społeczeństwa niemęski, żałosny. A nade wszystko – śmieszny.” [Tygodnik Powszechny]
Polski ksiądz w Rabce podżegał do ataków na sanatorium gdzie przebywały żydowskie sieroty, które wyszły właśnie z obozów koncentracyjnych. Józef Kuraś „Ogień” ma też swoje miejsce w tej historii. Zapraszamy do archiwalnego tekstu Polityki, żeby zapoznać się z tą mniej znaną kartą polskiej historii. [Polityka]
Wybory w Niemczech
Wybory w Niemczech w 2021 r. to nie tylko wybory do Bundestagu, ale też do parlamentów landowych. Do tej pory wybory odbyły się w Badenii-Wirtembergii, Nadrenii-Palatynacie i Saksonii-Anhalt. Równolegle z wyborami federalnymi odbędą się wybory w Berlinie oraz Meklemburgi-Pomorzu Przednim. Kto rządzi, w którym landzie – zobaczycie na grafice poniżej, a jeśli chcecie dowiedzieć się więcej, to warto zacząć do strony na wikipedii.
Zanim zostaną zliczone wszystkie głosy, a w Niemczech zostanie powołany nowy kanclerz, poświęcimy trochę czasu Angeli Merkel. Nie ma wielu Europejczyków, którzy nie wiedza kim jest Mutti, której szesnastoletni okres sprawowania władzy kanclerskiej przypadł na okres wielu kryzysów począwszy od kryzysu finansowego z 2008 roku, aż po ciągle trwającą pandemię COVID-19.
Jeśli jednak jesteście w tej nielicznej grupie, która nie wiem kim jest Angela Merkel to ten artykuł jest dla was. Przedstawia on jej drogę polityczną na szczyt i opisuje to, z czym musiała się borykać w ciągu 16 lat swoich rządów. [The New Statesman]
Artykuł wyżej nie był bezkrytyczny względem Merkel ale to w Foreign Policy możecie przeczytać analizę, która stawia jej rządy w zdecydowanie mniej przychylnym świetle. [Foreign Policy]
Jak wygląda dziedzictwo Angeli Merkel w polityce zagranicznej? Na tym aspekcie jej 16-letnich rządów skupia się artykuł DW, więc jeśli to was interesuje, to polecamy. [DW]
Europa
Ursula von der Leyen wygłosiła coroczne przemówienie, w którym określiła kierunek, w którym UE powinna podążać. Stany Zjednoczone wspierają Litwę w konflikcie dyplomatycznym z Chinami. We Francji zawieszono 3 tys. pracowników służby zdrowia za brak szczepienia przeciwko koronawirusowi. We Włoszech wszyscy pracownicy będą musieli mieć covidowy certyfikat zdrowotny.
Zaczęły się wybory w Rosji. Jaki jest sens obserwowania wyborów w kraju autorytarnym takim jak Rosja? Na to pytanie w podcaście Europe Elects odpowie Joanna Szostek z Uniwersytetu Glasgow. A w pierwszej sekcji podcastu dowiecie się jak wygląda obecnie sytuacja związana z nadchodzącymi czy właśnie odbytymi wyborami w Europie.
Na 14 listopada zostały rozpisane trzecie w tym roku wybory parlamentarne w Bułgarii. Głosowanie odbędzie się równoległe do wyborów prezydenckich. Więcej o trudnej sytuacji politycznej w Bułgarii mogliście przeczytać w tekście opublikowanym przez Ośrodek Studiów Wschodnich zaraz po lipcowych wyborach. Jak teraz widać, twierdzenie, że nie uda się stworzyć większości parlamentarnej, było trafne. [Radio Free Europe], [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Wybory parlamentarne w Norwegii zakończyły się porażką dla rządzącej krajem centroprawicowy. Jeden mandat w porównaniu do poprzednich wyborów utraciła Partia Pracy, która będzie odpowiedzialna za sformułowanie nowego rządu. Po tych wyborach wszystkie pięć krajów nordyckich będzie rządzonych przez partie centrolewicowe. Najbardziej prawdopodobnymi koalicjantami są agrarna Partia Centrum oraz Socjalistyczna Partia Lewicy. Zmiana władzy daje szansę na bardziej ambitne działania w ramach polityki klimatycznej. Dla przypomnienia, Norwegia jest producentem ropy oraz gazu ziemnego i w oparciu o eksport tych surowców stworzyła największy na świecie państwowy fundusz majątkowy. [New Stateman]
Jak co roku, w imię czterysetletniej tradycji na Wyspach Owczych zwabiono setki waleni na płyciznę, a następnie je zabito. Mieszkańcy wysp, którzy bronią samej tradycji, byli zaniepokojeni, że tegoroczna edycja, w której zabito 1428 waleni może przyciągnąć niechcianą uwagę i posłużyć jako argumenty przeciw temu zwyczajowi. [AP News]
Serbia w życiu codziennym używa 2 alfabetów – na ulicach można spotkać zarówno alfabet łaciński jak i serbską cyrylicę. Ta ostatnia znalazła się pod presją, gdyż coraz więcej młodych ludzi wybiera alfabet łaciński pod wpływem światowego internetu. Rządzący Serbią postanowili temu przeciwdziałać i w bardzo młode święto Dnia Serbskiej Jedności, Wolności i Flagi Narodowej wprowadzają prawo, które poprzez nakazy, ale i ulgi podatkowe dla firm, ma promować powszechniejsze użycie serbskiej cyrylicy. [Balkan Insight]
Bliski i Środkowy Wschód
W poprzednim numerze informowaliśmy o brawurowej, filmowej wręcz ucieczce 6 palestyńskich więźniów z izraelskiego pilnie strzeżonego więzienia, a teraz izraelskie służby informują o schwytaniu 4 zbiegów. W Zjednoczonych Emiratach Arabskich psy pracują na lotniskach, wykrywając COViD-19. Iran przywraca loty do Afganistanu i będzie zajmował „realistyczną postawę” wobec talibskiego rządu.
Tatuaże długo cieszyły się złą sławą, a ich normalizacja w przestrzeni społecznej następuje powoli. A jak sprawy się mają w państwie rządzonym od ponad 40 lat przez Ajatollahów? Tatuowanie w Iranie jest w szarej strefie – nie jest nielegalne, ale oficjalnie nie można np. wykonywać tatuaży odpłatnie. O tym, co najczęściej tatuują Irańczycy, za co trafił do więzienia i jak długo trzeba czekać do niego w kolejce, opowiada Sasan Ghods, tatuażysta z Teheranu. [Nowa Europa Wschodnia]
Po ostatnich wyborach prezydenckich w Iranie, a także po powyborczych zmianach w kilku kluczowych dla regionu państwach, świat zastanawia się, czy możliwy jest powrót do porozumienia jądrowego z Iranem. Nowy prezydent Iranu dokonał właśnie zmiany na pozycji irańskiego negocjatora i nominował na nie konserwatywnego dawnego członka komisji negocjacyjnej przy prezydencie Ahmadineżadzie (urzędującego do 2013 roku, znanego z konfrontacyjnej postawy z Zachodem), Aliego Bagheriego Kaniego. Co może to oznaczać dla powodzenia negocjacji? [Al-Monitor]
Pod wpływem kolejnej fali koronawirusa w Iranie, nowy rząd zatwierdza amerykańską szczepionkę J&J do użycia w kraju. Dzieje się to osiem miesięcy po tym, jak Najwyższy Przywódca kraju ajatollah Ali Chamenei zakazał importu szczepionek produkowanych w USA i Zjednoczonym Królestwie. Mimo zapowiedzi, projekt krajowej szczepionki nie odniósł sukcesu. Na ten moment w pełni zaszczepionych pozostaje 15% irańskiej populacji, a większość użytych preparatów pochodziła z Chin. [Reuters]
Najwyższe egipskie ciało religijne wydało fatwę, w której dopuszcza przywrócenie hymenu (nazywanego też błoną dziewiczą) u szerszej grupy kobiet. Ogłoszona przez Dar al-Ifta na fecebookowym lajwie fatwa wzbudza jednak kontrowersje. Głównymi krytykami są konserwatyści, którzy uważają, że takie stawianie sprawy sprawia, że seks przedmałżeński stanie się dla kobiet atrakcyjniejszy i grozi demoralizacją społeczeństwa. [DW]
Targany potężnym kryzysem Liban, ma od kilku tygodni kłopoty z brakującym paliwem. Pewną ulgą dla kraju i potężnym sukcesem tej organizacji, jest konwój 80 cystern zorganizowany przez Hezbollah. Cysterny, które przywiozły około 4 miliony litrów oleju napędowego przekroczyły granicę przyjechały z Iranu, przez Syrię – oba państwa objęte zachodnimi sankcjami. Jak zapewnia Hezbollah, pierwszeństwo w dostępie do paliwa będa miały szpitale i inne kluczowe obiekty. [BBC]
W obiektywie – Galeria z targanego wojną i kolejnymi kryzysami humanitarnymi Jemenu, ukazująca brutalne oblicze konfliktu, autorstwa Gilesa Clarke'a, który przez ostatnie ponad 4 lata raportował ten konflikt dla Biura Narodów Zjednoczonych ds. Koordynacji Pomocy Humanitarnej (OCHA). [The Guardian]
Azja
Wybory na przewodniczącego w rządzącej Japonią partii LDP zakończą się nie tylko zmianą we władzach partii, ale także zmianę na fotelu premiera. Oba państwa półwyspu koreańskiego w środę przeprowadziły próby rakiet balistycznych. Chińskie media rządowe uznały George'a Sorosa za „globalnego ekonomicznego terrorystę”.
Sąd w Chinach oddalił sprawę oskarżenia o molestowanie seksualne stażystki przez gwiazdę telewizyjną. Ta sprawa zapoczątkowała ruch #MeToo w Chinach i zwiększyła świadomość praw kobiet. Ofiara ma zamiar wnieść o apelacje. W wydaniu 43. przy okazji skandalu w firmie Alibaba pisaliśmy o problemach jakie ruch #MeToo napotyka w Chinach. [BBC]
System komunikacji tramwajowej w Kolkacie był pierwszym powstałym w Azji, a obecnie jest ostatnim działającym w Indiach. Wybierany przez użytkowników z powodu nostalgii i traktowany bardziej jako atrakcja turystyczna nie jest w stanie konkurować z autobusami oraz metrem w prędkości transportu i punktualności. [The New York Times]
Deweloper Evergrande, kiedyś drugi co do wielkości deweloper w Chinach znajduje się na skraju upadku. Inwestorzy wpłacili deweloperowi pieniądze na 1,5 miliona mieszkań, które jeszcze nie powstały i stoją oni teraz przed pytaniem czy kiedykolwiek powstaną. Artykuł w DW przybliży historię firmy, powody jej problemów, to co robi, żeby je rozwiązać oraz prawdopodobne działania rządu w Pekinie. [DW]
Afryka
Nigeria zapowiada zniesienie zakazu używania platformy społecznościowej Twitter. Siły francuskie zabiły przywódcę Państwa Islamskiego Wielkiej Sahary. Junta wojskowa w Gwinei rozpoczęła otwarte dyskusje z udziałem opozycji na temat przeprowadzania wyborów.
Gospodarki jedynie trzynastu krajów na świecie doświadczyły trwałego oraz szybkie wzrostu po zakończeniu drugiej wojny światowej. Jednym z nich jest Botswana. Exponets Magazine przybliża historię tego wzrostu i stawia tezę, że odpowiedzialną za ten sukces gospodarczy są inkluzywne instytucje. Rolę instytucji w sukcesach państw opisuje także jedna z książek z naszego kanonu, Dlaczego narody przegrywają?. [Exponents Magazine]
Kryzys polityczny w Somali, o którym wspominaliśmy w poprzednim wydaniu się pogłębia. Prezydent zawiesił moc premiera do zatrudniania i zwalniania nowych funkcjonariuszy publicznych. Spór dotyczy szefa służb wywiadowczych i nierozwiązanego morderstwa młodej agentki. O szczegółach przeczytacie w artykule Al-Dżaziry , możecie posłuchać ich podcastu na ten obecnego prezydenta. [Al-Dżazira]
Ameryka Łacińska
Premier Haiti zwalnia prokuratora powiązanego ze śmiercią prezydenta. Kolejne aresztowanie w Nikaragui, tym razem znanego pisarza. W Salwadorze były protesty przeciwko prezydentowi Nayibowi Bukele jak i jego decyzji o wprowadzeniu bitcoina jako środka płatniczego.
Guido Bellido jako pierwszy premier Peru wygłosił przemowę w parlamencie w języku keczua, języku urzędowym imperium inkaskiego używanym obecnie przez jedną czwartą obywateli Peru. Pomimo uznania go za język urzędowy w 1975 roku jego użytkownicy ciągle spotykają się z uprzedzeniami oraz represjami. [AP News]
Nowy premier jeszcze się nie rozsiadł w swoim gabinecie a już ma poważny problem. Co zrobić z ciałem założyciela grupy terrorystycznej Świetlisty Szlak? The Washington Post przypomina krwawą historię tej organizacji oraz nakreśla dylematy jakie stoją teraz przed peruwiańskimi władzami. [The Washington Post]
Niskie wskaźniki zakażeń sugerują, że Chile poradziło sobie z wariantem Delta koronawirusa. Teraz planowane są szczepienia dzieci które ukończyły 6 lat. Artykuł CNN wskazuje wszystkie czynniki przyczyniające się do sukcesu tego oraz opisuje na podstawie jakich danych zostanie podjęta decyzja o szczepieniu dzieci. [CNN]
Wojowniczki rdzennych ludów brazylijskich przemaszerowały ostatnio przez stolicę Brazylii. Jest to związane z ważną sprawą rozpatrywaną przez Sąd Najwyższy tego kraju. Wyrok zadecyduje o tym, czy rząd prezydenta Bolsonaro będzie mógł wykorzystywać tereny należące do tych ludów bardziej niż do tej pory. Al-Dżazira donosi, że sprawa ta została zawieszona i nie wiadomo kiedy wróci na wokandę. [The Guardian], [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
Co najmniej 20 tys cywili zginęło w amerykańskich atakach lotniczych od czasu rozpoczęcia „Wojny z Terrorem” przez Stany Zjednoczone. Przed amerykańską komisją senacką odbywają się przesłuchania w sprawie porażki FBI w walce z molestowaniami seksualnymi wśród gimnastyczek. Serwis BBC przygotował raport na temat tego co może kształtować decyzje wyborców w tych wyborach oraz jak wygląda arytmetyka parlamentarna w Kanadzie.
„Jet fuel cannot melt steel beams”. To tylko jedna z popularnych teorii spiskowych dotyczących zamachów terrorystycznych z 11 września 2001 r. Ze względu na przypadającą w ubiegłą sobotę 20. rocznicę tragicznych wydarzeń, które zarazem stały się kanwą mnóstwa popularnych wyjaśnień, idących wbrew oficjalnej narracji, portal Demagog rozprawia się z pięcioma z nich. Przykłady? Stalowe elementy wzmocnienia konstrukcji nie musiały się wcale stopić, by wieże się zawaliły czy rozprawiono się też z mitem niewytłumaczalności zawalenia pobliskiego Twin Towers budynku WTC7. Szczegóły dotyczące tych oraz innych mitów znajdziecie w pełnej wersji artykułu. [Demagog]
Joe Biden polecił FBI odtajnienie akt śledztwa związanego z zamachami z 11 września 2001 roku. Przygotowanie dokumentów do odtajnienia ma zająć razem nie dłużej niż 6 miesięcy. Wydane rozporządzenie jest zgodne z presją części kongresu, a także rodzin ofiar zamachów prowadzących sprawy sądowe o odszkodowania m.in. z Arabią Saudyjską, której powiązania ze sprawą, mogą zostać teraz wyjaśnione. [The Guardian]
Osoby, które jako pierwsze pośpieszyły na pomoc osobom uwięzionym w ruinach wież WTC po atakach 11 września mają większe szanse na zachorowanie na pewne rodzaje raka. Scientific American przedstawia dane statystyczne jak i medyczne dotyczące tego fenomenu, który zabił więcej osób niż sam atak z 11 września. [Scientific American]
Zliczone do tej pory głosy wskazują, że gubernator Kalifornii, Gavin Newsom nie zostanie pozbawiony urzędu. O głosowaniu nad odwołaniem gubernatora mogliście już przeczytać w wydaniach 26. i 44. Larry Elder, wiodący kandydat na następcę Newsoma w razie jego odwołania uznał swoją porażkę. Wraz z uznaniem wyniku głosowaniu ze strony internetowej Republikanina zniknęła sekcja „Stop Fraud”, która prowadziła do strony poświęconej rzekomym oszustwom wyborczym, które miałyby odpowiadać za zwycięstwo Newsoma. [CNN], [Newsweek]
Oceania
Prezydent Biden ogłasza wspólne porozumienie z Wielką Brytanią i Australią w celu przeciwdziałania Chinom. Trio, znane obecnie pod akronimem AUKUS, ułatwi trzem krajom dzielenie się informacjami i know-how w kluczowych obszarach technologicznych, takich jak sztuczna inteligencja, cyberprzestrzeń, kwanty, systemy podwodne i zdolności uderzeniowe dalekiego zasięgu. Porozumienie wiąże się też z tym, że Australia wycofała się z kontraktu na zakup francuskich okrętów podwodnych decydując się na zakup amerykańskich. Francuzi są wściekli (o czym możecie przeczytać w artykule Guardian) i może to wpłynąć na ich zaangażowanie w rejonie Pacyfiku. [Politico], [Guardian]
Ekonomia i gospodarka
Jedną z tez towarzyszących dyskusji o transformacji energetycznej jest twierdzenie o wynikłej z niej wysokiej inflacji. Na podstawie danych z Kanady oraz UE, gdzie wprowadzono opłaty za emisję węgla taka polityka ma skutek wręcz odwrotny, bo doprowadza do deflacji. [VoxEU]
Organizacja Narodów Zjednoczonych ostrzega, że koszt pandemii dla krajów rozwijających się do 2025 wyniesie nawet 12 bilionów dolarów. Z tego 4 biliony dolarów przypadają na Chiny uważanych przez Konferencję Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju za kraj rozwijający się. Opóźnienia w szczepieniach do 2025 będą kosztować nawet 2,3 biliona dolarów, z czego 1,5 biliona przypadnie na kraje o niskich dochodach. [Devex]
Ekonomiści Jean Tirole i Olivier Blanchard przygotowali podsumowanie raportu niezależnej międzynarodowej komisji powołanej przez prezydenta Macrona w celu zbadania wyzwań świata po pandemii. Widząc w zmianie klimatu najważniejsze twierdzą, że temat polityki klimatycznej trzeba przenieść na szczebel unijny, bo tylko tam może zostać odpowiednio zaadresowany. Dlatego też odnieśli się zaproponowanych przez Komisję Europejską projektów zawartych w pakiecie Fit55. W tym rozszerzenia unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji o branżę transportową oraz budynków. Postulują jak najszybsze zamknięcie kopalń węgla w Polsce oraz Niemczech, przy jednoczesnej rekompensacie utraty pracy przez górników. Omówiono też kwestię starzenia społeczeństwa oraz zaproponowano szeroką reformę systemu emerytalnego. [Grand Continent]
Nauka i Technologia
Parlament Europejski przyjął niewiążącą rezolucję wzywającą do zaprzestania badań naukowych na zwierzętach w UE. SpaceX wysłało w kosmos rakietę z obsadą gdzie nie ma ani jednego zawodowego astronauty.
Facebook wie, że jego serwis Instagram ma szkodliwy wpływ na młodych użytkowników. Wynika to z jego własnych badań, które wyciekły do prasy. 32% nastoletnich dziewczyn mówiło, że gdy czuły się źle ze swoim ciałem to Instagram sprawiał, że czuły się jeszcze gorzej. Stawia to pod znakiem zapytania plany firmy, która chce uruchomić Instagram dla Dzieci. [CNBC]
Biologia syntetyczna jest prężnie rozwijającą się dziedziną. Naukowcy próbują przynajmniej częściowo odtworzyć żywy organizm lub zaimitować jego funkcje. Naukowcom udało się stworzyć z nieorganicznych substancji struktury, które w sposób zbliżony do żywych komórek mogą transportować i przetwarzać zewnętrzną materię [Dziennik Naukowy]
Wirusy kojarzymy najczęściej z chorobami i myślimy o nich zazwyczaj w kontekście przeziębienia, grypy czy globalnej pandemii. Jednak świat wirusów jest dużo bogatszy, a najczęstszą ofiarą wirusów są bakterie. O niezwykłych zależnościach i właściwościach mikroskopowego świata, ich wpływie na genomy innych organizmów oraz powszechności występowania wirusów opowiada w Radiu Naukowym dr Szymon Drobniak, biolog z Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Nowej Południowej Walii w Sydney.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Mogliście usłyszeć, że amerykańska polityczka Alexandria Ocasio-Cortez wzbudziła niemały skandal (przynajmniej w kręgach prawicowych) uczestnicząc w znanej imprezie modowej gali MET w sukience z wielkim napisem „Tax the Rich”. Kongresmenka swój cel osiągnęła gdyż wszyscy mówili o jej sukience i postulatach podatkowych. Jednak my nie o tym. Możecie być ciekawi co to jest za gala i dlaczego AOC wybrała właśnie ją do prezentowania swoich postulatów. Magazyn Vogue w swoim podcaście przedstawia historię tej imprezy. Opisuje jak z przyjęcia mającego za cel zbieranie funduszy na muzeum oraz pokazanie się elity Nowego Jorku przeistoczyła się w wydarzenie światowej rangi. [Vogue]
Czy przemysłowa hodowla owadów rozwiąże kryzys klimatyczny? Czy taka przemysłowa hodowla jest etyczna? Jeff Sebo i Jason Schukraft przekonują, że odpowiedzią na obydwa pytania to „nie”. [Aeon]
Obraz Maneta „Rozstrzelanie cesarza Maksymiliana” nie był nigdy wystawiony za jego życia. Anne Robbins, kuratorka National Gallery w Londynie, w krótkim filmiku przedstawi historię obrazu oraz zdarzenia, które zainspirowało Maneta do jego namalowania.