Wydanie 61, 31.12.2021
To z wojskowymi szopkami, psimi geniuszami i śmiercią Desmonda Tutu
To ostatnie wydanie tygodnika w tym niełatwym roku 2021. Z okazji nadchodzącej sylwestrowej nocy życzymy Wam szampańskiej zabawy (jeśli taką planujecie) oraz aby rok 2022 był lepszy niż 2021! Liczymy, że zostaniecie z nami w cotygodniowej podróży dookoła świata.
Uruchomiliśmy Patronite naszego projektu! Będziemy bardzo wdzięczni za każdą złotówkę i obiecujemy, że nie wydamy niczego na głupoty! Listę naszych patronów możecie znaleźć tutaj.
Dla czytelników newslettera: To wydania przekracza objętość narzuconą przez serwis Gmail więc nie wyświetli się w całości w skrzynkach pocztowych w tym serwisie. Możecie rozwinąć pełną treść maila na skrzynce lub otworzyć wersję webową - wystarczy kliknięcie w numer wydania w mailu.
Polska
Akcje #MuremZaPolskimMundurem, „Kartka dla Obrońców Granic” oraz koncert w TVP miały podnieść morale polskich „obrońców granic”, ale przede wszystkim szerzyć rządową narrację o kryzysie granicznym. To nie pierwsze akcje propagandowe związane z polskimi oddziałami granicznymi. Serwis Hrabia Tytus przygotował artykuł o tym, jak w okresie dwudziestolecia międzywojennego Korpus Ochrony Pogranicza zajmował się wystawianiem przedstawień teatralnych. [Hrabia Tytus]
W wydaniu 30. pisaliśmy o sytuacji głuchych dzieci w szkołach. Teraz chcemy poruszyć temat szerzej. Dwutygodnik przygotował wywiad o dwóch językach migowych, jakimi posługuje się w Polsce. Jeden został stworzony przez słyszących, a drugi przez głuchych. „Było tylko wiadomo, że na studiach uczymy się migać ładnie, a głusi migają brzydko, bo robią skróty, bo robią miny, wyglądają jak małpy i tak dalej.” [Dwutygodnik]
W poniedziałek Andrzej Duda zawetował nowelizację ustawy o radiofonii i telewizji, znaną szerzej jako lex TVN. Decyzja wydaje się nie być po linii rządzącej koalicji i kierownictwa PiS. Dlaczego Andrzej Duda zawetował tę ustawę? Co to mówi o jego relacjach z obozem rządzącymi jego przyszłości? Zastanawiają się nad tym w Polityce Insight Wojciech Szacki i Andrzej Bobiński.
Europa
Hiszpanie powinni jeść mniej mięsa ze względu na katastrofę klimatyczną według ministra. Rumuński prezydent chce, żeby UE umożliwiła Mołdawii dołączenie do wspólnoty. Odbyła się coroczna świąteczna konferencja prasowa prezydenta Putina.
Białoruskie władze opublikowały projekt zmian w konstytucji. Aleksander Łukaszenko zaproponował dokonanie zmian w ustawie zasadniczej, gdy protesty przeciwko miały największą intensywność. Co zostało z obietnic, jakie wtedy dawał? Czy Rosja będzie zadowolona z wszystkich proponowanych zmian? [EURACTIV.pl]
Rumunia dołączyła do państw, które podważają prymat prawa europejskiego nad krajowym. Przynajmniej takie wrażenie można było odnieść czytając newsy w zeszłym tygodniu. Sytuacja jest jednak trochę bardziej skomplikowana, niż może się na pierwszy rzut oka wydawać. OSW przygotował analizę gdzie dobrze opisane są zarówno działania rumuńskiego Trybunału Konstytucyjnego, jak i ambiwalentny stosunek większości lokalnych partii politycznych do tej sytuacji. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
W wydaniu 55. pisaliśmy o tym, jak rosyjskie władze chcą zlikwidować organizację broniącą praw człowieka – Memoriał. Właśnie Rosyjski Sąd Najwyższy nakazał jego likwidację. Jednocześnie historyk – oraz jeden z prominentnych działaczy Memoriału – Jurij Dmitrijew został skazany na 15 lat ciężkiej kolonii karnej. Prokuratura oskarżała go o rozpowszechnianie pornografii dziecięcej oraz molestowanie nieletnich, ale jego współpracownicy i przyjaciele są przekonani o tym, że wyrok to zemsta Kremla. [The New York Times]
ZSRR upadło 30 lat temu. Z tej okazji Nowa Europa Wschodnia przygotowała cykl podcastów. 10 odcinków porusza różne tematy, od stosunków Rosji i Chin przez sytuację na Kaukazie po dalszy rozpad rosyjskiego imperium. [Nowa Europa Wschodnia]
Co roku The Economist wybiera „państwo roku”. Za rok 2021 tytuł ten zdobyły Włochy. Z artykułu dowiecie się, czym zasłużyły na to wyróżnienie oraz dlaczego na podium znalazły się państwa takie jak Samoa czy Mołdawia. [The Economist]
Serwis Politico ma dla was listę nadchodzących wydarzeń z roku 2022, które będę miały znaczenie dla Europy. Możecie wpisać do kalendarza lub tylko przeczytać, dlaczego dana pozycja jest ważna. [Politico]
Bliski i Środkowy Wschód
Pewien Australijczyk ma zakaz opuszczania Izraela na 8 tysięcy (sic!) lat, chyba że jednak opłaci zaległe alimenty. Iran i Irak podpisały porozumienie przybliżające je do realizacji dyskutowanej od lat linii kolejowej łączącej oba państwa. Iran twierdzi, że za pomocą rakiety umieścił na orbicie trzy obiekty badawcze, a w tle są rozmowy o jego programie jądrowym.
Premier Izraela Naftali Bennett ogłosił, że jego kraj zwiększy dwukrotnie liczbę izraelskich osad na Wzgórzach Golan. Jest to Syryjski teren okupowany od 1967 r. przez Izrael. [AP News]
W listopadzie wznowiono negocjacje Iranu ze światowymi graczami na temat jego programu jądrowego. Nowa administracja irańska stawia bardzo twarde warunki, a Zachód daje sygnały, że jego cierpliwość jest ograniczona. Czy Iran jest w stanie osiągnąć normalizację stosunków z zachodem w 2022 roku? Rozważania na ten temat snuje [DW].
Po upadku rządu w Kabulu i przejęciu władzy przez Talibów w sierpniu tego roku mierzyć się oni muszą z zarządzaniem krajem. Sytuacja ekonomiczna szeregowych Afgańczyków pogarsza się, a kraj mierzy się z narastającym kryzysem humanitarnym. Talibowie nie są uznawanym powszechnie rządem, co skutkuje zamrożeniem aktywów rządowych. Kraj ma problem z opłacaniem własnych urzędników. Jak w takich warunkach pomagać Afgańczykom bez wspomagania reżimu? Jak sytuacja wygląda na miejscu z perspektywy Afgańczyków? Z jakimi problemami się mierzą? Na pytania prosto z Kabulu odpowiada Jagoda Grondecka, polska iranistka, dziennikarka specjalizująca się w tematach bliskowschodnich.
Jednym z problemów rządu Talibów jest zapewnienie bezpieczeństwa Afgańczykom. Choć zachodnie wojska się wycofały, to nowym wyzwaniem Talibów są ataki terrorystyczne tak zwanego Państwa Islamskiego Prowincji Chorasanu. Czym jest ta organizacja? Kto jest ich członkiem? Wśród kogo znajduje poparcie? Jakie mają perspektywy? I dlaczego jest popularna wśród wykształconej klasy średniej? Na te pytania odpowiada dr Mariusz Marszewski, analityk Ośrodka Studiów Wschodnich.
Ognisko ptasiej grypy w Izraelu zabiło już ponad pięć tysięcy żurawi i wymusiło zabicie pół miliona kur – spodziewane są problemy w sklepowej dostępności kurzych jaj. Aby temu zaradzić, władze starają się uruchomić import z państw sąsiednich. [DW]
Azja
Japonia politycznie bojkotuje Zimowe Igrzyska Olimpijskie, chociaż nie nazywa tego bojkotem. Hongkońskie władze zamykają pro-demokratyczny serwis Stand News.
Rząd w Indiach ciągle walczy z organizacjami pozarządowymi. Po tym, jak zmusili do zamknięcia się lokalnego oddziału Amnesty International, na celownik zostały wzięte organizacje chrześcijańskie. Fundacji Matki Teresy zabroniono przyjmowanie datków zza granicy a sama organizacja jest oskarżana o zmuszenie „podstępem” do zmiany wiary. Dzieje się to równolegle z atakami hinduistycznych bojówek na indyjskich chrześcijan i ich świątynie. [The Guardian]
Redukcja skrajnego ubóstwa w Chińskiej Republice Ludowej przez ostatnie dekady miała niespotykaną do tej pory skalę. „Społeczeństwo umiarkowanego dobrobytu” z hasła na banerze stało się poniekąd rzeczywistością. Kolejnym celem wyznaczonym w tym roku przez przewodniczącego Xi Jinpinga jest „wspólny dobrobyt”. Jakie plany kryją się pod tym terminem? Jakie słabości wskazują sceptycy? Jaki to ma związek z dyscyplinowaniem milionerów, graczy komputerowych czy kolapsem ogromnego dewelopera Evergrande? Opowiada Bogdan Góralczyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, politolog, dyplomata, znawca Azji. [Obserwator Finansowy]
Indonezja jest kolejnym państwem regionu po Malezji, które zwraca się w stronę samolotów bojowych zachodniej produkcji, rezygnując z zakupu rosyjskich maszyn. W rozgrywce zostają amerykański Boeing F-15EX Eagle II i francuski Dassault Rafale. Nieoficjalnie mówi się, że rolę w tej decyzji grała również amerykańska dyplomacja. [Konflikty.pl]
Afryka
Zmarł Desmond Tutu. Jeśli po zobaczeniu tej informacji zastanawialiście się, kim on był i dlaczego świat obiega informacja o jego śmierci, to nie jesteście w tym odosobnieni. CNN ma bardzo dobry artykuł podsumowujący życie i aktywność tego anglikańskiego arcybiskupa, który za walki z apartheidem otrzymał nagrodę Nobla. [CNN]
Tigraj gościł na naszych łamach wielokrotnie, niestety głównie w negatywnym kontekście. Poza samym konfliktem zbrojnym jest jeszcze inny aspekt tej wojny domowej – wzrastająca niechęć wobec tigrajskiej mniejszości. Z jednej strony jest to zrozumiałe w obliczu wojny domowej, ale wezwania do linczów czy mowa nienawiści są wzmacniane przez serwis Facebook, który nie robi nic, żeby temu przeciwdziałać. [Rest of World]
W wydaniu 46. pisaliśmy o kryzysie politycznym w Somalii. Prezydent zawiesił premiera, a ten uznał to za próbę przewrotu i wysłał przychylne sobie siły militarne, żeby stacjonowały w pobliżu pałacu prezydenckiego. ONZ i inne afrykańskie państwa starają się uspokoić napiętą sytuację. [Reuters]
Zanzibar to archipelag znany głównie z rajskich plaż. Przez ostatnie dwa lata stał się wyjątkowo popularny turystycznie, między innymi w wyniku ogłoszonej przez prezydenta Tanzanii strefy wolnej od koronawirusa (sam prezydent ostatecznie zmarł w wyniku zachorowania na Covid). Jednak Zanzibar ma również swoje mało turystyczne oblicze, którego zazwyczaj nie zobaczycie na zdjęciach umieszczanych na mediach społecznościowych. O Zanzibarze, którego nie uświadczycie na broszurach turystycznych, opowiada Mateusz Mękarski: współtwórca (razem z Kają Kraską) kanału Globstory na YouTube i współautor książki „Urok. Historie z Tanzanii i Zanzibaru”.
Ameryka Łacińska
W Ameryce Południowej do połowy 2021 roku zarejestrowano 1/3 oficjalnych śmierci z powodu COVID-19, a kontynencie żyje 8% światowej populacji. Teraz Ameryka Południowa jest światowym liderem szczepieniem, 62% mieszkańców jest zaszczepiona dwoma dawkami. Dla porównania w Europie jest to 60%, a w Ameryce Północnej 56%. Jednym ze źródeł sukcesów są niedawne kampanie szczepień np. na żółtą febrę. [The Wall Street Journal]
W latach 1960- 1996 toczyła się wojna domowa w Gwatemali. Zginęło około 200 tysięcy osób a według specjalnej komisji ONZ to strona rządowa była odpowiedzialna za około 90% zbrodni. Teraz kolejna propozycja amnestii dla uczestników wojny domowej jest przyczyną napięć w kraju. [Al-Dżazira]
Ameryka Północna
Tysiące świątecznych lotów odwołanych w Stanach Zjednoczonych z powodu wariantu Omikron. Prokuratorka wnosi o obniżenie wyroku kierowcy ciężarówki, który został skazany na 110 lat więzienia.
W przeciwdziałaniu pandemii COVID-19 niezwykle ważne są osiągnięcia nauki jak szczepionki czy testy. Ale oprócz opracowania ich, konieczne jest dopuszczenie do użytku przez agencje regulacyjne. Artykuł na ProPublice skupia się na przypadku szybkiego testu na COVID-19 opracowanych w kilka tygodni po rozpoczęciu pandemii, ale przywołuje również inne przykłady wzbudzających kontrowersje procesów dopuszczania leków przez FDA. Najpierw Agencja Żywności i Leków zajęło parę miesięcy opracowanie wymogów, jakie mają spełniać testy antygenowe. Wymagały one jednak podobnego poziomu dokładności co testy laboratoryjne, dlatego dopiero na wiosnę 2021 pojawiły się testy spełniające te warunki. Eksperci jednak uważają wymogi FDA za błędne, a zastosowanie wcześniejszej wersji testów mogło w ich opinii ratować życie. W sekcji Idee możecie przeczytać tekst Toma Chiversa z UnHerd, w którym rozważa ile żyć kosztowała bioetyka podczas obecnej pandemii. [ProPublica]
Mamy dla was długi reportaż o żonie zamachowca z klubu Pulse. Była ona oskarżona o pomoc mężowi w zaplanowaniu ataku na ten klub gejowski. Chociaż została uniewinniona w sądzie to jednak ciągle wiele osób uważa, że jest winna. Jest to historia nie o islamie ale o przemocy domowej. [Vice]
Według raportu ONZ sytuacja osób bezdomnych w rejonie zatoki San Francisco narusza prawa człowieka. W raporcie poświęconemu odpowiednim warunkom mieszkalnym jako elementowi prawa do odpowiedniego standardu życia rejon San Francisco znajduje się w sąsiedztwie miast takich jak Belgrad, Delhi i Meksyk. [Curbed San Francisco]
Oceania
Niezamieszkana wyspa Hunga Tonga Hunga Ha'apai należąca do Tonga rośnie dzięki erupcji podwodnego wulkanu. Według obserwacji satelitarnych wyspa urosła już o około pół kilometra. Erupcja zaczęła się 20 grudnia i trwa nadal. Popioły wulkaniczne unoszą się na wysokości 12 km. Mieszkańcy pobliskich wysp są wzywani do zabezpieczenia swoich pojemników na deszczówkę. Odpowiednie alerty są przekazywane również operatorom lotniczym z regionu. [Radio New Zealand]
W wydaniu 34. pisaliśmy o zbliżającym się trzecim referendum niepodległościowym na Nowej Kaledonii. Referendum się odbyła 96% głosujących głosowało za pozostaniem częścią Francji. Tylko połowa obywateli nie wzięła udziału w referendum – ci, którym zależało na niepodległości. Dlaczego tak się stało oraz co może stać się dalej przeczytacie w artykule [The Guardian].
Ekonomia i gospodarka
Kolejny raz Elon Musk nie ma dobrej prasy w Chinach. Tym razem jest to spowodowane oświadczeniem, że chińska stacja kosmiczna musiała podjąć działania wymijające żeby uniknąć zderzenia z satelitami Starlink należącymi do firmy Muska. [Reuters]
BaFin, niemiecki urząd kontroli, nałożył na Deutsche Bank 8.66 milionów Euro kary. Wynika ona z braku skutecznych strategii zapobiegania manipulacjom stopami procentowymi przez pracowników banku. [Reuters]
Ze względu na problemy z obsadą w swoich fabrykach, rosyjski koncern Kamaz rozważa zatrudnianie więźniów. W obliczu pandemii i mniejszej liczby imigrantów zarobkowych, jak potwierdził prezes spółki, firma rozważa skorzystanie z programu świadczenia pracy osadzonych oferowanej przez Federalną Służbę Więzienną. [Reuters]
Nierówności zawsze są wyborem politycznym – przekonują autorzy nowego raportu World Inequality Lab na temat nierówności. Artykuł opowiada o wnioskach z raportu. Traktuje o wielkości światowych nierówności, ich skutkach, o politycznych decyzjach, które zmieniały ich rozmiar, a także o ich klimatycznym aspekcie. [Obserwator Finansowy]
Sztuczna inteligencja i postępująca automatyzacja będą pogłębiały istniejące nierówności. Systemy zdolne do zastępowania coraz to kolejnych profesji osłabiają ekonomiczną pozycję ich przedstawicieli. Taki stan rzeczy jest dodatkowo przyspieszany przez polityki państw, które nie raz wspierając innowacyjność i inwestycje wypychają z rynku pracowników opodatkowanych wyżej niż automaty i oprogramowanie, nawet gdy pracownicy nadal są bardziej produktywni. Dokąd zaprowadzą nas te zmiany na rynku pracy? Czy jak mówi poprzedni przytoczony artykuł i w tym polu wystarczą odpowiednie regulacje? [Obserwator Finansowy]
Nauka i Technologia
Jeśli interesujecie się jak wygląda rozwój SpaceX oraz ich planów podróży międzyplanetarnych to mamy dla was niezłą gratkę. Serwis TexasBocaChica na platformie Substack w tym się specjalizuje. Właśnie wypuścił post podsumowujący to jak firma rozwijała się przez ostatni rok, a przede wszystkim, jak wygląda postęp w ich bazie w teksańskim Boca Chica. [TexasBocaChica @ Substack]
W wydaniu 39. pisaliśmy o tym jak firma DeepMind zmapowała tysiące białek. Teraz firma zajmująca się sztuczną inteligencją pomogła przy rozwiązaniu problemów matematycznych. Jeśli ciekawi was jak DeepMind wpłynął na teorię węzłów to polecamy artykuł od [Nature].
Quanta Magazine przygotował podsumowanie przełomów i odkryć naukowych w biologii, fizyki oraz matematyki i informatyki, które miały miejsce w 2021 roku. [Quanta Magazine]
Tydzień temu mieliśmy listę serwisu Nature o tym co ukształtowało naukę w mijającym roku. Teraz przedstawiamy wam przewidywania tego serwisu co ukształtuje świat nauki w nadchodzącym 2022 roku. [Nature]
Wcześniej poznane złoża wody na Marsie położone są w okolicy biegunów lub głęboko pod powierzchnią. Ostatnio jednak odkryto duże złoże w okolicach równika, które może być łatwo dostępne przez przyszłych astronautów. [New Scientist]
Myśląc o geniuszach myślimy o ludziach. Jednak ponadprzeciętnie inteligentne jednostki występuje także u innych gatunków. National Geographic przygotował artykuł o psach, które są niezwykle mądre. Poruszony jest też problem związany z tym, że od strony naukowej nie patrzono do tej pory na takie psy jako zjawisko tylko prowadzono obserwacje pojedynczych jednostek. [National Geographic]
Naukowcy i inżynierowie z Australii wylali do oceanu mieszankę substancji imitującą wielorybie odchody. Są one pożywieniem dla fitoplanktonu, który podczas życia gromadzi węgiel, a następnie opada na dno. Ta metoda sekwestracji dwutlenku węgla to kopiowanie naturalnych zjawisk zachodzących w przyrodzie, ale naukowcy obserwują czy zmiana skali może mieć negatywne skutki dla środowiska morskiego. [The Guardian]
Idee, Kultura, Społeczeństwo
„Prawda jest za paywallem, a kłamstwa są za darmo.” - to zdanie oddaje treść artykułu lepiej niż jakikolwiek opis, który jesteśmy w stanie wymyślić. [Current Affairs]
Wśród amerykańskich Żydów od około 100 lat istnieje tradycja jedzenia chińskich potraw (a właściwie ich zamerykanizowanych wersji) w święta Bożego Narodzenia. Skąd się ta tradycja wzięła? Dlaczego kuchnia chińska a nie np. włoska? Po odpowiedzi zapraszamy do artykułu serwisu Vox. [Vox]
„Rok 2021, ogłoszony Rokiem Lema, wywołał nowe dyskusje na temat tego wybitnego pisarza, w tym pytanie, dlaczego nigdy nie wrócił do miasta, w którym się urodził.” Chociaż trudno powiedzieć czy ten artykuł jest bardziej o Lemie, przeszłości Lwowa czy może jego przyszłości – to wiemy, że jest on zdecydowanie wart polecenia. [Nowa Europa Wschodnia]
Na początku programu szczepień instytucje zajmujące się zdrowie czasowo wstrzymały szczepienie przy użyciu szczepionek Johnson & Johnson oraz AstraZeneki. Powodem były niepożądane skutki uboczne, a agencje zdecydowały, że konieczne jest przebadanie większej ilości dowodów. Tekst w UnHerd rozważa czy taka praktyka była słuszna w obliczu znacznie większej liczby umierających, którzy nie mogli przez to uzyskać dostępu do szczepionek. [UnHerd]
Może widzieliście nową część Matrixa. Nie będziemy wam tutaj recenzowali tego filmu, tylko chcemy sięgnąć do źródła. Otóż pierwszy Matrix bardzo mocno rezonował ze społecznością osób trans, jeszcze zanim autorki tego filmu – siostry Wachowski – przyznały, że celowo umieściły w nim odniesienia do doświadczeń osób transpłciowych. [NPR]
Chociaż święta już się skończyły, to być może w Waszych domach nadal unosi się zapach świątecznych przypraw. Wanilia, goździki, cynamon. Jest niemała szansa, że wszystkie te aromaty trafiły do nas z jednej wyspy ulokowanej na Oceanie Indyjskim – z Madagaskaru. Jak ważne są dla tej gospodarki przyprawy i jakie wyzwania to przed nią stawia? [Obserwator Finansowy]
Pierwszy raz stworzono ją w starożytnych Chinach, niebawem równolegle wynaleźli ją Grecy, po upadku Rzymu miała małą przerwę od pól bitewnych ale niebawem powtórnie na nich zagościła. Zakazywali jej kolejni papieże już od XII wieku. Ostatecznie przegrała z łukami ludów nomadycznych oraz bronią palną. Mowa oczywiście o kuszy. O jej historii, wzlotach, upadkach i jak podważała właściwy porządek społeczny przeczytacie w [HistMag].
Drogi czytelniku, dziękujemy, że jesteś z nami. Uważasz, że więcej osób powinno przeczytać ten numer lub chcesz podziękować nam za tworzenie go?