Wydanie 42, 20.08.2021

To z upadkiem Sajgonu, paradą równości w Sarajewie i puczem w ZSRR

Aug 20, 2021

11 miliardów złotych czy uchylenie uchwały, która dyskryminuje ludzi? Małopolska nie ma żadnych wątpliwości i odpowiada: nie uchylimy uchwały przeciw LGBT, ponieważ nie ma ona nic wspólnego z dyskryminacją osób LGBT. Ten ruch może drogo kosztować Małopolan. Za to Tygodnik Neuropa wciąż bezpłatnie dostarcza najlepszą treść. Tradycyjnie zapraszamy w cotygodniową podróż dookoła świata.

Polecamy także Waszej uwadze nasze ostanie wydanie specjalne: Pomocnik Neuropejski: Podcasty.

Polska

W wydaniu 16. pisaliśmy o tym, że prof. Engelking i Grabowski zostali skazani za przedstawienie w niewłaściwym świetle sołtysa oskarżanego o współudział w wydawaniu żydów w czasie 2 WŚ. Teraz sąd apelacyjny uznał, że naukowcy nie są winni zniesławienia. Prezes Reduty Dobrego Imienia zapowiedział złożenie kasacji. [Onet]
Wycieki maili z konta Michała Dworczyka pewnie wam tak spowszedniały, że nie zwracacie na nie już uwagi. Anna Gielewska i Julia Dauksza przygotowały dla serwisu VSquare reportaż, w którym podsumowują wszystko, co wiemy na temat włamania na skrzynkę Michała Dworczyka, jak i upubliczniania jego maili oraz tego, kto za tym może stać. Wątek rosyjskiego GRU chyba nikogo nie zaskoczy. [VSquare]
„Genetyczny portret Polek i Polaków. Kim i jacy jesteśmy?”. Po zsekwencjonowaniu 1000 genomów Polaków w ramach projektu NaszeGenomy.pl okazało się m.in., że Polacy mają większe niż inne nacje szanse na bycie blondynem/blondynką, a mężczyźni z większym prawdopodobieństwem wyłysieją. Z kolei nie jest prawdą obiegowa opinia, że mamy jakieś genetyczne zdolności do przyjmowania ponadprzeciętnych ilości alkoholu.
19 sierpnia między Białogardem a Koszalinem nieomal doszło do katastrofy kolejowej. W odległości 400 metrów od siebie zatrzymały się pociągi Intercity na kursie kolizyjnym. Wydarzyło się to w 41. rocznicę największej powojennej katastrofy kolejowej pod Otłoczynem, w której zginęło 67 osób. Przypominamy dokument o tym tragicznym wydarzeniu, którego jedną z głównych przyczyn było przemęczenie maszynisty maskowane fałszowaniem dokumentacji. [Rynek Kolejowy]

Europa

Kraje Bałkanów wzmacniają sojusz z USA przyjmując uchodźców z Afganistanu. W Bułgarii ciągle po (drugich w tym roku) czerwcowych wyborach nie wybrano nowego rządu. Brutalne zachowanie policji podczas zeszłorocznych protestów w Bułgarii – wypłynęło wideo. Rumunia podąża śladami Orbana? Szwedzka spółka Hybrit wysłała pierwszy komercyjny ładunek bezemisyjnej stali do Volvo.

W wydaniu 30. pisaliśmy o Zapatystowskiej Armi Wyzwolenia Narodowego w dziale Ameryka Łacińska. W tym wydaniu piszemy o nich w dziale europejskim ponieważ dokonali „inwazji” na Madryt. W ten sposób chcą upamiętnić inwazję Hernána Cortéza na państwo Azteków. Jednak ich cele są bardziej rozbudowane, o czym możecie przekonać się czytając artykuł. [Al-Dżazira]
Czytając o zbliżającej się paradzie równości w Sarajewie można było przypomnieć sobie o strasznych rzeczach, jakie działy się w Tbilisi nie tak dawno. Jednak druga parada równości przeszła bez problemów przez stolicę Bośni i Hercegowiny. Przedstawicielstwo UE wzięło udział w wydarzeniu, a rząd po raz pierwszy dofinansował jego ochronę. Chociaż środowiska muzułmańskie przeprowadziły kontrmanifestację, to nie doszło do żadnych starć między uczestnikami obydwu wydarzeń. [Balkan Insight]
Politico zwięźle podsumowuje, jak państwa europejskie reagowały na upadek Afganistanu. Jeśli jednak interesuje wasz szersze omówienie tego tematu, to polecamy ich podcast EU Confidential. [Politico]
19 sierpnia minęła 30. rocznica rozpoczęcia nieudanej próby puczu w Związku Radzieckim. Powstrzymanie zamachu stanu wzmocniło pozycję polityczną Borysa Jelcyna, ówczesnego prezydenta RSFRR, lidera obozu demokratycznego oraz pierwszego prezydenta Federacji Rosyjskiej. Według Michaiła Gorbaczowa to wydarzenie przyczyniło się do rozpadu ZSRR. [Euronews]

Bliski i Środkowy Wschód

Powodzie w Turcji, zginęło 70 osób. Libański kryzys paliwowy doprowadził do coraz częstszych wyłączeń sieci elektrycznej. W walce z pożarami w Jerozolimie pomagają palestyńscy strażacy.

Talibowie odzyskali władzę w Afganistanie. Tutaj możecie zobaczyć galerię zdjęć obrazujących życie w tym kraju za ich pierwszych rządów. [Radio Free Europe]
Upadek Kabulu i afgański triumf talibów śledził w mediach cały świat. Z tony materiałów stworzonych z tej okazji polecamy specjalne wydanie Raportu o Stanie Świata Dariusza Rosiaka. W rozmowach o Afganistanie, jego przeszłości bliższej i dalszej, a także o jego perspektywach opowiadają znakomici goście. W tym wydaniu mamy możliwość usłyszeć rozmowę z Wojciechem Jagielskim, dziennikarzem, autorem znakomitej książki traktującej o Afganistanie pt. Modlitwa o Deszcz, Mateuszem Piotrowskim, analitykiem Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych o Afganistanie z perspektywy USA, a także z sierż. rez. Szymonem Mutwickim, weteranem wojny w Afganistanie.
Czy cały Afganistan wpadł w ręce talibów? Nie. Jeden region dzielnie broni się przed wpadnięciem w ręce fundamentalistów. O tradycjach oporu Pandższiru, o tym kto i dlaczego nadal stawia tam opór, a także o legendarnym Lwie i jego potomku, który próbuje wejść w buty swojego ojca, opowiada Tomasz Rydelek. [Puls Lewantu]
Gdyby zapytać ankietowanych o kraje oparte na biznesie narkotykowym (tzw. drug-states), to na liście odpowiedzi raczej nie byłoby Syrii. Ten doświadczony, trawiony ponad dekadę konfliktem kraj, staje się uzależniony od jednego z narkotyków – Captagonu. Uzależnienie to jest ma wymiar nie tylko fizyczny, ale i ekonomiczny. Gdy trwa wojna, zamiera handel, a gospodarka tonie w ruinie, to handel narkotykami staje się jednym z najważniejszych i najpewniejszych źródeł twardej waluty, co pomaga finansować zarówno bojówki ale i państwo. [Salam Lab]
Turcja, Iran i Irak łączy m.in. obecność mniejszości kurdyjskiej wewnątrz ich granic. Chociaż żadne z tych państw nie jest przychylne kurdyjskim ambicjom niepodległościowym, to obecnie narastają między tymi trzeba bliskowschodnimi graczami napięcia, z Kurdami w tle. Ankara przeprowadzając w północnym Iraku kolejne akcje wojskowe, wymierzone w Partię Pracujących Kurdystanu i tych, których Turcja uważa za ich sojuszników, zaczyna coraz mocniej niepokoić zarówno Teheran, jak i Bagdad. [Al-Monitor]

Azja

Indore, najczystsze miasto w Indiach, dostaje certyfikat czystości „water plus”. Sri Lanka wycofuje się z nowych mocy węglowych i inwestuje w panele słoneczne na dachach. Kambodża zamyka w więzieniu związkowców. W Singapurze brytyjczyk zostaje skazany na 6 tygodni więzienia za brak maseczki.

Czytając o upadku Kabulu widać było odniesienia do upadku Sajgonu. Jeśli nie byliście pewni o co dokładnie chodzi, to The Washington Post przychodzi wam z pomocą. Artykuł opisuje, jak wyglądało zajęcie Sajgonu, gdy Amerykanie wycofywali się z Wietnamu. [The Washington Post]
W Malezji szykuje się zmiana władzy. Właściwie to powrót starej władzy – partii UNMO, która straciła władzę w wyniku największego finansowego skandalu, jaki miał miejsce w tym państwie – skandalu 1MDB. Teraz ta sama partia szykuje się do przejęcia władzy po niedawnych przetasowaniach w koalicji rządzącej. [Al-Dżazira]
W niedawnym zdławieniu demokracji w Hongkongu kluczową rolę odegrała szefowa administracji tego regionu – Carrie Lam. Al-Dżazira przedstawia sylwetkę pierwszej kobiety na tak wysokim stanowisku w Hongkongu oraz opisuje wszystkie decyzje, które sprawiły, że postrzega się ją jako wierną wykonawczynię woli Pekinu. [Al-Dżazira]

Afryka

Nagłe powodzie w stolicy Etiopii. W Ugandzie sąd najwyższy wyrzuca prawo zakazujące m.in noszenia mini spódniczek. W Wybrzeżu Kości Słoniowej odkryto drugi przypadek eboli.

Hakainde Hichilema 6 razy próbował zostać prezydentem Zambii i w końcu mu się udało. Przed wyborami sondaże nie wskazywały jednoznacznie na zwycięzcę, ale po przeliczeniu głosów wygląda na to, że Hichilema wygrał zdecydowaną przewagą głosów. Eksperci wskazują, że głosy młodych wyborców były decydujące. [BBC]
Bohater, który ratując Tutsi przed Hutu był inspiracją dla Hollywoodzkiego hitu Hotel Rwanda jest teraz przed sądem oskarżany o terroryzm i morderstwo. Rodzina i zwolennicy Paula Rusesabagina twierdzą, że jest oskarżony dlatego, że nie boi się krytykować prezydenta Paula Kagame. Artykuł The Guardian opisuje filmowe wręcz aresztowanie Rusesabagina oraz skomplikowaną polityczną sytuację, jaka panuje w Rwandzie. [The Guardian]
Algieria zrewaluuje swoje stosunki z Marokiem w związku z „wrogimi działaniami”. Chodzi o pożary, jakie ostatnio szalały w Algierii zabijając 90 cywilów w tym 33 żołnierzy. Władze uważają, że pożary zostały celowo wywołane, o czym przeczytacie na France 24. Za to serwis BBC przedstawia inną smutną historię związaną z algierskimi pożarami – artysty, który przyjechał do ogarniętego tragedią regionu, gdzie został zamordowany przez lokalnych mieszkańców. [France 24], [BBC]

Ameryka Łacińska

W Nikaragui nadal gorąco, zagraniczne NGOsy nie mogą już funkcjonować a policja weszła do siedziby największej gazety. W Kolumbii coraz mniej protestów, a coraz więcej aresztowań wśród aktywistów. Po fali protestów Kuba wprowadza nowe prawo ograniczające internet.

W wydaniu 37. pisaliśmy o zbliżających się rozmowach między rządem Wenezueli a opozycją. Rozmowy zaczęły się niecały tydzień temu w Meksyku i o tym, czego można się po nich spodziewać pisze zarówno Americas Quarterly jak i (z bardziej amerykańskiego punktu widzenia) The Hill. Pisaliśmy też o tym, że zatrzymano działacza opozycji Freddyego Guevarę. Po 2 dniach rozmów został on wypuszczony z aresztu. [Americas Quarterly], [The Hill]
Mieszkańcy Haiti nie mają chwili oddechu. Kraj zdestabilizowany politycznie po zabójstwie prezydenta i walczący z pandemią koronawirusa musi teraz sobie radzić ze skutkami wielkiego trzęsienia ziemi oraz tropikalną burzą, o czym przeczytacie w artykule BBC. Jeśli jesteście ciekawi historii tego państwa, to polecamy filmik serwisu Vox, który w krótkiej formie opowie, jak to się stało, że na jednej wyspie są dwa tak różne kraje. [BBC]
ExxonMobil rozwija nowy projekt wydobywczy u wybrzeży Gujany. Aktywiści i eksperci biją na alarm, że zabezpieczenia firmy nie są adekwatne i nie są w stanie uchronić tego wrażliwego ekosystemu przed negatywnymi skutkami potencjalnego wycieku ropy. Stawiane są również zarzuty, że ten projekt nie pasuje do przedstawionego przez firmę planu zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych. [The Guardian]

Ameryka Północna

Czym żyją Stany Zjednoczone poza Afganistanem? Koronawirusem w południowych stanach – panuje tam pandemia niezaszczepionych, kiedy w tym samym czasie prezydent Biden chce wprowadzić trzecią dawkę szczepionki. Dzieci lada dzień wracają do szkoły, a gubernator Teksasu właśnie złapał COVID. Z kolei gubernator DeSantis z Florydy idzie na noże ze szkołami, które chcą wprowadzić nakaz noszenia masek. Reforma policji w Kongresie – czy stróż prawa powinien mieć immunitet? O tym wszystkim, oraz o innych amerykańskich newsach, dowiecie się z tego podsumowania dnia stacji MSNBC.
Licealiści z amerykańskiego stanu Illinois od roku szkolnego 2022/23 będą mieli lekcje krytyki źródeł newsów internetowych. W zamierzeniu posłużą one wyrobieniu u uczniów nawyku sprawdzania wiarygodności i stronniczości źródeł. Młode pokolenie, wedle doświadczeń pilotażowego projektu, mimo że jest totalnie zanurzone w Internecie, nie posiada w większości kompetencji do oceny wiarygodności treści, z którymi się styka. [NPR]
Po początkowym sukcesie tempo szczepień w USA spadło, a inne kraje wyprzedziły Stany Zjednoczone w procencie w pełni zaszczepionej populacji. By pomóc w zrozumieniu tego zjawiska polecamy ciekawy artykuł na temat szczepień i ich przeciwników w USA. [Quillette]
The Guardian przedstawił propozycję zmian jakich trzeba dokonać w przeciętnym amerykańskim domu jednorodzinnym, żeby dostosować go do transformacji energetycznej. M.in. panele słoneczne na dachu, pompa ciepła i termoizolacja. Według Rewiring America całość ma kosztować 70 tysięcy dolarów. [The Guardian]
Tydzień temu pisaliśmy o wynikach ostatniego spisu powszechnego w Stanach Zjednoczonych. Ze wstępnych wyników wygląda na to, że odsetek białych amerykanów spadł. Kto jednak liczy się jako „biały” w spisie?
Premier Kanady wystąpił do gubernatorki generalnej Kanady, Mary Simon o rozwiązanie parlamentu i przyspieszone wybory. Justin Trudeau od 2019 przewodził mniejszościowemu rządowi Liberalnej Partii Kanady, a sondaże sprzed rozwiązania parlamentu zapewniały mu pewną większość w parlamencie. Jednak wynik wyborów 20 września nie jest pewny. 17 sierpnia odbyły się wybory regionalne w Nowej Szkocji, które niespodziewanie wygrała lokalna filia Konserwatywnej Partii Kanady, nie pozwalając na trzecie z rzędu zwycięstwo Liberałów. [BBC], [CBC]

Oceania

Nowa Zelandia ogłosiła lockdown po wykryciu jednego nowego przypadka koronawirusa w wariancie Delta. Obecnie dodatkowe 6 powiązanych zakażeń zostało odkrytych. Według wstępnych danych nowy wariant został przyniesiony z Australii, która od jakiegoś czasu walczy z tą odmianą. [CNN]

Ekonomia i gospodarka

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa ceny żywności na świecie w zeszłym roku urosły o 31%. Jednym z powodów są niedobory spowodowane przez ekstremalne zjawiska pogodowe, których część jest spowodowana zmianami klimatu. I wszystko wskazuje na to, że będzie to element „nowej normalności”. [CNN]
W poprzednim wydaniu pisaliśmy o rosnących cenach gazu. Teraz Amy Harder z Breakthrough Energy pisze o tym, że wzrost cen gazu jest niebezpieczny dla walki ze zmianami klimatu. W skrócie: ograniczanie produkcji gazu powinno następować dopiero po spadkach jego konsumpcji. [Axios]
Amazon wchodzi na rynek sklepów spożywczych. Pierwsze placówki Amazon Fresh otworzyły się niedawno w USA. Timothy Lee z Full Stack Economics odwiedził dwa sklepy i podzielił się swoimi wrażeniami oraz opinią jaki to może mieć wpływ na już istniejące sklepy spożywcze. [Full Stack Economics]

Nauka i Technologia

Dlaczego tak trudno jest być racjonalnym? Długi tekst The New Yorkera, który sugeruje, że największym wyzwaniem jest niezbędny do tego nieustający autokrytycyzm, czyli ciągłe pielęgnowanie wrażliwości na własne niedostatki racjonalności. Dostępna jest także (prawie czterdziestominutowa!) wersja audio artykułu. [The New Yorker]
Firma Tesla opublikowała raport, w którym chwali się wypracowaniem własnego systemu recyklingu baterii o sprawności 92%. Efekt ma być jeszcze lepszy dla baterii produkcji własnej Tesli. [Electrek]
Wiele gatunków ptaków, ssaków oraz ryb kurczy się; powodem jest globalne ocieplenie. Reguła Bergmanna sugeruje, że osobniki tego samego gatunku żyjące w zimniejszym klimacie są większe, co pozwala im łatwiej utrzymać temperaturę ciała. Sama zmiana rozmiaru ciała zwierząt nie jest problemem, ale naukowcy wskazują na ryzyko, że zwierzęta w jednym ekosystemie będą zmieniać rozmiar w różnym tempie. [Vox]
W wydaniu 23. pisaliśmy o realnych szansach na powstanie szczepionki przeciw HIV opartej o technologię mRNA. Koncern Moderna zgłosił właśnie amerykańskiemu regulatorowi plany przeprowadzenia kolejnego etapu badań klinicznych takiej szczepionki na grupie 56 niezakażonych osób w wieku od 18 do 50 lat. Są też doniesienia, że powstaje szczepionka na grypę, która również oparta jest o słynne dzięki pandemii mRNA. [them.]

Idee, Kultura, Społeczeństwo

Czym dokładnie jest głupota? Dlaczego bardzo mądrzy ludzie potrafią być tak głupi? Czy można być moralnym i głupim jednocześnie? Na te i inne pytania stara się odpowiedzieć Sasha Golob. [Psyche]
Pies to nie auto, kot nie telewizor. Nawet zdeklarowani miłośnicy zwierząt często traktują je w kategoriach użytkowych. Tymczasem godność przecież ma to do siebie, że jest przynależna każdemu, niezbywalna i nie trzeba nic robić, by na nią sobie zasłużyć. Rozmowa z adwokatką zwierząt, mec. Karoliną Kuszlewicz. [Przekrój]
Za niespełna miesiąc minie okrągłe 700 lat od śmierci Dantego. Jego „Boska komedia” jest niezwykle ważna dla włoskiej tożsamości narodowej. Położyła wspólne fundamenty kulturowe pod przyszłe państwo na ponad 500 lat przed politycznym zjednoczeniem. Ale wpływy dzieła sięgają daleko poza Italię i pewnie sytuuje się ono w światowym kanonie literackim. W popularnej kulturze dominuje dantejska wizja kręgów piekielnych, ale na tym duchowa podróż się nie kończy i czytelnik przez czyściec ostatecznie dociera do nieba, czyli swego rodzaju średniowiecznego „happy endu”. [The Economist]

Tygodnik Neuropa