Wydanie 67, 11.02.2022
To z bajkowym Gierkiem, przebranymi za muzułmanów Żydami i starymi-młodymi łyżwiarkami figurowymi
Przy okazji dymisji ministra finansów mogliście się dowiedzieć, że nie był nim Mateusz Morawiecki. Jednak poza zmianami w polskim rządzie, w mijającym tygodniu wydarzyły się rzeczy, które naprawdę były istotne - o nich, oraz o kilku mniej przywiązanych do daty tematach, przeczytacie w tym właśnie wydaniu tygodnika.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Przypominamy, że wstępy poszczególnych działów w wersji webowej również zawierają linki do źródeł.
Dla czytelników newslettera: To wydania przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.
Polska
Z czechami się porozumieliśmy w sprawie Turowa. Teraz tak jak wszyscy (może poza przedstawicielami partii rządzącej) się spodziewali Komisja Europejska ogłosiła, że potrąci sobie pierwszą transzę kary nałożonej na Polskę przez TSUE. [Politico]
Niedawno miała premiera filmu o Gierku. Chociaż krytycy w znakomitej większości wyrażają się o nim niepochlebnie to liczymy na to, że przy tej okazji zainteresujemy was bohaterem tego filmu. Serwis Hrabia Tytus przygotował artykuł, który zestawia filmową postać Gierka z postacią realną. [Hrabia Tytus]
Wiejskie Podlasie. Młodzi (zwłaszcza kobiety) masowo wyjechali do metropolii i za granicę. Odległości do najbliższego miasta są spore. Załamuje się tradycyjny system opieki nad starszymi i schorowanymi oparty na nieodpłatnej pracy córek. Jak zatem wygląda opieka nad umierającymi? Wywiad z lekarzem pracującym w regionie, który jako jeden z pierwszych dostarcza wglądu w starość w kraju, do którego zbliża się demograficzne tsunami. [OKO.press]
Europa
Włoska partia M5S nie ma przewodniczącego ponieważ sąd podważył ostatnie wybory wewnętrzne w partii. Boris Johnson w ramach obrony swojego stanowiska oskarżył przywódcę opozycji o wspieranie pedofilii. W Wielkiej Brytani rząd planuje wprowadzić przepisy umożliwiające dokładniejsze sprawdzanie czy użytkownicy stron pornograficznych są dorośli. Szkocja nacjonalizuje kolej – od pierwszego kwietnia, usługi związane z przejazdami kolejowymi, będą pod kontrolą państwową.
Lewacka Hiszpania znowu walczy z biednymi katolikami. Przynajmniej taką narrację można usłyszeć od polskich (skrajnych, choć nie tylko) konserwatystów. Tak naprawdę to rząd zapewnił spokój wszystkim, którzy chcą dokonać aborcji czy po prostu przebywać w szpitalu bez nękania ze strony rozmodlonych ekstremistów. [El País]
Pamiętacie co to jest Trójkąt Weimarski? Przez ostatnie 6 lat chyba nikt o nim nie pamiętał. Jednak obecny konflikt z Rosją przywrócił do życia tę formę współpracy między Francją, Niemcami i Polską. [Euractiv]
Parlament Europejski powołał komisję mającą zbadać jak państwa używały oprogramowania Pegasus do szpiegowania polityków, dziennikarzy i aktywistów. [Politico]
Serbia jest państwem bardzo zdominowanym przez rządzącą Serbską Partię Postępu, jej szefa Aleksandara Vučicia oraz powiązanych z nimi oligarchów. Jak w takim krajobrazie radzą sobie serbskie media? Nie jest dobrze. Żadna z opozycyjnych stacji telewizyjnych nie ma koncesji na nadawanie w całym kraju, a najbardziej znany serwis śledczy KRIK jest zalewany pozwami i medialnymi oskarżeniami o powiązania z przestępcami. W najnowszym odcinku Działu Zagranicznego o serbskim krajobrazie medialnym opowiada Marta Szpala: analityczka ds. bałkańskich z dobrze wam znanego Ośrodka Studiów Wschodnich.
Ukraina
Politycy się spotykają ale konflikt nadal nie jest zażegnany. Putin spotkał się z Xi Jinpingiem w Chinach. Macron poleciał do Moskwy i został potraktowany jakby strona rosyjska chciała go otwarcie obrazić. Kanclerz Niemiec poleciał za ocean spoktać się prezydentem Bidenem. A to tylko niektóre ze spokań na najwyższym szczeblu jakie ostatnio się odbyły.
Na terenie Białorusi rozpoczęły się ćwiczenia wojsk. Kolejne ćwiczenie rozpoczęły się na Morzu Czarnym, de facto będąc morską blokadą Ukrainy. [The Guardian], [Al-Dżazira]
Dlaczego niektórzy lewicowi politycy przyjmują postawę de facto pro rosyjską? [Center for European Policy Analysis]
Dyskutując o sankcjach prędzej czy później dochodzi się do tematu ogromnego majątku rosyjskich oligarchów ulokowanego w Londynie. Starszy reportaż z serii „long reads” opisuje jak doszło do tej sytuacji. [The Guardian]
„W najnowszym odcinku podcastu OSW wraz z Justyna Gotkowską analizujemy kto wysyła broń zagrożonej przez Putina Ukrainie. Zastanawiamy się jakie motywacje kierują tymi państwami. A także, czy dzięki tej pomocy Ukraina będzie w stanie obronić się przed Rosją. ”
Wzrostowi napięcia na granicy ukraińskiej i koncentracji rosyjskich wojsk towarzyszy wzmożona aktywność rosyjskiej i białoruskiej propagandy. Można w nich zaobserwować podobny przekaz, jednak forma podania różni się od siebie. O głównych tezach propagandy Rosji i Białorusi, o podobieństwach i różnicach opowiada w felietonie Piotr Pogorzelski, dziennikarz telewizji Biełsat.
Paweł Pieniążek zabiera nas do Kijowa, gdzie podąża za mapą schronów przeciwlotniczych i rozmawia ze spotkanymi przy tych obiektach mieszkańcami miasta o narastającym napięciu wokół granic Ukrainy. W narracji rozmówców o różnych profesjach i historiach dominuje spokój, choć dostrzegają oni powagę sytuacji. [OKO.press]
Bliski i Środkowy Wschód
Opinią społeczna w Iranie i nie tylko wstrząsnęła informacja o honorowym zabójstwie 17-letniej dziewczyny o imieniu Mona przez jej męża, który następnie spacerował ulicami miasta Ahwaz z głową swojej żony w ręce. Zabójstwo było motywowane „honorem”, który według sprawcy został przez 17-latkę splamiony tym, że od niego odeszła. Mona była wydana za mąż w bardzo młodym wieku – gdy miała 14 lat urodziła pierwsze dziecko. „Honorowe” zabójstwa pozostają dużym problemem w Iranie, ich sprawcy nie są odpowiednio ścigani i w efekcie dochodzi w kraju do ponad 400 takich zabójstw rocznie. [Radio Free Europe]
Międzynarodowe zespoły negocjacyjne zebrane w Wiedniu na kolejną rundę rozmów o irańskim porozumieniu jądrowym są coraz bliżej wypracowania konsensusu. Zachodni partnerzy na czele ze Stanami Zjednoczonymi wskazują na ograniczony czas na podjęcie zdecydowanych kroków. Stany Zjednoczone wykonały gest dobrej woli i zniosły sankcje obejmujące cywilną część irańskiego programu jądrowego. Pośpiech ma wynikać między innymi z faktu sporych postępów Iranu w produkcji wysoko wzbogaconego uranu. [France 24]
Jordania dostała zielone światło od kongresu Stanów Zjednoczonych na zakup szesnastu samolotów wielozadaniowych F-16 Block 70/72. Transakcja warta ponad 4 mld dolarów, skokowo zwiększy zdolności jordańskiego lotnictwa. W tej chwili Haszymidzkie Królestwo Jordanii dysponuje 59 F-16 starszego typu, które pozyskiwała stopniowo, zaczynając w 1996 roku, po normalizacji i odprężeniu w stosunkach z Izraelem. [Konflikty.pl]
Iracki parlament nie zdołał wybrać prezydenta. Jest to o tyle ważne, że to prezydent mianuje ministrów, a zatem jest konieczny do utworzenia rządu. Od październikowych wyborów Irak pozostaje w politycznym klinczu i nie ma jeszcze rządu. [DW]
W ostatnich numerach pisaliśmy o atakach jemeńskich rebeliantów Huti na terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Jedną z nieplanowanych konsekwencji tych ataków może być kolejne zbliżenie monarchii z Zatoki Perskiej z niedawnym wrogiem, Izraelem i nawiązanie z nim współpracy wojskowej. [Puls Lewantu]
Żydzi nie mogą wchodzić na wzgórze świątynne – święte miejsce dla żydów jak i muzułmanów. Jednak pewna radykalna grupa znajduje na to sposób – żydzi przebierają się za muzułmanów aby dostać się do miejsc kultu. Izraelskie władze potępiają takie działania jako potencjalnie wzmacniające napięcia między grupami religijnymi. [Times of Israel]
Zjednoczone Emiraty Arabskie wprowadzają nowy podatek – podatek dochodowy od osób prawnych. Dotyczy on jednak tylko przedsiębiorstw powyżej pewnego progu przychodów co ma ograniczyć negatywny wpływ podatku na najmniejsze przedsiębiorstwa. Do tej pory, taki podatek nie istniał w Emiratach. Rozwiązanie zostało opracowane przy wsparciu OECD i ma między innymi zapobiegać nielegalnemu unikaniu płacenia podatków. [Al-Monitor]
Azja
Filmy propagandowe nie kojarzą się raczej z dobrym kinem. Jak to się stało, że obecnie na takie filmy w Chinach ludzie czasami walą drzwiami i oknami. [The Economist]
Co by nie mówić o Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Pekinie to należy docenić starania organizatorów żeby impreza była neutralna klimatycznie. [Nature]
W wydaniu 57. pisaliśmy o kandydatach w zbliżających się wyborach prezydenckich w Filipinach. Teraz polecamy wam artykuł o kandydacie, który prowadzi w sondażach. Kim jest Ferdinand Marcos Jr.? [Reuters]
„Premier Kambodży, jeden z najdłużej panujących przywódców na świecie, na swego następcę wyznaczył syna. (…) Hun Sen rządzi Kambodżą przez ponad połowę życia. I choć udzielił błogosławieństwa synowi, jak przystało w dynastycznych porządkach, wcale nie myśli składać władzy ani przechodzić na polityczną emeryturę.” Zapraszamy do artykułu Wojciecha Jagielskiego w [Tygodniku Powszechnym].
W wydaniu 61. informowaliśmy, że Indonezja odwraca się od rosyjskich konstrukcji i planuje dokonać zakupu myśliwca dla swoich sił powietrznych na Zachodzie. Teraz możemy ogłosić, że zwycięzcą przetargu został francuski Dassault Rafale, a Indonezja zakupi 42 sztuki tej maszyny. [Konflikty.pl]
Afryka
Rdzenna ludność mieszkające w RPA wygrały w tamtejszym najwyższym sądzie z potentatem energetycznym, firmą Shell. Chociaż tym co rozpoczęło konflikt między rdzenną ludnością a wielką korporacją był gaz łupkowy to w sprawie bardzo ważny jest aspekt kulturalnego związku tej ludności z Oceanem. [Hakai Magazine]
Ulokowany na wschodzie Libii parlament ogłosił, że w tym roku nie zostaną przeprowadzone wybory. Rząd jedności narodowej, uformowany przy pomocy międzynarodowej organ mający tymczasowo dzierżyć władzę i doradzić do wyborów, ogłosił w tej sytuacji, że jego mandat nadal jest ważny i będzie kontynuował wypełnianie swoich zadań. Czy to początek kolejnej fazy konfliktu między wschodem i zachodem kraju, czy może kolejny etap procesu pokojowego? Na ten moment nie ma jeszcze jasnej odpowiedzi. [Reuters]
Zakończył się Puchar Narodów Afryki odbywający się w Kamerunie. Wygranymi tego turnieju jest drużyna z Senegalu. The Atlantic ma ciekawy esej, w którym autor opisuje finałowy mecz przez pryzmat swoich doświadczeń z piłką nożną jak i z Senegalem. [The Atlantic]
Brookings Institution wydało raport na temat celów ekonomicznych jakie powinny stać przed afrykańskimi państwami w 2022 roku. Polecamy artykuł będący syntezą rozdziału na temat tego, jak polityka klimatyczna musi się łączyć z ekonomicznymi celami, jakie stawiają sobie zarówno państwa, jak i duże firmy z tego kontynentu. [Brookings Institution]
Ameryka Łacińska
W Peru prezydent zaprzysiągł czwarty rząd w ciągu ostatnich 6 miesięcy. Wybory prezydencki na Kostaryce zostaną rozstrzygnięte dopiero w drugiej turze.
W zbliżających się wyborach prezydenckich w Kolumbii Gustavo Petro jest kandydatem, który ma szansę na zwycięstwo. Chociaż do tej pory był kojarzony z ruchami lewicowymi i progresywnymi, to jednak według Americas Quarterly być może w zbliżających się wyborach nie będzie kandydatem pierwszego wyboru dla tych środowisk. Serwis The Global Americans przedstawia sytuację polityczną w Kolumbii, która umożliwia wygranie tych wyborów przez Gustavo Petro. [Americas Quarterly], [The Global Americans]
Meksykańskie kartele narkotykowe w przeszłości czyniły sobie źródło dochodu z haraczy pobieranych od plantatorów awokado. Obecnie, przerzucili się na inny owoc – limonkę. Na skutek ich działań i prowadzonych przez gangsterów wojen cena limonki wzrosła, a spadły zbiory. Niestety kolejna branża cierpi od działań naprawdę brutalnych gangów, a państwo zdaje się nie być w stanie odpowiednio zareagować. [Business Insider]
Ameryka Północna
W Kanadzie dalszy ciąg protestu przeciwników obostrzeń pandemicznych. Wygląda na to, że policja jak i sądy zaczynają reagować na działania protestujących. [Reuters]
W Stanach Zjednoczonych skrajna prawica znalazła sobie nowy cel. Tym razem niesłychane teorie spiskowe są rozpowszechniane o centrum edukacyjnym zajmującym się motylami, które ma robić jako przykrywka dla przemytu dzieci dla seks biznesu. [The New York Times]
Kalifornijska firma gazowa może dostać ogromną karę za to, że wykorzystywała pieniądze swoich użytkowników do szerzenia propagandy negującej zmiany klimatyczne. [The Los Angeles Times]
Skarbówka w Stanach Zjednoczonych miała wykorzystywać technologię do rozpoznawania twarzy w ramach systemu komputerowego za pomocą którego miliony amerykanów płaci podatki czy przegląda dokumenty. Po fali krytyki ze strony organizacji zajmujących się prawami obywatelskimi jak i doniesieniami o tym, że stosowane rozwiązania są zawodne wycofano się ich używania. [The Guardian]
Partia republikańska uznała zeszłoroczny atak na kapitol za „uprawnioną formę dyskursu politycznego”. Przypominam, że mowa o brutalnym ataku na rządowy budynek, który skutkował ewakuacją polityków oraz śmiercią kilku osób. Zaskakując wielu przywódca republikanów w senacie odciął się od oficjalnego stanowiska swojej partii. [Reuters]
Oceania
Wzorując się na protestach z Kanady przeciwnicy obostrzeń pandemicznych w Nowej Zelandii szykują własny „konwój wolności”. [Reuters]
Ekonomia i gospodarka
Tydzień temu pisaliśmy o stratach jakie zaraportowała Meta. Jednak dane finansowe firm z sektora nowych technologii przedstawiają ciekawszy obraz niż same straty związane z odpływem użytkowników Facebooka. Serwis Protocol przygotował podsumowanie kto zyskał, a kto stracił. [Protocol]
Słyszeliście może newsa, że Facebook groził Brukseli zamknięciem serwisu w całej Europie. Oczywiście już się z tego wycofał więc na życie wolne of Facebooka nie możecie liczyć w najbliższym czasie. Co jednak stało za tym dość śmiałym oświadczeniem dowiecie się z krótkiego artykułu w [Slate].
Jeśli ktoś śledzi bitcoin od dłuższego czasu to może pamiętać jak znikały giełdy razem z bitcoinami na nich ulokowanymi. Właśnie Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych ogłosił, że odzyskał bitcoiny z takiego hacku z roku 2015. Obecna wartość odzyskanej kryptowaluty jest szacowana na 3,6 miliardy dolarów. [Reuters]
Nauka i Technologia
Przełomowa kuracja, która ratuje ludzi chorych na białaczkę. Woda może mieć dwie formy ciekłe. Pojawił się bardziej zaraźliwy wariant wirusa HIV w Europie.
Lubicie swoją prywatność? Aplikacja TikTok też. Tylko w jej przypadku chodzi o jej naruszanie w celu zdobycia o was jak największej ilości informacji, z którymi nie wiadomo co się potem dzieje. [CNBC]
Tyle się mówi, że pandemia może przekształcić w endemię. Ale co to dokładnie znaczy? Czy porównanie do do przeziębienia jest zasadne? Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedzi w krótkim podcaście.
Kiedy powstaną komputery kwantowe większość naszych obecnych zabezpieczeń kryptograficznych będzie można łatwo złamać. Dlatego obecnie prowadzone są prace na algorytmami, które zabezpieczą naszą prywatność w takiej sytuacji. [Nature]
Naukowcy donoszą, że nastąpił przełom w pracach nad technologią fuzji jądrowej. Co udało im się uzyskać i na czym polega sama ta technologia dowiecie się z artykułu [BBC].
Rozwijająca się branża rowerów elektrycznych przykuwa uwagę wojska. Choć rowery o klasycznym napędzie porzucono w większości do II wojny światowej, to obecnie, elektryczne wersje rowerów i motocykli są testowane przez siły zbrojne kolejnych państw, szczególnie przez ich oddziały rozpoznawcze. Ciche działanie i znaczne zwiększenie mobilności to bardzo wartościowe cechy takiego sprzętu. [Konflikty.pl]
Obserwacje nieba z powierzchni Ziemi coraz częściej są zakłócane, szczególnie niedługo po zmroku i przed świtem, przez przeloty satelit kolejnych projektów komercyjnych. Obecnie najczęściej na astronomicznych fotografiach możemy zobaczyć smugi spowodowane przez Starlinki firmy SpaceX (ale nie tylko). O tym jak wielkim problemem dla astronomów są całe roje satelitów, jak zmienią nam obraz codziennego nieba, kto ma decydujące prawo głosu w kosmosie oraz czy potrzeba nam globalnego traktatu kosmicznego opowiada dr Przemysław Mróz z Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego.
Idee, Kultura, Społeczeństwo
„Gdzie leżą lub powinny dziś leżeć granice humoru? Czy wciąż śmiejemy się z tego samego co dwadzieścia lat temu? Jak i czy w ogóle wypada nam się bawić w czasach szeroko pojętego kryzysu? Jak świętować w sposób odpowiedzialny – etycznie i pandemicznie? O wspólnototwórczym potencjale żartów i humorze w czasach rosnącej świadomości społecznej oraz zjawiska cancel culture rozmawialiśmy w trakcie lutowej Premiery Pisma.”
Islandia jest państwem o sporej równości płci w społeczeństwie. Jak przekonuje nas Smithsonian Magazine, wpływ na dzisiejszy stan rzeczy miał między innymi rozkwit połowów śledzi (prawdziwa śledziowa gorączka) na początku XX wieku. Wtedy na scenę wchodzą „śledziowe dziewczyny” (nazywane tak bez względu na wiek) i rozpoczynają pracę w portach i przetwórstwie ryb na północy Islandii. Ich potężny wkład w zarezerwowany do tej pory dla mężczyzn sektor pozostawił w krajobrazie społeczeństwa permanentne zmiany. [Smithsonian Magazine]
Niejako przy okazji zatrzymania „za posiadanie” pewnego znanego rapera, chcemy przypomnieć tekst Polskiej Sieci Polityki Narkotykowej traktujący właśnie o sankcjach prawnych za posiadanie narkotyków na własny użytek. W tekście z 2020 roku przeczytamy o założeniach do promowanego przez nich podejścia do polityki narkotykowej, które można podsumować słowami „wspieranie zamiast karania”. [Polska Sieć Polityki Narkotykowej]
Zazwyczaj artykuł o komunikatorze Telegram powinien wylądować w dziale Nauka i Technologia. Jednak tekst z serwisu Wired zasługuje na wyróżnienie. Nie jest to doniesienie o nowej funkcjonalności aplikacji czy kłopotach właścicieli tylko długi reportaż, który opisze historię twórców jak i postara się odpowiedzieć na pytanie, czy komunikator bez algorytmów, bez reklam i z minimalną ilością moderacji to naprawdę to czego ludzi potrzebują. [Wired]
Może zwróciło Waszą uwagę nazwisko 'Walijewa'. 15-letnia Kamiła Walijewa, wraz z resztą drużyny, zdobyła złoty medal dla ROC w drużynowym łyżwiarstwie figurowym. Jednak ceremonia wręczenia medalu została przełożona. Pojawiają się zarzuty w kierunku Kamiły o stosowanie dopingu. Dla Federacji Rosyjskiej łyżwiarstwo to sprawa najwyższej wagi. Tak wielkiej, że interweniował sam rzecznik Kremla – Dmitrij Pieskow. Dlaczego najlepsze rosyjskie łyżwiarki figurowe są tak młode? Czemu przestają występować, gdy kończą 20-kilka lat? I co ma z tym wspólnego polityka? Polecamy dwa artykuły: Onet wprowadzi Was w temat, opisze związki między łyżwiarstwem a polityką i poda trochę informacji o zawodniczkach; Vox natomiast wyjaśni Wam, czemu łyżwiarki są takie młode i dlaczego, obecna punktacja promuje specyficzny typ budowy ciała zawodniczek. [Onet], [Vox]
Drogi czytelniku, dziękujemy, że jesteś z nami. Uważasz, że więcej osób powinno przeczytać ten numer lub chcesz podziękować nam za tworzenie go?