Wydanie 33, 18.06.2021

To z Chińczykami w kosmosie, walką z myszami za pomocą pożarów i kompostowaniem zwłok w Oregonie

Jun 18, 2021

Jeżeli macie koleżankę bądź kolegę w rządzie, którzy na widok newsa w TVP proszą o inne źródło, śmiało pokażcie im Tygodnik Neuropa, który tydzień w tydzień omiata swym spojrzeniem cały świat.

Zapraszamy również na nasze konto na Twitterze, konto na Instagramie oraz do przekazywania nam swoich uwag w formie komentarza. Linki do naszych kont na social mediach znajdziecie w zakładce o nas.

Polska

Nie ma czegoś takiego jak polska polityka zagraniczna. Cokolwiek zaś nią było, służyło za mrzonkę podobną do tej sprzedawanej przez Józefa Becka w 1939 roku. Pytanie jednak brzmi, jakie możliwości posiada w ogóle Polska? Kim będziemy w europejskiej układance? Na ten moment niestety wygląda na to, że o decyzjach światowych przywódców dotyczących Polski sami Polacy i ich ministrowie będą się już dowiadywali co najwyżej z zagranicznej prasy. [Dziennik.pl]
„Ojciec Bogusław”, jacht wybudowany przez osoby w kryzysie bezdomności został zwodowany i ochrzczony na Kanale Żerańskim 12 czerwca. Szkuner gaflowy powstawał przez 14 lat, a w pracach wzięło udział ponad 200 osób związanych z Kamiliańską Misją Pomocy Społecznej w Ursusie. Oprócz pełnienia przez nią funkcji terapeutycznej załoga ma uczyć się wiary w siebie, współpracy oraz zaufania do innych. Jacht będzie można wypożyczyć, a dochód zostanie przekazany kamiliańskiemu ośrodkowi pomocy osobom bezdomnym. [WawaLove], [OjciecBogusław.pl]
Poza specjalnymi okazjami staramy się unikać politycznej bieżączki, ale od czasu do czasu warto poświęcić na nią chwilę czasu, najlepiej w formie jakiejś podcastowej syntezy. Oprócz popularnego cotygodniowego „Stanu po Burzy” z udziałem Agnieszki Burzyńskiej i Andrzeja Stankiewicza z Onetu polecamy również cykliczne rozmowy Andrzeja Bobińskiego i Wojciecha Szackiego w podcaście Polityki Insight. Tym razem komentatorzy podsumowują stan prawej strony sceny politycznej kilka tygodni po ogłoszeniu Polskiego Ładu, wyborach w Rzeszowie, zawiązaniu współpracy Kaczyńskiego z Kukizem i sejmowym głosowaniu nad kandydaturami na RPO odsłaniającym obecny stan parlamentarnej „matematyki”.

Europa

17 czerwca 2021 obchodziliśmy trzydziestą rocznicę podpisania traktatu o dobrym sąsiedztwie między Niemcami a Polską. Wstępem do niego było ostateczne uznanie 12 września 1990 przez Niemcy granicy z Polską w ramach tzw. „Traktatu 2+4”. Z okazji obecnej rocznicy podcast „8:10” przeprowadził rozmowę z Karoliną Kuszyk, autorką książki „Poniemieckie”. Choć urodziła się i wychowała w poniemieckiej Legnicy, długo nie zdawała sobie sprawy z jej niemieckiej historii i musiała przełamywać tabu na własną rękę. Dopiero rok 1989 i to co nastąpiło po nim sprawiło, że niemieckie dziedzictwo materialne obecne na polskich ziemiach zachodnich przestało być czymś wstydliwym i skrywanym. [Internetowy System Aktów Prawnych]
Wielka Brytania zawarła pierwszą umowę wolnego handlu po Brexicie. Umowa z Australią dotyczy takich produktów jak samochody, whisky i płody rolne i, jak przyznaje rząd Jej Królewskiej Mości, zaowocuje zwiększeniem PKB Zjednoczonego Królestwa o 0,02% i zmniejszeniem wydatków przeciętnego gospodarstwa domowego o około 1 funta rocznie. [The Guardian]
Po prawie 17 latach USA oraz UE zawarły pięcioletni rozejm w sprawie konfliktu o subsydiowanie koncernów lotniczych Airbus i Boeing. Zawieszone zostaną nałożone wcześniej taryfy. Decyzja ma poprawić relacje transatlantyckie w obliczu rosnącego zagrożenia ze strony Chin. [CNN]
Przez pierwsze pięć miesięcy 2021 roku litewscy pogranicznicy odnotowali pięciokrotnie większą liczbę nielegalnych migrantów z terenu Białorusi. Są to głównie obywatele Iraku, Syrii oraz Tadżykistanu. Widoczna jest tutaj korelacja z lotami wykonywanymi z Bagdadu oraz Stambułu do Mińska. Władze Litwy interpretują ten wzrost jako element wojny hybrydowej prowadzonej przez Łukaszenke przeciw krajom UE. [OSW]

Bliski i Środkowy Wschód

W poprzednim numerze informowaliśmy o nadchodzącym spotkaniu prezydentów Turcji i USA na szczycie NATO w Brukseli. I choć Erdoğan powiedział po spotkaniu, że przebiegło ono bardzo dobrze, że nie ma sporów nie do rozwiązania, a miejsca na współpracę jest zdecydowanie więcej niż problemów w relacjach, to na ten moment ciężko o poparcie tych słów konkretami. Wręcz przeciwnie – media donoszą o słowach zachodniego dyplomaty, który mówi, że lody zdecydowanie nie zostały jeszcze przełamane. [Al-Monitor]
Jak informowaliśmy w poprzednim numerze, nowym premierem Izraela został Naftali Bennett. Stojąc na czele niezwykłej koalicji połączonej niechęcią wobec poprzedniego premiera, Binjamina Netanjahu, pierwszym celem jego polityki zagranicznej jest teraz powrót do dobrych relacji z USA. Współpraca z administracją Bidena z jednej strony może być ułatwiona dzięki kontrastowi z poprzednikiem, jednak z drugiej strony, wewnętrzna polityka, może pchać Bennetta do bardziej stanowczej pozycji niż oczekiwana w Waszyngtonie, m.in. w sprawie umowy nuklearnej z Iranem. [Al-Monitor]
W Libanie odbywa się potężny strajk, kolejny w przeciągu ostatnich kilkunastu miesięcy. Strajkują urzędnicy, przedstawiciele branż handlowych, czy nawet apteki. Kryzys walutowy, poza potężną inflacją, powoduje, że dostęp do importowanych lekarstw staje się ograniczony. Coraz trudniejszy dostęp do paliwa zagrażać będzie napędzanym węglowodorami przydomowym generatorom, na które skazani są zarówno mieszkańcy jak i szpitale, gdyż sieć elektryczna regularnie zawodzi. Klasa polityczna nadal mocno trzyma się swoich stanowisk, a rozmowy z międzynarodowymi instytucjami, które oczekują reform, nie posuwają się do przodu. [Middle East Eye]
Afganistan jest konserwatywnym krajem, w którym prostytucja jest oczywiście nielegalna. Jednak trwające od 4 dekad konflikty zbrojne toczone na terenie kraju, bieda, głód i brak wsparcia od strony państw powoduje, że zdesperowane Afganki decydują się na tę drogę. O tym, jak zarabiają, często nie wiedzą ich rodzina i przyjaciele. Jak wygląda podwójne życie pracownic seksualnych w Afganistanie opisuje Stefanie Glinski. [The Guardian]
Północno-zachodni skrawek Iranu, sąsiadujący z Turcją Azerbejdżan Zachodni, stał się kolejnym szlakiem migracyjnym na trasie do Europy. Region jest górzysty, irańska straż graniczna niedofinansowana, a jej zadania ją przerastają. Na tę trasę do Turcji, w drodze do Europy, decydują się Afgańczycy, Pakistańczycy czy Syryjczycy, dla których wejście do Turcji przez mocno ufortyfikowaną granicę ich ojczyzny z tym krajem stało się niemożliwe. Kolejnym czynnikiem jest polityka władz irańskich wobec mniejszości, skutkująca masowym odsyłaniem Afgańczyków do ich targanej wojnami ojczyzny, w której niektórzy z nich nigdy jeszcze nie byli. Sami lokalni Azerowie, którzy są największą mniejszością etniczną w Iranie przez wieloletni kryzys ekonomiczny coraz częściej decydują się pomagać rosnącej fali uchodźców. [Nowa Europa Wschodnia]
Niespełna 3 miesiące temu zmarła Nawal as-Sadawi, jedna z najbardziej zasłużonych działaczek feministycznych z państw arabskich. Okres jej działalności, tak jak i wielu aktywistek jej generacji walczących o prawa człowieka w kolejnych państwach regionu, przypadał często na czas, gdy przy władzy była świecka i socjalistyczna władza. Co przetrwało do dzisiaj z ich dziedzictwa? Jak ma się dzisiaj brzmiący niczym oksymoron feminizm muzułmański? Na te i inne pytania, odpowie w rozmowie z Maciejem Okraszewskim dr Karolina Rak z Instytutu Bliskiego i Dalekiego Wschodu Uniwersytetu Jagiellońskiego, autorka projektu Niswiyya – Feminizm arabski.

Azja

Kapsuła Shenzou-12 dostarczyła pierwszą, 3 osobową załogę na pokład chińskiej stacji kosmicznej. Tiangong składa się obecnie z podstawowego modułu Tianhe. Dostarczenie kolejnych dwóch modułów jest planowane na przyszły rok. O działalności Chin w kosmosie mogliście przeczytać w wydaniu 29. [BBC]
W Hong Kongu około 500 policjantów wkroczyło do siedziby prodemokratycznego dziennika Apple Daily. Zatrzymano również 5 członków kierownictwa wyższego szczebla. Według władz naruszona została ustawa o bezpieczeństwie narodowym Hongkongu w czerwcu zeszłego roku. W wydaniu 5. polecaliśmy dokument na temat protestów prodemokratycznych wywołanych zapowiedziami wprowadzenia tego prawa. [BBC]
Czy sztuka może być formą protestu? Jeszcze jak! Pomimo, że większość Japończyków sprzeciwia się organizacji Igrzysk Olimpijskich w trakcie pandemii, to w niewielkim stopniu jest on jednak uzewnętrzniany. Jedną z form ukazania swojej frustracji i strachu stała się sztuka. Odpowiedzią władz na satyryczną sztukę są żądania ze strony zarówno rzeczonych władz jak i komitetu olimpijskiego o zaprzestanie produkcji i ekspozycji pod zarzutem naruszeń praw autorskich. [Associated Press]
Źródło: AP Photo/Koji Sasahara

Afryka

Konflikt w etiopskim Tigraju (o którym pisaliśmy już wielokrotnie) nadal trwa. Unia Afrykańska rozpoczęła śledztwo badające doniesienia o wszelkich przypadkach łamania praw człowieka w ramach tego konfliktu. To właśnie siły Erytrei są często oskarżane o wykorzystywanie głodu jako broni w tym konflikcie. Jednak teraz etiopski ambasador przy ONZ ogłosił, że erytrejskie siły, który walczyły przy boku sił etiopskich niedługo opuszczą Etiopię. [Al-Dżazira], [Al-Dżazira]
Zostajemy w Etiopii. W kraju targanym konfliktem zbrojnym 21 czerwca mają odbyć się wybory parlamentarne (przełożone z kwietnia). Z artykułu BBC dowiecie się, kto jest kim, jakie są prognozy wyborcze oraz jak konflikt w Tigraju może wpłynąć na wyniki wyborów. [BBC]
Pamiętacie wielką tamę na Nilu, którą buduje Etiopia (pisaliśmy o tym w wydaniu 22. i 24.)? Kłopoty związane z jej budową nie mają końca. Liga Arabska wydała rezolucję wzywającą Radę Bezpieczeństwa ONZ do interwencji w celu zażegnania konfliktu między Etiopią, Sudanem i Egiptem – konfliktu wynikającego właśnie z budowy tej tamy. O reakcji Etiopii na tę rezolucję możecie przeczytać w artykule Al-Dżaziry. Jeśli wcześniej was ten temat nie interesował, to znajdziecie tam również zwięzłe podsumowanie całej sytuacji. [Al-Dżazira]
W Algierii odbyły się wybory parlamentarne. Choć rządząca partia FLN straciła wiele miejsc w parlamencie, to nadal utrzymała się przy władzy, o czym przeczytacie w Africanews. O przyczynach rekordowo niskiej frekwencji wyborczej (która wyniosła jedynie 23%) możecie przeczytać w artykule BBC. [Africanews], [BBC]
Laurent Gbagbo był pierwszą głową państwa sądzoną przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym. Były prezydent Wybrzeża Kości Słoniowej został ostatecznie uniewinniony z zarzutów zbrodni przeciwko ludzkości w marcu a teraz wraca do kraju. Dlaczego dopiero teraz? Jak doszło do jego zatrzymania? France 24 pisze o jego historii oraz wojnie domowej, która jest z tym zatrzymaniem związana. [France 24]

Ameryka Łacińska

Coraz więcej spływających danych i analiz pokazuje, jak bardzo pandemia dotknęła Amerykę Łacińską w porównaniu do innych obszarów globu. Wymiernym tego wskaźnikiem jest mocna reprezentacja regionu w czołówce krajów z największą liczbą nadmiarowych zgonów (z Peru w wielu zestawieniach na czele tabeli). Złożyło się na to wiele czynników, takich jak generujące częste, osobiste kontakty modele gospodarek, wielopokoleniowe rodziny czy wreszcie poziom rozwoju gospodarczego wystarczający do tego, żeby nadwaga była powszechna, ale niedostateczny dla utrzymania dobrej służby zdrowia. Więcej szczegółów w trzecim od końca (to limitowana seria od The Economist) podcaście „The Jab” poświęconym największemu w historii świata programowi szczepień.
Salwador wprowadzi bitcoin jako oficjalny środek płatniczy (o czym pisaliśmy w wydaniu 32.) ale bez pomocy Banku Światowego. Amerykański kraj zwrócił się do BŚ w sprawie pomocy przy technicznej implementacji bitcoina, lecz bank odmówił powołując się na niedostateczną transparentność oraz koszty środowiskowe związane z „wydobywaniem” bitcoina. [BBC]
W wydaniu 31. pisaliśmy o aresztowaniu potencjalnych kandydatów przed zbliżającymi się wyborami prezydenckimi w Nikaragui. Teraz aresztowano kolejnych 5 polityków opozycyjnych. Artykuł BBC przedstawia sylwetki wszystkich dotychczas aresztowanych polityków oraz przedstawia zarys zdarzeń prowadzących do obecnego kryzysu. [BBC]
Niemal równolegle z mistrzostwami Europy w piłce nożnej analogiczna impreza odbywa się w Ameryce Południowej. Copa America, ze względu na wysoki poziom sportowy, przyciąga przed telewizory widzów z całego świata. I nic w tym dziwnego – przecież ten region świata jednoznacznie kojarzymy z miłością do piłki nożnej. Jest jednak na kontynencie kilka państw, które preferują nad piłkę inne sporty. Jednym z nich jest Wenezuela. Kraj w którym od wieków sportem numer 1 jest baseball, natomiast piłka nożna nigdy nie była dla tego kraju źródłem międzynarodowych sukcesów. Wenezuela nigdy nie zakwalifikowała się do mistrzostw świata w piłce nożnej. Jednak przez ostatnie lata piłkarze tego znajdującego się w wieloletnim kryzysie państwa zaczynają grać coraz lepiej. I, co ciekawe, pomaga im w tym wenezuelski kryzys. Jak to możliwe? Odpowiada Dominika Matejko, antropolożka, politolożka i reporterka specjalizująca się w Ameryce Łacińskiej.

Ameryka Północna

16 czerwca odbyło się spotkanie prezydentów Stanów Zjednoczonych i Rosji, Joe Bidena oraz Władimira Putina w Genewie. Ośrodek Studiów Wschodnich przygotował analizę omawiającą. Co zyskały obie strony w spotkaniu, które, choć nie przełomowe, nie było też bezowocne. [Ośrodek Studiów Wschodnich]
Mogły dotrzeć do was informacje o nowym krajowym święcie w Stanach Zjednoczonych – Juneteenth. Jest to święto celebrujące zakończenie znoszenia niewolnictwa po wojnie secesyjnej. Jeśli chcecie się dowiedzieć więcej o ciekawej i trudnej historii związanej z tym świętem, to odsyłamy Was do zeszłorocznego artykułu The Intercept pisanego w czasie, gdy przez Stany Zjednoczone przetaczały się protesty po zabójstwie George’a Floyda. [The Intercept]
Wiecie co to jest socjolekt? To odmiana językowa właściwa nie dla regionu, ale dla grupy czy klasy społecznej. Właśnie tym jest afroamerykańska odmiana języka angielskiego, chociaż wiele osób może myśleć, że jest to tylko slang. Seria Otherwords będąca częścią stajni kanału PBS poświęciła ostatni odcinek temu dialektowi, oraz mylnym przekonaniom, jakie wiele osób ma na jego temat.

Oceania

Farmerzy w Australii palą własne uprawy walcząc z plagą myszy. Zdarzają się one raz na kilkanaście lat, ale obecna jest szczególnie dotkliwa. Jednym z czynników powodujących tak dotkliwą plagę myszy jest zmiana sposobu uprawy ziemi. W celu zachowania wilgotności ziemi rolnicy sieją pola nie usuwając wcześniej starych roślin. To oznacza, że myszom pozostawia się więcej schronienia i pożywienia. [Washington Post]
Nie tylko Polska spalanym węglem stoi. Energetyka oparta o paliwa kopalne to także specyfika Australii. Polecamy interaktywny artykuł na temat zmian klimatu z perspektywy antypodów, gdzie już ponad 100 lat temu temat skutków emisji dwutlenku węgla pojawiał się w gazetach. [ABC News]

Ekonomia i gospodarka

Kto miał rację w głośnym jakiś czas temu w polskim internecie sporze Jasia Kapeli i Krzysztofa Stanowskiego o opłatę reprograficzną? Jaka jest geneza i uzasadnienie dla tej opłaty? Wreszcie – czy i w jakim stopniu podatki są przerzucalne na klienta końcowego? Zastanawiają się w oparciu o stosy danych Łukasz Komuda i Kamil Fejfer w swoim nowym (choć linkowanym już przez nas w wydaniu 28.) podcaście soft-ekonomicznym.
W poprzednim wydaniu informowaliśmy o nowej metodzie ekstrakcji litu, która może pomóc utrzymać trend spadkowy cen baterii litowo-jonowych. Ich dostępność nie jest jednak jedynym warunkiem trwania rewolucji OZE. Wiele innych zagrożeń z obszarów polityki, technologii i kapitału musi zostać z wyprzedzeniem dostrzeżone i zneutralizowane, aby pozytywne – choć i tak niewystarczające w stosunku do potrzeb – zielone trendy z ostatnich lat nie wytraciły impetu. [The Economist]
Źródło: The Economist

Nauka i Technologia

W nagłych sytuacjach wymagających złożonych odpowiedzi, jak uderzenie niespodziewanej pandemii, warto szybko aktywizować kompetencje zgromadzone na uniwersytetach. Tradycyjne systemy grantowe i pomoc rządowa wymagają jednak często miesięcy, żeby mogły zostać uruchomione. Dlatego w kwietniu 2020 r. pod auspicjami amerykańskiego George Mason University powstał projekt Fast Grants. Głównym założeniem było, aby wniosek o grant z pierwszej transzy zajął nie więcej niż 30 minut, a decyzja zapadła w ciągu najwyżej 48 godzin. Artykuł o doświadczeniach związanych z prowadzeniem projektu, który w 2020 r. rozdystrybuował ponad 50 milionów dolarów. [Future.com]
Gubernator amerykańskiego stanu Oregon podpisał prawo, które legalizuje kompostowanie zwłok. Dlaczego piszemy o tym w tym dziale? Ponieważ to, jak obecnie grzebiemy zmarłych, powoduje znaczące koszty dla środowiska, o czym możecie zobaczyć w starszym (z 2017 r.) filmiku Vox. Za to z artykułu Gizmodo dowiecie się szczegółów na temat kompostowania zwłok w Oregonie: jak to przebiega oraz ile „gleby” się w takim procesie uzyskuje. [Gizmodo]

Idee, Kultura, Społeczeństwo

Kojarzycie zapewne niesławny „zamek” w Stobnicy. Bez obawy, nie zamierzamy Was bombardować tego rodzaju koszmarkami. Wyobraźmy sobie jednak, że ktoś chce zbudować od zera kompleks możliwie przypominający trzynastowieczny zachodnioeuropejski zamek przy użyciu metod i materiałów maksymalnie zbliżonych do oryginalnych. Z upływem wieków średniowieczne techniki budowy uległy w dużej części zapomnieniu, jednak istnieją grupy zapaleńców, które próbują je odtworzyć. Na największą skalę na świecie dzieje się to – już od ponad dwóch dekad – w Guédelon we Francji, gdzie na gołej ziemi, dzięki zawodowym archeologom i rzemieślnikom-zapaleńcom, stopniowo pnie się w górę pełnokrwisty zamek. Materiał dostępny do 17 sierpnia. [Arte]
Jedna z największych światowych agencji prasowych, Associated Press, nie będzie już podawać w swoich depeszach nazwisk oskarżonych o mniejszej rangi przestępstwa. Agencyjne newsy są replikowane w rzeszy miejsc w internecie i w praktyce są nie do usunięcia, zaś sama AP przyznaje, że nie śledzi zwykle wyników tego rodzaju procesów. Personalia obecne w internecie w kontekście przestępstwa bywają sporym problemem dla samych zainteresowanych w życiu prywatnym i zawodowym. [Associated Press]

Tygodnik Neuropa