Wydanie 62, 07.01.2022
To z protestami w Kazachstanie, chińską koleją oraz brazylijskim liftingiem pośladków
Mamy pierwszy piątek w tym roku. Wydarzenia w Kazachstanie przykuwają wzrok świata (w tym także nasz - przygotowaliśmy dla Was dział specjalny). Jednak reszta globu się nie zatrzymała o czym jak co tydzień informujemy.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Przypominamy, że wstępy poszczególnych działów w wersji webowej również zawierają linki do źródeł.
Dla czytelników newslettera: To wydania przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.
Protesty w Kazachstanie
Przygotowaliśmy dla Was specjalny dział o Kazachstanie nakreślający trochę szerszy kontekst obecnych wydarzeń. Bieżące doniesienia i liczby będą szybko się dezaktualizowały. Do śledzenia, poza portalami informacyjnymi polecamy OSW, PISM oraz serwisy zagraniczne takie jak CNN, BBC i Reuters.
„W Kazachstanie trwają wielkie protesty. Rząd ogłosił częściowy stan wyjątkowy. Demonstracje i zamieszki wybuchły niemal równo 35 lat po tym, jak w Kazachstanie odbyła się pierwsza wielka demonstracja w historii ZSRR. (…) Protesty spacyfikowano, a zwykli ludzie ciągle mają wrażenie, że to nie jest kraj dla Kazachów i dlatego znowu wychodzą na ulice.” Ludwika Włodek pisze o historii Kazachstanu, która może pomóc zrozumieć nam co się obecnie tam dzieje. [Nowa Europa Wschodnia]
Nursułtan Nazarbajew bardzo długo był jedynym przywódcą Kazachstanu. Był „Ojcem Narodu” na którego cześć zmieniono nazwę stolicy na Nur-Sułtan. Jak to się stało, że zrezygnował z władzy i dopuścił do kontrolowanej sukcesji? Ośrodek Studiów Wschodnich ma na ten temat dwa artykuły. [Ośrodek Studiów Wschodnich #1], [Ośrodek Studiów Wschodnich #2]
Protesty w Kazachstanie zaczęły się od podniesienia cen gazu. Chociaż ceny obniżono a rząd podał się do dymisji to protesty nie ustały. Ludwika Włodek w Nowej Europie Wschodniej pisze więcej o tym co naprawdę stoi za tymi protestami. Lokalny korespondent serwisu Eurasianet opisuje swoje doświadczenia z protestów jakie odbyły się 5 stycznia. [Nowa Europa Wschodnia], [Eurasianet]
Na prośbę Kazachstanu Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym zgodziła się wysłać wojska do Kazachstanu. Oddziały składające się najprawdopodobniej głównie z rosyjskich żołnierzy w czwartek wylądowały w Kazachstanie. Jeszcze przed ich przybyciem odnotowano pierwsze ofiary śmiertelne – zarówno po stronie rządowej jak i protestujących. [BBC]
Mieszkańcy Kazachstanu protestują, a tymczasem ogromny majątek Nursułtana Nazarbajewa oraz innych członków klasy rządzącej jest bezpieczny w Londynie. [openDemocracy]
Na koniec tego działu proponujemy Wam materiał wideo od twórców kanału w serwisie Youtube Planeta Abstrakcja. Jest to zapis z ich wizyty w Kazachstanie gdzie rozmawiają z napotkanymi na ulicach osobami i starają się pokazać jak Kazachstan wygląda oraz co myślą jego mieszkańcy. W linkowanym odcinku zabierają nas na wieczorny „spacer” – jedną z niewielu legalnych form wyrażania opinii, której używa miejscowa młodzież. Opowiadają tam oni swoje powody do niezadowolenia z panującej tam sytuacji. Polecamy również pozostałe materiały twórców, którzy pokazują zarówno polskie wsie na kazachskim stepie, jak i prężnie rosnącą stolicę kraju.
Polska
Od 4 czerwca 2021 są publikowane maile z prywatnej skrzynki mailowej Michała Dworczyka. Dają one wgląd w proces decyzyjny, priorytety oraz grupę doradców skupionych wokół premiera Mateusza Morawieckiego. Artykuł na portalu TVN24 podsumowuje to co obecnie wiemy. [TVN24]
Czy biskup jest dla was autorytetem moralnym? Jeśli wasza odpowiedź to „nie” to jesteście w zdecydowanej większości Polaków. OKO.press zleciło badanie na temat autorytetu moralnego Kościoła katolickiego i przedstawiają wyniki, które nawet ich zaskoczyły. My jesteśmy odrobinę sceptyczni co do samych procentowych wartości z tych badań (nie jesteśmy przekonani czy pytanie jednokrotnego wyboru było najlepszym podejściem), ale samo badanie wydaje się obrazować istniejący trend laicyzacji naszego społeczeństwa. [OKO.press]
Europa
W Niemczech spory wśród Zielonych na temat budowy nowych farm wiatrowych. W Finlandii temat członkostwa w NATO powrócił do debaty publicznej. We Francji większość warzyw i owoców nie może być już pakowana w plastik. Prezydent Macron chce wkurzyć niezaszczepionych. Zmiana stanu prawnego zwierząt domowych w Hiszpanii.
Serwis Europe Elects ma dla was wyborcze podsumowanie minionego roku w Europie. Dowiecie się z niego jakie wybory się odbyły oraz kto je wygrał. Poinformują was też o najbliższych wyborach oraz sondażach z nimi związanych. Wszystko w formie półgodzinnego podcastu.
24 stycznia włoski parlament wybierze nowego prezydenta. Z pierwszego, dość krótkiego, artykułu Politico dowiecie się jak wygląda głosowanie oraz jacy są potencjalni kandydaci. Z drugiego artykułu dowiecie się dlaczego obecny premier Mario Draghi jest tak chętnie widziany jako w tej roli oraz dlaczego nie wszystkim jego zwolennikom się ten pomysł może podobać. [Politico #1], [Politico #2]
Konflikt w Bośni i Hercegowinie nadal trwa. Stany Zjednoczone nałożyły sankcje na przywódcę Serbów – Milorada Dodika, który dąży do rozbicia tego państwa federacyjnego. Pisaliśmy o tym więcej w wydaniu 53. [Al-Dżazira]
Szef unijnej dyplomacji, Josep Borrell, był z wizytą w Ukrainie. Odwiedził linię frontu na wschodzie oraz oświadczył, że UE ciągle wspiera Ukrainę i stanie po jej stronie jeśli dojdzie do eskalacji konfliktu. [Al-Dżazira]
Brexit czy przebieg pandemii koronawirusa to nie jedyne wydarzenia z Wielkiej Brytani jakimi powinniśmy się interesować. BBC jest wskazywane jako wręcz idealny przykład mediów publicznych. Jednak od jakiegoś czasu pojawiają się doniesienia, że rząd konserwatystów chce mieć na stację coraz większy wpływ. [The Guardian]
Bliski i Środkowy Wschód
W rocznicę zamordowania irańskiego generała zhakowano izraelską gazetę. Izrael umożliwi parom jednopłciowym korzystanie z usług surogatek. W Omanie, ze względu na gwałtowne opady deszczu zginęło 6 osób, uszkodzeniu uległy plony, a szkoły zostały zamknięte.
Choć w zeszłym roku pojawiło się małe światełko w tunelu dla zakończenia Jemeńskiego konfliktu, to na ten moment jesteśmy od tego bardzo daleko. Przez ostatnie tygodnie walki ponownie się nasiliły, a rebelianci Huti przejęli statek będący pod banderą Zjednoczonych Emiratów Arabskich. Emiratczycy twierdzą, że statek miał na pokładzie dostawy medyczne, a rebelianci pokazują nagrania mające świadczyć o transportowanej okrętem amunicji. Incydenty z ostatnich tygodni pokazują, że ZEA, mimo ogłoszonego dwa lata temu wycofania się z konfliktu, są w niego nadal mocno zaangażowane. [The Guardian]
Rzecznik Irańskiego ministerstwa spraw zagranicznych ogłosił, że Teheran nie jest jeszcze gotowy uznać rządu Talibów. Iran i Afganistan łączy wiele, w tym liczącą ponad 900 kilometrów granica oraz zła sława na Zachodzie. Jednak mimo niemałego pola do współpracy, Taliban zdaje się odrzucać ofertę Iranu. Irańskim warunkiem współpracy jest włączenie w struktury rządowe szyickiej mniejszości Hazarksiej zamieszkującej Afganistan. [Middle East Eye]
Prezydent Turcji przyznał, że na luty tego roku planuje wizytę w Arabii Saudyjskiej. Będzie to pierwsza taka wizyta od czasu zamordowania przez służby saudyjskie w saudyjskiej ambasadzie w Turcji saudyjskiego dziennikarza Dżamala Chaszukdżiego. Z zabójstwem powiązany jest saudyjski następca tronu, co potiwerdzają doniesienie amerykańskiego wywiadu. [DW]
Turecka inflacja osiągnęła za grudzień rekordowy poziom ponad 36%. Wydaje się jednak, że ten odczyt będzie notował w styczniu dalsze wzrosty, które będą napędzane między innymi wzrostem płacy minimalnej o 50%. Turecka waluta zamknęła zeszły rok z odczytem 80% wzrostu ceny dolara wyrażonej w tureckich liach. Co przyniosą kolejne akty dramatu ekonomicznego reżyserowanego przez Erdogana? Tego nie wiemy, jednak z całą pewnością będziemy Was o tym tutaj informować. [Business Insider]
W Iraku doszło do masakry, gdzie jedna ze stron sporu rodzinnego użyła swoich wpływów w służbach bezpieczeństwa, aby dokonać ataku na swoich adwersarzy. Efektem jest śmierć 20 niesłusznie oskarżonych osób. Premier Iraku, Mustafa al-Kazimi, odwiedził miejscowość Babil, gdzie doszło do masakry. Nazwał zbrodnię rozdzielającą mu serce i zapowiedział ukaranie sprawców oraz reformę służb mundurowych, aby do takich sytuacji już nigdy nie doszło. [Al-Monitor]
Azja
Władze Indonezji w końcu zgodziły się przyjąć łódź z setką uchodźców Rohingya. Chociaż na początku zapowiadano zepchnięcie zepsutej łodzi z setką uchodźców na malezyjskie wody to jednak po kilku dniach zgodzono się na ich przyjęcie. [Al-Dżazira]
W wydaniu 60. pisaliśmy o zbliżających się wyborach prezydenckich w Korei Południowej. Chociaż na pierwszy rzut oka może się to wydawać nie powiązane z wyborami to jednak ułaskawienie byłej prezydentki Park Guen Hie może mieć z tym związek. O arcyciekawej prezydentce oraz jej upadku, a takze możliwym wpływie ułaskawienia na wybory przeczytacie w [The Diplomat].
Władze Seulu ogłosiły, że będą pierwszym dużym miastem, który dołączy do metaverse. Miasto będzie posiadać własną platformę, która ma rozpocząć działalność pod koniec 2022, a pełnię możliwości uzyskać w 2026 roku. Poprzez wirtualną rzeczywistość mieszkańcy miasta mają korzystać z różnych usług publicznych. Pomysł wpisuje się w koreański plan Nowego Cyfrowego Ładu, który ma na celu poprawienia ochrony zdrowia, infrastruktury i gospodarki poprzez zwiększenie cyfryzacji oraz użycie narzędzi AI. [Quartz]
Na początku grudnia otwarto trasę kolejową pomiędzy stolicą Laosu Wientianem, a Kunming stolicą prowincji Junnan w południowo-zachodnich Chinach. Oprócz celów czysto gospodarczych rząd w Pekinie widzi szansę w rozwoju infrastruktury w Azji Południowo-Wschodniej dla promowanie własnych standardów technicznych oraz dla celów propagandowych. Powstały m.in materiały prasowe zestawiające amerykańskie bombardowania z czasów wojny w Wietnamie z konstrukcją właśnie otwartej trasy kolejowej. Ten odcinek to dopiero pierwszy krok w planowanej sieci połączeń kolejowych łączących cały półwysep Indochiński. [SupChina]
Chiny i Rosja przyśpieszyły plany powstania wspólnej stacji badawczej na księżycu. International Lunar Research Station ma rozpocząć działalność w 2027, osiem lat wcześniej niż zapowiadały wcześniejsze plany. [Asia Times]
Afryka
Budynek parlamentu w RPA stanął w płomieniach i nie chciał dać się ugasić. Prawie 100 Nigeryjczyków zostało uwolnionych z rąk porywaczy.
W wydaniu 56. pisaliśmy, że premier Hamdok został uwolniony z aresztu domowego w Sudanie i zgodził się współpracować z juntą, która obaliła jego rząd. Nie będąc w stanie stworzyć nowego rządu przy udziale wojskowych. [Reuters]
Niedługo rozpocznie się Puchar Narodów Afryki w Kamerunie. Impreza najprawdopodobniej nie będzie przebiegała spokojnie ponieważ separatystyczne bojówki wzięły sobie ją na cel. [CNN]
Ameryka Łacińska
Pół roku temu zamordowano prezydenta Haiti. Od tego czasu jest tam niesłychanie niespokojnie o czym wielokrotnie pisaliśmy. Pełniący obowiązki premiera Ariel Henry właśnie uszedł z życiem po próbie zamachu. [France 24]
Pewnie słyszeliście o Oskarze Schindlerze. Jednak mało kto słyszał o Roberto Kozaku, chociaż także uratował tysiące osób przed śmiercią i prześladowaniami. Nie ratował Żydów przed nazistami, ale mieszkańców Chile przed tajną policją Pinocheta.
Pisaliśmy o wyborach w Hondurasie i wygranej Xiomary Castro. Jednak sam przebieg wyborów jest równie ciekawy jak ich wynik. Rest of World ma dla was wywiad w którym rozmawiają o kampanii dezinformacyjnej towarzyszącej wyborom. To jak działanie Facebooka, a właściwie jego brak, przyczynia się do szerzenia się takich kampanii dezinformacyjnych też jest poruszone w tym wywiadzie. [Rest of World]
Ameryka Północna
1 milion nowych chorych na koronawirusa. Tyle osób zdiagnozowano jednego dnia w Stanach Zjednoczonych w tym tygodniu. [Reuters]
Chociaż do tej pory grudzień nie był sezonem pożarowym w stanie Kolorado w Stanach Zjednoczonych to właśnie na przełomie roku 2021 i 2022 wybuchł tam pożar, który zniszczył najwięcej domów w historii tego stanu. Teraz władze podejrzewają, że chrześcijańska sekta może być związana z zaprószeniem ognia o czym przeczytacie w serwisie Gizmodo. [New York Magazine], [Gizmodo]
Mija właśnie pierwsza rocznica ataku na amerykański Kapitol. W artykule CNN przeczytacie o tym co prezydent Joe Biden powiedział na obchodach tego tragicznego zdarzenia. The New York Times z tej okazji publikuje artykuł byłego amerykańskiego prezydenta Jimmy Cartera zatytułowany „Boję się o naszą demokrację”. [CNN], [The New York Times]
Oceania
Australijczycy w znakomitej większość przyjęli szczepionkę na koronawirusa, jeśli trzeba to zostają w domach gdy rząd nakazuje izolację społeczną. Dlatego informacja, że znany (także ze swojego sceptycznego podejścia do szczepionek) tenisista Novak Djoković dostał specjalną zgodę na wjazd do kraju mimo braku szczepienia na kornawirusa wywołała powszechne oburzenie. Na obecną chwilę wygląda na to, że władze federalne cofnęły mu wizę, ale jeśli chcecie dowiedzieć się więcej o tej zagmatwanej sytuacji to polecamy artykuł [BBC].
Ekonomia i gospodarka
Fast fashion może się wam kojarzyć z firmami takimi jak H&M czy Zara. W wydaniu 47. pisaliśmy o tym jak ten trend w modzie przyczynił się m.in do katastrofy środowiskowej w Ghanie. Fast fashion ma nową królową i jest nią chińska firma Shein. Przeniosła ona ten rodzaj mody do internetu wzorując się na Amazonie (oraz z jego pomocą) i sprawiła, że szybka moda przyspieszyła jeszcze bardziej. [Rest of World]
W wydaniu 44. pisaliśmy o początku procesu Elizabeth Holmes. Właśnie usłyszała wyrok skazujący w 4 z 11 zarzutów oszustwa związanego z jej start-upem Theranos, który miał zrewolucjonizować badania krwi. The Guardian pisze o wyroku oraz oraz o tym jak etos Doliny Krzemowej mógł się przyczynić do tych przestępczych działań. [The Guardian]
Inflacja w Polsce to jeden głównych tematów rozmów w Polsce ostatnich tygodniach. Tych prywatnych, ale także w programach publicystycznych. Finansista Mikołaj Raczyński stara się odpowiedzieć skąd inflacja wzięła się w Polsce. [Mikołaj Raczyński @ Substack]
Nauka i Technologia
Naukowcy z Texasu opracowali tanią szczepionkę na COVID-19, Corbevax. Została ona autoryzowana w Indiach, gdzie wyprodukowano już 300 mln jej dawek. Szczepionka nie jest chroniona patentem, więc każdy może ją produkować a dawka kosztuje około 1,5 dolara. Minusem Corbevax, który został opracowany w starszej technologii jest dłuższy niż w przypadku szczepionek mRNA czas modyfikacji do nowych wariantów koronawirusa. [NPR]
Znany amerykański chemik został niedawno skazany za ukrywanie przed władzami amerykańskimi związków z Chinami. Jego aresztowanie było częścią działań rządowych mających przeciwdziałać szpiegostwu naukowemu na amerykańskich uniwersytetach. [Science]
Czy drugi plan infrastrukturalny (obecnie mający problemy z przejściem przez amerykański Senat) prezydenta Bidena będzie miał znaczący wpływ na redukcję emisji gazów cieplarnianych? [Nature]
Jednym z działań jakie podjęły władze kazachskie w odpowiedzi na protesty było wyłączenie internetu w całym kraju. Małgorzata Fraser na łamach portalu CyberDefense24 dokonała przeglądu innych działań tego rodzaju, które miały miejsce w pierwszej połowie 2021 roku. Bez większego zaskoczenia okazało się, że głównie miało to miejsce w krajach, które trudno określić demokratycznymi, a aspirującymi do kontroli społeczeństwa. [CyberDefense24]
Możliwość replikacji badań naukowych to bardzo istotny element współczesnej nauki. Mogliście usłyszeć o problemie z replikacją eksperymentów psychologicznych, ale to nie jest jedyna dziedzina nauki, której dotyczy ten problem. Nature pisze teraz o problemie z replikacją topowych badań dotyczących walki z rakiem. [Nature]
Wiemy już dokładnie, że Wikingowie byli na terenie Ameryki w roku 1021. Wiemy to dzięki drzewom. Jeśli chcecie dowiedzieć się więcej zarówno o wyprawie wikingów przez ocean jak i tym jak drzewo zdradziło nam dokładną datę to zapraszamy do artykułu. [NBC News]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Brazylijski Lifting Pośladków to najbardziej śmiertelna operacja plastyczna a jednak ciągle są na nią chętni. Co ma wspólnego z Brazylią i Brazylijkami? Czy tylko Kim Kardashian (zarzekająca się, że jej pośladki są całkowicie naturalne) jest odpowiedzialna za to jaki kształt pośladków jest teraz popularny? The Guardian ma dla was artykuł z serii „The long read” o fenomenie tej niebezpiecznej operacji. [The Guardian]
Krytyka Polityczna w swoim cyklu 'Narkopolityka' przedstawia raport EMCDDA. Raport ten wskazuje jakie działania mogą być stosowane, by ograniczyć ryzyko przenoszenia chorób zakaźnych, wśród osób zażywających narkotyki. [Krytyka Polityczna]
The Guardian przygotował zestawienie sto sposobów na poprawienie życiu niewielkim wysiłkiem. Wśród nich zabierania owoców do pracy, bycie łagodnymi wobec opryskliwych obcych oraz nieposiadania aplikacji Twittera na telefonie. Być może niektóre przypadną wam do gustu. [The Guardian]
Kilka dekad temu amerykańscy nastolatkowie z Ohio zaczęli używać w swoim slangu słów z hiszpańskiego, tak dzisiaj u naszych zachodnich sąsiadów w podobnej roli ulicznych słów występują wyrazy z arabskiego i tureckiego. Sprawcą obu tych zajść są raperzy, którzy wychowali się w domach i środowiskach, które języki starej i nowej ojczyzny ze sobą mieszały. Raperzy odnieśli muzyczne sukcesy i tak oto tureckie i arabskie słowa weszły na dobre w język niemieckich blokowisk i podwórek. [Middle East Eye]