Wydanie 49, 08.10.2021
To z czipsami ziemniaczanymi, szczepionką na malarię i agresywnym buddyzmem
Wszyscy chyba wiedzą co stało się wczoraj w Trybunale Julii Przyłębskiej. Dlatego zapraszam do podróży po Europie bez paszportu, póki można.
Polska
Według rządu na granicy z Białorusią panuje wojna hybrydowa, którą wypowiedział nam Łukaszenka. Chodzi o migrantów i uchodźców, którzy przekraczają naszą zieloną granicę. Jednak my nie o tym. My o tym, że myśliwi czują potrzebę polowania na tyle dużą, że stan wyjątkowy im niestraszny. Można się tylko obawiać, kto tym razem zostanie pomylony z dzikiem. [Tygodnik Przegląd]
Czy wiecie kim jest Ewa Hołuszko? Fizyczka, opozycjonistka i członkini Solidarności. Jest także aktywistką na rzecz praw osób transpłciowych. Jest to postać, którą wygumkowano z historii Solidarności i dopiero ostatnimi laty pojawiają się teksty przypominające o jej istnieniu. W wywiadzie/monologu nagranym w ramach działalności Queer Archives Institute możecie usłyszeć o jej życiu, działalności opozycyjnej oraz tym, co działo się po upadku komunizmu. [Vimeo]
Europa
We Włoszech odbyły się wybory lokalne i dobre wyniki sondażowe partii skrajnie prawicowych nie przełożyły się na sukcesy wyborcze. Z kolei premier Portugalii Antonio Costa ma niespodziewane problemy polityczne. W słoweńskiej Brdzie odbył się szczyt UE – Bałkany Zachodnie dotyczący procesu akcesyjnego państw z tego regionu.
Dość przewidywalnie francuska komisja badająca nadużycia popełnione na dzieciach we francuskim Kościele katolickim oszacowała, że ofiarą księży mogło paść nawet 200 tys. dzieci. Kolejne odkrycie, które nikogo nie powinno zaskoczyć, to współpraca francuskich hierarchów kościelnych i Watykanu w zamiataniu gwałtów na dzieciach pod dywan. [France 24]
Jednym ze światowych liderów, o których opublikowano w ramach #PandoraPapers informacje dotyczące nieujawnionego majątku, jest premier Czech Andrej Babis. W skrócie, zakupił on wartą 22 mln dolarów luksusową posiadłość we Francji i nie zapłacił od tego podatku. Dopiero okaże się, czy ujawnione informacje będą miały wpływ na wynik wyborów parlamentarnych, które odbywają się 8 i 9 października. Materiał na Youtubie od Guardiana zawiera z kolei krótkie (bo 3-minutowe) wyjaśnienie, o co chodzi z #PandoraPapers. [Międzynarodowe Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych]
Jeśli zaś interesują was same wybory w Czechach, to OSW przygotowało dogłębną analizę sytuacji politycznej panującej u naszych sąsiadów przed rozpoczęciem głosowania. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Źródło: Ośrodek Studiów Wschodnich Rumunia stacza się w kolejny kryzys polityczny. W wydaniu 45. pisaliśmy o niestabilnej przyszłości rumuńskiego rządu. Ten przegrał właśnie głosowanie nad wotum zaufania, co może doprowadzić do przedterminowych wyborów. Jednocześnie czwarta fala koronawirusa uderzyła tam tak mocno, że Rumunia poprosiła UE o pomoc. Nie jest to zaskakujące, gdyż poziom pełnego wyszczepienia wynosi tam zaledwie 34%. [Politico], [Politico]
Bliski i Środkowy Wschód
Państwo Islamskie Prowincja Khorasan przeprowadziło zamach bombowy na meczet w Kabulu, co jest kolejną odsłoną rywalizacji między tą organizacją a rządem Talibów. Turcja ratyfikowała Porozumienie Paryskie i wyznaczyła termin osiągnięcia neutralności klimatycznej na 2053 r. Rozmowy dyplomatyczne pomiędzy zwaśnionymi Iranem i Arabią Saudyjską „posunęły się znacząco do przodu”.
Czy kolejnym państwem, które znormalizuje stosunki z Syrią rządzoną przez Baszszara al-Asada będzie Turcja? – zastanawiają się nad tym sami Turcy. Przez ostatnie miesiące gospodarczego kryzysu konflikt między Turkami i znajdującymi się na terytorium Turcji uchodźcami z Syrii (których liczba jest szacowana na 3,7 miliona) zdaje się narastać. W konsekwencji kwestia Syryjska zajmuje coraz ważniejsze miejsce w życiu politycznym i społecznym. Czy dzięki normalizacji stosunków uda się odesłać część uchodźców do Syrii? To właśnie zdaje się sugerować opozycja, jednak według politologów nawet elektorat Erdogana uważa w większości, że może to być właściwe rozwiązanie. Czy w takiej sytuacji, w obliczu rekordowo niskich notowań, władze tureckie zdecydują się na wznowienie relacji z południowym sąsiadem? – zastanawia się Amberin Zaman w Al-Monitor. [Al-Monitor]
W Katarze odbyły się pierwsze w historii wybory do Rady Szury. Dotychczasowe ciało doradcze będzie teraz mogło zatwierdzać mniej kluczowe dla państwa decyzje. Będzie miało 45 członków – 30 wybranych w wyborach i 15 nominowanych przez emira Kataru. Mimo iż do Rady kandydowało 28 kobiet, żadna z nich nie została wybrana. Możliwe jednak, że wśród 15 nominowanych przez emira osób znajdą się również kobiety. Frekwencja wyniosła 63,5%. Wybory i skromna ustawodawcza moc Rady określane są jako eksperyment. Niektórzy komentatorzy wskazują, że ma on na celu podreperowanie wizerunku Kataru, szczególnie w przeddzień mistrzostw świata w piłce nożnej, które odbędą się w emiracie w przyszłym roku. [Financial TImes]
Talibowie obiecywali, że po przejęciu władzy będą szanować prawa kobiet, które te zdobyły przez ostatnie 20 lat amerykańskiej obecności w tym kraju, jednak realne działania nowych władz Afganistanu zdają temu przeczyć. W wydaniu 47. opisywaliśmy, jak ograniczono prawo dziewczynek do edukacji, dzisiaj zapraszamy zaś do lektury reportażu Agnieszki Pikulickiej-Wilczewskiej o tym, jak kobiety przegrywają wojnę z talibami i jak odsuwane są stopniowo w cień życia społecznego. [Al-Dżazira]
Azja
Mamy dla was najśmieszniejszą rzecz na świecie: helikopter przebrany za słonia! Jeśli interesuje was krótka historia śmigłowca indyjskiej armii, któremu wyznaczono do odegrania tę nietypową rolę, to polecamy artykuł. [AeroTime Hub]
Żródło: AeroTime Hub Singapur chce walczyć z wpływami obcych państw na swoim terytorium, jako uzasadnienie przywołując m.in. działania podejmowane przez Rosję w czasie wyborów w Stanach Zjednoczonych. Pamiętając jednak, że Singapur to kraj z historią autokratycznych rządów, można się zastanawiać, czy nowe prawo nie będzie używane do uciszania przeciwników politycznych. Tego właśnie obawia się autorka artykułu, która sama znalazła się prawdopodobnie na celowniku władz wyspiarskiego państwa-miasta. Jako szwarccharakter pojawia się w tej historii fundacja George’a Sorosa, co zapewne zabrzmi dla wszystkich naszych czytelników bardzo znajomo. [Rest of World]
Rośnie napięcie między Chińską Republiką Ludową oraz Republiką Chińską (Tajwanem). Ta pierwsza w zmasowany sposób narusza „przestrzeń identyfikacji obrony powietrznej” tej drugiej. O czym świadczą te kolejne incydenty oraz jakie cele mają republiki po przeciwnych stronach cieśniny tajwańskiej, opowiada w rozmowie z Dariuszem Rosiakiem dr Michał Bogusz, ekspert Ośrodka Studiów Wschodnich oraz autor bloga Za Wielkim Murem.
Zachodni wizerunek buddyzmu można wręcz podsumować jako „religia pokoju”. Jak to często jednak bywa, stereotypy na temat odległych kultur różnią się od rzeczywistego obrazu zróżnicowanego obszaru, na którym występuje silny buddyzm. W bardzo doświadczonej przez kryzysy i przewroty wojskowe (z których ostatni miał miejsce na początku tego roku) Mjanmie (daw. Birma) buddyzm ma wyjątkowo mało pokojowe oblicze. Skąd się bierze przemoc w buddyzmie i jaka sytuacja panuje w Mjanmie, opowiada niezawodny dr hab. Michał Lubina z Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Afryka
Przywódca przewrotu wojskowego w Mali został ogłoszony tymczasowym prezydentem. Strajk największego związku pracowników przemysłu metalowego w RPA może zagrozić lokalnym fabrykom samochodów.
Nowe władze targanego chaosem Mali zapraszają do kraju rosyjskich najemników z tzw. Grupy Wagnera. Jest to „prywatna firma wojskowa” powiązana z rosyjskim oligarchą Jewgienijem Prigożynem. Jej szlak bojowy zaczął się na Ukrainie i w Syrii, a teraz grupa jest wykorzystywana do budowania pozycji Rosji w Afryce (Libia i Republika Środkowoafrykańska). Władze Mali tłumaczą swoją decyzję chęcią zapełnienia luki powstałej po redukcji stacjonującego tam kontyngentu francuskiego. [BBC], [Nowa Europa Wschodnia]
Powoli zbliża się termin wyborów parlamentarnych w Libii. Jest to szczególnie ważne ponieważ powszechne wybory byłyby zakończeniem wojny domowej jaka toczyła ten kraj od wielu lat. Libię właśnie odwiedził dowódca afrykańskich sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych i rozmawiał zarówno z lokalnymi dowódcami wojskowymi jak i rządem jedności narodowej. Tematem rozmów była na pewno obecność obcych sił zbrojnych w Libii, takich jak siły egipskie czy najemnicy Grupy Wagner. [Al-Monitor]
Francja nie ma ostatnio szczęścia co do polityki zagranicznej. Pierwsze AUKUS, potem policzek ze strony Mali, o którym piszemy we wcześniejszym newsie a teraz także konflikt z Algierią. Z artykułu Associated Press dowiecie się jak doszło do tego, że Algieria zamknęła przestrzeń powietrzną dla francuskich samolotów wojskowych i wezwała swojego ambasadora z Paryża. [AP News]
Ameryka Łacińska
Na stanowisku premiera Peru zaszła zmiana, prezydent Castillo dokonując tej zmiany stara zażegnać konflikt z opozycją. W Wenezueli nastąpiła denominacja połączona z wprowadzeniem nowej waluty.
Prezydent Bolsonaro zorganizował wielotysięczne protesty swoich zwolenników. Americas Quarterly jednak przekonuje, że były one zbyt małe by Bolsonaro mógł spokojnie dokonać przewrotu ale na tyle duże żeby mógł on ciągle tworzyć problemy w brazylijskiej polityce. Kilka dni wcześniej odbyły się też protesty wzywające do pozbawienia Bolsonaro urzędu. [Americas Quarterly], [The Guardian]
Wielokrotnie pisaliśmy o tym jak prezydent Nikaragui walczy bezpardonowo z przeciwnikami politycznymi. Tym razem na jego celowniku stanął katoliccy biskupi, których prezydent Ortega nazwał terrorystami. [AP News]
Ameryka Północna
Możecie o tym nie wiedzieć ale w Kanadzie obecnie dochodzi do największego społecznego nieposłuszeństwa w historii tego państwa. Od prawie roku grupy aktywistów protestuje przeciwko wyrębowi prastarych drzew. Pół roku temu sąd umożliwił siłowe usuwanie protestujących ale w zeszłym tygodniu nie została ta decyzja przedłużona. Dodatkowo sąd skrytykował postępowanie policji podczas usuwania protestujących zarzucając im brutalność nieproporcjonalną do sytuacji. [The Guardian]
W wydaniu 45. wspominaliśmy o tym jak Departament Sprawiedliwości Stanów Zjednoczonych pozywa Teksas w sprawie ustanowienia przez ten stan prawa zakazującego aborcji. Teraz mamy pierwsze efekty tego pozwu w postaci tymczasowego zablokowania tego prawa przez sąd federalny. To dopiero początek sądowej walki ale daje on chwilę wytchnienia kobietom w Teksasie. [NPR]
Republikański gubernator stanu Idaho wydał nakaz dotyczący noszenia maseczek a następnego dnia jego zastępczyni go wycofała. Jest to kolejny przykład konfliktu w partii Republikańskiej, nowi radykalni działacze (zazwyczaj zwolennicy Trumpa i często wyznawcy teorii spiskowych) chcą zająć miejsce dotychczasowych działaczy i polityków. [Politico]
W Stanach Zjednoczonych w przyszłym roku w 36 stanach wyborcy wybiorą gubernatora. Chociaż do wyborów jeszcze trochę czasu to dużo informacji na temat kandydatów oraz przewidywanych wyników już znamy. [Politico]
Mieszkańcy Kalifornii w wyniku skutków suszy zmuszeni są do oszczędzania wody. Ci, którzy potrzebują więcej wody np. do zajmowania się ogrodem mogą kupić maszynę działające na zasadzie podobnej do klimatyzatorów. Urządzenie z wyglądu przypominają te z farmy wilgoci, na której wychował się Luke Skywalker. [NBC]
In California, you can now be a moisture farmer, pulling water vapor out of the sky to water your plants. While the real life moisture vaporators are box shaped, they are about the same size as the ones in Star Wars. What's next, blue milk? 🤣nbcbayarea.com/news/californi…
Y’all we invented moisture vaporators https://t.co/CMjxcbrdRq
Brandon Sedai @BrandonHarami
Oceania
Rząd Nowej Zelandii porzucił strategię „zero-COVID” w walce z pandemią. Gabinet Jacindy Ardern skupi się teraz na przyśpieszeniu programu szczepień oraz nauce życia z koronawirusem. [DW]
Nowozelandzkie Drzewo Bożonarodzeniowe, pōhutukawa, znajdujące się na ziemiach przodków jednego z Maoryskich plemion zostało częściowo wycięte. Wzbudziło to gniew w społeczności Te Rarawa i rozpoczęła ona protest okupacyjny w celu uniemożliwienia pełnego wycięcia drzewa. [Radio New Zealand]
W przeciągu kolejnych 50 do 100 lat z australijskiego buszu można zniknąć drzewo sandałowe. Powodem jest zbyt duża skala wycinki dziko rosnącego drzewa. Eksperci apelują o przejście do uprawy sandałowca w plantacjach. [ABC News]
Ekonomia i gospodarka
W wydaniu 46. pisaliśmy o wycieku wewnętrznego badania przeprowadzonego dla Facebooka. Teraz media rozpisują się o sygnalistce Frances Haugen. Kiedy pracowała dla Facebooka miała dostęp do wielu wewnętrznych badań i raportów i teraz postanowiła o tym opowiedzieć publicznie. Pierwszy link prowadzi do artykułu, który opisuje odrobinę szerzej sytuację sygnalistki oraz to co mówiła w programie telewizyjnym 60 minutes. Drugi opisuje najważniejsze rzeczy jakie mówiła w amerykańskim Kongresie. [Protocol], [Protocol]
W USA trwa debata nad szczegółami Child Tax Credit (CTC), programu podobnego do 500+ transferującego środki pieniężne do rodzin z dziećmi. Niskan Center w odpowiedzi na propozycje części konserwatywnych polityków partii Demokratycznej przedstawia pięć powodów, dlaczego przelewy dla dzieci powinny być bezwarunkowe. Autorzy twierdzą m.in że wpływ tego rodzaju pomocy na zniechęcenie do pracy jest znikomy, rodziny o mniejszych dochodach nie są obibokami, a więcej zasad to większa biurokracja. [Niskan Center]
Według analizy Międzynarodowego Funduszu Walutowego każdej minuty przemysł paliw kopalnych otrzymuje 11 mln dolarów dofinansowania od rządów na całym świecie. Dotacje do produkcji ropy, węgla oraz gazu w 2020 wyniosły w sumie 5,9 biliona dolarów. [The Guardian]
Jak radzą sobie „niezależni" podwykonawcy zatrudnieni za pomocą aplikacji typu Uber? Portal Rest of World przygotował na ten temat specjalny raport. Znajdziecie tam zarówno artykuł podsumowujący obecną sytuację w tego typu firmach na całym świecie, artykuły szczegółowo opisujące wybranych pracowników różnych typów aplikacji oraz problemy specyficzne dla nich. Możecie też znaleźć analizy różnych badań przeprowadzonych na tych pracownikach. [Rest of World]
Nauka i Technologia
Eksperymentalna terapia pomogła osobie cierpiącej na depresję, wobec której bezskuteczne okazały się bardziej tradycyjne metody. Spersonalizowany dla pacjentki implant mózgowy wykrywa aktywność mózgową związaną z depresją, a następnie stymuluje konkretną lokalizację w mózgu w celu złagodzenia symptomów. [Scientific American]
Szczepionka na malarię dla dzieci istnieje od sześciu lat. Jednak dopiero teraz po szerokich programach pilotażowych Światowa Organizacja Zdrowia wydała zalecenia jej stosowania w państwach gdzie malaria stanowi poważne zagrożenie. Z powodu malarii umiera co roku około 400 tys osób z czego połowa ofiar to dzieci dlatego też szczepionka jest tak wielkim osiągnięciem. [BBC]
Kończy się tydzień noblowski. Nazwiska zwycięzców możecie znaleźć na większości portali. Uniwersytet Warszawski jak co roku prowadzi relację z ogłoszenia poszczególnych nagród połączoną z dyskusją specjalistów. Na kanale Centrum Współpracy i Dialogu UW w serwisie Youtube możecie znaleźć zapisy dotychczasowych relacji i jeśli będziecie szybcy to możecie zdążyć na relację z wręczenia pokojowej Nagrody Nobla w dniu wyjścia Tygodnika. [Centrum Współpracy i Dialogu UW @ Youtube]
„Komitet noblowski docenił znaczenie problemu zmiany klimatu dla ludzkości. Jedną połowę Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki w 2021 r. podzielili między siebie Syukuro Manabe i Klaus Hasselmann, mający duże zasługi w tworzeniu i rozwoju fizycznych modeli klimatu. Trzeci noblista, Giorgio Parisi, zajmuje się teorią systemów złożonych, mającą zastosowanie w wielu dziedzinach nauki, ale wiele z jego prac ma związek ze zjawiskami klimatycznymi i przepływami, także tymi w atmosferze i oceanie." [Nauka o Klimacie]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
Dlaczego lubimy czipsy, mimo że są niezdrowe? Na te pytanie odpowiada artykuł Patrycji Dudek. Można się także dowiedzieć, że historia ziemniaka jest ciekawsza niż mogłoby się wydawać. [Gazeta.pl]
Agata Kasprolewicz, znana naszym czytelnikom z Raportu o stanie świata, rusza z nowym programem. Raport z przyszłości to seria podcastów o naszym świecie. Filozoficzno-naukowe rozważania na temat przeszłości, teraźniejszości oraz przyszłości. Pierwszy odcinek opowiada o produkcji żywności. Po raz pierwszy w historii więcej osób umiera z powodu nadwagi, niż niedożywienia. Jak zmieniało się rolnictwo w ostatnich latach i co może nam przynieść przyszłość. Zachęcamy do zapoznania się z pierwszym odcinkiem, oraz śledzenia następnych podcastów.
Zabić drozda to książka światowej sławy. Została nagrodzona Pulitzerem i dla wielu czytelników jest pierwszym dosadnym poruszeniem tematu rasizmu w Stanach Zjednoczonych. Jednak czy taka książka może być rasistowska? Oczywiście odpowiedź na to pytanie nie jest prosta gdyż nie jest to sprawa czarno biała. Jeśli interesują was różne odpowiedzi na to pytanie to polecamy filmik z serii It’s Lit ze stajni wytwórni PBS.