Wydanie 63, 14.01.2022
To ze spacyfikowanymi protestami w Kazachstanie, krwawą historią Tajwanu i pożegnaniem dzielnego szczurka
Wiele się działo w minionym tygodniu. Stłumienie protestów w Kazachstanie, rozmowy dyplomatyczne z Rosją, czy niekończąca się awantura z serbskim tenisistą w Australii to tylko niektóre z wydarzeń, o których Wam opowiemy w tym tygodniu. Zapraszamy na cotygodniową podróż dookoła świata.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Przypominamy, że wstępy poszczególnych działów w wersji webowej również zawierają linki do źródeł.
Dla czytelników newslettera: To wydania przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.
Polska
Żeby doszło do fuzji Orlenu i Lotosu, polskie firmy musiały sprzedać część swojego majątku – takie były warunki Unii Europejskiej. Co zostało sprzedane i komu oraz komu to się najbardziej opłaciło? Mamy dla was krótkie podsumowanie od specjalisty Polityki Insight będącego gościem TokFM.
We wtorek opublikowano nową ustawę gazową, której celem jest ograniczanie wzrostu cen gazu dla odbiorców końcowych. Co ciekawe, o ile system rekompensat dotyczy wszystkich sprzedawców gazu, o tyle państwowy PGNiG (Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo) dostanie teraz kilka potężnych instrumentów. Portal Wysokie Napięcie tłumaczy nam, co właściwie zmienia tzw. Lex PGNiG. [Wysokie Napięcie]
Najwyższa Izba Kontroli sprawdziła postępy w pracach nad Centralnym Portem Komunikacyjnym, sztandarowym projektem infrastrukturalnym rządów Zjednoczonej Prawicy. Wskazuje ona na występujące już opóźnienia, brak określenia źródeł finansowania, a także kosztu budowy. NIK zaleca przygotowanie rzetelnego raportu tyczącego się kosztów i potencjalnych zysków – zarówno ekonomicznych jak i społecznych. [Najwyższa Izba Kontroli]
Przyglądamy się misiom i mamy nadzieję, że UOKiK też to zrobi. Serwis Cyberdefence24 pisze o tym, jak zgłosił do tego urzędu awatary z misiami, jakie umieścili w serwisach społecznościowych niektórzy polscy celebryci. Dziennikarze podejrzewają, że była to ukryta reklama sprzedaży tokenów NFT. Jeśli nie pamiętacie co to jest NFT, to artykuł Noizz dość zwięźle Wam to wytłumaczy. [Cyberdefence24], [Noizz]
Europa
Zmarł David Sassoli, przewodniczący Parlamentu Europejskiego. Czy Boris Johnson straci stanowisko z powodu zeszłorocznego koronaparty? Kolejny poważny skandal szpiegowski w Danii. Syryjski wojskowy został skazany przez niemiecki sąd za tortury. Czechy planują odejście od węgla do 2033 r. Rząd Węgier wprowadził ceny maksymalne na 6 podstawowych produktów, które mają się utrzymać dokładnie do wyborów parlamentarnych 3 kwietnia.
Wielokrotnie pisaliśmy o przemianach zachodzących w Mołdawii, ale ani razu nie poruszyliśmy tematu skomplikowanych relacji łączących to państwo z sąsiednią Rumunią. PISM pisze o poprawiających się stosunkach między tymi państwami zwracając uwagę na wspólne dziedzictwo kulturowe i etniczne. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
W tym tygodniu odbył się maraton rozmów dyplomatycznych z Rosją na temat jej ostatniej aktywności na granicy z Ukrainą. Zaczęło się od rozmów między Stanami Zjednoczonymi a Rosją w Genewie. Strona amerykańska nazwała to wymianą stanowisk a nie negocjacjami – w końcu żadna ze stron nie zmieniła swojego stanowiska. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
W środę odbyła się w Brukseli konferencja NATO – Rosja. Nikt nie spodziewał się, że NATO spełni śmiałe żądania wysunięte wcześniej przez Rosję, ale mocno asertywna odpowiedź członków paktu była miłym zaskoczeniem. [The New York Times]
W czwartek odbyło się spotkanie OBWE w Wiedniu. Polski MSZ Rau rozpoczął od stwierdzenia, że ryzyko wojny jeszcze nigdy nie było tak wysokie w ciągu ostatnich 30 lat. [DW]
Niemcy mają problem z cyfryzacją. Z czego to wynika i co nowy rząd zamierza z tym zrobić? Ośrodek Studiów Wschodnich zaczyna serię podcastów o cyfryzacji w Europie i jej pierwszy odcinek jest poświęcony właśnie naszym zachodnim sąsiadom.
Niemcom nie udało się osiągnąć planowanego ograniczenia emisji gazów cieplarnianych w 2021. A prognozowane emisje w 2030 ominą wyznaczony cel o 15 p.p., jeśli nie zostaną podjęte dodatkowe działania. Dlatego minister gospodarki i ochrony klimatu Robert Habeck przedstawił zarys programów ratunkowych, które mają pomóc w wykonaniu zadania dekarbonizacji przemysłu, komunikacji oraz ciepłownictwa. Część pakietu skupia się na zwiększeniu mocy farm wiatraków lądowych, obowiązkowych panelach słonecznych na budynkach komercyjnych i powiększeniu terenów przeznaczonych na ziemne instalacje fotowoltaiczne. [Clean Energy Wire]
Bliski i Środkowy Wschód
W Iraku grupy i partie fundamentalistyczne krytykują i chcą zabronić organizowania koncertów. W wyniku nowego prawa uderzającego w NGOsy w Egipcie, Arabic Network for Human Rights zmuszona jest zakończyć swoją działalność w tym państwie. W Iranie po raz kolejny do więzienia trafia francusko-irańska naukowczyni Fariba Adelkhah, co najpewniej nie pomoże w rozmowach o irańskim programie jądrowym.
W Libanie kryzys gospodarczy, nadal się pogarsza. Funt libański osiągnął rekordowo niski kurs wymiany (za jednego dolara należy zapłacić 33 600 funtów, a przez lata wymiana odbywała się po kursie 1:1500). W efekcie ulice są świadkami kolejnych protestów. Ostra faza libańskiego kryzysu trwa już od 2019 roku, pogłębiona następnie przez pandemię oraz wybuch w bejruckim porcie. [Al-Monitor]
Arabii Saudyjskiej wyczerpują się zapasy rakiet do systemu Patriot. Próby zakupu amunicji w stanach są przeciągane przez administrację Joe Bidena, a regionalni sojusznicy mają nie mieć możliwości odsprzedaży, ze względu na skromne zapasy rakiet u siebie. Sytuacja dworu królewskiego nie jest łatwa, a Amerykanie skutecznie dystansują się od Saudów. Czy możliwa przez to jest szersza współpraca Arabii z Rosją? To pewnie nie pozostałoby bez reakcji Waszyngtonu. [Puls Lewantu]
Irak notuje postęp w sprawie tworzenia rządu, którego nie udało się wyłonić od wyborów, które miały miejsce 10 października zeszłego roku. Ponownie na swoje stanowisko, przy poparciu między innymi szyickiego duchownego Muktady as-Sadra, wybrany został spiker parlamentu/marszałek sejmu. Jest to światło nadziei na to, że politycy irackich partii dochodzą do porozumienia i niebawem zobaczymy nowy rząd. Jak donoszą anonimowi informatorzy z otoczenia Sadra, ten miał już zgromadzić wystarczające poparcie do stworzenia większościowego rządu. [Al-Monitor]
Azja
Kolejne miasto w Chinach zamknięte z powodu wariantu omikron koronawirusa. Prezydent Turkmenistanu rozkazał wygaszenie pożaru w kraterze gazowym „Bramy Piekła”. W wydaniu 32. pisaliśmy o wielkoszczurze gambijskim Magawa, który został odznaczony medalem za wyszukiwanie min i niewypałów – zwierzak właśnie zmarł na zasłużonej emeryturze.
Z poprzedniego wydania mogliście się dowiedzieć, że Organizacja Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym wysłała siły porządkowe do Kazachstanu na prośbę prezydenta Tokajewa. Po raz pierwszy siły wojskowe organizacji zostały wysłane do jednego z sześciu państw członkowskich (Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosja, Tadżykistan). Więcej o OUBZ i znaczeniu sił porządkowych w Kazachstanie możecie przeczytać w [Emerging Europe].
Media donoszą, że wojska OUBZ zaczęły już wycofywać się z Kazachstanu, o czym przeczytacie w pierwszym artykule. Oznacza to najpewniej całkowitą pacyfikację protestujących i umocnieniu się obecnego prezydenta. Z drugiego artykułu dowiecie się, jak spontaniczne protesty mogły zostać wykorzystane przez elity polityczne do załatwienia własnych porachunków. [The New York Times #1], [The New York Times #2]
Jeśli nie śledziliście do tej pory wydarzeń w Kazachstanie, to Ośrodek Studiów Wschodnich ma dla Was krótkie podsumowanie.
Tajwan przestał być krwawą dyktaturą dopiero w latach 80. poprzedniego wieku. Jak ten kraj, będący obecnie jednym z silniejszych państw demokratycznych regionu, radzi sobie ze swoją trudną historią? [The Guardian]
Wielokrotnie pisaliśmy o tym, że niedobory chipów są związane z koncentracją ich produkcji na Tajwanie. Serwis Reuters przygotował specjalne śledztwo o tym, jak właśnie te fabryki chipów stały się polem bitwy pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Chinami. [Reuters]
Litwa ma problemy z rządem Chińskim oraz jego sankcjami, odkąd zaczęła współpracować z Tajwanem. Teraz to wyspiarskie azjatyckie państwo postanowiło okazać wdzięczność i ogłosiło plan inwestycyjny wartości 200 milionów dolarów. Jeśli produkcja chipów komputerowych będzie częścią tego planu, to Litwie uda się uzyskać coś, czego nie udało się jeszcze żadnemu Europejskiemu państwu. [Politico]
Przez powojenne dekady Japonia doświadczała boomu gospodarczego, który gwałtownie zakończył się na początku lat 90. W wyniku krachu japońska gospodarka doświadczała kolejnych straconych dekad, a japończycy, których kariery zostały zatrzymane, nazwano „straconym pokoleniem”. Jak przez ostatnie 30 lat Japonia poradziła sobie z problemami, które od lat 90. się za nią ciągną, a także czy obecny kryzys gospodarczy spowodowany pandemią może skutkować kolejnym straconym pokoleniem? Jakże odległą Japonię przybliża Antoni Słodkowski: korespondent Financial Times w Tokio i zdobywca nagrody Pulitzera z 2019 r. w kategorii „dziennikarstwo międzynarodowe”.
Od tygodni tysiące wietnamskich samochodów ciężarowych jest uwięzionych na granicy z Chinami. Oficjalnym powodem są restrykcje wprowadzone w celu zwalczania pandemii COVID-1, jednak przy tak złożonych relacjach, jakie posiadają oba kraje, nikt poza władzami nie może być pewien w pełni przyczyn sytuacji. W imię walki z pandemią władze Chińskie stawiają również mur wzdłuż granicy z Wietnamem liczącej 1300 km. [9DASHLINE]
Afryka
Nigeria po 7 miesiącach znosi zakaz działalności nałożony na serwis Twitter. Szkoły w Ugandzie otwierają się po 2 latach przerwy spowodowanej koronawirusem.
W kontekście Afryki i pandemii koronawirusa pisaliśmy głównie o niedoborze szczepionek. Serwis Nature przekonuje, że elementy służby zdrowia państw z tego kontynentu potrafią świetnie działać i współpracować z sobą. Oczywiście jest wielkie pole do poprawy, ale też wiele rzeczy, których reszta świata może się nauczyć od państw tego kontynentu. [Nature]
Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej ogłosiła, że podejmie działania wycelowane w juntę wojskową, która przejęła władzę w Mali w połowie 2021 roku. Państwa tego bloku zamkną granicę z Mali, zerwą stosunki dyplomatyczne oraz nałożą sankcje gospodarcze. Wszystko dlatego, że rządząca junta wojskowa przesunęła wybory dopiero na rok 2025. [Reuters]
Premier Etiopii wypuszcza z więzienia politycznych przeciwników. Dla Tygodnika Powszechnego Wojciech Jagielski analizuje ten „wielkoduszny” ruch premiera Ahmeda. [Tygodnik Powszechny]
W Demokratycznej Republice Konga ciągle trwa konflikt, który rozpoczął się w zeszłym roku. Chociaż władze kraju ogłosiły wtedy stan wyjątkowy, to nadal nie udało się im poradzić z bojówkami terroryzującymi mieszkańców prowincji Ituri. [The Guardian]
Ameryka Łacińska
Przez Argentynę przechodzi właśnie fala upałów. Temperatury dochodzą do 45 stopni Celsjusza, a system energetyczny zaczyna zawodzić. [Reuters]
W październiku odbędą się wybory prezydenckie w Brazylii. Analitycy obawiają się, że prezydent Bolsonaro po przegranej może nie oddać władzy. Dlatego też tak wiele uwagi zwraca się obecnie na generałów, którzy dowodzą brazylijską armią – od nich bowiem zależy to, czy ewentualny zamach stanu ma szansę się udać. [Americas Quarterly]
Ameryka Północna
Kanadyjski stan Quebec wprowadza podatek dla osób niezaszczepionych na koronawirusa. Stany Zjednoczone nakładają sankcje związane z testami rakiet balistycznych w Korei Północnej.
Więzienie Guantanamo działa już 20 lat, a jedynie 3 osadzonych zostało za cokolwiek skazanych. Mimo wielokrotnie składanych obietnic nie wygląda na to, żeby to więzienie miało zostać zamknięte. Podcast The Guardian postara się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego tak się dzieje.
We wtorek prezydent Biden wygłosił ogniste przemówienie, w którym zapowiedział walkę o prawa wyborcze Amerykanów zagrożone poprzez różne republikańskie ustawy procedowane na poziomach stanowych. Żeby przegłosować swoją ustawę chroniącą prawa wyborcze Amerykanów, wezwał Senat do usunięcia procedury fillibuster. Serwis Politico jednak uważa, że demokraci mają inne cele niż zlikwidowanie tej procedury obstrukcji parlamentarnej. [NPR], [Politico]
Wykluczenie komunikacyjne to nie tylko problem Polski. Z tymi samymi problemami spotykają mieszkańcy rolniczego miasteczka Huron w Dolinie Kalifornijskiej. Burmistrz miejscowości postanowił walczyć z wykluczeniem komunikacyjnym korzystając ze środków przeznaczonych na zieloną transformację. Za pieniądze od przemysłowych sprawców zanieczyszczeń zakupiono samochody elektryczne. Teraz mieszkańcy mogą korzystać z darmowych przejazdów po hrabstwie Fresno, o ile zamówią je z parodniowym wyprzedzeniem. [Los Angeles Times]
Oceania
Czy Novak Djoković zagra w Australia Open? BBC donosi, że kolejny raz cofnięto mu wizę. Za to z artykułu Politico wiemy, że awantura z tenisistą nie przyniesie politycznych zysków obecnemu premierowi Australii. [BBC], [Politico]
„Rządy Japonii i Australii zawarły porozumienie o współpracy sił zbrojnych. Jest to kolejny element pogłębiania relacji wojskowych między państwami wchodzącymi w skład QUAD, który ma stanowić odpowiedź na umacnianie się chińskiego potencjału militarnego w regionie. Porozumienie może przyspieszyć negocjacje podobnych umów między Japonią a państwami europejskimi.”
O QUAD pisaliśmy więcej w wydaniu 3. i 20. [Polski Instytut Spraw Międzynarodowych]
Ekonomia i gospodarka
Rozwój firm i nowych technologii jest czasami kreowany przez procesy sądowe. Serwis Protocol przygotował listę planowanych (oraz potencjalnych) takich spraw sądowych, które odbędą się w tym roku w Stanach Zjednoczonych. Na liście są takie firmy jak Apple, Facebook czy Twitter. [Protocol]
W piątek zostanie wyłączona na stałe szkocka elektrownia atomowa Hunterston B. 20% energii elektrycznej pochodzi z atomu a do 2025 r. jeszcze kilka elektrowni atomowych zostanie zamkniętych w Wielkiej Brytanii, co wywołuje krytykę sektora atomowego. Według jego przedstawicieli może to nawet doprowadzić do niedoboru prądu w kraju. [The Guardian]
Nauka i Technologia
Dzięki danym zebranym przez nowy chiński teleskop naukowcy uważają, że gwiazdy mogą się tworzyć 10 razy szybciej, niż do tej pory przypuszczano. [Science]
Ponad dwa tygodnie po wyniesieniu rakiety z nowym teleskopem Jamesa Webba został on w pełni rozłożony w przestrzeni kosmicznej. [Al-Dżazira]
W wydaniu 52. pisaliśmy o pierwszym przeszczepie świńskiej nerki człowiekowi. Teraz mamy kolejny przełom: lekarze przeszczepili po raz pierwszy zmodyfikowane genetycznie świńskie serce człowiekowi. Artykuł, jaki dla was mamy, opisuje nie tylko ten przeszczep, ale wyjaśni również, jak doszliśmy do tego momentu opisując wcześniejsze badania i próby. [Stat]
W Wielkiej Brytanii odkryto ogromny szkielet pradawnego morskiego stworzenia – Ichtiozaura. [The Guardian]
Niejednokrotnie słysząc o podróżach międzyplanetarnych można usłyszeć komentarz sprowadzający wręcz na ziemię pt: Ale co z niebezpiecznym promieniowaniem międzyplanetarnym? Substackowicz TexasBocaChica, którego opracowanie o postępach w teksańskiej bazie SpaceX linkowaliśmy dwa tygodnie temu, przygotował wyczerpujące opracowanie szeroko omawiąjące temat. [TexasBocaChica @ Substack]
Ford i naukowcy z Uniwersytetu Purdue pracują nad rozwiązaniem, które umożliwi skrócenie czasu ładowania samochodu elektrycznego z 25 do 5 minut. Rozwiązaniem jest system chłodzenia, który pozwala na kilkukrotne zwiększenie natężenia prądu ładującego baterie w samochodzie bez ryzyka przegrzania systemu. [Detroit Free Press]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Co by nie mówić o filmie Don't Look Up (a wiele się ostatnio mówi), to może on służyć do pokazania sztuczek i chwytów retorycznych stosowanych przez negacjonistów nauki. [The Conversation]
Czy naukowcy zostają szpiegami z innych powodów niż inni ludzie? Reportaż ten nie udziela jednoznacznych odpowiedzi, ale przedstawia historię kilku naukowców, którzy zdecydowali się zdradzić swój kraj. [The New Yorker]
Wiwisekcja to zabieg dokonywany na żywym zwierzęciu w celach naukowych. W czasach, w których nauki przyrodnicze raczkowały, potrzeba dokonywania wiwisekcji była kwestionowana. Jednak dobrostan zwierząt nie był głównym powodem tych wątpliwości, chociaż ten argument też się pojawiał. Jeśli chcecie wiedzieć więcej, to zapraszamy was w podróż po przeszłości nauki w kolejnym odcinku podcastu Pogawędnik filozoficzny.
Branża gastronomiczna snuje wizję gastronomii, w której klient nie będzie musiał już czekać. Będą w niej drony, aplikacje, wirtualne restauracje i jedzenie, jakiego tylko dusza zapragnie. Oprócz pytania, czy będzie to fizycznie możliwe, warto zadać sobie pytanie, czy warto. [Eater]
Popkultura potrafi być źródłem (zastępczym) informacji o świecie. Dotyczy to więc również fikcyjnych powieści szpiegowskich, począwszy od Bonda, a skończywszy na serialu Homeland. Coraz więcej wskazuje, że taki proces zachodzi zbyt często stając się pożywką dla coraz to kolejnych teorii spiskowych. Zakłóca to też proces formułowania polityk kierujących działaniami prawdziwych służb wywiadowczych. [The Atlantic]